Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent. Academiejaar DE VERBINTENIS UIT EENZIJDIGE WILSUITING

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE VERBINTENIS UIT EENZIJDIGE WILSUITING Masterproef van de opleiding Master in de rechten 1 Ingediend door Stephanie Parmentier (studentennr ) (major: Burgerlijk Recht en Strafrecht) Promotor: Prof. Dr. De Bondt Commissaris: Dhr. F. Coryn

2 WOORD VOORAF Vijf jaar. Zo lang is het geleden dat ik mijn eerste stappen zette in de universitaire wereld, het lijkt alsof het gisteren was. Deze vijf jaar maakten een belangrijke periode van mijn leven uit. Vooreerst op persoonlijk vlak. De universiteit stimuleerde me een eigen mening te vormen en de zaken kritisch te bekijken, Durf Denken. Maar nog belangrijker, gedurende deze vijf jaar werd ik voorbereid op een professioneel leven. Ik deed heel wat kennis op die in mijn latere beroepsleven ongetwijfeld van groot belang zal zijn. Mijn voorkeur gaat uit naar het burgerlijk recht. Zo kwam ik terecht bij het vak contractenrecht. Ik blijf er bij dat dit een van de boeiendste vakken is die ik gevolgd heb. De werklast was hoog, doch dit werd gecompenseerd door een grondige kennis van de behandelde contracten. Voor mij was het logisch dat ik bij dit vak mijn masterproef zou schrijven. Het belang van overeenkomsten waarbij twee of meer contractspartijen wilsovereenstemming bereiken, is door iedereen gekend. Dat een eenzijdige wilsuiting ook verbintenissen kan doen ontstaan, daar staat men minder vaak bij stil. Het praktische belang van eenzijdige wilsuitingen wordt vaak onderschat. Ze komen frequent voor, denk maar aan het aanbod, daarom vond ik het zeer interessant om deze van naderbij te bekijken en De verbintenis uit eenzijdige wilsuiting tot titel van mijn masterproef te maken. 2 Ik wil van de gelegenheid gebruik maken om een bijzonder woord van dank te richten aan de heer Frédéric Coryn voor de uitstekende begeleiding van mijn masterproef. Verder ook een dankwoordje voor mijn familie en vriend die me motiveerden deze masterproef tot een goed einde te brengen.

3 INHOUDSTAFEL INLEIDING... 1 DEEL 1. GELDIGE TOTSTANDKOMING... 3 Inleiding... 3 Titel 1. Klassieke geldigheidsvoorwaarden... 4 Hoofdstuk 1. Algemeen... 4 Hoofdstuk 2. Toestemming... 5 Afdeling 1. Algemeen... 5 Afdeling 2. Door de declarant tot de (potentiële) begunstigde... 6 Afdeling 3. Interpretatie... 7 Afdeling 4. Werkelijke en volmaakte wil Discrepantie tussen werkelijke en volmaakte wil... 8 A. Gewilde discrepantie Onherkenbare discrepantie Veinzing Algemeen Transponeerbaarheid op de verbindende eenzijdige wilsuiting B. Ongewilde discrepantie Niet-mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuiting Mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuiting Eigen mening Wilsgebreken A. Dwaling Begrip Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting

4 Algemeen Toepassingsvoorwaarden B. Geweld Algemeen Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting C. Bedrog Algemeen Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting D. Benadeling Algemeen Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting Intrinsieke en extrinsieke benadeling Algemeen Sanctionering Gekwalificeerde benadeling Algemeen Sanctionering Hoofdstuk 3. Bekwaamheid Afdeling 1. Begrip Afdeling 2. Transponeerbaarheid op de verbindende eenzijdige wilsuiting Hoofdstuk 4. Voorwerp Hoofdstuk 5. Oorzaak Afdeling 1. Algemeen Afdeling 2. De oorzaak en de verbindende eenzijdige wilsuiting Algemeen Invulling begrip Sanctionering?... 34

5 4. Geabstraheerde oorzaak Hoofdstuk 6. Overbodige geldigheidsvereisten Afdeling 1. Sociaal nut Afdeling 2. Bestaande instelling Titel 2. Vormvoorwaarden Hoofdstuk 1. Principe Hoofdstuk 2. Uitzonderingen Titel 3. Tijdstip van uitwerking Besluit DEEL 2. VERBINDENDE KRACHT? Titel 1. België Inleiding Hoofdstuk 1. Erkenning door de wetgever? Afdeling 1. Het Burgerlijk Wetboek Erkenning als overeenkomst? Erkenning als buitencontractuele bron van verbintenissen? A. Algemeen B. Toepassingsgevallen Aanbod tot zuivering van de hypotheek Aanvaarding van een nalatenschap Testament Zaakwaarneming Afdeling 2. Bijzondere wetgeving De wisselwet Bepalingen uit het rechtspersonenrecht Art. 14, 2 Wet op het Consumentenkrediet... 53

6 Hoofdstuk 2: Erkenning van de verbindende kracht door de rechtsleer en rechtspraak vóór de expliciete erkenning door het Hof van Cassatie Afdeling 1: Rechtspraak Afdeling 2: Rechtsleer Hoofdstuk 3: Expliciete erkenning van de verbindende kracht door het Hof van Cassatie Afdeling 1: Cass. 19 februari Afdeling 2: Cass. 18 december Algemeen Reactie van de doctrine A. Draagwijdte B. Wenselijkheid Afdeling 3: Cass. 9 mei 1980 (1) Algemeen Reactie van de doctrine A. Princiepsarrest? B. Eenzijdige wilsuiting vs. administratieve handeling C. Aansluiting bij bestaande instelling? Afdeling 4: Cass. 9 mei 1980 (2) Afdeling 5: Cass. 3 september Algemeen Reactie van de doctrine Afdeling 6: Cass. 16 maart Afdeling 7: Cass. 27 mei Afdeling 8: Cass. 19 januari Hoofdstuk 4: Houding van de lagere rechtspraak en rechtsleer na de expliciete erkenning door het Hof van Cassatie Afdeling 1: Rechtspraak... 81

7 Afdeling 2: Rechtsleer Besluit Titel 2. Duitsland Hoofdstuk 1. Algemeen Hoofdstuk 2. Interpretatie van Gesetz uit 311, lid 1 B.G.B Hoofdstuk 3. De facto erkenning van de verbindende kracht van de eenzijdige wilsuiting Afdeling 1. Op grond van een stilzwijgend aanvaard aanbod Afdeling 2. Buiten de categorie van de rechtshandelingen Titel 3. Engeland DEEL 3. GEVOLGEN Inleiding Titel 1. Onherroepelijkheid Titel 2. Ondeelbaarheid Titel 3. Doet verbintenissen ontstaan Titel 4. Externe gevolgen Besluit DEEL 4. SANCTIONERING Inleiding Titel 1. Verdeeldheid in de doctrine omtrent het toe te passen sanctieapparaat Titel 2. Aansluiting bij het contractuele sanctieapparaat Hoofdstuk 1. Inleiding Afdeling 1. Motivering Afdeling 2. Bijzonderheden Hoofdstuk 2. Wilsrechtscheppende en verbintenisscheppende eenzijdige wilsuiting

