HANDLEIDING VBBA. M. van Veldhoven T.F. Meijman J.P.J. Broersen R.J. Fortuin. december SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 1

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDLEIDING VBBA. M. van Veldhoven T.F. Meijman J.P.J. Broersen R.J. Fortuin. december 2002. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 1"

Transcriptie

1 HANDLEIDING VBBA M. van Veldhoven T.F. Meijman J.P.J. Broersen R.J. Fortuin december 2002 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 1

2 Colofon Deze handleiding is bestemd voor gebruikers van de Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid (VBBA) en beschrijft de opzet en ontwikkeling van de VBBA voor onderzoek naar de beleving van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. Uitgave SKB Vragenlijst Services, tweede herziene druk: december 2002 Eindredactie: Drukwerk: Suzanne de Haan (SKB Vragenlijst Services) en Annelies Vethman (Vethman Communicatie) SKB Vragenlijst Services Copyright SKB Vragenlijst Services, 2002 Alle rechten voorbehouden. Het is niet toegestaan zonder toestemming van de uitgever deze uitgave te vermenigvuldigen, op te slaan in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar te maken, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op een andere manier. Deze uitgave is met de uiterste zorg samengesteld. Voor de aanwezigheid van eventuele (druk-) fouten en/of onvolledigheden aanvaarden auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. SKB Vragenlijst Services Postbus AJ Amsterdam T F I 2 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Ontstaan en achtergronden Doel van de VBBA Oorsprong van de VBBA Structuur van de VBBA Referentiebestanden van de VBBA Deskundigenbeoordeling van de VBBA Toepassing in de praktijk Toepassingsniveaus Praktijkvoorbeelden Verwerking van gegevens Interpretatie van de resultaten Betrouwbaarheid en validiteit van de VBBA Schaalkwaliteit: constructieonderzoek Schaalkwaliteit: externe praktijktest Begripsvaliditeit: indeling in dimensies Concurrente validiteit: bruikbaarheid van de VBBA voor modeltoetsing Predictieve validiteit: voorspelling van ziekteverzuim Criteriumvaliditeit: relatie met objectiveerbare gegevens Confounding: schijnsamenhangen bij de VBBA? Toegepast wetenschappelijk onderzoek Theoretische modellen van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress Relatie VBBA met geobserveerde taakkenmerken Persoonlijkheidskenmerken Persoons- en functiekenmerken Relatie VBBA met fysiologische parameters Interventie-onderzoek Schaal herstelbehoefte en andere maten voor werkstress Verzuim en verloop Organisatie-aspecten Vergelijking van de VBBA in Vlaanderen en Nederland Literatuuroverzicht Bijlage: Voorbeeldexemplaar VBBA SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 3

4 1. Inleiding Hoe is de Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid (VBBA) ontstaan en hoe zit de vragenlijst in elkaar? Op die vragen wordt in deze Handleiding VBBA ingegaan. De aanleiding om deze Handleiding samen te stellen was de behoefte onder gebruikers van de VBBA aan een boekje dat inzicht biedt in de inhoudelijke en psychometrische achtergronden van de VBBA. Dat inzicht maakt het voor gebruikers gemakkelijker om de VBBA-scores goed te interpreteren en klanten een gefundeerd advies te geven. En het geeft hen meer houvast bij het opzetten en uitvoeren van onderzoeken naar de beleving van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress met de VBBA. De ontwikkelaars van de VBBA, M. van Veldhoven en T.F. Meijman, droegen in 2000 de auteursrechten over aan de SKB. Momenteel heeft SKB Vragenlijst Services het exclusieve recht om de VBBA uit te geven en te beheren. Het doel daarbij is om organisaties gebruik te laten maken van de VBBA ter ondersteuning van hun arbobeleid. Een tweede doel is om de referentiebestanden verder op te bouwen en daarmee op een wetenschappelijk verantwoorde wijze normgegevens te ontwikkelen en te onderhouden. De afgelopen tijd is het gebruik van de VBBA meer en meer gegroeid. Zo wordt de vragenlijst momenteel ingezet voor onderzoek naar psychosociale arbeidsbelasting en werkstress in verschillende branches in het kader van arboconvenanten. Rondom de VBBA heeft SKB Vragenlijst Services nog een publicatie uitgebracht. In de Handleiding Vragenlijstonderzoek staat hoe een vragenlijstonderzoek, zoals bijvoorbeeld met behulp van de VBBA, opgezet en uitgevoerd kan worden. Die publicatie bevat praktische tips en richtlijnen. In deze Handleiding VBBA gaat het alleen om de VBBA, die ook kan worden ingezet als onderdeel van een PAGO of een RI&E. In het tweede hoofdstuk wordt beschreven hoe de VBBA ontstaan is, hoe het instrument in elkaar zit en wat het meet. Hoofdstuk 3 gaat over de praktijk: op welke niveaus kan de VBBA worden toegepast, hoe verloopt de gegevensverwerking en waarop moet je letten bij de interpretatie van de resultaten. In hoofdstuk 4 komen de betrouwbaarheid en de validiteit van de VBBA aan de orde aan de hand van praktijkonderzoeken en wetenschappelijke onderzoeken uit de beginperiode van de VBBA. Hoofdstuk 5 biedt een overzicht van recentere wetenschappelijke studies die met en rond de VBBA zijn verricht. Na het literatuuroverzicht volgt in de bijlage een integrale afbeelding van de VBBA. De complete tekst van deze handleiding kunt u ook downloaden van onze website (zie colofon). 4 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

5 2. Ontstaan en achtergronden In dit hoofdstuk worden het doel en de oorsprong van de VBBA geschetst. Daarna volgt een overzicht van de structuur van de VBBA, de referentiebestanden die gebruikt worden en de beoordeling van de VBBA door deskundigen. 2.1 Doel van de VBBA De Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid (VBBA) is een instrument dat psychosociale arbeidsbelasting en werkstress meet. Onder psychosociale arbeidsbelasting worden de oorzakelijke factoren in de arbeidssituatie verstaan - ook wel stressoren genoemd - die stress kunnen veroorzaken. Stress is de combinatie van lichamelijke en emotionele reacties op overbelasting die wij in het dagelijks taalgebruik spanning noemen. Bij werkstress gaat het om deze symptomen in relatie tot het werk. In het dagelijks taalgebruik komt ook de term 'werkdruk' regelmatig voor. Vaak wordt dan 'psychosociale arbeidsbelasting' bedoeld. In de VBBA wordt onder 'werkdruk' de combinatie van werktempo en werkhoeveelheid verstaan. Dit is dus slechts één van de mogelijke oorzakelijke factoren van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. De vragenlijst beoogt twee doelen. De VBBA meet aspecten van het werk die met de subjectieve beleving van respondenten samenhangen. Maar het instrument meet ook meer zichtbare kenmerken in de arbeidssituatie waarover respondenten een beoordeling kunnen geven. De VBBA meet werkstress en de verschillende oorzaken ervan. De vragenlijst bestaat voor een groot deel uit zogenaamde schalen: verschillende bij elkaar horende vragen die samen een probleemgebied bestrijken. Zo wordt in één schaal meerdere keren, vanuit verschillende hoeken naar hetzelfde onderwerp gevraagd. Dat vergroot de betrouwbaarheid van de vragenlijst. Daarnaast is in de VBBA ook een aantal losse, maar wel relevante vragen opgenomen. De schalen en losse vragen zijn gegroepeerd rond de thema s taakeisen, veelzijdigheid van het werk, regelmogelijkheden in het werk, sociaal-organisatorische aspecten, arbeidsvoorwaarden, welbevinden en spanning. Met de VBBA kan onderzocht worden òf, en zo ja in welke mate, er sprake is van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. Het doel van de VBBA is dus: het signaleren van díe aspecten in de arbeidssituatie die verbeteringen behoeven, om zo adviezen te formuleren voor het wegnemen van knelpunten en om verminderd functioneren te voorkomen. De VBBA is een hulpmiddel in het adviestraject. De VBBA kan toegepast worden in het werkingsgebied van de Arbo-wet: op groepsniveau als signalerend en inventariserend instrument (Risico-Inventarisatie en -Evaluatie) door arbodiensten, door de afdeling personeelszaken van een bedrijf, etc. op individueel niveau als signalerend of screenend instrument bijvoorbeeld voor de selectie van medewerkers voor een oproep door de bedrijfsarts in het PAGO-traject van arbodiensten. Naast onderzoek binnen de arbocontext, wordt de VBBA ook ingezet bij gezondheidsbeleid en personeelsbeleid, bijvoorbeeld voor medewerkers-tevredenheidonderzoek. Nog een ander toepassingsgebied is wetenschappelijk onderzoek naar psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. Voor het interpreteren van de resultaten van VBBA-onderzoek wordt gebruik gemaakt van referentiegegevens. Omdat inmiddels veel bedrijven en branches de VBBA hebben ingezet om psychosociale arbeidsbelasting in kaart te brengen, zijn omvangrijke referentiebestanden ontstaan. Aan de hand van deze referentiebestanden kunnen de resultaten van een VBBA-onderzoek vergeleken worden met de Nederlandse beroepsbevolking en diverse branches. Op die manier wordt duidelijk op welke aspecten het bedrijf gunstig of ongunstig afsteekt ten opzichte van de totale beroepsbevolking of een specifieke branche. Er kan gebruik gemaakt worden van verschillende referentiegroepen. Zo zijn er naast de referentiegegevens van de totale Nederlandse beroepsbevolking, ook referentiegroepen van verschillende branches, zoals bijvoorbeeld de zakelijke dienstverlening, de metaalindustrie en de gezondheidszorg. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 5

6 2.2 Oorsprong van de VBBA Van Veldhoven en Meijman (1994) ontwikkelden de VBBA door een analyse van 50 bestaande meetinstrumenten op het gebied van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. In deze 50 meetinstrumenten zochten zij naar die begrippen die binnen het vakgebied de grootste gemene deler vormen voor psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. Deze begrippen bleken goed aan te sluiten bij theoretische modellen uit de belasting-belastbaarheid traditie. In deze modellen wordt stress gezien als het resultaat van de discrepantie tussen de eisen van het werk en het vermogen van de werknemer om deze eisen te voldoen. Op het moment dat de eisen van het werk (de belasting) het vermogen van de werknemer (de belastbaarheid) te boven gaan, ontstaan er problemen. Bij elk gevonden begrip zochten Van Veldhoven en Meijman vragen uit de bestaande instrumenten of formuleerden ze nieuwe vragen. Zo komen nogal wat items uit de 'Job Content Questionnaire' van Karasek (1985) en is de VBBA-schaal 'Emotionele reacties' een aanpassing van de schaal 'Job-related affective wellbeing' van Warr (1990). Daarnaast zijn twee schalen opgenomen op grond van inhoudelijke relevantie en technische schaalkwaliteit. Dit zijn de 'Groningse Slaap-Kwaliteit Schaal' (GSKS) (Mulder-Hajonides van der Meulen et al. 1980, Meijman et al. 1985) en de 'Schaal Ervaren Belasting' (SEB) (Meijman 1991). 2.3 Structuur van de VBBA De structuur van de VBBA is opgebouwd uit zeven thema's (ook wel dimensies genoemd): taakeisen, veelzijdigheid, regelmogelijkheden, sociaal-organisatorische aspecten, arbeidsvoorwaarden, welbevinden en spanning. Binnen deze thema s worden verschillende schalen onderscheiden. De schalen staan allen voor één afgebakend probleemgebied. Deze schalen bestaan weer uit verschillende vragen. De VBBA is een uitgebreide vragenlijst met schalen en losse vragen. De complete vragenlijst wordt aangeduid met de term VBBA-Uitgebreid. Deze vragenlijst omvat 201 vragen verdeeld over 27 schalen met 42 aanvullende losse vragen. De volledige lijst is in de praktijk niet altijd handzaam te gebruiken. Daarom zijn er drie kortere versies ontwikkeld: de VBBA-Kern, de VBBA-RI&E en de Monitor Werkdruk en Werkstress. Gebruikers van de VBBA kunnen de VBBA-Kern aanvullen met schalen en/of losse vragen uit de VBBA-Uitgebreid. Ook kunnen gebruikers van de VBBA eigen vragen of een andere vragenlijst aan het instrument toevoegen. Voor een overzicht van de thema s, schalen en de versies van de VBBA: zie figuur 1. De VBBA-Kern werd als eerste ontwikkeld omdat er behoefte was aan een korte hanteerbare versie van de VBBA. Om de inhoud daarvan te bepalen is een studie verricht (Van Veldhoven 1996). Het uitgangspunt daarbij was een vragenlijst te ontwerpen met een zo groot mogelijke inhoudelijke dekking op gebied van de psychosociale arbeidsbelasting en werkstress én met behoud van de meettechnische kwaliteiten. Zo ontstond de VBBA-Kern: 108 vragen in 14 schalen. De VBBA-RI&E bevat alle schalen en items over psychosociale arbeidsbelasting en vier schalen over de gevolgen. Deze vragenlijst is toepasbaar in de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie. De meest recente VBBA-versie is de Monitor Werkdruk en Werkstress. Deze speciale versie van de VBBA is ontwikkeld voor het meten van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress in het kader van arboconvenanten. In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid werd een korte VBBA-versie samengesteld die is bedoeld om nul- en vervolgmetingen naar psychosociale arbeidsbelasting en werkstress in uiteenlopende branches uit te voeren. De Monitor Werkdruk en Werkstress bestaat uit zeven VBBA-schalen. 6 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

