Besturingssystemen. Samenvatting. Pieter Messiaen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Besturingssystemen. Samenvatting. Pieter Messiaen"

Transcriptie

1 Samenvatting

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Deel I. Overzicht... 4 Hoofdstuk 1. Overzicht van Computersystemen Basisarchitectuur... 4 CVE... 4 I/O-blok... 5 Geheugen... 5 Bussen Processor registers Registers zichtbaar voor de gebruiker Stuur- en statusregisters Uitvoering van instructies ophaal- of fetchcyclus uitvoerings- of execution cyclus Interups... 7 Zonder interrupts Interrupts en de instructiecyclus (met Interrupts) Interruptverwerking Meervoudige interrupts Multiprogrammering Het geheugen I/O technieken Geprogrammeerde I/O Interruptgestuurde I/ Directe geheugentoegang (DMA) Hoofdstuk 2. Overzicht van besturingssytemen Doel en functies van besturingssystemen Het OS als interface tussen gebruiker en computer Het OS als beheerder van bronnen Ontwikkelingsmogelijkheden van een besturingssysteem Evolutie van besturingssystemen Seriële verwerking Eenvoudige batchsystemen Batchsystemen met mutiprogrammering Timesharing systemen Belangrijke prestaties Kenmerken van moderne besturingssystemen Microkernelarchitectuur Multithreading Symmetrische multiprocessing (SMP) Gedistribueerde besturingssystemen Objectgeoriënteerd ontwerp Deel II. Procesmanagement Hoofdstuk 3. Processen Inleiding Wat is een proces Procesmodel met vijf toestanden Creëren van processen Beëindigen van processen Synchronisatie Beschrijving van processen Inhoudsopgave 2

3 Beheersstructuren in het besturingssysteem Beheersstructuren voor processen Procesbesturing Uitvoeringsmodi Maken van processen Wisselen van processen Uitvoering van het besturingssysteem Hoofdstuk 4. Threads Inleiding Overzicht Multithreading Hoofdstuk 5. Synchronisatie Inleiding Voorbeeld Kritische secties Structuur van het protocol Drie voorwaarden Oplossingen Softwaremethoden Hardwaremethoden Semaforen Semaforen als oplossing voor: Hoofdstuk 6. Deadlock Inleiding Probleemstelling Voorbeeld Deadlocks in een computersysteem Vier voorwaarden Brontoewijzingsgraaf Deadlockbehandeling Deadlockdetectie Herstel van deadlock Deadlock preventie Deadlock vermijding Eindbeschouwing Deel III. Geheugen Hoofdstuk 7. Geheugenbeheer Inhoudsopgave 3

4 Deel I. Overzicht Hoofdstuk 1. Overzicht van Computersystemen 1.1. Basisarchitectuur - Een computer moet input kunnen omzetten naar output - Gebruikt daarvoor: Processor Geheugen I/O modules Bussen die dit alles verbinden figuur 1: Basisarchitectuur van een computer CVE Centrale VerwerkingsEenheid CPU = Control Processing Unit Wordt gevormd door een # fundamentele blokken die samen 1 geheel vormen Microprocessor 1. BE = BesturingsEenheid CU = Control Unit voornamelijk: juist tijdsverloop in de microprocessor ordentelijk verloop van de opeenvolgende stappen in een bepaalde bewerking taak: instructie of data ophalen en deze op gepaste tijdstippen aan de CVE aanbieden 2. ALU = Arithmetic and Logic Unit (rekenkundige en logische eenheid) rekenkundige en logische bewerkingen op de gegevens uitvoeren rekenkundige: optelling, vermenigvuldiging, logische: AND, OR, NOT, 3. Registers kortstondige geheugenbouwstenen vnl gebruikt voor data die door de CVE verwerkt moet worden resultaat kortere werktijden, omdat de gegevens niet telkens uit het werkgeheugen gehaald moeten worden Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 4