8 Hoofdstuk 3. Analoge toepassing van de regels inzake remediëring van overeenkomsten m.b.t. verbintenisscheppende eenzijdige wilsuitingen? Afdeling 1. Uitvoering in natura of schadevergoeding? Invulling begrip contractuele aansprakelijkheid Uitvoering in natura A. Toepassingsgevallen B. Doel C. Voorwaarden Schadevergoeding A. Omvang B. Hiërarchie C. Voorwaarden Uitvoering door de schuldeiser zelf of door een derde? Afdeling 2. Bijzonderheden Aansprakelijkheid voor zaken of andermans daad A. Principe B. Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting Opschortingsrechten: het retentierecht en de e.n.a.c A. Begrip B. Voorwaarden C. Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting Exoneratieclausule A. Principe Begrip Geoorloofdheid Geldigheidsvoorwaarden B. Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting

9 4. Schadebedingen A. Principe Begrip? Kenmerken B. Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting Besluit

10 INLEIDING 1. Het beginsel Een man, een man, een woord, een woord vindt onverkort toepassing t.a.v. overeenkomsten. Alle overeenkomsten die wettig zijn aangegaan, strekken de partijen tot wet overenkomstig artikel 1134 Burgerlijk Wetboek. Meer discussie is er over de vraag of dezelfde bindende kracht toekomt aan eenzijdige wilsuitingen. Kan de eenzijdige wilsuiting m.a.w. beschouwd worden als een vijfde zelfstandige bron van verbintenissen? Met deze masterproef poog ik o.a. een antwoord te geven op deze controversiële vraag. Ik kan alvast meegeven dat een lange evolutie in de rechtspraak en rechtsleer voorafging aan de uiteindelijke erkenning van de verbindende kracht van de eenzijdige wilsuiting. Een minderheid erkent de verbindende kracht, doch meent dat deze enkel voorbehouden is aan eenzijdige wilsuitingen die aansluiting vinden bij een voorafbestaande instelling. Dit brengt me naar een tweede aspect dat in onderhavig werk behandeld wordt: de vraag naar de geldige totstandkoming van de verbindende eenzijdige wilsuiting. Er wordt nagegaan welke de geldigheidsvoorwaarden zijn van een eenzijdige wilsuiting. 1 Verder wordt er nog stilgestaan bij de gevolgen die een verbindende eenzijdige wilsuiting met zich meebrengt. Het staat vast dat een verbindende eenzijdige wilsuiting verbintenissen doet onstaan in hoofde van de declarant. In het geval deze verbintenissen door de declarant niet (behoorlijk) uitgevoerd werden, zal de bestemmeling de mogelijkheid moeten krijgen om de declarant te sanctioneren. In deze uiteenzetting ga ik na welke middelen de adressant hierbij ter beschikking staan. Geldt een eigen sanctieregime of sluit de remediëring aan bij de regels inzake (buiten)contractuele aansprakelijkheid? 2. Alvorens dieper in te gaan op de totstandkoming, de verbindende kracht, de gevolgen en de sanctionering van de verbindende eenzijdige wilsuiting, is het passend deze verbintenis te situeren in het ruimere geheel van het verbintenissenrecht.

11 Een verbindende eenzijdige wilsuiting mag niet verward worden met een eenzijdig contract, 1 noch met een eenzijdige rechtshandeling. Een eenzijdig contract is steeds een twee- of meerzijdige rechtshandeling, bijgevolg zijn steeds twee of meer wilsuitingen vereist voor het ontstaan van verbintenissen. Typerend aan een eenzijdig contract is dat de overeenkomst slechts verbintenissen doet ontstaan ten laste van één partij. 2 Opdat een eenzijdige rechtshandeling aanleiding kan geven tot het ontstaan van een of meerdere verbintenissen volstaat, in tegenstelling tot wat het eenzijdig contract betreft, één wilsuiting. Anders dan de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting, die een specifieke vorm van een eenzijdige rechtshandeling uitmaakt, is de eenzijdige rechtshandeling niet louter gericht op het doen ontstaan van een verbintenis in hoofde van de handelende persoon. Ook andere rechtsgevolgen kunnen beoogd worden, met name de vaststelling, het doen ontstaan of het overdragen van rechten of verbintenissen. 3 Een verbindende eenzijdige wilsuiting kan tot geen van bovenstaande categorieën gerekend worden. Kenmerkend aan de verbindende eenzijdige wilsuiting is immers dat zij gericht is op het doen ontstaan van een verbintenis in hoofde van de handelende persoon. Een wilsovereenstemming is niet vereist. De wilsuiting van één persoon is voldoende om de door de wilsuiting beoogde rechtsgevolgen te doen intreden Cass. 28 april 1978, Arr. Cass. 1978, 1016 en concl. Proc. Gen. F. DUMON, Pas. 1978, 995; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, III, Les obligations (Seconde partie), Brussel, Bruylant, 1967, p. 61, nr. 52 (Hierna verkort H. DE PAGE, III). 2 Artikel 1103 Burgerlijk Wetboek. 3 W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2001, 165 (hierna verkort: W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht). 4 S. STIJNS, Verbintenissenrecht. Boek 1, Brugge, Die Keure, 2005, 256 e.v., nr. 353 e.v.

12 DEEL 1. GELDIGE TOTSTANDKOMING Inleiding 3. In wat volgt, wordt onderzocht waaraan een verbindende eenzijdige wilsuiting moet voldoen om op een geldige wijze tot stand te komen. Kan een beroep gedaan worden op de klassieke geldigheidsvoorwaarden? En zo ja, kunnen deze onverkort toegepast worden of behoeven ze enige aanpassing? Mogelijks kan het feit dat een eenzijdige wilsuiting slechts één contractspartij heeft moeilijkheden doen rijzen. Zo is in de gemeenrechtelijke regeling inzake wilsgebreken vereist dat het bedrog uitgaat van de medecontractant. Er wordt onderzocht hoe dit zich vertaalt naar de verbindende eenzijdige wilsuiting. Mogelijks zijn er ook specifieke geldigheidsvoorwaarden die enkel gelding vinden bij verbindende eenzijdige wilsuitingen. Zo wordt door bepaalde rechtsgeleerden een sociaal nut en aansluiting bij een bestaande instelling vereist. De argumenten van de voor- en tegenstanders worden onder de loep genomen. Een tweede luik dat wat meer aandacht verdient, zijn de vormvoorwaarden. Kan de gemeenrechtelijke vereiste van consensualisme gelden t.a.v. rechtshandelingen waar er slechts één partij is? Zoals zal blijken worden er door bijzondere wetsbepalingen vormvoorwaarden gesteld aan bepaalde eenzijdige wilsuitingen. 3 Voldoet een eenzijdige wilsuiting aan de geldende geldigheidsvoorwaarden en is ze opgesteld in de vereiste vorm, dan kan ze uitwerking krijgen. Er wordt nagegaan op welk ogenblik de uitwerking intreedt en of er een onderscheid gemaakt moet worden naargelang het type verbindende eenzijdige wilsuiting.