7 THEMA SCHAAL UITGEBREID RI&E KERN MONITOR OORZAKEN taakeisen veelzijdigheid regelmogelijkheden sociaalorganisatorische aspecten arbeidsvoorwaarden GEVOLGEN welbevinden spanning werktempo en werkhoeveelheid emotionele belasting lichamelijke inspanning geestelijke belasting afwisseling in het werk leermogelijkheden zelfstandigheid in het werk inspraak contactmogelijkheden relaties met collega's relaties met directe leiding problemen met de taak onduidelijkheid over de taak verandering in de taak informatie communicatie toekomstonzekerheid beloning loopbaanmogelijkheden plezier in het werk betrokkenheid bij de organisatie verandering van baan herstelbehoefte piekeren emotionele reacties tijdens het werk vermoeidheid tijdens het werk slaapklachten Figuur 1: Structuur van de VBBA 2.4 Referentiebestanden van de VBBA De VBBA is bij honderdduizenden werknemers in enkele duizenden bedrijven ingezet. Hierdoor is het mogelijk omvangrijke referentiebestanden samen te stellen waartegen de resultaten van een VBBAonderzoek afgezet kunnen worden. Dit maakt het mogelijk om de gemeten psychosociale arbeidsbelasting en werkstress binnen het bedrijf te vergelijken met die van de totale beroepsbevolking en van de eigen branche. Bij het samenstellen van referentiebestanden wordt een aantal strenge criteria gehanteerd die de kwaliteit en representativiteit van de bestanden moeten waarborgen. Zo moet bijvoorbeeld elk referentiebestand groter zijn dan 1000 cases en dienen alle referentiebestanden uit minstens tien verschillende deelonderzoeken te bestaan. Hierbij geldt dan weer dat een deelonderzoek niet meer dan 20% van het totaal mag vormen. Op deze manier ontstaat een evenwichtig referentiebestand waarmee de onderzoeken in bedrijven kunnen worden vergeleken. Regelmatig worden de referentiegroepen aangevuld met data van recente onderzoeken. Binnen de referentiebestanden is een eerste onderscheid gemaakt in vier hoofdgroepen van typen organisaties: industrie, profit-dienstverlening, not for profit-dienstverlening en zorg, bestaande uit gezondheidszorg en welzijnszorg. Voor een actueel overzicht van beschikbare referentiegroepen kunt u contact opnemen met SKB Vragenlijst Services (zie colofon). SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 7

8 2.5 Deskundigenbeoordeling van de VBBA In verschillende publicaties is de VBBA door derden beoordeeld op een aantal criteria. Hier wordt één van deze publicaties behandeld: de 'Documentatie van Tests en Testresearch'. Daarin zijn de conclusies opgenomen van de Commissie Testaangelegenheden Nederland (COTAN) van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) uit 1999 (Evers, van Vliet-Mulder, Groot 2000a en 2000b). De COTAN is een onderdeel van het NIP dat alle psychologische tests beoordeelt op een aantal vastgestelde criteria. De beoordeling van de VBBA in 1999 had de volgende uitkomst: - Uitgangspunten bij de testconstructie goed - Kwaliteit van het testmateriaal: voldoende - Kwaliteit van de handleiding goed - Normen onvoldoende - Betrouwbaarheid: goed - Begripsvaliditeit goed - Criteriumvaliditeit voldoende De COTAN geeft als toelichting op het oordeel 'onvoldoende' voor de normen dat de representativiteit niet te beoordelen is. 1 De conclusie van de onderzoekers van de publicatie Documentatie van Tests en Testresearch over de VBBA is: 'Alle schalen zijn unidimensioneel 2 en de meeste schalen hebben een goede betrouwbaarheid, vijf schalen zijn redelijk betrouwbaar. De begripsvaliditeit is goed.'. 1 De ontwikkeling van normen voor de VBBA bevindt zich momenteel in de beginfase (red.). 2 'Unidimensioneel' wil zeggen dat de schaal één afgebakend begrip meet. 8 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

9 3. Toepassing in de praktijk In dit hoofdstuk komt aan de orde op welke wijze de VBBA in de praktijk kan worden gehanteerd. We gaan in op de verschillende toepassingsniveaus en noemen enkele praktijkvoorbeelden. Vervolgens gaan we in op de verwerking van de gegevens en de interpretatie van de resultaten om inzicht te bieden in de statistische en psychometrische achtergronden van het instrument. De concrete uitvoeringsmethodiek voor de VBBA staat beschreven in de Handleiding Vragenlijstonderzoek van SKB Vragenlijst Services. Deze kunt u vinden via de website van de SKB (zie colofon). 3.1 Toepassingsniveaus Afhankelijk van het doel van het onderzoek kan de VBBA op verschillende manieren worden ingezet. De VBBA kan worden toegepast op vier verschillende niveaus: de organisatie, de afdeling, de individuele werknemer en de branche. Toepassing op organisatieniveau 'Op welke punten en waar in de organisatie is sprake van problemen met de psychosociale arbeidsbelasting en werkstress?' Dat is de vraag die centraal staat als de VBBA wordt ingezet om inzicht te bieden in de aard en de locatie van de problemen met psychosociale arbeidsbelasting en werkstress in een organisatie. De vragenlijst kan worden ingezet als onderdeel van een PAGO, een RI&E of een medewerkerstevredenheidsonderzoek. De VBBA maakt zichtbaar welke aspecten in de arbeidssituatie knelpunten opleveren, maar belicht ook de positieve aspecten van de organisatie. De antwoordscores worden vergeleken met landelijke referentiegegevens. Vervolgens wordt de statistische significantie van de verschillen berekend (zie ook paragraaf 3.3 en 3.4). Dat maakt het mogelijk om de waarschijnlijkheid aan te geven dat positieve of negatieve verschillen tussen de onderzochte organisatie en de referentiepopulatie zijn ontstaan door kenmerken van die organisatie. De resultaten bieden informatie over díe aspecten in de arbeidssituatie die verbetering behoeven om de gevonden knelpunten in de onderzochte organisatie weg te nemen. Het is ook mogelijk de uitkomsten van het VBBA-onderzoek te vergelijken met een referentiegroep die speciaal ontwikkeld is voor de soort organisatie. Zo kunnen de uitkomsten van bijvoorbeeld een streekziekenhuis afgezet worden tegen een referentiegroep die is samengesteld uit verschillende gezondheidszorginstellingen. Bij een PAGO-onderzoek moeten uiteraard gegevens over verzuim, verloop, arbeidsongeschiktheid, productiviteit en andere (medische) onderzoeken worden meegewogen. Dat vergroot het met de VBBA verkregen inzicht nog verder. Een toepassing op organisatieniveau die voor het arbobeleid waardevol is, is de inzet van de VBBA als onderdeel van een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Hiervoor is de RI&Eversie van de VBBA samengesteld. De VBBA wordt ook ingezet als onderdeel van een medewerkerstevredenheidonderzoek. Zo'n onderzoek kan inzicht bieden in de opvattingen van medewerkers over onderwerpen als bijvoorbeeld loopbaanmogelijkheden, afwisseling in het werk en informatie. Vaak is bij dergelijk onderzoek binnen organisaties een vragenlijstonderzoek alléén niet genoeg. De resultaten moeten ook besproken worden met verschillende groepen binnen het bedrijf, zoals de afdeling personeelszaken en de desbetreffende afdelingen. Ook worden vaak interviews met sleutelpersonen binnen de organisatie gehouden. Door de resultaten te bespreken en interviews te houden wordt de informatie die verkregen is uit het onderzoek, verder verdiept. Toepassing op afdelingsniveau Bij toepassing van de VBBA op afdelingsniveau staat centraal: 'Hoe staat het met de psychosociale arbeidsbelasting en de gevolgen daarvan bij deze afdeling ten opzichte van de rest van de organisatie SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 9

