De gevangenis Yvette Govaart Bsc 6 Eindwerkstuk Klaartje Kuypers Klaartje Kuypers November 2004.

Transcriptie

1 Gevangenis Rotterdam Leerplan Bachelor 6 "Het initieel ontwerp" Yvette Govaart Klaartje Kuypers November 2004 Coordinatie: Ir. arch. H.J.M. Vande Putte Ir. L. Lousberg 1 van 20

2 Voorwoord Dit is het leerplan van het vak Real Estate & Housing voor het eindwerkstuk van de bachelor. Het leerplan dient er voor om het zelf gekozen programma voor het functioneel ontwerp te beschrijven en om het werktraject voor het maken van dit eindwerkstuk in kaart te brengen. Omdat we in deze opdracht de vrijheid krijgen om zelf onze opdracht te bepalen en we in de toekomst vaak te maken zullen krijgen met het ontwerpen van kantoren en huizen, hebben we een totaal ander onderwerp gekozen dat ons interessant en uitdagend lijkt. Bovendien is het onderwerp erg actueel, want wie heeft er niet gehoord van het welbekende cellentekort? Wij hebben als onderwerp het ontwerpen van een gevangenis gekozen. Omdat we nog niet zo veel van dit onderwerp wisten hebben we een snelle en effectieve analyse gemaakt om onze opdracht te kunnen specificeren. Yvette Govaart en Klaartje Kuypers 2 van 20

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord 2 2. Inhoudsopgave 3 3. Analyse en typering van de opgave 4 4. Eisen en randvoorwaarden Uitgangspunten en concepten Plan van aanpak Literatuuropgave 20 3 van 20

4 Analyse en typering van de opgave Analyse Na het bepalen van ons onderwerp hebben we door middel van een marktanalyse bepaald hoe de markt er uit ziet; wat de vraag is en wie de vrager is. De spelers op de markt zijn het Ministerie van Justitie (MvJ), Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en de Rijksgebouwendienst (RGD). DJI valt onder het MvJ en heeft als doel om de maatschappij te beschermen, gedetineerden te straffen en te reclasseren. Omdat zij zelf hun missie zorgvuldig hebben geformuleerd citeren we deze om geen essentiële informatie weg te laten die van belang kan zijn voor het bepalen van het PvE: De Dienst Justitiële Inrichtingen levert een bijdrage aan de veiligheid van de samenleving door de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen en door de aan onze zorg toevertrouwde personen de kans te bieden een maatschappelijk aanvaardbaar bestaan op te bouwen. 1 DJI valt onder het MvJ, het overkoepelende orgaan dat er voor moet zorgen dat er in Nederland een klimaat heerst van eenheid en binding, zodat alle verschillende mensen in één land samen kunnen leven. De Rijksgebouwendienst zorgt o.a. voor de huisvesting van rijksdiensten. De vastgoedportefeuille bestaat uit bijna tweeduizend gebouwen verspreid over het hele land, en kan variëren van musea tot gevangenissen. De RGD is voor zijn klanten adviseur, projectmanager en beheerder. Op dit moment zijn er 58 justitiële inrichtingen in Nederland met een totale capaciteit voor gevangenen, zie figuur 1, hiernaast afgebeeld. Er zijn 4 verschillende soorten sectoren waarvoor justitiële inrichtingen nodig zijn, de organogram is te zien in figuur 2 op de volgende bladzijde: Gevangeniswezen: huizen van bewaring en gevangenissen. Justitiële jeugdinrichtingen: opvangen behandelklinieken. TBS: tbs-klinieken. Tijdelijke Directie Bijzondere Voorzieningen (TDBV): detentie- en uitzetcentra. Fig.1. Landelijke verdeling gevangeniswezen 1 Bron: ( 4 van 20