13 Titel 1. Klassieke geldigheidsvoorwaarden Hoofdstuk 1. Algemeen 4. Om tot een geldige verbindende eenzijdige wilsuiting te komen, is vereist dat ze aan dezelfde geldigheidsvoorwaarden voldoet als diegene die overeenkomsten beheersen. 5 Artikel 1108 Burgerlijk Wetboek geldt met name niet enkel voor overeenkomsten maar voor rechtshandelingen in het algemeen. 6 Opdat een geldige verbintenis uit eenzijdige wilsuiting tot stand zou komen is vereist dat een bekwame belover de bedoeling heeft zich door zijn eenzijdige wilsuiting te verbinden, of bij een ander het vertrouwen wekt dat hij deze bedoeling heeft. Bovendien is vereist dat de eenzijdige wilsuiting een geoorloofde oorzaak en een bepaald of bepaalbaar en tevens geoorloofd voorwerp heeft Een sociaal nut is als dusdanig niet vereist. Ook de vereiste van aanwezigheid van een vooraf bestaande instelling is overbodig Gent 22 december 1998, TBBR 2002, 575, noot S. DEBUSSERE; Kh. Bergen 8 juli 2003, TBBR 2004, 208, noot C. DELFORGE en noot P. WÉRY; E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, Kroniek van het Verbintenissenrecht ( ), RW , (1), nr. 3, k. 4; L. SIMONT, "L engagement unilatéral" in ULB FACULTÉ DE DROIT E.A. (eds.), Les obligations en droit français et en droit belge: convergences et divergences, Brussel, Bruylant, 1994, (17) 22, nr. 4 (hierna verkort L. SIMONT, "L engagement unilatéral"); W. VAN GERVEN, Beginselen Belgisch Privaatrecht, I, Algemeen Deel, Brussel, Story-Scientia, 1987, 294, nr. 294 (Hierna verkort: W. VAN GERVEN, Algemeen deel); W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, 167; R. KRUITHOF, H. BOCKEN, F. DE LY en B. DE TEMMERMAN, Overzicht van rechtspraak ( ) Verbintenissen, TPR 1994, (171), nr. 34, 220; P. WÉRY Les vices de consentement et l acte juridique unilatéral, (noot onder Bergen 8 juli 2003), TBBR 2004, (214) 214, nr. 1 (hierna verkort P. WÉRY, Les vices de consentement et l acte juridique unilatéral ). Zie echter terughoudend D. DE MAREZ, Garantieformalisme als eerste maatstaf bij de beoordeling van een beroep op een bankgarantie en de toepassing van deze regel bij de beoordeling van een extend or pay - verzoek, DAOR 2000, (304) 339, nr W. VAN GERVEN, Algemeen Deel, 294, nr. 10; L. SIMONT, "L engagement unilatéral", 22-23, nr C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, Antwerpen, Intersentia, 2005, 485, nr. 752 (hierna verkort C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte). 8 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting in L. DE KEYSER, E. DIRIX, CH. SLUYTS en A. VAN GELDER, Bijzondere overeenkomsten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Commentaar Verbintenissenrecht, Antwerpen, Kluwer, losbl., 16 februari 2005, (1) 15 (hierna verkort C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting ).

14 Hoofdstuk 2. Toestemming 6. Opdat voldaan zou zijn aan de voorwaarde van een volwaardige toestemming moet er vooreerst een wil voorhanden zijn. Het staat vast dat de wilsuiting moet uitgaan van de declarant zelf, of van zijn (schijn)vertegenwoordiger. Ze wordt gericht tot de bestemmeling. Een onderscheid wordt gemaakt tussen wilsuitingen die tot het publiek gericht zijn en deze die een bepaalde persoon als adressant hebben. Eens de wil geuit is, kan ze geïnterpreteerd worden. Er wordt nagegaan of de regels uit het gemeen recht naar analogie toepassing vinden. Een vierde aspect dat behandeld wordt, is de vereiste van een werkelijke en volmaakte wil. Twee elementen verdienen in dit kader meer aandacht. Vooreerst, het komt al eens voor dat de werkelijke wil afwijkt van de verklaarde wil. In het geval dit door de declarant gewild is, wordt onderzocht wat de gevolgen zijn van een onherkenbare discrepantie. Ook wordt nagegaan of de leer van de veinzing toepassing vindt. Is deze discrepantie daarentegen niet gewild dan zijn de gevolgen verschillend naar gelang de verbindende eenzijdige wilsuiting al dan niet mededelingsplichtig is. Een tweede voorwaarde opdat de toestemming als volwaardig aangemerkt kan worden, betreft het feit dat ze niet met een wilsgebrek behept mag zijn. Is dit toch het geval, dan zijn de regels van het gemeen recht van toepassing, mits enige aanpassingen aan de eigen aard van de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting. 5 Afdeling 1. Algemeen 7. Een eerste voorwaarde om tot een geldige verbintenis uit eenzijdige wilsuiting te komen, is een of andere vorm van wilsverklaring. De declarant moet in beginsel in zijn belofte toestemmen, hij moet de wil en de bedoeling hebben om zich te verbinden. 9 De toestemmingsvereiste kan m.a.w. vertaald worden als de noodzaak van aanwezigheid van een werkelijke 10 en volmaakte wil Een arrest van 22 december 1998 van het Hof van Beroep kan hier aangehaald worden. Het illustreert dat de wil zeker en volwaardig moet zijn om ontstaan te kunnen geven aan een rechtshandeling zonder dat daar nog bijkomende voorwaarden of restricties aan 9 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, 498, nr Cass. 9 mei 1980, Arr. Cass , I, 1132, noot, Pas. 1980, I, 1120, noot, JT 1981, 206 en T. Aann. 1981, 146, noot M. SENELLE. 11 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 16, nr. 82.