10 en/of andere (vergelijkbare) organisaties?'. Uiteraard kan ook een andere relevante groep bekeken worden, zoals een functiegroep of een vestiging. Om deze vraag te beantwoorden, worden de gemiddelde antwoordscores van de afdeling vergeleken met de referentiegegevens van de eigen branche of de totale beroepsbevolking. Vervolgens wordt de statistische significantie van deze verschillen berekend. Dat biedt aanwijzingen over aspecten in de arbeidssituatie op de onderzochte afdeling die verbetering behoeven, in vergelijking met de rest van de organisatie of met andere organisaties. Zo ontstaat meer duidelijkheid in een materie die anders slechts belicht kan worden door persoonlijke - en door de eigen invalshoek gekleurde - impressies van afdelingsmanagers, personeelsfunctionarissen of bedrijfsartsen. Het afdelingsmanagement kan de met de VBBA gesignaleerde aspecten bespreken met de werknemers, om deze vervolgens om te zetten in voorstellen voor maatregelen. Met de kwantitatieve gegevens uit de VBBA kunnen besprekingen over psychosociale arbeidsbelasting en werkstress op afdelingen en met functiegroepen worden gericht op belangrijke aspecten waar een zekere consensus over bestaat. Het gevaar bestaat dat zonder kwantitatieve inbreng een dergelijke bespreking chaotisch wordt, met het risico dat het gesprek gedomineerd wordt door stokpaardjes van degenen die in groepsverband het hardst de aandacht weten te trekken, terwijl de meerderheid zwijgt. Toepassing op individueel niveau Op individueel niveau kan de VBBA informatie opleveren over de werkbeleving en psychische problemen van individuele werknemers. Hierbij wordt de individuele score van een werknemer vergeleken met de verdeling van scores in een referentiegroep. De verkregen informatie kan gebruikt worden voor een betere advisering aan individuele werknemers over psychosociale arbeidsbelasting en werkstress. Met name de schalen over symptomen van werkstress kunnen worden gebruikt voor de selectie van werknemers met spanningsklachten of klachten over het welbevinden die voor begeleiding of nadere advisering in aanmerking komen (bijvoorbeeld bij het PAGO). Toepassing op brancheniveau De VBBA wordt ook voor onderzoek binnen branches gebruikt. Het gaat dan bijvoorbeeld om het uitvoeren van steekproefmetingen met als onderzoeksvraag: 'Hoe is het gesteld met de psychosociale arbeidsbelasting en werkstress binnen onze branche?'. De uitkomsten van zo n meting kunnen aangeven op welke gebieden de branche zich in positieve of negatieve zin onderscheidt als het gaat om psychosociale arbeidsbelasting. Vervolgens kan met deze uitkomsten een plan opgesteld worden om de arbeidsomstandigheden in de branche te verbeteren. 3.2 Praktijkvoorbeelden Hoe werkt de VBBA nu in de praktijk? Veel onderzoeken met de VBBA zijn uitgevoerd door arbodiensten en de casuïstiek die met die onderzoeken is opgebouwd is voor ons veelal niet toegankelijk. Toch kunnen we met de beschrijving van enkele onderzoeken tips bieden om de VBBA gericht en weloverwogen in te zetten. In hoofdstuk 5 volgen beschrijvingen van toegepast wetenschappelijk onderzoek. Van den Wollenberg en Hell (2000) geven een beschrijving van de algemene voor- en nadelen van vragenlijstonderzoek op het gebied van werkstress op het niveau van afdelingen en organisaties. Dat biedt inzicht in wat je wel en niet van een vragenlijstonderzoek kunt verwachten, hoe je deze methode zinvol kunt inzetten, en welke procesgang en voorwaarden hierbij nodig zijn. De auteurs bespreken aan de hand van twee voorbeelden hoe de VBBA kan worden ingezet bij het meten en aanpakken van werkstress. Op basis van deze ervaringen formuleren ze richtlijnen voor de intake, richtlijnen voor het gebruik van werkstressonderzoek als een monitor voor het vaststellen van beleidseffecten, en richtlijnen voor het doen van onderzoek dat primair is bedoeld om lokale werkstressproblemen op te lossen. Wie afdelings- of organisatiegericht onderzoek met de VBBA wil gaan doen, vindt hier wellicht veel nuttige tips en aanwijzingen. De belangrijkste aanwijzing die ze geven is misschien wel dat het niet altijd zinvol is om de vragenlijstmethode in te zetten. Zo geven ze goede voorbeelden en redenen om bijvoorbeeld in plaats hiervan een workshop-methode toe te passen. 10 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

11 Ook in één van de hoofdstukken bij Van Veldhoven (2001) wordt een casus besproken van een afdelingsgericht onderzoek met de VBBA. In deze beschrijving ligt het accent op enkele leermomenten van dit project voor de auteur, die waarschijnlijk ook wel herkenbaar zijn in andere situaties en projecten. Zo wordt besproken hoe om te gaan met de neiging van een organisatie om de werkstress-slachtoffers als oorzaak van het probleem te beschouwen: 'blaming the victim'. Er wordt aangegeven dat aan een groepsonderzoek niet te veel maar ook niet te weinig waarde gehecht mag worden. Er worden adviezen gegeven over hoe eventuele scepsis op de werkvloer te doorbreken over het onderzoek, de onderzoeker en het management dat het onderzoek heeft 'besteld'. Ook komt aan de orde welke problemen er kunnen zijn bij het daadwerkelijk implementeren van resultaten en maatregelen die voortkomen uit het onderzoek. En er wordt aangegeven dat de adviseur overspannen verwachtingen over het onderzoek en het effect van het werkstressproject moet kunnen hanteren. De genoemde tips en richtlijnen op basis van twee publicaties zijn natuurlijk lang niet volledig. Informatie over andere of toekomstige VBBA-projecten kunt u aan SKB Vragenlijst Services toezenden. SKB Vragenlijst Services verzamelt deze informatie en zorgt vervolgens voor verspreiding van de kennis. 3.3 Verwerking van gegevens Nadat de vragenlijsten door de deelnemers zijn ingevuld, worden ze opgestuurd ter verwerking. Die verwerking van de gegevens lijkt soms op een 'black box'. In deze paragraaf zetten we uiteen hoe de antwoorden worden gecodeerd en hoe de scores worden berekend. Schalen en schaalscores De VBBA bevat 27 schalen met in totaal 201 vragen (items), en 42 aanvullende (losse) vragen. Het gebruik van schalen houdt in dat verscheidene items een bepaald concept of grootheid meten, bijvoorbeeld werkdruk of zelfstandigheid in het werk. Een voorbeeld van een schaal is 'werktempo en werkhoeveelheid'. Deze schaal bestaat uit elf vragen. Elk van deze vragen geeft gedeeltelijk inzicht in dit onderwerp en is op basis van uitvoerig onderzoek geselecteerd voor deze schaal. Op basis van de antwoorden van alle elf vragen, kan een schaalscore (ook wel: somscore) berekend worden die een betrouwbare maat is voor het onderwerp 'werktempo en werkhoeveelheid'. Alle vragen hebben hetzelfde gewicht. Bij de berekening van schaalscores gelden enkele afspraken. Die worden hieronder toegelicht. Ongunstigste antwoord krijgt meeste punten Alle vragen worden gecodeerd: aan elk antwoord worden punten toegekend. Daarbij levert het meest ongunstige antwoord de meeste punten op. Het meest gunstige antwoord krijgt geen punten. Bij de vraag 'Moet u erg snel werken?' levert het antwoord 'nooit' 0 punten op. Dit aspect levert geen (negatieve) bijdrage aan de psychosociale arbeidsbelasting. Het antwoord 'soms' levert 1 punt op, het antwoord 'vaak' 2 punten. Het ongunstigste antwoord 'altijd' levert 3 punten op. Ook bij de overige vragen geldt dat het meest gunstige antwoord 0 punten oplevert en het meest ongunstige antwoord 3 punten. Sommige vragen zijn zogenaamde 'omkeervragen', bijvoorbeeld de 6e en 8e vraag van de schaal 'werktempo en werkhoeveelheid'. Deze vragen zijn 'omgekeerd' geformuleerd, dat wil zeggen: het antwoord 'nooit' is juist het meest ongunstig (3 punten) en het antwoord 'altijd' het gunstigst (0 punten). Bij vragen met nee/ja antwoordmogelijkheid, bijvoorbeeld in de schaal 'plezier in het werk', krijgt het ongunstige antwoord 1 punt, het gunstige antwoord 0 punten. Ook bij dit soort vragen komen omkeervragen voor. Ontbrekende waarden doen niet mee Als één van de items uit een schaal niet beantwoord is, dan is in principe de score van de schaal onbekend. Om het aantal missende schaalscores te beperken, wordt een minder strenge regel toegepast en mogen in een schaal één of enkele antwoorden ontbreken. De berekening wordt dan uitgevoerd over de items die wel correct zijn beantwoord. Voor de ontbrekende items wordt aangenomen dat de respondent ze op een vergelijkbare manier zou hebben beantwoord als de overige items. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 11

12 Aan deze versoepelde norm zijn twee voorwaarden verbonden: - tenminste 2/3 van het aantal items moet correct beantwoord zijn - de ontbrekende items moeten willekeurig verdeeld zijn. Het is dus niet mogelijk bij het samenstellen van de vragenlijst één vraag weg te laten. In dat geval is er namelijk spraken van een systematische fout en is de schaalscore niet meer te vergelijken met referentiecijfers. Drie schalen krijgen afwijkende berekening Bij de schalen 'vermoeidheid tijdens het werk', 'emotionele reacties tijdens het werk' en 'verandering in taak' wijkt de codering af van de hiervoor beschreven regels. De schaal 'verandering in de taak' krijgt een afwijkende berekening. Zodra de respondent de vraag 'Treden er belangrijke veranderingen op in uw taken?' met 'nooit' beantwoordt, wordt de schaalscore van deze respondent op 0 gesteld en worden de overige vragen van deze schaal genegeerd. In figuur 2 is de codering van de andere twee schalen uitgewerkt. SCHAAL VRAAG ANTWOORD AANTAL PUNTEN vermoeidheid tijdens het werk emotionele reacties tijdens het werk alle vragen en 4 5 niet-omkeervragen omkeervragen helemaal niet nauwelijks enigszins helemaal helemaal niet nauwelijks enigszins helemaal Figuur 2: Codering schalen 'vermoeidheid tijdens het werk' en 'emotionele reacties tijdens het werk' Schaalscores worden gestandaardiseerd De schaalscore is geen optelsom van de gescoorde punten, maar wordt gestandaardiseerd naar een score tussen 0 en 100. Dat betekent dat het aantal gescoorde punten gedeeld wordt door de maximaal haalbare score (= aantal items * maximum punten per item) en dat deze fractie vermenigvuldigd wordt met 100. De berekeningsformule verschilt voor schalen met antwoordcategorieën altijd/vaak/soms/nooit (zie figuur 3) en nee/ja-schalen (zie figuur 4). Een schaalscore van 100 wordt dus gehaald als bij alle beantwoorde vragen het meest ongunstige antwoord is gegeven. Uitsluitend het meest gunstige antwoord geven leidt tot een schaalscore van 0. schaalscore = aantal punten 3 * aantal beantwoorde items * 100 Figuur 3: Berekeningsformule voor schaal met vier antwoordcategorieën altijd/vaak/soms/nooit en de gehercodeerde antwoordcategorieën van de schaal 'vermoeidheid tijdens het werk' schaalscore = aantal punten aantal beantwoorde items * 100 Figuur 4: Berekeningsformule voor schaal met twee antwoordcategorieën nee/ja en de gehercodeerde antwoordcategorieën van de schaal 'emotionele reacties tijdens het werk' 12 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