5 I/O-blok Deze interface maakt het mogelijk om de randapparatuur te laten communiceren met de CVE Geheugen Inwendig of werkgeheugen ROM : Read Only Memory - Inhoud kan enkel gelezen worden - Niet-vluchtig RAM: Random Access Memory - Lees-schrijf geheugen - Vluchtig Uitwendig of extern geheugen - harde schijf - diskette - memorystick Bussen Transport van data gebeurt over een busstructuur die de verschillende onderdelen (functionele blokken) met elkaar verbinden 1. Databus Transport van data van het ene blok naar de andere Schrijfcyclus: datastroom uit CVE Leescyclus: datastroom naar CVE 2. Adresbus Adres selecteert een welbepaalde plaats in het geheugen of I/O-blok Data van of naar 3. Controle bus Controlesignalen: read, write, reset, Transport van signalen die gegenereerd worden tijdens de uitvoeringsfase van een bepaalde instructie 1.2. Processor registers - Processor heeft registers - Vormen het geheugenniveau dat sneller en kleiner is dan hoofdgeheugen - 2 doelen: 1. Registers zichtbaar voor de gebruiker (mogelijkheid om in assembler een link naar het hoofdgeheugen te minimaliseren door optimalisatie van het registergebruik) 2. Stuur- en statusregisters Registers zichtbaar voor de gebruiker - Registers beschikbaar voor de gebruiker: Gegevensregisters, Adresregisters, Conditiecode registers, - Bieden de programmeur de mogelijkheid om verwijzingen naar het hoofdgeheugen te minimaliseren door het registergebruik te optimaliseren - Vb Gegevensregisters Kunnen door de programmeur toegewezen worden aan verschillende functies Adresregisters Bevatten adressen van gegevens en instructies in het hoofdgeheugen Of bevatten deel van het adres dat wordt gebruikt bij de berekening van het volledige adres Vb: indexregisters, segmentwijzers, stackwijzers Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 5

6 Stuur- en statusregisters - Gebruikt door de processor voor het besturen van de processor geprivilegieerde routines van het OS voor het beheren van de uitvoering van programma s (Enkele registers kunnen toegankelijk zijn voor de machine-instructies die worden uitgevoerd in beheers- of besturingsmodule) - Vbn MAR = Memory Address Register Hierin wordt het adres dat op de adresbus moet komen te staan, geschreven MBR = Memory Buffer Register Register dat dient als buffer tussen interne en externe databus PC = Programcounter Bevat de eerstvolgende instructie IR = Instructieregister Instructies worden uit het geheugen opgehaald en in het instructieregister bewaard Bevat de laatst gelezen instructie Interruptregisters 1.3. Uitvoering van instructies - Het uitvoeren van een instructie bestaat uit 2 stappen: 1. Fetch cyclus 2. Execution cyclus - cyclus Von Neumann figuur 2: Cyclus Von Neuman 1. ophaal- of fetchcyclus - Sequentie 1 & 2 - Inhoud van de Program Counter wordt op de adresbus gezet De operatiecode (lees/schrijf => aard van de bewerking) wordt in het instructieregister geladen Instructie decoderen: CVE weet wat + hoeveel geheugenplaatsen bij deze instructie horen - Program Counter wordt met 1 verhoogd (adres is altijd = eerstvolgende geheugenplaats) => voor iedere instructie hetzelfde 2. uitvoerings- of execution cyclus - Sequentie 3 & 4 (of enkel 4 als er geen operand is) Opmerking: operand: vb. data voor bewerking of geheugenadres - 2 mogelijke stappen Stap 1 direct met de uitvoering starten Indien er geen operand uit het geheugen gehaald moet worden Stap 2 eerst operand(en) ophalen Operand kan getal of adres zijn Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 6