15 verbonden moeten worden. Daarenboven is vereist dat de wil veruitwendigd wordt t.a.v. hen die de rechtsbetrekking betreft en de declarant hier rechtsgevolgen mee beoogt. Merkwaardig zijn de omstandigheden waarin de declarant zijn wil heeft geuit. Een verklaring in het kader van een strafrechtelijk onderzoek werd aanzien als een verbindende eenzijdige wilsuiting. De vraag rijst of de declarant in dergelijke omstandigheden wel de bedoeling had om zich middels zijn verklaring te verbinden en of een verklaring afgelegd in dergelijke omstandigheden wel voldoet aan de vereiste van het voldoende veruitwendigd zijn van de wil. Er kan immers niet ontkend worden dat een ondervraging door de politie een zekere angst en morele druk meebrengt in hoofde van de ondervraagde partij. Het Hof van Beroep van Gent vond niet dat deze omstandigheden in de weg stonden om te besluiten tot een verbintenis door eenzijdige wilsuiting. 12 Afdeling 2. Door de declarant tot de (potentiële) begunstigde 9. De wilsverklaring dient uit te gaan van de declarant zelf, of van zijn (schijn)vertegenwoordiger. 13 Zo wordt een bericht dat via de fax van een bepaalde persoon werd verstuurd, geacht uit te gaan van die persoon, ook al werd het niet door hem ondertekend. 14 In tegenovergestelde zin oordeelde de arbeidsrechtbank van Brussel: een mededeling van de Raad van Bestuur die aangeplakt wordt in de onderneming maakt geen eenzijdige wilsuiting uit die tegenstelbaar is aan de onderneming aangezien ze niet werd ondertekend door een natuurlijke persoon Aan de andere kant staat de begunstigde, d.i. de persoon jegens wie men zich wenst te verbinden. Deze moet dermate bepaald zijn zodat het mogelijk is hem te identificeren op het moment waarop de wilsuiting uitvoerbaar is. Het spreekt voor zich dat enkel de personen tot wie de wilsuiting gericht is zich op de verbindende eenzijdige wilsuiting kunnen beroepen. 16 Is de verbindende eenzijdige wilsuiting tot het publiek gericht, dan volstaat het dat de declarant of zijn (schijn)vertegenwoordiger de vereiste handelingen gesteld hebben om de publiciteit te verrichten. Dat de persoon die zich op de wilsuiting beroept per toeval van die wilsuiting kennis heeft genomen, vormt geen beletsel. Dit zal zelfs doorgaans het geval zijn. 12 Gent 22 december 1998, TBBR 2002, 575, noot S. DEBUSSERE. 13 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 33, nr Antwerpen 19 juni 2000, T. App. 2003, Arbrb. Brussel 24 oktober 2003, Soc. Kron. 2006, 425, noot. 16 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 34, nr. 113.

16 In het geval een verbindende eenzijdige wilsuiting gericht is tot bepaalde personen, dan dient deze in beginsel door de declarant zelf, of zijn (schijn)vertegenwoordiger, ter kennis worden gebracht aan de begunstigde. Een eenzijdige wilsuiting kan uitzonderlijk verbindend zijn zonder dat zij ter kennis van de begunstigde wordt gebracht, dit wanneer het een niet-mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuiting betreft. In dit geval gelden bovenstaande regels niet. 17 Afdeling 3. Interpretatie 11. De rechter zal aan de hand van externe elementen die enige invloed hebben op de geuite wil moeten achterhalen of bij de declarant de bedoeling voorlag om zich eenzijdig te verbinden en wat de wil om zich te verbinden precies inhield. Eventueel kan de rechter een beroep doen op de vertrouwensleer en aldus trachten te achterhalen of de bestemmeling van de wilsuiting er kon op vertrouwen dat met de wilsuiting de werkelijke wil van de declarant voorlag De bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek die van toepassing zijn op overeenkomsten kunnen naar de verbindende eenzijdige wilsuiting getransponeerd worden. 19 Artikel 1156 Burgerlijk Wetboek stelt dat de rechter de werkelijke wil van de declarant dient na te gaan, eerder dan vast te houden aan zijn verklaarde wil. 20 Dit artikel vindt ten volle toepassing op de verbindende eenzijdige wilsuiting. Het is hierbij toegestaan dat de rechter zich beroept op extrinsieke elementen. 21 Artikel 1162 van het Burgerlijk Wetboek, krachtens hetwelk men moet interpreteren in het voordeel van degene die zich verbonden heeft, vindt echter niet altijd onverkort toepassing. De afwijking van deze regel kan verklaard worden doordat deze interpretatieregel slechts een precisering is van het algemeen beginsel van de interpretatie ter goeder trouw. Dit algemeen beginsel vereist dat een beding uitgelegd wordt in het voordeel van degene die zich verbindt aangezien dit doorgaans de meest beschermenswaardige partij zal zijn. Wanneer een professioneel zich richt tot een consument, dan zal het deze laatste zijn die het meest 7 17 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 34, nr I. CLAEYS, Algemeen verbintenissenrecht, cursus gedoceerd door I. CLAEYS aan de Universiteit Gent, academiejaar , losbl., 159, P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, Brussel, Presses universitaires de Bruxelles, 1985/378 (hierna verkort P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations). 20 I. CLAEYS, Algemeen verbintenissenrecht, cursus gedoceerd door I. CLAEYS aan de Universiteit Gent, academiejaar , losbl., 159, P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, 1985/378.

17 beschermenswaardig is, ook al heeft hij zich niet verbonden. 22 Volgens artikel 40, 2 van de van de Wet Marktpraktijken zal dergelijk beding in het voordeel van de consument geïnterpreteerd dienen te worden. 23 Afdeling 4. Werkelijke en volmaakte wil 13. Wat de voorwaarde van aanwezigheid van een werkelijke en volmaakte wil betreft, dienen twee aspecten onderzocht te worden. Primo, aangezien vereist is dat de wil de werkelijke wil betreft, heeft dit tot gevolg dat er geen sprake mag zijn van een discrepantie tussen werkelijke en verklaarde wil. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen ongewilde en gewilde discrepantie. Bij deze laatste vorm van discrepantie wordt onderzocht in hoeverre er plaats is voor de leer van veinzing of simulatie. Secundo, een volmaakte wil impliceert dat de wilsverklaring niet aangetast is door wilsgebreken Discrepantie tussen werkelijke en volmaakte wil A. Gewilde discrepantie 8 1. Onherkenbare discrepantie 14. Een illustratie van een onherkenbare, gewilde discrepantie is te vinden in een arrest van het Hof van Beroep van Antwerpen van 6 december Traditioneel wordt gesteld dat slechts wanneer de wil van de debiteur en de bedoeling om zich te verbinden met zekerheid vaststaat en tot uiting is gebracht, de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting tot stand komt. 26 In de regel zijn de werkelijke en verklaarde wil met elkaar in overeenstemming. 27 In casu echter, had de adressant wel de indruk en het vertrouwen de geldsom gewonnen te hebben, 22 C. CAUFFMAN, Een sinterklaasgeschenk. Over loterijen, beloften in de reclame en verbintenisscheppende eenzijdige wilsuitingen (noot onder Antwerpen 6 december 1999), TBBR 2000, (536) 543, voetnoot 37 (Hierna afgekort C. CAUFFMAN, Een sinterklaasgeschenk ). 23 Wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, BS 12 april Zie hiervoor infra, randnummer 31 e.v. 25 In een persoonlijk aan de klant geadresseerde brief maakte het postorderbedrijf kenbaar dat de klant een prijs gewonnen had, wanneer de klant deze som wilde innen kwam het postorderbedrijf op haar belofte terug (Antwerpen 6 december 1999, AJT , 691, noot). 26 W. VAN GERVEN, Verbintenissenrecht, I, Verbintenissen uit meerzijdige en eenzijdige rechtshandelingen, Leuven, Acco, 1999, 202; A. VAN OEVELEN en E. DIRIX, Kroniek van het verbintenissenrecht ( ), RW , (1), nr. 3, k. 4; P. VAN OMMESLAGHE, L engagement par volonté unilatérale en droit belge, JT 1982, (144) 145, nr. 3 (Hierna verkort P. VAN OMMESLAGHE, L engagement par volonté unilatérale ).