13 3.4 Interpretatie van de resultaten In deze paragraaf komt aan de orde hoe de scores worden weergegeven in de groepsanalyses en hoe zij geïnterpreteerd kunnen worden. Een voorbeeld is ter illustratie in figuur 5 opgenomen. Berekening scores De scores van de onderzochte groep en de referentiegroep worden berekend door de vragen te coderen, deze per schaal op te tellen en om te zetten in een gestandaardiseerde score met een waarde tussen 0 en 100 (zie paragraaf 3.3). Hoe hoger de score, hoe ongunstiger de onderzochte groep scoort op het desbetreffende onderwerp. Met een tweezijdige t-toets wordt bepaald of de schaalscores van de onderzochte groep en die van de referentiegroep significant van elkaar verschillen. Weergave van de groepsanalyses De analyse van uitkomsten van het VBBA-vragenlijstonderzoek wordt in een tabel weergegeven. Die analyse is de vergelijking van resultaten van de onderzochte (sub-)groep met een referentiegroep. De uitkomsten van de onderzochte groep worden tegen de uitkomsten van een referentiegroep afgezet door de gemiddelde schaalscores van beide groepen te vergelijken. Figuur 5 bevat een voorbeeld van een groepsanalyse VBBA-Kern. De resultaten worden onderverdeeld in oorzaken en gevolgen. Oorzaken zijn ingedeeld rond vijf thema s (ook wel dimensies genoemd): taakeisen, veelzijdigheid, regelmogelijkheden, sociaal-organisatorische aspecten en arbeidsvoorwaarden. Bij de gevolgen wordt onderscheid gemaakt tussen welbevinden en spanning. De verschillende schalen van de VBBA staan voor een bepaald probleemgebied. De groepsanalyse is zo opgezet dat steeds per probleemgebied wordt onderzocht hoe gunstig of ongunstig de onderzochte groep afsteekt ten opzichte van de referentiegroep. Op deze wijze kunnen opvallende aspecten op het gebied van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress gesignaleerd worden binnen de onderzochte organisatie. Het merendeel van de vragen van de VBBA is gegroepeerd in een aantal schalen. Uit de antwoorden van bij elkaar horende vragen -de schaal- wordt een waarde berekend tussen 0 en 100. De hoogte van het getal is een maat voor de ernst van het betreffende probleemgebied. Voor elke schaal geldt: hoe hoger het getal hoe ongunstiger. VD Medical Supplies Totale onderzoeksgroep (n=48) Oorzaken obs p exp miss Taakeisen Hoog werktempo en veel werk 54,24 0,000 43,98 0 Emotionele belasting 17,00 0,000 26,39 0 Lichamelijke inspanning 27,60 0,000 16,95 0 Veelzijdigheid Onvoldoende afwisseling in het werk 49,19 0,000 37,42 0 Onvoldoende leermogelijkheden 49,29 0,794 48,37 1 Regelmogelijkheden Onvoldoende zelfstandigheid in het werk 52,90 0,001 41,61 0 Onvoldoende inspraak 54, ,72 0 Sociaal-organisatorische Minder goede relatie met collega's 31,77 0,000 22,31 0 aspecten Minder goede relatie met directe leiding 22,40 0,738 23,16 0 Arbeidsvoorwaarden Toekomstonzekerheid 14,76 0,000 32,47 0 Gevolgen Welbevinden Geen plezier in het werk 13,24 0,905 12,82 1 Geen betrokkenheid bij de organisatie 33,23 0,957 33,00 3 Spanning Herstelbehoefte 37,26 0,006 25,52 3 Piekeren 23,40 0,666 21,28 1 Referentie Totale beroepsbevolking (Totaal99) Analyse Figuur 5: Voorbeeld groepsanalyse VBBA Hierna volgt een beschrijving van de betekenis van de verschillende termen en afkortingen in de tabel. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 13

14 obs (observed score) In de eerste kolom 'obs' staat de gemiddelde schaalscore van de onderzochte groep (bijvoorbeeld op 'Werktempo en werkhoeveelheid' of 'Emotionele belasting'). De onderzochte groep kan de totale onderzochte groep (het gehele bedrijf) zijn of een subgroep (een afdeling, divisie, regio, etc.). De titel boven de tabel verwijst naar de onderzochte selectiegroep. p (p-waarde) Kolom twee geeft het kansniveau 'p' aan, ook wel de 'p-waarde' genoemd. De p-waarde geeft de kans aan dat het gevonden verschil tussen de schaalscore van de onderzochte groep (kolom obs) en de schaalscore van de referentiegroep (kolom exp) op toeval berust. Deze kans wordt ook wel de significantie van het verschil genoemd. Hoe kleiner de p-waarde hoe kleiner de kans dat het gevonden verschil op toeval berust. Als de p-waarde kleiner is dan 0,10 is deze kans kleiner dan 10% en kan de schaalscore als gunstig of ongunstig worden beschouwd. Als de p-waarde kleiner is dan 0,01 is deze kans kleiner dan 1% en kan de schaalscore als zéér gunstig of zéér ongunstig worden beschouwd. exp (expected score) Kolom drie geeft de gemiddelde schaalscore van de referentiegroep aan. Welke referentiegroep is gebruikt leest u linksonder aan de tabel. miss (missing values) In de kolom 'miss' wordt het aantal personen vermeld waarvan de schaalscore niet berekend kon worden, bijvoorbeeld omdat er te veel vragen overgeslagen zijn. Interpretatie van de groepsanalyses De kolom obs in het overzicht toont voor de verschillende probleemgebieden de berekende gemiddelde schaalscores uit het onderzoek bij het desbetreffende bedrijf. De absolute waarde van de berekende schaalscore geeft onvoldoende informatie om conclusies te trekken. Voor sommige schalen kan een score van 27 of 33 normaal zijn, bij andere schalen kan dat 73 of 82 zijn. Daarom zijn in de kolom exp de gemiddelde schaalscores van de referentiegroep weergegeven. Door de schaalscores van het bedrijf te vergelijken met die van de referentiegroep kunnen wel conclusies getrokken worden. Steeds geldt: hoe hoger de score op een schaal, hoe ongunstiger de organisatie op het desbetreffende probleemgebied scoort. Dat is ongeacht de naamgeving van de schaal. Per schaal kan steeds worden beoordeeld in hoeverre de onderzochte groep (=obs) verschilt van de referentiegroep (=exp). Hierbij wordt de kans weergegeven dat het verschil statistisch significant is (=p). Figuur 5 toont een voorbeeld van een VBBA-groepsanalyse bij een gefingeerd bedrijf. Uit de analyse komt naar voren dat het onderzochte bedrijf een ongunstig beeld vertoont ten opzichte van de referentiegroep op de volgende probleemgebieden: hoog werktempo en veel werk, lichamelijke inspanning, onvoldoende afwisseling in het werk, onvoldoende inspraak, minder goede relatie met collega s en herstelbehoefte. Als referentiegroep is hier gekozen voor de totale beroepsbevolking. Op twee gebieden steekt het bedrijf gunstiger af ten opzichte van de referentiegroep: emotionele belasting en toekomstonzekerheid. De VBBA-Uitgebreid bevat ook losse vragen die niet in een schaal zijn onder te brengen. Deze aanvullende vragen worden op een aparte pagina van de analyses gepresenteerd, zie figuur 6. Echter, schaalscores zijn betrouwbaarder dan scores op losse vragen. Daarom is het van belang aan de resultaten van de schalen meer gewicht toe te kennen dan aan uitkomsten op de losse vragen uit de VBBA. 14 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

15 VD Medical Supplies Totale onderzoeksgroep (n=48) Aanvullende vragen obs p exp miss Kenmerken van het werk Overwerk 33,97 0,048 41,30 0 Ingewikkeld werk 30,13 0,647 28,84 0 Moeite met steeds ingewikkelder werk 18,95 0,580 17,37 1 Werk is te moeilijk 11,54 0,269 9,05 0 Moet voortdurend vriendelijk blijven 70,51 0,822 71,36 0 Werk sluit niet aan bij de opleiding 38,46 0,919 38,07 0 Kan werktijden niet zelf bepalen 37,18 0,004 51,86 0 Kan pauzes niet zelf bepalen 36,54 0,119 43,85 0 Werkorganisatie en relaties Ongewenste opmerkingen 5,13 0,813 5,53 0 Ongewenste aanrakingen 1,92 0,613 2,48 0 Werk niet goed georganiseerd 50,00 0,386 46,74 0 Samenwerking afdelingen niet goed 47,44 0,807 48,29 0 Werknemers niet betr. bij aanpassingen 49,02 0,013 59,08 1 Arbeidsvoorwaarden Kan verlof niet naar wens opnemen 33,33 0,235 37,16 0 Kan ADV niet naar wens opnemen 37,33 0,052 44,62 2 Wordt teruggeroepen van verlof 8,97 0,787 9,54 0 Werk- en rusttijden niet goed geregeld 19,23 0,003 30,14 0 Geen mogelijkheden parttime werken 50,33 0,605 53,64 1 Kan werkuren niet aanpassen aan privé 58,97 0,760 57,39 0 Ongunstige invloed onreg. werktijden 16,34 0,170 20,74 1 Figuur 6: Voorbeeld groepsanalyse VBBA losse vragen Kanttekeningen bij de interpretatie van de groepsanalyses Een paar kanttekeningen bij de interpretatie zijn op zijn plaats. Significantie, groepsgrootte en spreiding Zoals eerder beschreven kan aan de hand van de p-waarde worden bepaald of het verschil tussen de gemiddelde schaalscores van de onderzochte groep en de referentiegroep statistisch significant is. De significantie van verschillen kàn een maatstaf zijn om te bepalen of de onderzochte organisatie voor een aantal gebieden een (on-)gunstig beeld vertoont in vergelijking met de referentiegroep. Maar ook andere informatie zoals de grootte van het verschil kan een maatstaf zijn. Eerder is de p-waarde omschreven als 'de kans dat het verschil tussen de schaalscore van de onderzochte groep en de schaalscore van de referentiegroep op toeval berust'. Deze kans zal kleiner zijn (dat wil zeggen: krijgt een lagere p-waarde) naarmate het verschil tussen de gemiddelde schaalscores van onderzoeks- en referentiegroep groter is. Hoe groter het verschil, hoe kleiner de kans dat dit verschil op toeval berust. Naast deze verschilgrootte is de p-waarde ook afhankelijk van de omvang van de onderzoeks- en referentiegroep en de spreiding van de scores in de twee groepen. Het is mogelijk dat een klein verschil wel significant is en een groot verschil niet, door een verschil in spreiding tussen de variabelen. Soms wordt een groot verschil veroorzaakt door enkele uitschieters die het gemiddelde sterk beïnvloeden en tegelijk de spreiding groot maken. Bovendien geldt dat bij een grotere onderzoeksgroep verschillen over het algemeen sneller significant zijn. Significantie en de grootte van het verschil Het is van belang om de verschilscores tussen 'obs' en 'exp' te bekijken om te beoordelen of er een betekenisvol verschil is tussen de score van de onderzochte groep en de referentiegroep. Ook als het verschil niet statistisch significant is, kunnen verschilscores tussen 'obs' en 'exp' toch interessant zijn. Daarbij is de grootte van de onderzoeksgroep en het verschil in scores tussen het bedrijf en de referentiegroep van belang. Bij een groepsgrootte van meer dan 100 personen met een 'normale' spreiding worden de verschillen al snel significant met p=0,01. De grootte van het verschil tussen de schaalscores van onderzochte en referentiegroep geeft dan meer inzicht in de mate waarin het bedrijf (on- )gunstig afsteekt ten opzichte van de referentiegroep. Schaalscores zijn geen percentages Bij de interpretatie van de VBBA worden de schaalscores soms ten onrechte beschouwd als percentages. Dat leidt tot uitspraken als: 49% van de respondenten vindt dat er onvoldoende afwisseling in het werk SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 15

16 is. (zie voorbeeld in figuur 5). Een juiste conclusie zou gebaseerd moeten zijn op een vergelijking tussen de onderzochte groep en de referentiegroep op de schaal onvoldoende afwisseling in het werk. Daarbij zijn de grootte van de onderzochte groep en de grootte van het verschil de bepalende factoren. Een correcte uitspraak zou in dit geval kunnen zijn: 'de respondenten van de onderzochte afdeling oordelen relatief ongunstig over de afwisseling in het werk, vergeleken met de Nederlandse beroepsbevolking.' Schaalscores zijn geen absolute cijfers Soms worden de schaalscores ten onrechte absoluut geïnterpreteerd, bijvoorbeeld in het volgende geval: 'organisatie Y scoort 49,29 op 'leermogelijkheden' en 31,77 op 'relatie met collega's'. Gezien de verschillen tussen de schalen 'leermogelijkheden' en 'relatie met collega's', is te concluderen dat binnen organisatie Y de leerbehoefte een groter probleem vormt dan de (minder goede) relatie met de collega's.' (zie voorbeeld in figuur 5). Aangezien de scores van de verschillende schalen niet onderling te vergelijken zijn is dit geen juiste conclusie. Als we kijken naar de scores voor leerbehoefte en relatie met collega's in de referentiegroep (resp. 48,37 en 22,31), dan is de volgende uitspraak wèl juist: 'de respondenten van organisatie Y hebben een relatief ongunstige score op de schaal 'relatie met collega's', terwijl het oordeel over de leermogelijkheden vergelijkbaar is met dat van de algemene beroepsbevolking.' 16 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