5 Fig.2. Organogram van het gevangeniswezen Het aantal gedetineerden dat jaarlijks opgesloten wordt stijgt nog steeds. DJI heeft bepaald dat er in 2005 behoefte is aan 825 extra plekken voor gevangen, verdeeld als volgt: gevangeniswezen 720 jeugdsector 80 tbs-klinieken 25 2 Omdat de vraag naar plekken voor het gevangeniswezen het hoogst is, willen wij ons hierop concentreren. Uit analyse blijkt dat dit overeenkomt met het gemiddelde aantal gedetineerde per gevangenis: (er zijn 20 gevangenissen voor plekken /20=) 739. Momenteel wordt er door DJI gezocht naar oplossingen voor het plekkentekort door middel van elektronische detentie en het plaatsen van meerdere gevangenen op één cel. Wij zouden in onze opgave de oplossing dus kunnen zien in het plaatsen van stapelbedden in bestaande gevangeniscellen. Wij zullen ons richten op het realiseren van een nieuwe gevangenis en zullen deze afweging meenemen. Om te kunnen bepalen wat de belangrijkste zaken zijn die gelden voor een Programma van Eisen (PvE) voor een justitiële inrichting, zullen we een aantal referenties zoeken. Aangezien informatie over gevangenissen in verband met veiligheid nogal vertrouwelijk is, geeft het MvJ deze informatie niet zomaar vrij. Dit zal het onderzoek niet gemakkelijk maken. De module A3 (ontwerp een gevangenis), die voorheen op bouwkunde werd gegeven, is om die reden zelfs opgeheven. 3 Toch willen wij ons onderzoek ondanks deze hindernis doorzetten, omdat we het onderwerp zeer interessant en actueel vinden. We hebben geïnventariseerd hoeveel en wat voor soort gevangenissen er in Nederland zijn. Aan de hand van een aantal selectiecriteria hebben wij 4 projecten gekozen die we belangrijk vinden als referentie. Deze vier projecten behoren alle vier tot een ander type gevangenis. Om een idee te krijgen hoe de 2 Bron: DJI Website: Bron: ir. Chlimintzas, Delft, van 20

6 verhouding Bruto Vloeroppervlakte (BVO)/gedetineerde is hebben we de grootste en kleinste gevangenis ook benoemd en geanalyseerd: Gewenste referentiegebouwen: 4 GEBOUW - 4 TYPEN PLAATS BVO BOUW- JAAR AANTAL CELLEN TYPE LIGGING Boot Rotterdam 3600 m Boot Mobiel / Stad GEBOUW - KLEINST, ONZE OPGAVE, GROOTST PLAATS BVO Koepelgevangenis Breda - Penitentiaire inrichting de Boschpoort Breda m2 1882? Koepelgevangenis Stad Penitentiaire inrichting Overamstel (Bijlmerbajes) Amsterdam m ca. 600 Torens Rand Stad Blok met binnenplaats Penitentiaire inrichting de Schie Rotterdam m Rand Stad BOUW- JAAR AANTAL CELLEN TYPE LIGGING Penitentiaire inrichting de Eenhoorn Hoorn 1292 m Woonhuis Rand Stad Koepelgevangenis Lelystad - Penitentiaire inrichting Lelystad Lelystad m ' Koepelgevangenis Rand Stad Penitentiaire inrichting Overamstel (Bijlmerbajes) Amsterdam m ca. 600 Torens Rand Stad Fig 4. Overzicht behandelde referentiegebouwen 4 Bron: Rijksgebouwendienst: 6 van 20

7 Koepelgevangenis Breda: Fig. 5. Aanzicht Koepelgevangenis Breda Fig.6. Zitruimte gedetineerden Fig. 7. Ligging gevangenis - centraal in de stad Fig.8 Abstracte plattegrond - Type Koepel 7 van 20

8 De Bijlmerbajes: Fig.10. Cellenblok Bijlmerbajes Fig.9. De Bijlmerbajes - 6 Torens x 6 Fig.12. Type Torens - 6 torens van 14 x 6 meter, 14 verdiepingen Fig. 11. Ligging Bijlmerbajes aan rand van de stad 8 van 20

9 Penintiaire Inrichting de Schie: Fig. 13. Penintiaire Inrichting de Schie Fig. 14 Cellenblok Fig. 15. Ligging de Schie tussen twee steden Fig. 16. Type Blok met binnenruimtes 9 van 20

10 Detentieboot Rotterdam: Fig. 17. Detentieboot Rotterdam Fig. 18. Type Boot, 12 x 100 m, 3 verdiepingen 10 van 20

11 Penitentiaire inrichting de Eenhoorn, te Hoorn Fig. 19. Gebouw de Eenhoorn Fig. 20. Zitruimte de Eenhoorn Fig. 21. Ligging de Eenhoorn rand van de stad Fig. 22. Type Woonhuizen?? 11 van 20

12 Koepelgevangenis Lelystad: Fig. 23. Moderne koepelgevangenis Lelystad Fig. 24. Interieur koepelgevangenis Lelystad Fig. 25. Koepelgevangenis Lelystad aan rand van de stad Fig. 26. Type Koepelgevangenis Na het op een rij zetten van de bovenstaande referentie projecten, hebben we een goed idee van de verschillende typen gevangenissen die er zijn. Ook hebben we gezien dat een gevangenis vrijwel altijd aan de rand van de stad gesitueerd is of in het centrum. We denken dat dit zo is vanwege logistieke redenen,maar dat zal blijken uit verdere analyses. 12 van 20