18 doch bij het postorderbedrijf lag niet de werkelijke wil en bedoeling voor zich te verbinden tot de uitbetaling van 5 miljoen frank. 15. Ter oplossing van dit probleem bestaan er een drietal theorieën. Volgens een eerste theorie, de wilsleer, is de werkelijke wil doorslaggevend. De verklaringsleer, waarbij de verklaarde wil determinerend is, is een tweede theorie die verdedigd wordt. De derde en laatste theorie is deze van de vertrouwensleer. Hier volstaat de verklaarde wil voor de totstandkoming van een rechtshandeling, mits zij bij de wederpartij het vertrouwen kon wekken dat ze overeenstemt met de werkelijke wil. De declarant zal zijn innerlijke voorbehoud niet kunnen tegenwerpen aan de persoon die zich op de verklaring beroept. In het tegenovergestelde geval, wanneer de discrepantie kenbaar was voor een normaal persoon, zal de tegenpartij zich niet op haar redelijk vertrouwen kunnen beroepen. Er zal bijgevolg geoordeeld worden dat er geen rechtshandeling tot stand gekomen is. 28 Dit is wat men, meer specifiek, de wils-vertrouwensleer noemt De heersende leer opteert voor de wils-vertrouwensleer. 30 Het Hof van Beroep lijkt op het eerste zicht de verklaringsleer aan te hangen in het voorliggende arrest. Niettemin kent het Hof toch een zekere rol toe aan het opgewekte vertrouwen. Dit uit zich in het feit dat in het arrest herhaaldelijk melding gemaakt wordt van het feit dat de adressant van de brief, als consument, het recht had niet te worden misleid. 31 De appelrechter komt in de voorliggende zaak tot de volgende conclusie: Indien de werkelijke bedoeling van de schrijver van de brief niet in overeenstemming is met de uitgedrukte bedoeling, moeten de consequenties van dergelijke al dan niet gewilde verwarring uitsluitend voor rekening blijven van de opsteller van de brief. Dat is in het algemeen al het geval en des te meer in de relatie van verkoper en consument C. CAUFFMAN, Een sinterklaasgeschenk, 541, nr C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 17, nr Over deze theorie, zie W. VAN GERVEN, Algemeen Deel, , nr W. VAN GERVEN, Verbintenissenrecht, I, Verbintenissen uit meerzijdige en eenzijdige rechtshandelingen, Leuven, Acco, 1999, 202; W. VAN GERVEN, Algemeen Deel, , nr C. CAUFFMAN, Een sinterklaasgeschenk, , nr. 6.

19 2. Veinzing Algemeen 17. Een bijzondere vraag die zich in het kader van de gewilde discrepantie stelt, is of er inzake verbindende eenzijdige wilsuiting plaats is voor veinzing. Veinzing, of simulatie, is een rechtsfiguur die bij overeenkomsten gebaseerd is op de samenspanning tussen de contractpartijen. Er worden twee rechtshandelingen gesteld. Naar de buitenwereld toe wordt een bepaalde rechtshandeling gesteld die tegengesproken wordt door een geheime handeling die tussen de partijen geldt en die uiting geeft aan hun werkelijke wil, de zogenaamde tegenbrief. Veinzing is principieel geldig, behoudens ongeoorloofde motieven Wat de rechtsgevolgen van de simulatie betreft, moet er een onderscheid gemaakt worden. Enerzijds brengt de simulatie rechtsgevolgen mee voor de partijen zelf. Men neemt aan dat tussen de partijen de werkelijke, gedissimuleerde rechtshandeling uitwerking krijgt. Anderzijds, met betrekking tot de verhouding tot derden, wordt aangenomen dat zij de keuze hebben zich op de ene of de andere rechtshandeling te beroepen. 33 Zij mogen zich beroepen op de tegenbrief, die de veruitwendiging is van de werkelijke wil van de partijen. Of ze kunnen er voor kiezen af te gaan op de situatie zoals die aan hen tot uiting gekomen is in de schijnovereenkomst. 34 Deze laatste optie houdt een toepassing in van de vertrouwensleer, daartoe is vereist dat alle voorwaarden voor de toepassing ervan in hoofde van de derden vervuld zijn Transponeerbaarheid op de verbindende eenzijdige wilsuiting 19. Volgens de heersende strekking is er binnen de leer van de verbindende eenzijdige wilsuiting geen ruimte voor de rechtsfiguur simulatie: Ainsi la simulation ne s applique-telle pas aux actes unilatéraux, car elle se confond avec la réserve mentale. 36 Deze opvatting 32 S. STIJNS, Verbintenissenrecht. Boek 1, Brugge, Die Keure, 2005, , nr Artikel 1321 Burgerlijk Wetboek. 34 Cass. 21 juni 1974, RCJB 1975, 256, noot M. VAN QUICKENBORNE; Cass. 11 december 1987, Arr. Cass , 481 en RCJB 1993, 49, noot D. PHILIPPE. 35 S. STIJNS, Verbintenissenrecht. Boek 1, Brugge, Die Keure, 2005, 237, nr. 330; A. DE BOECK, Wilsuiting: werkelijke wil uitgedrukte wil veinzing in L. DE KEYSER, E. DIRIX, CH. SLUYTS en A. VAN GELDER, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, IV. Commentaar Verbintenissenrecht, Mechelen, Kluwer, losbladig, Titel II Contractenrecht, Hfst. 2, (1). 36 P. WÉRY, Les vices de consentement et l acte juridique unilatéral, 214, vn. 15.