17 4. Betrouwbaarheid en validiteit van de VBBA In dit hoofdstuk volgt een toelichting op de betrouwbaarheid en de validiteit van de VBBA. Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de verschillende wetenschappelijke onderzoeken waarin de kwaliteit van de VBBA is bestudeerd. Deze onderzoeken dateren met name uit de beginperiode van het onderzoek. 4.1 Schaalkwaliteit: constructieonderzoek Hoe staat het met de schaalkwaliteit van de VBBA? Zijn de schalen betrouwbaar, meten ze - zoals het hoort - elk werkelijk één dimensie? Deze paragraaf biedt een overzicht van het onderzoek dat daarnaar gedaan is. De eerste informatie over de schaalkwaliteiten van de VBBA kwam beschikbaar uit een schaalconstructieonderzoek (Van Veldhoven 1993, Van Veldhoven 1996). Op basis van dit onderzoek werd er een verzameling van vierhonderd vragen aangelegd. Deze verzameling vragen werd voorgelegd aan 812 medewerkers van drie bedrijven: twee gezondheidszorginstellingen en een productiebedrijf. Op de resultaten van het onderzoek binnen deze groep vond een schaalconstructieonderzoek plaats. Uiteindelijk werden 25 schalen gevonden die voldeden aan de gestelde psychometrische criteria. Aan deze 25 schalen werden twee schalen toegevoegd waarvan in eerder onderzoek al was gebleken dat ze op grond van hun inhoudelijke relevantie en schaalkwaliteit in de uiteindelijke vragenlijst zouden worden opgenomen. In figuur 7 staan van alle schalen (exclusief de Groningse Slaap Kwaliteit Schaal en de Schaal Emotionele Belasting) twee belangrijke waarden voor de beoordeling van de betrouwbaarheid: uni-dimensionaliteit en interne consistentie. Uni-dimensionaliteit wordt weergegeven als H(t) en geeft aan in hoeverre één en hetzelfde begrip wordt gemeten. Hiervoor geldt de vuistregel (Mokken 1971, Mokken en Lewis 1982) dat deze waarde tenminste 0,40 moet zijn. Interne consistentie wordt gemeten met Cronbach's Alpha of Rho(t). Als vuistregel geldt dat een betrouwbare schaal een Rho(t) van minimaal 0,80 moet hebben (Drenth en Sijtsma 1990). Twee schalen van de VBBA staan niet in figuur 7: de Groningse Slaap Kwaliteit Schaal (GSKS) en de Schaal Emotionele Belasting (SEB). De GSKS (in de VBBA opgenomen onder het kopje 'Slaapkwaliteit') werd afgenomen bij een proefgroep van 1583 personen in diverse beroepen. Alle personen vulden de GSKS in onder relatief ongestoorde slaapcondities. Bij deze groepen werd voor de schaal een Cronbach's Alpha gevonden van 0,86 en een H(t) van 0,41. De schaalkwaliteiten van de GSKS blijven goed, ook wanneer ze afzonderlijk worden bekeken voor verschillende leeftijdsgroepen, mannen versus vrouwen en verschillende beroepsgroepen. De SEB - in de VBBA opgenomen onder het kopje 'vermoeidheid tijdens het werk' - werd afgenomen bij twee groepen werknemers verspreid over een aantal leeftijdsklassen en typen ploegendienst (Meijman 1991). Bij de eerste groep werd voor de SEB een Cronbach's alpha gevonden van 0,96 en een H(t) van 0,62. Bij de tweede groep werden dezelfde gegevens berekend, maar dan afzonderlijk voor nachtdienst, ochtenddienst en avonddienst. De alpha's varieerden van 0,95 tot 0,97; de H(t)-waarden van 0,59 tot 0,66. De schaalkwaliteiten van de SEB blijven goed, ook wanneer ze afzonderlijk worden bekeken voor verschillende leeftijdsgroepen en verschillende typen ploegendienst. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 17

18 THEMA SCHAAL H(t) Rho(t) taakeisen werktempo en werkhoeveelheid 0,48 0,89 emotionele belasting 0,45 0,85 lichamelijke inspanning 0,56 0,90 geestelijke belasting 0,51 0,87 veelzijdigheid afwisseling in het werk 0,42 0,82 leermogelijkheden 0,57 0,84 regelmogelijkheden zelfstandigheid in het werk 0,44 0,90 inspraak 0,42 0,85 contactmogelijkheden 0,46 0,77 sociaal-organisatorische relaties met collega's 0,52 0,87 aspecten relatie met directe leiding 0,58 0,90 problemen met de taak 0,51 0,80 onduidelijkheid over de taak 0,45 0,81 verandering in de taak 0,62 0,86 informatie 0,41 0,83 communicatie 0,48 0,79 arbeidsvoorwaarden toekomstonzekerheid 0,75 0,95 beloning 0,45 0,80 loopbaanmogelijkheden 0,46 0,77 welbevinden plezier in het werk 0,50 0,79 betrokkenheid bij de organisatie 0,54 0,79 verandering van baan 0,90 0,90 spanning herstelbehoefte 0,48 0,87 piekeren 0,67 0,80 emotionele reacties tijdens het werk 0,43 0,89 Figuur 7: Schaalkwaliteiten VBBA Kortom, alle schalen in de VBBA voldoen aan het criterium van uni-dimensionaliteit en de meeste schalen hebben een goede betrouwbaarheid. Vijf schalen hebben een betrouwbaarheid die net niet het criterium van 0,80 haalt. Een opmerking is op zijn plaats over de schaal 'emotionele reacties tijdens het werk'. Deze is een vertaling en aanpassing van een schaal van Warr (1990): zie Hogervorst (1992). In het schaalconstructie-onderzoek werd de conclusie getrokken dat deze schaal kan worden beschouwd als unidimensioneel. Andere auteurs komen echter tot andere bevindingen. Zij vinden verschillende factoren binnen de schaal 'emotionele reacties tijdens het werk' (Sevastos et al. 1992, Schalk et al. 1995). Deze auteurs baseren zich hierbij op het theoretisch uitgangspunt dat Warr (1990) hanteerde bij het ontwikkelen van de schaal. Het probleem is dat Warr (1990), Sevastos et al. (1992), en Schalk et al. (1995) telkens andere factoren met andere bijbehorende items vonden; consensus ontbreekt. Er zal dus over de factorstructuur van de schaal 'emotionele reacties tijdens het werk' nog wel het nodige gezegd worden, maar in de VBBA wordt voorlopig uitgegaan van één unidimensionele schaal. 4.2 Schaalkwaliteit: externe praktijktest In het schaalconstructieonderzoek werd de schaalkwaliteit van de VBBA tijdens de ontwikkeling van het instrument getest (zie paragraaf 4.1). De schaalkwaliteit van de VBBA is ook onderzocht bij een landelijke onderzoekspopulatie (Weel en Broersen 1995). Niet alle schalen werden getest, de keuze van schalen werd gemaakt door een groep van deskundigen, werkzaam bij arbodiensten. Zij maakten de keuzes op basis van een aantal criteria: belang van het onderwerp, schaalkwaliteiten zoals gerapporteerd in Van Veldhoven en Meijman (1994), en toepasbaarheid van de schaal bij in principe alle typen organisaties en functies. Uiteindelijk werden 15 schalen geselecteerd. 18 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

19 De vragen in de geselecteerde schalen werden beantwoord door 601 werknemers, afkomstig uit elf verschillende organisaties verspreid over het hele land. In totaal werkten negen arbodiensten mee aan de verzameling van deze gegevens. De betrokken organisaties liepen qua type sterk uiteen: van dienstverlenend tot productie, van gezondheidszorg tot kantoor. Van de totale onderzoeksgroep bestond 38% uit vrouwen en 34% was 40 jaar of ouder. De groep bestond voor 57% uit arbeiders en lagere employees. Van de groep had 49% een opleiding van maximaal voortgezet onderwijs, lagere trap en 49% van de groep werkte in een ander dienstrooster dan dagdienst. De samenstelling van deze onderzoeksgroep is dus uitermate heterogeen, en daarmee ideaal geschikt voor het testen van de schaalkwaliteiten. In figuur 8 worden de H(t) en Rho(t) gepresenteerd voor de 15 geselecteerde schalen. SCHAAL H(t) Rho(t) werktempo en werkhoeveelheid 0,46 0,88 afwisseling in het werk 0,40 0,80 zelfstandigheid in het werk 0,41 0,88 informatie 0,48 0,87 verandering in de taak 0,51 0,81 onduidelijkheid over de taak 0,52 0,82 relatie met collega's 0,45 0,83 relatie met directe leiding 0,57 0,90 inspraak 0,47 0,86 toekomstonzekerheid 0,73 0,95 beloning 0,46 0,80 plezier in het werk 0,50 0,80 betrokkenheid bij de organisatie 0,42 0,72 herstelbehoefte 0,46 0,86 piekeren 0,76 0,82 Figuur 8: Schaalkwaliteiten VBBA in externe praktijktest De resultaten van de unidimensionaliteit (H(t)) en betrouwbaarheid (Rho(t)) van de VBBA-schalen zijn bij deze externe test nauwelijks slechter dan bij de ontwikkelgroep in het schaalconstructie-onderzoek. Alle schalen voldoen in deze externe test aan het criterium van een H(t) van minimaal 0,40. Slechts één schaal ('betrokkenheid bij de organisatie': 0,72) voldoet niet aan het criterium van een Rho(t) van minimaal 0,80. De schaalkwaliteiten blijken generaliseerbaar naar andere heterogene Nederlandse onderzoekspopulaties. 4.3 Begripsvaliditeit: indeling in dimensies Om een goed beeld te krijgen van de kwaliteit van de VBBA is het van belang te onderzoeken in hoeverre de vragenlijst daadwerkelijk de begrippen psychosociale arbeidsbelasting en werkstress meet. De onderverdeling in dimensies van de VBBA werden daartoe nader bekeken. Met behulp van confirmatorische factoranalyse (Jöreskog en Sörbom 1993) is onderzocht welke dimensies kunnen worden onderscheiden binnen de schalen van de VBBA (Van Veldhoven 1996). Dit onderzoek vond plaats op een bestand van 1306 werknemers uit drie gezondheidszorginstellingen en drie productiebedrijven. Een aantal schalen werd buiten deze analyse gelaten om diverse redenen: 'lichamelijke inspanning', omdat deze schaal niet specifiek hoort bij het terrein psychosociale arbeidsbelasting; 'slaapkwaliteit' en 'vermoeidheid tijdens het werk', omdat deze schalen niet bij alle onderzoeken zijn ingezet, waardoor onvoldoende gegevens beschikbaar waren; alle schalen met betrekking tot arbeidsvoorwaarden: 'toekomstonzekerheid', 'beloning' en 'loopbaanmogelijkheden', omdat de focus bij het onderzoek lag op arbeidsinhoud, arbeidsorganisatie en werkstress; 'contactmogelijkheden' en 'verandering in de taak', ook omdat de focus bij het onderzoek lag op arbeidsinhoud, arbeidsorganisatie en werkstress. SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307) 19