13 Typering van de opgave Na de marktanalyse hebben we kunnen bepalen wat de opgave wordt. Aan de hand van de 5 aspecten product, gebruiker, locatie, kosten en tijd lichten we dit nader toe, zie figuur 27. Fig. 27. Relatieschema Product - Locatie - Tijd - Kosten - Gebruiker Product: gevangenis voor 720 gevangenen Het te realiseren product is een justitiële inrichting voor de sector gevangeniswezen, met een capaciteit voor 720 gedetineerden. Locatie: Rotterdam Airport Omdat het doel van een gevangenis is om gedetineerden weg te houden van de samenleving om ze te kunnen reclasseren is een gevangenis een autonoom gebouw dat vanuit dit perspectief bekeken overal in Nederland geplaatst zou kunnen worden. Alleen voor logistieke redenen is het van belang om het gebouw in een goed te bereiken gebied te plaatsen. Om deze reden zijn wij op zoek naar een inferieur gebied, gelegen bij goede infrastructuur. Onze gedachte gaat uit naar Rotterdam Airport, zie figuur 28. Fig. 28. Mogelijke locatie nabij Rotterdam Airport en de A13 13 van 20

14 Gebruikers: Vast en incidenteel De gebruikers van het gebouw zijn onder te verdelen in vaste gebruikers en incidentele gebruikers. Vaste gebruikers zijn: Gevangenen (720) Werknemers (administratief en bewaking) Incidentele gebruikers zijn: Bezoekers Medische verzorgers Religieuzen Tijd: Realisatietijd 12 maanden, gebruikstijd 10 jaar Zoals bij de algemene analyse beschreven is, heeft DJI bepaald dat er 825 extra plekken voor gevangenen nodig zijn in Omdat het volgens DJI niet haalbaar is om een gebouw in zo'n korte tijd te realiseren zien wij hierin een uitdaging en willen juist wel proberen om uit te zoeken of het mogelijk is om te voorzien in deze behoefte. Daarom hebben wij een beperkte realisatietijd als uitgangspunt: Realisatietijd 12 maanden Gebruikstijd 10 jaar Omdat de manier van opsluiting, zoals voorheen beschreven, zal veranderen gaan wij er van uit dat een gebruiksduur van 10 jaar voldoende is. Realisatiekosten: ,- DJI heeft een monopoliepositie op de markt, omdat zij de enige is in Nederland die opdracht kan geven voor het bouwen van een gevangenis. Dit heeft effect op de wijze van aanbesteden en het bepalen van het budget voor het gevangeniswezen. Jaartal Aantal gedetineerden Stijging t.o.v. vorig jaartal % % % PROGNOSE % Fig. 29. Prognose aantal gedetineerden 2005 Voor 2005 heeft DJI ,- te besteden aan justitiële inrichtingen. Er zijn (zie figuur 29) 5 gedetineerden, waarvan in de sector gevangeniswezen. Per gedetineerde is er dus ( ,-/ =) 4.319,- te besteden. Als we (het aantal gedetineerden) x (het bedrag per gedetineerde) vermenigvuldigen komen we op een ruwe schatting van het te 5 Bron: DJI Website: (blz. 61) 14 van 20

15 besteden bedrag voor de realisatie van onze gevangenis. Wij hebben voor ons gebouw 720 x 4.319,- = ,- te besteden. Dit bedrag komt overeen met een ruwe schatting van het (BVO) x (gemiddelde kostprijs van een kantoor) = het te besteden bedrag,. In ons geval is dit m 2 x 100,-/m 2 = ,- Deze schatting lijkt ons toch wat aan de lage kant, we zullen hier in een later stadium verder naar kijken. 15 van 20

16 Eisen en randvoorwaarden Normaliter worden eisen door de opdrachtgever bepaald en de randvoorwaarden door de overheid gesteld. Zoals in de analyse is beschreven is DJI de opdrachtgever aan RGD in opdracht van MvJ die de randvoorwaarden stelt. "Kenmerkend voor deze opdrachten zijn beperkte bouwbudgetten, nauw omschreven PvE s en vaststaande typologische uitgangspunten." 6 EISEN Programma van Eisen Aan de hand van de analyse van gevangenis De Schie in Rotterdam hebben we per functie het benodigde percentages van het totale BVO afgeleid. Het cellenblok van De Schie neemt bijvoorbeeld 33% in van het totale BVO van deze gevangenis. Omdat de PvE s van gevangenissen in Nederland vrij standaard zijn, kunnen we ervan uit gaan dat deze percentages bij iedere gevangenis ongeveer gelijk zijn. Het cellenblok van onze opgave zal dus ook een derde van het BVO beslaan. Op deze manier hebben we per functie een percentage van het totale BVO genomen. Het benodigde BVO hebben we bepaald door bij de gevangenissen waarvan voldoende informatie beschikbaar was te kijken wat de verhouding (BVO)/(aantal gevangene) is. We hebben daartoe het BVO gedeeld door het aantal cellen en hieruit volgde dat per celbewoner 72m 2 gebruiksruimte wordt benut. Wij gaan uit van 2 gevangenen per cel, dus in ons geval betekent dit een BVO van (aantal cellen is 720/2=) 375 x 72m 2 =27000m 2 Openbaar gebied Entree 500m 2 Bezoekersruimte 1.800m 2 Meldkamer 200m 2 Privé gebied Cellenblok (375 cellen à 15 m2 plus ontsluiting) m 2 Circulatieruimte 1.500m 2 Woonkamers 1.250m 2 Vrijetijdsruimte 1.500m 2 Werkplaats 1.950m 2 Magazijn 1.800m 2 Bedrijf 2.600m 2 Keukens 1.500m 2 Sportzaal 2.000m 2 Bibliotheek 2.200m 2 Buitenruimte Luchtplaats 4.860m 2 Sportplaats 4.860m Totaal BVO m 2 Kavel m 2 Budget ( 100,-/m2) ,- 6 Bron: Archis, januari 1990 januari, blz van 20