20 vindt zijn grondslag in het feit dat simulatie in essentie een samenspanning vereist tussen de bij de rechtshandeling betrokken partijen CAUFFMAN is op dit vlak een dissidente mening toegedaan. Volgens haar is het niet uitgesloten dat er geen ruimte is voor de figuur van simulatie. Afhankelijk van het aantal partijen die een rol spelen bij de verbindende eenzijdige wilsuiting dienen een aantal verschillende situaties onderscheiden te worden. Vooreerst is er het geval waarbij een declarant in samenspanning met een ander een wilsverklaring doet jegens derden. Als illustratie hiervan valt te denken aan het geval waarbij een declarant een waardevolle prijs uitlooft, met als achterliggende bedoeling het aantal bestellingen te verhogen of klanten te lokken. Gelijktijdig met deze eenzijdige wilsuiting gaat de declarant een overeenkomst aan met een bepaalde persoon die inhoudt dat deze laatste zich moet voordoen als winnaar van de prijs in ruil voor een vergoeding die beperkter is dan de initieel uitgeloofde prijs. Tussen de declarant en de valse winnaar lijkt in beginsel de gedissimuleerde overeenkomst te moeten gelden, al kunnen ernstige vragen gesteld worden bij de geoorloofdheid van de oorzaak. Ten aanzien van derden kan men stellen dat deze in elk geval over de mogelijkheid beschikken om zich op de schijnbare verbindende eenzijdige wilsuiting te beroepen. Derden krijgen derhalve de mogelijkheid om aan te tonen dan zij, en niet de persoon met wie de declarant de frauduleuze afspraak gemaakt heeft, voldoen aan de voorwaarden die gesteld werden voor het verkrijgen van de prijs Verder dient het onderscheid gemaakt te worden met de situatie waar er slechts twee partijen betrokken zijn bij de verbindende eenzijdige wilsuiting. Hierbij wordt het geval bedoeld waarbij de declarant jegens de begunstigde, maar zonder diens instemming, een schijnbaar verbindende eenzijdige wilsuiting doet, waarna wordt medegedeeld dat deze niet bestemd is om jegens hem uitwerking te hebben. Vervolgens gaat de declarant over tot een nieuwe eenzijdige wilsuiting met de finaliteit om werkelijk jegens de adressant te gelden. Om te beoordelen of er simulatie mogelijk is in dit geval, moet gekeken worden naar het ogenblik waarop de wilsuitingen uitwerking krijgen. Van zodra de schijnbare handeling uitwerking gekregen heeft, kunnen de door de begunstigde hieruit verworven rechten zonder 37 L. VAEL, Privaatrechtelijke veinzing. Omtrent gesluierde rechtshandelingen, juridische zinsbegoocheling en verschalkte derden in TBBR Dossier, Antwerpen, Kluwer 1996, 15, nr. 11; P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, 1985/ C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 18, nr. 86.

21 diens instemming niet tenietgedaan worden door een latere wilsuiting van de declarant waarin deze aangeeft dat de oudste wilsuiting niet bestemd was om jegens de begunstigde effect te sorteren, doch slechts om een schijn te wekken jegens derden. Simulatie kan echter wel plaatsvinden in de situatie waarin de gedissimuleerde en werkelijke eenzijdige wilsuiting gelijktijdig uitwerking krijgen en er bovendien uit de tegenbelofte blijkt dat enkel deze laatste bestemd is om gevolgen mee te brengen voor de persoon tot wie ze gericht is CAUFFMAN staat niet alleen met haar stelling dat er in principe ook bij de verbindende eenzijdige wilsuiting ruimte is voor simulatie. Ook andere rechtsgeleerden, met name CORNELIS 40 en VAN GERVEN, zijn deze mening toegedaan. De eerste rechtsgeleerde stelt in zijn Algemene theorie van de verbintenis dat de veinzing meestal t.a.v. overeenkomsten wordt bestudeerd, er bestaat echter geen reden om haar t.a.v. verbintenissen door eenzijdige wilsuiting uit te sluiten. VAN GERVEN houdt er een klassieke invulling van de verbindende eenzijdige wilsuiting op na. Samenspanning tussen de bij de rechtshandeling betrokken partijen is vereist om van simulatie te kunnen spreken. Volgens deze rechtsgeleerde moet het begrip partijen op een extensieve manier worden geïnterpreteerd. Daaronder vallen niet enkel contractspartijen in de enge zin, doch ook de persoon tot wie een eenzijdige rechtshandeling is gericht Ik meen dat in het kader van de verbindende eenzijdige wilsuiting er inderdaad geen plaats is voor veinzing wanneer deze rechtsfiguur op een strikte wijze wordt geïnterpreteerd. Veinzing vereist immers samenspanning tussen de contractspartijen. Daar knelt nu net het schoentje, bij een verbindende eenzijdige wilsuiting is er slechts één partij die zich verbindt. Maar net zoals CORNELIS zie ik niet in waarom de leer van de veinzing niet uitgebreid zou kunnen worden tot de verbindende eenzijdige wilsuiting. De opstellers van het Burgerlijk Wetboek meenden dat een verbintenis uit overeenkomst slechts kan voortvloeien uit de wilsovereenstemming van twee of meer partijen. Toentertijd was er nog geen sprake van het feit dat ook een eenzijdige wilsuiting verbintenissen kan doen onstaan. Artikel C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 17, nr L.CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 54-58, nr (Hierna verkort L.CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis). 41 W. VAN GERVEN, Algemeen Deel, 308, nr. 104, zie vooral vn. 45.

22 Burgerlijk Wetboek is tegen die achtergrond ontstaan. Net als VAN GERVEN stel ik dan ook dat het begrip partijen op een extensieve manier uitgelegd moet worden. In de praktijk zal veinzing niet vaak voorkomen in het kader van de verbindende eenzijdige wilsuiting. Het enige geval waar er volgens mij wel frequent toepassing van gemaakt kan worden, is dat waar de declarant in samenspanning met een derde een wilsverklaring doet jegens de begunstigde. In het geval waar de declarant een schijnbaar verbindende eenzijdige wilsuiting doet tegenover de begunstigde en hem vervolgens meedeelt dat ze niet bestemd is om jegens hem uitwerking te hebben, zal er naar mijn mening niet vaak een beroep kunnen gedaan worden op de veinzing. Zoals CAUFFMAN terecht stelt, moet er immers gekeken worden naar het tijdstip waarop de wilsuitingen uitwerking krijgen. Krijgt de schijnbare handeling eerst uitwerking, dan kan ze niet tenietgedaan worden door een latere wilsuiting. Veinzing is hier dus uitgesloten. In het geval de gedissimuleerde en de werkelijke eenzijdige wilsuiting gelijktijdig uitwerking krijgen en er uit de tegenbelofte blijkt dat enkel deze laatste bestemd is om gevolgen mee te brengen voor de bestemmeling, is een rechtmatig beroep op veinzing wel mogelijk. Ik kan me echter geen situatie inbeelden waar dit procédé toepassing kan vinden, noch dat het een meewaarde met zich meebrengt. B. Ongewilde discrepantie Wat de ongewilde discrepantie tussen de werkelijke en verklaarde wil betreft, moet, aldus CAUFFMAN, eerst een onderscheid gemaakt worden tussen mededelingsplichtige en nietmededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuitingen. Het onderscheid tussen beide types ligt in de rol die aan de wil moet worden toegekend. 1. Niet-mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuiting 24. Wat de niet-mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuitingen betreft, bijvoorbeeld de oprichtingshandeling van een stichting of van een éénpersoonsvennootschap, kan opgemerkt worden dat er een voornamere rol aan de wil moet worden toegekend. 42 De werkelijke wil van de declarant zal nagegaan moeten worden, eerder dan een waarde toe te kennen aan zijn verklaarde wil. 42 C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige wilsuiting, 17, nr. 83.