20 Op de negentien overblijvende schalen werden diverse berekeningen uitgevoerd om te bekijken welke dimensionalisering het beste paste bij de gegevens. De structuur zoals weergegeven in figuur 9 kwam naar voren. werktempo en werkhoeveelheid geestelijke belasting psychologische taakeisen emotionele belasting afwisseling in het werk leermogelijkheden veelzijdigheid zelfstandigheid in het werk inspraak regelmogelijkheden problemen met de taak onduidelijkheid over de taak relatie met collega's relatie met directe leiding sociaal-organisatorische aspecten informatie communicatie herstelbehoefte piekeren spanning emotionele reacties tijdens het werk plezier in het werk betrokkenheid bij de organisatie welbevinden verandering van baan Figuur 9: Model van de structuur van de VBBA met 19 schalen en 6 dimensies De onderverdeling van de negentien schalen in zes dimensies bleek de beste. De verdeling bleef hetzelfde als de negentien schalen terug werden gebracht tot 12: twee per dimensie (zie figuur 10). Hiermee is een onderbouwing gegeven van de begripsvaliditeit van de VBBA. De begrippen psychosociale arbeidsbelasting en werkstress worden door de VBBA-schalen kennelijk goed in kaart gebracht. Deze groepering levert bovendien een handige manier op om in de praktijk bij het adviseren en rapporteren de grote hoeveelheid schalen terug te brengen tot een wat compacter geheel. Deze analogie vormt de basis voor de samenstelling van de VBBA-Kern. Die bestaat immers uit 14 schalen: de 12 uit het onderzoek, aangevuld met de schalen 'lichamelijke belasting' en 'toekomstonzekerheid'. 20 SKB Vragenlijst Services - Handleiding VBBA (havb0307)

Werkdruk in het hoger beroepsonderwijs. Hernieuwde rapportage 2000 en 2005

Werkdruk in het hoger beroepsonderwijs. Hernieuwde rapportage 2000 en 2005 Monitor @Work Werkdruk in het hoger beroepsonderwijs Hernieuwde rapportage 2000 en 2005 Mw. dr. A. Ridderbos Senior adviseur Arbeid & Organisatie SKB Postbus 12354 1100 AJ Amsterdam T 020 4627890 F 020

Nadere informatie

Methode en onderzoeksgroep

Methode en onderzoeksgroep Validering van de Kern-VBBA in Vlaanderen aan de hand van een gematchte steekproef. Of hoe vergelijkbaar zijn schaalwaarden van Vlaanderen en Nederland. Onderzoeksverslag Notelaers, G. Nationaal Onderzoeksinstituut

Nadere informatie

Werken in Vlaanderen: vermoeiend of plezierig?

Werken in Vlaanderen: vermoeiend of plezierig? Werken in Vlaanderen: vermoeiend of plezierig? Resultaten van 10 jaar onderzoek naar de beleving en beoordeling van arbeid Prof. Dr. Hans De Witte Gewoon Hoogleraar Arbeidspsychologie, WOPP-KU Leuven Seminarie

Nadere informatie

De beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers

De beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers RCEC Conferentie 19 november 2008 De beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers Coördinator Testbeoordelingen van de Commissie Test- Aangelegenheden Nederland

Nadere informatie

De beleving van arbeid in België: stand van zaken op basis van de VBBA

De beleving van arbeid in België: stand van zaken op basis van de VBBA De beleving van arbeid in België: stand van zaken op basis van de VBBA Reeds sinds eind 1999 worden er in België gegevens verzameld over de beleving van arbeid aan de hand van de VBBA: de (Van Veldhoven,

Nadere informatie

Monitor @Work. Werkbeleeftijd. Trends in de relatie tussen werkbeleving en leeftijd in Nederland. Drs. J. Prins MBA RI Drs. K. Oomkes Drs. J.

Monitor @Work. Werkbeleeftijd. Trends in de relatie tussen werkbeleving en leeftijd in Nederland. Drs. J. Prins MBA RI Drs. K. Oomkes Drs. J. Monitor @Work Werkbeleeftijd Trends in de relatie tussen werkbeleving en leeftijd in Nederland Drs. J. Prins MBA RI Drs. K. Oomkes Drs. J. Houtman SKB Vragenlijst Services Postbus 12354 1100 AJ Amsterdam

Nadere informatie

Werkbeleving op grote en kleine ambulanceposten

Werkbeleving op grote en kleine ambulanceposten Werkbeleving op grote en kleine ambulanceposten Een onderzoek onder medewerkers van UMCG Ambulancezorg drs. V. Verhage dr. R.H. Bakker dr. J. Tuinstra oktober 2012 1 2 Inhoudsopgave Samenvatting...5 1.2

Nadere informatie

WERKSTRESS METEN. Informatie verzamelen

WERKSTRESS METEN. Informatie verzamelen WERKSTRESS METEN Informatie verzamelen Als niet bekend is of er in uw organisatie sprake is van werkstress of wat de oorzaken zijn van eventuele werkstress, dan kan het helpen om de werkstress eerst verder

Nadere informatie

WERKBAAR WERK IN DE HORECA 2016

WERKBAAR WERK IN DE HORECA 2016 Rapport 2017 22 Pag. WERKBAAR WERK IN DE HORECA 2017 Guidea Werkbaar werk in de horeca 1 2017 Guidea - Kenniscentrum voor Toerisme en Horeca vzw Deze informatie werd met de grootste zorg samengesteld.

Nadere informatie

Het meten van psychosociale. arbeidsbelasting en werkstress. hand van de VBBA. Een stand van zaken

Het meten van psychosociale. arbeidsbelasting en werkstress. hand van de VBBA. Een stand van zaken Het meten van psychosociale arbeidsbelasting en werkstress aan de hand van de VBBA. Een stand van zaken Met de invoering van psychosociale arbeidsbelasting als een apart risicoveld geeft de wetgever aan

Nadere informatie

arbo 42 11-10-2013 17:27:30

arbo 42 11-10-2013 17:27:30 arbo 42 11-10-2013 17:27:30 e brengen een hoge werkdruk vaak in verband met een breed scala aan gezondheids- en veiligheidsrisico s, variërend van vermoeidheid en fysieke klachten tot hartziekten of ongelukken

Nadere informatie

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking, G. Waverijn & M. Rijken, NIVEL, januari

Nadere informatie

Werkbelevingsonderzoek 2013

Werkbelevingsonderzoek 2013 Werkbelevingsonderzoek 2013 voorbeeldrapport Den Haag, 17 september 2014 Ipso Facto beleidsonderzoek Raamweg 21, Postbus 82042, 2508EA Den Haag. Telefoon 070-3260456. Reg.K.v.K. Den Haag: 546.221.31. BTW-nummer:

Nadere informatie

Vragenlijst mentale vitaliteit. Koninklijke Burger Groep B.V.

Vragenlijst mentale vitaliteit. Koninklijke Burger Groep B.V. Vragenlijst mentale vitaliteit Koninklijke Burger Groep B.V. 1 Inleiding 365goesting heeft een valide en betrouwbare vragenlijst om de mentale vitaliteit van medewerkers en organisaties te meten. Deze

Nadere informatie

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de horeca 2013. Brussel, februari 2015. Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe.

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de horeca 2013. Brussel, februari 2015. Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Rapport Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de horeca 2013 Brussel, februari 2015 Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Dit rapport verstrekt informatie uit de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor

Nadere informatie

MEDEWERKERSONDERZOEK 2018

MEDEWERKERSONDERZOEK 2018 MEDEWERKERSONDERZOEK NIEUW WOELWIJCK RAPPORTAGE Beste lezer, Voor u ligt de rapportage van het Medewerkersonderzoek binnen Nieuw Woelwijck, als aanvulling op de online dashboard rapportage. NIEUW WOELWIJCK

Nadere informatie

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers ummery amenvatting Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers 207 Algemene introductie Werkgerelateerde arm-, schouder- en nekklachten zijn al eeuwen

Nadere informatie

Uitslag MoDI. Individuele resultaten. Onderzoeksdatum Persoon Test (2) Naam organisatie XX Naam onderzoeker XX

Uitslag MoDI. Individuele resultaten. Onderzoeksdatum Persoon Test (2) Naam organisatie XX Naam onderzoeker XX Uitslag MoDI Individuele resultaten Onderzoeksdatum 8-3-2013 Persoon 39190 Test 37398 (2) Naam organisatie XX Naam onderzoeker XX 1 Adres: Welnalaan 5, 7523 NG, Enschede Telefoon: 053-4776646 Website:

Nadere informatie

Behoeftes rijksambtenaren in kaart Flitspanelonderzoek oktober Een uitgave in het kader van het strategisch personeelsbeleid Rijk

Behoeftes rijksambtenaren in kaart Flitspanelonderzoek oktober Een uitgave in het kader van het strategisch personeelsbeleid Rijk Behoeftes rijksambtenaren in kaart Flitspanelonderzoek oktober 2017 Een uitgave in het kader van het strategisch personeelsbeleid Rijk Managementsamenvatting In het kader van de totstandkoming van het

Nadere informatie

Technische nota. Werkbaar werk in sectoren: zelfstandige ondernemers 2007

Technische nota. Werkbaar werk in sectoren: zelfstandige ondernemers 2007 Brussel, mei 2009 Technische nota Werkbaar werk in sectoren: zelfstandige ondernemers 2007 Indicatoren voor de kwaliteit van de arbeid voor zelfstandige ondernemers voor 3 sectoren 2007 Ria Bourdeaud hui

Nadere informatie

Wat is eigenlijk PSA?

Wat is eigenlijk PSA? 2 april 2014 Uitgave 1 Wat is eigenlijk PSA? Onder psychosociale arbeidsbelasting of kortweg PSA wordt verstaan de stress in de werksituatie die wordt veroorzaakt door werkdruk, maar ook door zaken als

Nadere informatie

KeurCompany. onderdeel van ArboNed. Op volle sterkte met de A van ARBO NED

KeurCompany. onderdeel van ArboNed. Op volle sterkte met de A van ARBO NED KeurCompany as onderdeel van ArboNed Leeswijzer voor de uitkomsten: De scores van de onderzochte groepen worden op verschillende manieren weergegeven. Percentages, schaalscores en overige gemiddelden vormen

Nadere informatie

Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-groeiers

Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-groeiers Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-groeiers 2007-2010 Werkbaarheidsprofiel van zelfstandige ondernemers-groeiers op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2007-2010 Brussel juni 2012 Inleiding

Nadere informatie

Situatie 1 Denkt u dat er een communicatie probleem bestaat? Dan voer ik analyses binnen de dimensie communicatie.

Situatie 1 Denkt u dat er een communicatie probleem bestaat? Dan voer ik analyses binnen de dimensie communicatie. Voorbeeld Verzuimonderzoeksrapport (beknopt) Indeling 1. Theoretische achtergrond 2. Werkwijze 3. Analyses 4. Conclusies en aanbevelingen 1. De theoretische achtergrond wordt specifiek voor uw organisatie

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in

Nadere informatie

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor de vrije beroepen. Brussel, januari Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe.