7 1.4. Interups - Bijna alle pc s hebben een mechanisme waarmee andere modules (I/O, geheugen) de normale werking van processor kunnen onderbreken - Meest voorkomende: 1. Supervisory call interrupt (SVC) gebruikersprogramma s draaien in user mode om een dienst van OS te verkrijgen (vb vraag naar geheugen) moet overgegaan worden naar supervisory mode dmv SVC interrupt 2. Program check interrupt gegenereerd door het resultaat van de uitvoering van een instructie (delen door nul, overflow,...) 3. Machine check interrupt gegenereerd door fouten vbn: uitvallen stroom, geheugenpariteitsfout 4. External interrupt gegenereerd door een timer binnen de processor programma heeft zijn tijd opgebruikt 5. I/O interrupt gegenereerd door een I/O controller om de normale voltooiing van een bewerking of foutconditie te melden 6. Restart interrupt wanneer de reset knop wordt ingedrukt - Doel: verwerkingsefficiëntie verhogen Meeste externe apparaten zijn langzamer dan processor - Vb: Processor stuurt gegevens naar printer Na elke schrijfbewerking moet processor pauzeren, totdat printer deze heeft verwerkt Pauze kan zelfs enkele duizenden instructiecycli zijn: geheugen (en processor) worden dan niet gebruikt Zonder interrupts - Gebruikersprogramma voert een aantal WRITE instructies uit Opeenvolgend Verzonden naar I/O programma: systeemhulpprogramma dat de I/O bewerkingen zal uitvoeren - I/O programma bestaat uit 3 secties: 1. Instructiereeks (4) voor het voorbereiden van de I/O bewerking: kopiëren vd uit te voeren gegevens naar buffer voorbereiden van de parameters 2. Feitelijke I/O opdracht: programma moet wachten tot I/O apparaat de functie uitgevoerd heeft herhaaldelijk testen of I/O bewerking klaar is 3. Instructiereeks (5) voor het voltooien van de bewerking: - instellen vlag: actie is een succes of niet - Volledige uitvoering van I/O bewerking kan lang duren I/O programma moet lang wachten op het voltooien van de bewerking Gebruikersprogramma wordt op punt van WRITE aanroep voor lange tijd gestopt figuur 3: Zonder interrupts Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 7

8 Interrupts en de instructiecyclus (met Interrupts) - De processor kan andere taken uitvoeren, terwijl I/O bewerking bezig is Programma doet WRITE instructie I/O programma dat aangeroepen wordt, bestaat uit voorbereidingscode en de feitelijke I/O opdracht Na uitvoering van deze instructies: besturing wordt teruggegeven aan programma Ondertussen: Externe apparaat doet I/O job Bezig met accepteren en afdrukken van gegevens uit het computergeheugen Gebruikersprogramma voert instructies uit - Externe apparaat klaar (om meer geg te accepteren): I/O verzendt interruptaanvraag - De CPU Onderbreekt huidige programma, gaat naar I/O programma Springt naar programma voor I/O (interrupt) afhandeling Gaat verder met oorspronkelijk programma, als I/O afhandeling klaar is (zie kruisje) - Interrupt is voor gebruiker een onderbreking van de normale uitvoeringsvolgorde figuur 4: Met interrupts - Interruptverwerking is voltooid:de normale uitvoering wordt hervat - Gebruikersprogramma hoeft daarom géén speciale code voor interrupts te bevatten CPU en OS zijn verantwoordelijk voor: Onderbreken van het programma en vervolgens hervatten op hetzelfde punt - Voor interrupts wordt interruptcyclus toegevoegd aan de instructiecyclus Hierin controleert de CPU of er interrupts zijn door aanwezigheid van interruptsignaal Géén wachtende interrupts CPU gaat verder met ophaalcyclus Wel wachtende interrupts CPU onderbreekt het huidige prog. en voert routine uit voor interruptafhandeling (interrupt handler) Is deel van het OS, bepaalt welke interrupts en welke acties figuur 6: Overdracht v/d besturing via interrupts figuur 5: Instructiecyclus met interrupts Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 8