23 2. Mededelingsplichtige verbindende eenzijdige wilsuiting 25. In het geval de mededelingsplichtige eenzijdige wilsuiting behept is met een ongewilde discrepantie tussen werkelijke en verklaarde wil, reikt de doctrine een aantal verschillende oplossingen aan. Nagenoeg steeds staat het vertrouwen van de adressant, al dan niet expliciet, centraal. 26. Een van de door de doctrine aangereikte oplossingen is deze waarbij men de declarant gebonden houdt op grond van een onrechtmatige daad. De fout bestaat er in een verklaring die niet met een werkelijke wil correspondeert, op een foutieve, onachtzame wijze af te leggen. Op grond van de leer van de onrechtmatige daad kan worden besloten tot de verplichting in hoofde van de declarant om de schade, die het gevolg is van de discrepantie tussen de werkelijke wil en de verklaarde wil, te vergoeden. 43 Dit is echter niet de meest aan te raden weg. Een beroep op de onrechtmatige daad zal nooit een volledige vergoeding van de schade tot gevolg hebben. Enkel het negatieve belang komt in aanmerking voor vergoeding. De vergoeding van het positieve belang, dat gerealiseerd wordt door het in stand houden van de rechtshandeling, wordt niet beoogd. 27. Een andere strekking binnen de doctrine zijn de aanhangers van de vertrouwensleer. 44 Binnen deze laatste groep is men van oordeel dat er in principe een werkelijke wil vereist is. Desalniettemin zal de toestemmingsvereiste geacht worden voldaan te zijn wanneer, bij discrepantie tussen de werkelijke en verklaarde wil, de persoon die zich op de wilsverklaring beroept er redelijkerwijze op kon vertrouwen dat de werkelijke en verklaarde wil met elkaar in overeenstemming waren. 45 Algemeen wordt aangenomen dat dit redelijk vertrouwen aanwezig is wanneer het bij een redelijk persoon, geplaatst in dezelfde omstandigheden, ontstaan zou zijn Ter volledigheid kan nog gewezen worden op de wils- en verklaringstheorie 47 die geen bevredigende oplossing aanreiken H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, I, Introduction. Théorie générale des droits et des lois. Les personnes - la famille, Brussel, Bruylant, 1962, 36, nr. 22 (Hierna verkort H. DE PAGE, I). 44 W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, (m.b.t. overeenkomsten), (m.b.t. eenzijdige rechtshandelingen). 46 Vergelijk i.v.m. de schijnleer: S. STIJNS, P. WÉRY en D. VAN GERVEN, Chronique de jurisprudence. Les obligations: les sources ( )", JT 1996, (689) 695, nr Zie supra, randnummer 15.

24 3. Eigen mening 29. Het komt me logisch voor om in het geval van niet-mededelingsplichtige eenzijdige wilsuitingen een grotere rol toe te kennen aan de wil. De bestemmeling van de wilsuiting hoeft in principe geen kennis te krijgen van de wilsuiting opdat deze rechtsgevolgen kan ressorteren. Neemt hij er toch kennis van, dan kan hij hier geen extra rechten uit putten. De adressant toelaten een beroep te doen op de verklaarde wil lijkt me dan ook niet mogelijk. Het is de declarant die bescherming behoeft tegen de ongewilde gevolgen van zijn verkeerde verklaarde wil. 30. Ter oplossing van een discrepantie n.a.v. een mededelingsplichtige eenzijdige wilsuiting is het volgens mij verkieslijk een beroep te doen op de vertrouwensleer, het gerechtvaardigd vertrouwen van de adressant verdient immers bescherming. Via deze weg zal hij geen schade lijden aangezien de verklaarde wil van de declarant doorgang vindt. Deze laatste kan zich niet verschuilen achter zijn werkelijke wil. Een beroep op de leer van de onrechtmatige daad lijkt me eerder een gekunstelde manier om toch in een vergoeding te voorzien van het door de adressant geleden nadeel. Deze remedie brengt geen genoegdoening aangezien de adressant slechts een beperkte vergoeding kan bekomen Wilsgebreken 31. Zowel het Hof van Cassatie 49 als de lagere rechtspraak 50 en doctrine 51 nemen aan dat de regeling inzake wilsgebreken van toepassing is op alle types rechtshandelingen, en dus niet enkel ten aanzien van overeenkomsten gelding vindt. Net zoals de overeenkomsten, vormen de verbindende eenzijdige wilsuitingen immers wilshandelingen. Er dient opgemerkt dat 48 W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, Cass. 13 juni 1985, Arr. Cass , 1416, noot, Pas. 1985, I, 1300, concl. Adv. Gen. J. VELU, noot, RCJB 1987, 542, noot J.-M. NELISSEN GRADE. Met betrekking tot de toepassing van wilsgebreken op eenzijdige nietverbintenisscheppende rechtshandelingen: Cass. 28 april 1980, Arr. Cass , 1075, noot en RW , Arbh. Luik 4 januari 1999, JLMB 1999, 773. Met betrekking tot de toepassing van wilsgebreken op eenzijdige niet-verbintenisscheppende rechtshandelingen: Arbh. Brussel 28 september 1972, TSR 1973, 36; Arbh. Brussel 19 maart 1976, RW , 381; Arbh. Brussel 24 mei 1983, RW , 253; Arbh. Bergen 10 januari 1985, JTT 1985, 257; Bergen 1 december 1995, JLMB 1996, R. KRUITHOF, H. BOCKEN, F. DE LY en B. DE TEMMERMAN, Overzicht van rechtspraak ( ) Verbintenissen, TPR 1994, (171), 328, nr. 112; W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, ; P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, 1985/375; B. CLAESSENS, T. HENS, D. LEJEUNE, J. ROODHOOFT, Bestendig handboek verbintenissenrecht, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen, losbl., II.4-53, nr

25 bepaalde aspecten van de leer van de wilsgebreken niet onverkort van toepassing zullen zijn op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting, en dit omwille van de eigen aard van deze laatste. 52 A. Dwaling 1. Begrip 32. Er is sprake van dwaling bij de totstandkoming van een overeenkomst in het geval de contractpartij een verkeerde voorstelling heeft aangaande een bestanddeel van die overeenkomst op het ogenblik dat zij die overeenkomst sluit. Dit heeft tot gevolg dat er in hoofde van de dwalende partij een (ongewilde) discrepantie ontstaat tussen diens werkelijke en gevormde wil. 53 Artikel 1110 Burgerlijk Wetboek stelt dat dwaling alleen dan tot de nietigheid van de overeenkomst kan leiden in het geval zij de zelfstandigheid van de zaak betreft die het voorwerp van de overeenkomst uitmaakt. De overeenkomst komt ook in aanmerking voor nietigheid wanneer de dwaling de persoon betreft men wie men bedoelde te handelen, op voorwaarde dat de overeenkomst hoofdzakelijk uit aanmerking van deze persoon is aangegaan Toepasbaarheid op de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting. Algemeen 33. Rechtspraak en rechtsleer nemen nagenoeg unaniem aan dat de in het Burgerlijk Wetboek uitgewerkte regeling inzake dwaling bij overeenkomsten bij wijze van analogie toegepast kan worden op verbindende eenzijdige wilsuiting, behoudens andersluidende wetsbepalingen. 55 In functie van de aard van de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting, zijn de voorwaarden wel enigszins aan te passen C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, 528, nr B. CLAESSENS, T. HENS, D. LEJEUNE, J. ROODHOOFT, Bestendig handboek verbintenissenrecht, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen, losbl., II.4-53, nr Artikel 1110 Burgerlijk Wetboek; W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, H. DE PAGE, I, 55, nr I. CLAEYS, Algemeen verbintenissenrecht, cursus gedoceerd door I. CLAEYS aan de Universiteit Gent, academiejaar , losbl., 158, nr. 333.