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor de vrije beroepen. Brussel, januari Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Rapport Werkbaarheidsprofiel voor de vrije beroepen 2007-2013 Brussel, januari 2015 Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Dit rapport verstrekt informatie uit de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor voor werknemers

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19103 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pisanti, Renato Title: Beyond the job demand control (-support) model : explaining

Nadere informatie

NVAB-richtlijn blijkt effectief

NVAB-richtlijn blijkt effectief NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Zakelijke dienstverlening November 2008 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2007 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse

Nadere informatie

Opleidingsniveau Basisschool 46 VMBO 26 Havo / VWO 77 MBO 170 HBO / WO 343 Wil ik niet beantwoorden 7 Niet van toepassing 6 Missende waardes 128

Opleidingsniveau Basisschool 46 VMBO 26 Havo / VWO 77 MBO 170 HBO / WO 343 Wil ik niet beantwoorden 7 Niet van toepassing 6 Missende waardes 128 Onderzoeksbureau Groepsverslag stress REM vragenlijsten maart 2016 In opdracht van Robert Erdbrink Periode november 2012 tot en met maart 2016 De stress-rem (Stress-Reductie Effect Meting) meet de begrippen:

Nadere informatie

Technische nota. Brussel, mei 2011

Technische nota. Brussel, mei 2011 Technische nota Werkbaar werk in sectoren: zelfstandige ondernemers 2010 Indicatoren voor de kwaliteit van de arbeid voor zelfstandige ondernemers voor 3 sectoren 2010 Brussel, mei 2011 Technische nota

Nadere informatie

W E S WORK EXPERIENCE SCAN

W E S WORK EXPERIENCE SCAN W E S WORK EXPERIENCE SCAN AYA THUISZORG ZorgDNA Computerweg 24 3542 DR UTRECHT T 030-820 03 63 E info@zorgdna.nl, INHOUDSOPGAVE HET RAPPORT HOOFDSTUK 1 - OVERZICHT VAN DE DIMENSIES BRONNEN VAN STRESS

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Werkbaar werk vrouwelijke. zelfstandige ondernemers.

Werkbaar werk vrouwelijke. zelfstandige ondernemers. Werkbaar werk vrouwelijke zelfstandige ondernemers 2007-2010 Werkbaarheidsprofiel van de vrouwelijke zelfstandige ondernemers op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2007-2010 Brussel september

Nadere informatie

werkbaar werk uitvoerend bediende

werkbaar werk uitvoerend bediende werkbaar werk uitvoerend bediende juli 2009 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2007 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering en sociale

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Bouwsector Oktober 2005 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2004 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering en sociale partners

Nadere informatie

Technische nota. Brussel, december 2011

Technische nota. Brussel, december 2011 Technische nota Werkbaar werk en de inschatting van zelfstandige ondernemers om hun huidige job al dan niet tot hun pensioen verder te kunnen zetten. Resultaten uit de werkbaarheidsmetingen 2007 en 2010

Nadere informatie

Groepsverslag Stress Reductie Effect Meting na HeartMath coachtraject maart 2016

Groepsverslag Stress Reductie Effect Meting na HeartMath coachtraject maart 2016 Onderzoeksbureau Groepsverslag Stress Reductie Effect Meting na HeartMath coachtraject maart 2016 In opdracht van HeartMath Benelux Periode november 2012 tot en met maart 2016 De stress-rem (Stress Reductie

Nadere informatie

De arbeidsbeleving binnen de gezondheidszorg

De arbeidsbeleving binnen de gezondheidszorg De arbeidsbeleving binnen de gezondheidszorg Met de invoering van psychosociale arbeidsbelasting als een apart risicoveld heeft de wetgever jaren geleden aangegeven welke kant het uit moet met het welzijnsbeleid

Nadere informatie

Bronnen van stress Persoonlijkheidskenmerken en coping (= wijze van omgaan met of reageren op stress) Effecten van stress

Bronnen van stress Persoonlijkheidskenmerken en coping (= wijze van omgaan met of reageren op stress) Effecten van stress WORK EXPERIENCE SCAN VANDERHEK METHODOLOGISCH ADVIESBUREAU Voor elk bedrijf is het van belang de oorzaken van stresserende factoren zo snel mogelijk te herkennen om vervolgens het beleid hierop af te kunnen

Nadere informatie

Deelrapportage "Apotheken door Cliënten Bekeken" Vorige en huidige meting Apotheek Den Hoorn

Deelrapportage Apotheken door Cliënten Bekeken Vorige en huidige meting Apotheek Den Hoorn Deelrapportage "Apotheken door Cliënten Bekeken" Vorige en huidige meting Apotheek Den Hoorn E Inhoud 1. Inleiding en methode 1 1.1. Achtergrond 1 1.2. Doel van het kwaliteitstraject: meten en verbeteren

Nadere informatie

Wat vinden uw cliënten van de zorg thuis?

Wat vinden uw cliënten van de zorg thuis? Wat vinden uw cliënten van de zorg thuis? onderzoek naar ervaringen met de zorg Opdrachtgever: dr. D.H.M. Frijters D.J. Homberg, MSc dr. H.C.M. Kamphuis drs. S.J.W. de Kroon drs. J.J.A. Stavenuiter drs.

Nadere informatie

Inleiding Deel I. Ontwikkelingsfase

Inleiding Deel I. Ontwikkelingsfase Inleiding Door de toenemende globalisering en bijbehorende concurrentiegroei tussen bedrijven over de hele wereld, de economische recessie in veel landen, en de groeiende behoefte aan duurzame inzetbaarheid,

Nadere informatie

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de handel Brussel, februari Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe.

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de handel Brussel, februari Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Rapport Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de handel 2007-2013 Brussel, februari 2015 Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Dit rapport verstrekt informatie uit de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor

Nadere informatie

Onderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie

Onderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie Samenvatting Gehoor en de relatie met psychosociale gezondheid, werkgerelateerde variabelen en zorggebruik. De Nationale Longitudinale Studie naar Horen Slechthorendheid is een veelvoorkomende chronische

Nadere informatie

IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY

IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY - eindrapport - Y. Bleeker MSc (Regioplan) dr. M. Witvliet (Regioplan) dr. N. Jungmann (Hogeschool Utrecht) Regioplan Jollemanhof

Nadere informatie

MEDEWERKERS VRAGENLIJST BRANCHE-RIE TECHNISCHE GROOTHANDEL

MEDEWERKERS VRAGENLIJST BRANCHE-RIE TECHNISCHE GROOTHANDEL 1 Betrekken medewerkers bij de uitvoering van de RI&E. Medewerkers zijn een belangrijke bron van informatie over veiligheid en gezondheid op het werk. Zij hebben belang bij veilige en gezonde werkomstandigheden.

Nadere informatie

Koplopers werkbaar werk in de kijker, een analyse op basis van de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor bij Vlaamse werknemers

Koplopers werkbaar werk in de kijker, een analyse op basis van de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor bij Vlaamse werknemers Rapport Koplopers werkbaar werk in de kijker, een analyse op basis van de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor bij Vlaamse werknemers Brussel, maart 2016 Ria Bourdeaud'hui, Stephan Vanderhaeghe Dit rapport verstrekt

Nadere informatie

OR EN WERKDRUK VAN AANDACHT NAAR ACTIE BIJ DE AANPAK VAN WERKDRUK 25 MAART 2019 OR PLATFORM TRANSPORT EN LOGISTIEK

OR EN WERKDRUK VAN AANDACHT NAAR ACTIE BIJ DE AANPAK VAN WERKDRUK 25 MAART 2019 OR PLATFORM TRANSPORT EN LOGISTIEK OR EN WERKDRUK VAN AANDACHT NAAR ACTIE BIJ DE AANPAK VAN WERKDRUK VRAGENLIJSTJE: MEE EENS OF MEE ONEENS? 1. Op mijn werk wordt voldoende aandacht besteed aan het voorkomen van werkdruk. 2. Er is op het

Nadere informatie

Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-starters

Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-starters Werkbaar werk zelfstandige ondernemers-starters 2007-2010 Werkbaarheidsprofiel van zelfstandige ondernemers-starters op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2007-2010 Brussel juni 2012 Inleiding

Nadere informatie

werkbaar werk geschoolde arbeider / technicus

werkbaar werk geschoolde arbeider / technicus werkbaar werk geschoolde arbeider / technicus juli 2009 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2007 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering

Nadere informatie

SUR-V.com. HR Monitor. Stel snel en eenvoudig een wetenschappelijk verantwoord HR onderzoek op.

SUR-V.com. HR Monitor. Stel snel en eenvoudig een wetenschappelijk verantwoord HR onderzoek op. SUR-V.com HR Monitor Stel snel en eenvoudig een wetenschappelijk verantwoord HR onderzoek op. Onze unieke HR Monitor Weet u wat er speelt binnen uw organisatie? Waar uw medewerkers energie van krijgen

Nadere informatie

De arbeidsdeskundige en PSA. Patrick Ox - arbeidsdeskundige

De arbeidsdeskundige en PSA. Patrick Ox - arbeidsdeskundige De arbeidsdeskundige en PSA Patrick Ox - arbeidsdeskundige Expereans: even voorstellen Expertisecentrum voor verzuim-, re-integratievraagstukken en Arboconcepten Nieuwe Stijl. Onafhankelijk, landelijk,

Nadere informatie

Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers?

Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers? Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers? Workshop HRM in de Zorg 2015 Astrid Ridderbos, senior adviseur Arbeid & Organisatie SKB Nienke Huitema, P&O-adviseur Deventer

Nadere informatie

Meetinstrument Samen Werken

Meetinstrument Samen Werken TNO Arbeid TNO-vragenlijst 01830254/V0210190 Meetinstrument Samen Werken Polarisavenue 151 Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.arbeid.tno.nl T 023 554 93 93 F 023 554 93 94 Datum December 2002 Auteurs Geertje

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek

Cliëntervaringsonderzoek Cliëntervaringsonderzoek Hoofdrapportage Stichting Het Lichtpunt Meting april 2014 Uw consultant Carolien Wannyn E: carolien.wannyn@effectory.com T: +31 (0)20 30 50 100 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding

Nadere informatie

Operationaliseren van variabelen (abstracte begrippen)

Operationaliseren van variabelen (abstracte begrippen) Operationaliseren van variabelen (abstracte begrippen) Tabel 1, schematisch overzicht van abstracte begrippen, variabelen, dimensies, indicatoren en items. (Voorbeeld is ontleend aan de masterscriptie

Nadere informatie

Medewerkersonderszoek 2012/2013. Hoofdrapportage MBO branche

Medewerkersonderszoek 2012/2013. Hoofdrapportage MBO branche Medewerkersonderszoek 2012/2013 Hoofdrapportage MBO branche Inleiding Voor u ligt het medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) in het bekostigd middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Dit eerste MTO is sectorbreed

Nadere informatie

Arbocatalogus Tuincentra

Arbocatalogus Tuincentra Arbocatalogus Tuincentra Arbocatalogus Tuincentra Voorwoord Voor u ligt de Arbocatalogus Tuincentra, het oplossingenboek voor arborisico s in tuincentra. In de tuincentra denken we bij veiligheid automatisch

Nadere informatie

ALGEMEEN RAPPORT Publieksprijs Beste Vastgoedfonds Aanbieder 2011

ALGEMEEN RAPPORT Publieksprijs Beste Vastgoedfonds Aanbieder 2011 ALGEMEEN RAPPORT Publieksprijs Beste Vastgoedfonds Aanbieder 2011 Markt, trends en ontwikkelingen Amsterdam, april 2012 Ir. L. van Graafeiland Dr. P. van Gelderen Baken Adviesgroep BV info@bakenadviesgroep.nl

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Betreft Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang - resultaten

Nadere informatie

Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest

Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest Versie 1.0 (c) Mei 2008, Dr Edwin van Thiel Copyright 123test alle rechten voorbehouden info@123test.nl 1 Over de Nederlandse persoonlijkheidstest Dit document

Nadere informatie

WERKBELEVINGSONDERZOEK HOGESCHOOL ZUYD - FACULTEIT ICT

WERKBELEVINGSONDERZOEK HOGESCHOOL ZUYD - FACULTEIT ICT WERKBELEVINGSONDERZOEK HOGESCHOOL ZUYD - FACULTEIT ICT Versie : 0.1 Auteur : Alfred Wagenaar Datum : 14 Februari 2008 Review : Ewout ten Broek Status : Concept 2 1 RESULTATEN In dit rapport zullen allereerst