17 Overige eisen Doel van het gebouw: 1 straffen van gevangenen 2 reclassering: gevangenen klaar maken voor teruggaan in de maatschappij 3 veiligheid van de maatschappij 17 van 20

18 Uitgangspunten en concepten Maatschappijniveau: Omdat we een gevangenis willen realiseren binnen twaalf maanden willen we onderzoeken of het haalbaar is 3 gevangenen per cel op te nemen. Momenteel ligt er het zeer actuele vraagstuk in hoeverre dit toepasbaar is. Men is er wel uit dat 3 gevangenen per cel een grotere kans van slagen heeft dan 2 gevangenen per cel. 7 Dit zal ten opzichte van plattegronden van de referentie projecten bouwkundige gevolgen hebben. Met andere woorden: de cel zal iets groter moet zijn in oppervlakte. Wijkniveau: Mensen die voorbijlopen of in de buurt wonen moeten niets kunnen zien van de processen die zich binnen de gevangenis afspelen. De gedetineerden in de gevangenis mogen ook geen zicht hebben op de maatschappij daarbuiten. Intern zal het probleem van goede reclassering moeten worden opgelost. Gebouwniveau: De gevangenis moet een uitstraling hebben van een modern, degelijk gebouw. De entree moet ruim zijn van opzet. De gevangenis mag voor zijn directe omgeving geen overlast veroorzaken. De gevangenis moet, buiten alle standaard functies, een bibliotheek herbergen, waar gevangenen zich kunnen voorbereiden op hun terugkeer in de maatschappij. Celniveau: Op celniveau zal de materialisering schoon, veilig, stevig, en vandalisme-proof moeten zijn. Aandacht moet uitgaan naar het ontwerp van de meubels in de cel; stapelbedden, bureau, kast en toilet met wasbak. Dit omdat nu 3 gevangenen deze voorzieningen moeten gaan gebruiken in plaats van één. 7 Bron: Persbericht Meerpersoonscelgebruik in alle penitentiaire inrichtingen 7 september Ministerie van Justitie 18 van 20

19 Plan van aanpak In de eerste periode van deze ontwerpopgave richten wij ons op het verzamelen van informatie en het analyseren van referentieprojecten. Aan de hand van de analyse en het marktonderzoek kunnen we overgaan op het ontwerpen van verschillende ontwerpvarianten. De variant die het beste uit het haalbaarheidsonderzoek komt zullen we uitwerken zodat er een goed eindproduct komt te liggen. Informatie verzamelen Leerplan schrijven Inleveren Leerplan Presentatie Leerplan Onderzoek Analyse referentie Ontwerp en haalbaarheidsonderzoek Maken ontwerpvarianten Tussentijdse presentatie ontwerp Haalbaarheidsonderzoek Tussentijdse presentatie eindwerkstuk Verbeteren ontwerpvarianten en haalbaarheidsonderzoek Investeringsvoorstel Presentatie voorbereiden Inleveren ontwerp Eindpresentatie ontwerp Inlevereren eindwerkstuk van 20

20 Literatuuropgave Semesterboek BSc6e semester, ontwerpopgave-eindwerkstuk, variant Real Estate & Housing, 'Initieel Ontwerp', Technische Universiteit Delft, Faculteit Bouwkunde, maart Architectuur in Nederland - Jaarboek Bouwen aan detentie, L. Elting en P.E. Spijkerman, 1996 Justitie , , Rijksgebouwendienst , Referentieprojecten , Archis, 1990, januari, blz Overige , Module A3: ir. Otto Das 20 van 20