9 Interruptverwerking - Optreden van een interrupt: Vele gebeurtenissen: zowel in CPU hardware als in software - Mogelijke standaardvolgorde is: 1. Apparaat stuurt interruptsignaal naar CPU 2. CPU voltooit uitvoering van de huidige instructie 3. CPU controleert of interrupt is opgetreden, stuurt bevestigingssignaal (naar apparaat dat interrupt heeft veroorzaakt kan daardoor zijn interruptsignaal verwijderen) 4. CPU bereidt zich voor op de overdracht van de besturing aan de interruptroutine info mbt het hervatten van het huidige programma: PSW = programmastatuswoord en locatie van de volgende uit te voeren instructie (vastgelegd in de ProgramCounter) Deze worden opgeslagen op de systeemstack. 5. CPU laadt startlocatie van het interrupt afhandelingsprogramma dat zal reageren op deze interrupt Indien meer dan één afhandelingsroutine, CPU bepaalt welk Is de programmateller geladen, dan CPU gaat naar de volgende instructiecyclus (die begint met het ophalen van een instructie) Besturing wordt overgedragen aan interrupt afhandelingsprogramma 6. De programmateller en PSW voor het onderbroken programma zijn opgeslagen op de systeemstack. Er is nog andere informatie: ook een deel van de status van het programma: inhoud van processorregisters Deze inhoud moet ook worden opgeslagen. Dikwijls begint de interruptafhandeling met het plaatsen van de inhoud van alle registers op de stack 7. De interruptafhandeling kan nu de interrupt verwerken. Zoals bv. : Onderzoek van de statusinformatie mbt de I/O bewerking of andere gebeurtenis die interrupt veroorzaakt heeft Verzenden van aanvullende opdrachten of bevestigingen naar het I/O apparaat 8. Interruptverwerking voltooid: opgeslagen registerwaarden worden opgehaald van de stack en hersteld in de registers 9. Laatste fase Herstellen van de waarden van het PSW en de programmateller vanuit de stack = volgende uit te voeren instructie is een instructie uit het eerder onderbroken progr Meervoudige interrupts - Tot nu enkel één interrupt besproken - Stel meerdere interupts, 2 manieren: 1. Uitschakelen van interrupts tijdens verwerking van een interrupt CPU kan en zal dan een interrupt gewoon negeren Komt er een nieuwe interrupt: deze blijft wachten tot CPU interrupts weer toelaat Interrupts worden sequentieel afgehandeld Wordt een gebruikersprogramma uitgevoerd en treedt een interrupt op, dan worden interrupts onmiddelijk uitgeschakeld. Is de routine voor de interruptafhandeling voltooid, dan worden de interrupts ingeschakeld voordat het gebruikersprogramma hervat wordt. De CPU controleert of er nog meer interrupts opgetreden zijn. Nadeel: er wordt geen rekening gehouden met De prioriteit Situaties waarin de tijd kritiek is 2. Definiëren van prioriteiten voor interrupts en toestaan dat een hogere prioriteit een lagere onderbreekt Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 9

10 Multiprogrammering - Gebruik van interrupts: niet altijd efficiënt gebruik van CPU bv meer tijd nodig voor I/O bewerking dan tijd die nodig is voor de gebruikerscode tussen I/O aanroepen, dan heeft CPU een groot deel van de tijd niets te doen - Oplossing meerdere gebruikersprogramma s tegelijkertijd actief = multiprogrammering 1.5. Het geheugen - 3 vragen ivm ontwerpbeperkingen: Hoeveelheid: Als een bepaalde capaciteit aanwezig is, zullen toepassingen ontwikkeld worden die deze hoeveelheid gebruiken Snelheid: Het zou ideaal zijn als het geheugen de CPU kan bijhouden Kostprijs: Moet in redelijke verhouding zijn met andere componenten - Volgende relaties gelden: kortere toegangstijd: hogere kosten per bit hogere capaciteit: lagere kosten per bit hogere capaciteit: langere toegangstijd 1.6. I/O technieken 3 technieken voor I/O verwerking: a) geprogrammeerde I/O b) interruptgestuurde I/O c) directe geheugentoegang (DMA) figuur 7: technieken voor de invoer van een blok gegevens Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 10