26 VAN OMMESLAGHE voegt hier nog een bijzonderheid aan toe. Hij erkent de principiële transponeerbaarheid, doch nuanceert door te stellen dat het wilsgebrek dwaling geen toepassing kan vinden m.b.t. de aanvaarding van of de verzaking aan een nalatenschap. 57 Toepassingsvoorwaarden 34. Hoewel de burgerrechtelijke regeling inzake de dwaling principieel van toepassing is op de verbindende eenzijdige wilsuiting, dient er toch gekeken te worden in hoeverre de toepassingsvoorwaarden aangepast moeten worden aan de eigen aard van de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting. Er zijn een vijftal toepassingsvoorwaarden te onderscheiden Een eerste toepassingsvoorwaarde opdat men van dwaling zou kunnen spreken, bestaat uit een materieel element. Er is een verkeerde voorstelling van de werkelijkheid vereist. Deze verkeerde voorstelling kan zowel op het recht als op de feiten betrekking hebben. 59 Meer specifiek stelt artikel 1110 Burgerlijk Wetboek dat dwaling, als oorzaak van nietigheid, de zelfstandigheid van de zaak die het voorwerp van de overeenkomst uitmaakt of de persoon met wie men wil handelen, moet betreffen. Het feit of er bij de verbintenis uit eenzijdige wilsuiting ruimte is voor dwaling omtrent de persoon, er is immers geen wederpartij, vraagt nader onderzoek. Er dient een onderscheid gemaakt te worden. 17 Wat de mededelingsplichtige verbintenissen uit eenzijdige wilsuiting betreft zal een beroep op dwaling denkbaar zijn in het geval ze een bepaalde persoon als adressant heeft. Is de wilsuiting tot een onbepaald aantal personen gericht, dan lijkt de figuur van dwaling omtrent de persoon moeilijker toepasbaar. Er kan immers nog niet gedwaald worden omtrent de identiteit aangezien de begunstigde op het ogenblik van de totstandkoming van de wilsuiting nog niet gekend is. 60 Tegenover de mededelingsplichtige verbintenissen uit eenzijdige wilsuiting, staan de nietmededelingsplichtige. Een beroep op dwaling omtrent de persoon om een rechtshandeling nietig te verklaren, lijkt ook hier denkbaar. Doch, het is vereist dat op het ogenblik van de 57 P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, 1985/ C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, 571, nr H. DE PAGE, I, 54, nr. 42; W. RAUWS, Civielrechtelijke beëindigingswijzen van de arbeidsovereenkomst: nietigheid, ontbinding en overmacht in Reeks sociaal recht, Antwerpen, Kluwer, 1987, C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, , nr

27 totstandkoming van de rechtshandeling, de persoon van de begunstigde doorslaggevend was Ten tweede is, opdat de dwaling in aanmerking kan worden genomen, vereist dat ze bestaat op het tijdstip van het doen van de eenzijdige wilsuiting. 62 Is de dwaling pas na dat ogenblik ontstaan, of is ze reeds opgehelderd op het ogenblik dat de declarant overgaat tot het beloven, dan komt ze niet in aanmerking De derde voorwaarde betreft het causaal verband tussen de dwaling en de verbindende eenzijdige wilsuiting. 64 Is de dwaling daarentegen bijkomstig, m.a.w. wanneer de eenzijdige wilsuiting ook zou gedaan zijn zonder de dwaling, dan komt ze niet in aanmerking als wilsgebrek De vierde vereiste, de verschoonbaarheid, werd niet opgenomen in de wet. Over de grondslag bestaat geen eensgezindheid. Desalniettemin neemt de rechtspraak en doctrine quasi unaniem aan dat enkel wanneer een dwaling verschoonbaar is, zij tot nietigheid kan leiden. 66 Dit houdt in dat het een dwaling moet betreffen die eveneens begaan zou worden door een normaal, zorgvuldig en redelijk persoon, geplaatst in dezelfde omstandigheden. Aldus ligt een zekere morele appreciatie van het gedrag van de dwalende partij voor C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte, 556, nr A. DE BOECK, De wilsgebreken dwaling en bedrog vandaag: responsabilisering en ankerplaats voor de precontractuele informatieverplichting in R. VAN RANSBEECK, A. DE BOECK, F. HELLEMANS, B. HEYNINCKX, Wilsgebreken, Brugge, Die Keure, 2006, 42; W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, C. CAUFFMAN, De verbindende eenzijdige belofte 556, nr L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, 46-47, nr. 35 en 49, nr. 37; A. DE BOECK, Informatierechten en plichten bij de totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten. Grondslag, draagwijdte en sancties, Antwerpen, Intersentia, 2000, 225, nr. 520; R. FOUQUES DUPARC, Belgique et Luxembourg in Les Vices du consentement, Parijs, Pédone, 1977, (65) 66; W. RAUWS, Civielrechtelijke beëindigingswijzen van de arbeidsovereenkomst: nietigheid, ontbinding en overmacht, in Reeks sociaal recht, Antwerpen, Kluwer, 1987, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, Cass. 6 januari 1944, Arr. Verbr. 1944, I, 66 en Pas. 1944, I, 133, noot R.H.; Cass. 28 juni 1968, Arr. Cass. 1968, 1321, noot; Cass. 10 april 1975, Pas. 1975, I, 785, noot en RCJB 1978, noot M. COIPEL; Cass. 13 februari 1978, Arr. Cass. 1978, 705, noot en Pas. 1978, I, 686, noot; Cass. 20 april 1978, Arr. Cass. 1978, I, 960, Pas. 1978, I, 950 (verkort), RW , 1489, RGAR 1979, nr , noot J.-L. FAGNART en RCJB 1980, 210, noot M. FONTAINE; Cass 28 juni 1996, Arr. Cass. 1996, 664, noot; H. DE PAGE, I, 1962, nr. 46, 61; E. DIRIX A. VAN OEVELEN, Kroniek van het verbintenissenrecht ( ), RW , (1209), nr. 20, 1216; W. VAN GERVEN, Algemeen Deel, 313, nr A. DE BOECK, De verbintenis uit eenzijdige wilsverklaring, 33, nr. 37.