Nadere informatie

TECHNISCHE HANDLEIDING IQ TEST

TECHNISCHE HANDLEIDING IQ TEST TECHNISCHE HANDLEIDING IQ TEST 12 December 2011 INHOUDSOPGAVE TESTOVERZICHT Meetpretentie Theoretische achtergrond Kenmerken Samenstelling Toepassingsgebied Voorbeelditems TESTKENMERKEN Vraag die voor

Nadere informatie

Medewerkersonderzoek

Medewerkersonderzoek Medewerkersonderzoek 2014-2015 Sectorrapportage Inhoudsopgave Duiding...2 Instellingen naast elkaar...11 Scores...17 Scores op de thema s...18 Scores op de vragen...20 Scores naar achtergrondvariabelen...25

Nadere informatie

Handleiding Nederlandse Werkwaardentest

Handleiding Nederlandse Werkwaardentest Handleiding Nederlandse Werkwaardentest Versie 1.0 (c), mei 2008 Dr Edwin van Thiel Nederlandse werkwaardentest De Nederlandse werkwaardentest is eind 2006 ontwikkeld door 123test via een uitgebreid online

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 31 322 Kinderopvang Nr. 342 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de land- en tuinbouw Brussel, februari 2015

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de land- en tuinbouw Brussel, februari 2015 Rapport Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de land- en tuinbouw 2013 Brussel, februari 2015 Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Dit rapport verstrekt informatie uit de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor

Nadere informatie

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de sector productie/transport. Brussel, februari 2015

Rapport. Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de sector productie/transport. Brussel, februari 2015 Rapport Werkbaarheidsprofiel voor zelfstandige ondernemers in de sector productie/transport 2013 Brussel, februari 2015 Ria Bourdeaud hui, Stephan Vanderhaeghe. Dit rapport verstrekt informatie uit de

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Zakelijke dienstverlening Oktober 2005 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2004 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering en

Nadere informatie

Klantonderzoek: statistiek!

Klantonderzoek: statistiek! Klantonderzoek: statistiek! Statistiek bij klantonderzoek Om de resultaten van klantonderzoek juist te interpreteren is het belangrijk de juiste analyses uit te voeren. Vaak worden de mogelijkheden van

Nadere informatie

Hoe werkbaar werk realiseren in de (kleine) zorg/welzijnsinstellingen? HR in zorg en welzijn: studievoormiddag 22 mei 2013

Hoe werkbaar werk realiseren in de (kleine) zorg/welzijnsinstellingen? HR in zorg en welzijn: studievoormiddag 22 mei 2013 1 Hoe werkbaar werk realiseren in de (kleine) zorg/welzijnsinstellingen? HR in zorg en welzijn: studievoormiddag 22 mei 2013 Hadewych Bamps Ria Bourdeaud hui Werkbaar werk realiseren in zorginstellingen

Nadere informatie

3 Werkwijze Voordat een CQI meetinstrument mag worden ingezet voor reguliere metingen moet het meetinstrument in twee fases getest worden.

3 Werkwijze Voordat een CQI meetinstrument mag worden ingezet voor reguliere metingen moet het meetinstrument in twee fases getest worden. Procedure Psychometrische en discriminerend vermogen testfase Versie: 1.0 Datum: 01-04-2014 Code: PRO 04 Eigenaar: 1 Inleiding De richtlijnen en aanbevelingen voor de test naar de psychometrische en onderscheidende

Nadere informatie

HRM Monitor. te gebruiken voor o.a. medewerkers tevredenheidsonderzoek. tevens te gebruiken voor het meten van belangrijke HR thema s als

HRM Monitor. te gebruiken voor o.a. medewerkers tevredenheidsonderzoek. tevens te gebruiken voor het meten van belangrijke HR thema s als HRM Monitor te gebruiken voor o.a. medewerkers tevredenheidsonderzoek tevens te gebruiken voor het meten van belangrijke HR thema s als - bevlogenheid - - transformationeel leiderschap - - talent- en persoonlijkheidsonderzoek

Nadere informatie

Stressklachten bij werkenden, van inzicht naar interventie

Stressklachten bij werkenden, van inzicht naar interventie Stressklachten bij werkenden, van inzicht naar interventie Dr. Karen Nieuwenhuijsen voor Arbeid en Gezondheid, AMC, Amsterdam Amsterdam, 17 juni 2016 Disclosure belangenverstrengeling (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI Jeugdgezondheidszorg

Werkinstructies voor de CQI Jeugdgezondheidszorg Werkinstructies voor de 1. De vragenlijst Waarvoor is de CQI JGZ bedoeld? De CQI Jeugdgezondheidzorg (CQI JGZ) is bedoeld om de kwaliteit van zorg rond de jeugdgezondheidzorg te meten vanuit het perspectief

Nadere informatie

Werkbaar werk uitvoerend bediende

Werkbaar werk uitvoerend bediende Werkbaar werk uitvoerend bediende 2004-2010 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2010 Brussel juli 2011 Inleiding In het Pact 2020 spraken de Vlaamse Regering

Nadere informatie

Werkbeleving 21 maart Bea Voorbeeld

Werkbeleving 21 maart Bea Voorbeeld Werkbeleving 21 maart 2018 Bea Voorbeeld Hoe beleef je je werk? De meeste mensen functioneren het best en beleven het meeste plezier aan hun werk wanneer er evenwicht is tussen de eisen die aan hen gesteld

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Gezondheids- en welzijnszorg Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004- Brussel datum 2011 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de

Nadere informatie

Vragenlijst Samen Werken

Vragenlijst Samen Werken TNO Arbeid TNO-vragenlijst 01830254 V0312563.v2 Vragenlijst Samen Werken Polarisavenue 151 Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.arbeid.tno.nl T 023 554 93 93 F 023 554 93 94 Datum Februari 2003 Auteurs Aukje

Nadere informatie

Werkbaar werk geschoolde arbeider/technicus

Werkbaar werk geschoolde arbeider/technicus Werkbaar werk geschoolde arbeider/technicus 2004- Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004- Brussel juli 2011 Inleiding In het Pact 2020 spraken de Vlaamse Regering

Nadere informatie

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,

Nadere informatie

Gedeputeerde Staten van Drenthe Postbus 122 9400 AC ASSEN

Gedeputeerde Staten van Drenthe Postbus 122 9400 AC ASSEN Aan: Gedeputeerde Staten van Drenthe Postbus 122 9400 AC ASSEN Assen, 27 februari 2007 Ons kenmerk: 07.016/32000118.02/SW/EL/HL Behandeld door: drs. E. Lange (0592) 365943 Onderwerp: aanbieding onderzoeksrapport

Nadere informatie

Taalresultaten Giessenlanden. Toetsresultaten basisscholen en

Taalresultaten Giessenlanden. Toetsresultaten basisscholen en Taalresultaten Giessenlanden Toetsresultaten basisscholen 2014-2015 en 2015-2016 1 Taalresultaten Giessenlanden Toetsresultaten basisscholen 2014-2015 en 2015-2016 Rotterdam, juni 2016 CED-Groep: Ellen

Nadere informatie

1. Gegeven zijn de itemsores van 8 personen op een test van 3 items

1. Gegeven zijn de itemsores van 8 personen op een test van 3 items 1. Gegeven zijn de itemsores van 8 personen op een test van 3 items item Persoon 1 2 3 1 1 0 0 2 1 1 0 3 1 0 0 4 0 1 1 5 1 0 1 6 1 1 1 7 0 0 0 8 1 1 0 Er geldt: (a) de p-waarden van item 1 en item 2 zijn

Nadere informatie

Tinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken

Tinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid Universitair Medisch Centrum Groningen Tinnitus en arbeid Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid

Nadere informatie

Onderzoek tevredenheid medewerkers FICTIEF. 2012 Rapportage. Walvis ConsultingGroep Amersfoort, maart 2012 Onderzoeker: drs.

Onderzoek tevredenheid medewerkers FICTIEF. 2012 Rapportage. Walvis ConsultingGroep Amersfoort, maart 2012 Onderzoeker: drs. Onderzoek tevredenheid medewerkers FICTIEF 2012 Rapportage Walvis ConsultingGroep Amersfoort, maart 2012 Onderzoeker: drs. Ronald Zwart Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding en leeswijzer... 3 1.1 Inleiding:

Nadere informatie

Jaar 3: Deelrapportage 4. Werkbevlogenheid docenten Montaigne Lyceum, mei 2010

Jaar 3: Deelrapportage 4. Werkbevlogenheid docenten Montaigne Lyceum, mei 2010 Programmalijn: Expeditie Durven, Delen, Doen: Onderwijs is populair, personeel is trots Jaar 3: Deelrapportage 4 Onderwijsontwikkeling Montaigne Lyceum Werkbevlogenheid docenten Montaigne Lyceum, mei 2010

Nadere informatie

Werkbaar werk kortgeschoolde arbeider

Werkbaar werk kortgeschoolde arbeider Werkbaar werk kortgeschoolde arbeider 2004-2010 Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2010 Brussel juli 2011 Inleiding In het Pact 2020 spraken de Vlaamse Regering

Nadere informatie

Handleiding voor het gebruik van de Vragenlijst Samen Werken

Handleiding voor het gebruik van de Vragenlijst Samen Werken TNO Arbeid TNO-handleiding 01830254 H0314722 Handleiding voor het gebruik van de Vragenlijst Samen Werken Polarisavenue 151 Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.arbeid.tno.nl T 023 554 93 93 F 023 554 93

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Oktober 2005 Horeca Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2004 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering en sociale partners af

Nadere informatie

Sectorprofiel werkbaar werk

Sectorprofiel werkbaar werk Sectorprofiel werkbaar werk Werkbaarheidsprofiel op basis van Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2010 Brussel datum 2011 Inleiding In het Pact 2020 spraken de Vlaamse Regering en sociale partners

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek

Cliëntervaringsonderzoek Cliëntervaringsonderzoek Hoofdrapportage mei - juni 2014 Uw consultant Carolien Wannyn E: carolien.wannyn@effectory.com T: +31 (0)20 30 50 100 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding en verantwoording...3

Nadere informatie

MEDEWERKERSONDERZOEK 2017

MEDEWERKERSONDERZOEK 2017 MEDEWERKERSONDERZOEK 2017 STICHTING IKPOB RAPPORTAGE Beste lezer, Voor u ligt de rapportage van het medewerkersonderzoek binnen het openbaar bestuur. De resultaten in deze rapportage zijn gebaseerd op

Nadere informatie

Wat meet de werkbaarheidsmonitor?

Wat meet de werkbaarheidsmonitor? Wat meet de werkbaarheidsmonitor? Mogelijke stressoren 1. Werkdruk 2. Emotionele belasting 3. Afwisseling in het werk 4. Autonomie of zelfstandigheid 5. Ondersteuning door directe leiding 6. Arbeidsomstandigheden

Nadere informatie

Hulpmiddelen voor werknemers 1

Hulpmiddelen voor werknemers 1 Hulpmiddelen voor werknemers 1 Oriënterende vragenlijsten Vragenlijst Inzetbaarheid algemeen Mini-scan Duurzame Inzetbaarheid Duurzame Inzetbaarheid Index Performance Beschrijving De korte versie van de

Nadere informatie

Work Engagement Scan

Work Engagement Scan Voorbeeld Groepsoverzicht 1 Work Engagement Scan Organisatie Y PiCompany BV T 030 20 40 800 E info@picompany.nl Over de Work Engagement Scan 2 Weten hoe bevlogen mensen zijn Bevlogen werknemers presteren

Nadere informatie