11 Geprogrammeerde I/O - CPU voert een programma uit en krijgt een instructie voor I/O CPU stuurt opdracht naar juiste I/O module I/O module voert actie uit, plaatst bits in I/O statusregister, doet niets naar CPU toe (waarschuwt CPU niet) CPU is verantwoordelijk voor: Periodiek controleren van de status van de I/O module tot bewerking voltooid is Ophalen van gegevens uit hoofdgeheugen (voor de uitvoer) en opslaan van gegevens in hoofdgeheugen (voor invoer) - I/O software wordt geschreven zodat: CPU instructies uitvoert die deze directe controle over de I/O bewerking geven Vbn : Status controle van I/O apparaat Verzenden van lees- of schrijfopdrachten Overdragen van gegevens De instructieset bevat volgende categorieën I/O instructies: Besturen Wordt gebruikt om extern apparaat te activeren + te vertellen wat het moet doen (welke actie) Status controleren Wordt gebruikt om diverse statuscondities van een I/O module en bijhorende randapparatuur te testen Lezen en schrijven Wordt gebruikt voor de overdracht van gegevens tussen de processorregisters en externe apparaten Grootste nadeel: tijdverslindend proces (telkens status controleren) Interruptgestuurde I/0 - Bij vorige techniek: CPU moet lang wachten, status meermaals controleren m.a.w. slechte prestaties - Alternatief: CPU een opdracht laten geven aan I/O module en zelf nuttig werk doen Is de I/O module klaar, dan stuurt deze een interrupt naar de CPU - Vanuit de I/O module gezien: Ontvangt READ opdracht van CPU voor de invoer Leest de gegevens in van een randapparaat Als de gegevens dan in het gegevensregister van de module staan, dan verzendt deze een interrupt terug naar de CPU via een besturingslijn Wacht tot gegevens worden opgevraagd door de CPU Als deze aanvraag komt (van CPU), dan plaatst de module de gegevens op databus Module is dan klaar voor de volgende I/O opdracht - Vanuit de CPU gezien: Geeft een READ opdracht Slaat context op van het huidige programma Gaat iets anders doen en kijkt aan het einde van iedere instructiecyclus of er interrupts zijn Indien er een interrupt is: Slaat context op van het programma dat op dat moment wordt uitgevoerd Voert interrupt afhandelingsprogramma uit (verwerkt de interrupt) In dit geval leest de CPU het gegevenswoord van de I/O module en slaat dat op in het geheugen Dan herstelt de CPU de context van het programma dat de I/O opdracht heeft gegeven en hervat de uitvoering Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 11 figuur 8: zie p. 9 a) figuur 9: zie p. 8 b)

12 Directe geheugentoegang (DMA) - Interruptgestuurde I/O is efficiënter dan geprogrammeerde I/O, maar vereist nog steeds actieve ingreep van CPU (overdracht van gegevens ts het geheugen en een I/O module) - Nadelen van beide vormen: Gegevensoverdracht moet nog via CPU lopen Nadelen van beide technieken: I/O overdrachtsnelheid wordt beperkt door de snelheid van CPU om I/O apparaat te testen en bedienen CPU wordt gebruikt bij beheren van I/O overdracht; voor elke I/O overdracht moeten instructies worden uitgevoerd - Betere techniek indien grote hoeveelheden gegevens verplaatst moeten worden Directe geheugentoegang of DMA = Direct Memory Access - DMA functies worden uitgevoerd door aparte module op systeembus of worden opgenomen in I/O module - Indien de CPU een blok gegevens wil lezen of schrijven dan geeft deze de DMA module een opdracht met volgende informatie: Schrijven of lezen van gegevens (WRITE, READ) Adres van het betrokken I/O apparaat Beginlocatie in het geheugen waaruit gelezen moet worden of waarnaar geschreven moet worden Aantal woorden dat gelezen of geschreven moet worden Dan kan de CPU verder met ander werk - I/O bewerking is gedelegeerd naar DMA module, deze zal de bewerking afhandelen. - DMA module: Draagt het blok gegevens (per woord) rechtstreeks over van en naar het geheugen (niet via de CPU) Overdracht voltooid: DMA module stuurt interrupt naar CPU - CPU is enkel betrokken bij begin & einde van een overdracht - DMA module moet controle over de bus krijgen om gegevens over te dragen van en naar het geheugen Concurreert met de CPU om gebruik van bus Op bepaalde momenten zal CPU even moeten wachten Dit is echter géén interrupt: CPU slaat géén context op en doet niets anders De CPU zal enkel een pauze nemen gedurende één buscyclus Gevolg: tijdens DMA overdracht werkt CPU trager Hoofdstuk 1: Overzicht van computersystemen 12

13 Hoofdstuk 2. Overzicht van besturingssytemen 2.1. Doel en functies van besturingssystemen Hedendaagse BS hebben 3 doelstellingen: 1. Gebruiksgemak vd gebruiker vergroten Taken worden door CPU op een transparante manier verwerkt (gevolg: sneller) Optimaal ter beschikking stellen vd gemeenschappelijke bronnen aan meerdere gebruikers met meerdere jobs 2. Efficiënt ter beschikking stellen vd systeemmiddelen aan meerdere gebruikers Geheugen, schijfruimte, CPU-tijd 3. Flexibiliteit Ontwikkelen, testen en introduceren van nieuwe systeemfuncties moet mogelijk zijn, zonder de bestaande diensten te verstoren Het OS als interface tussen gebruiker en computer OS biedt volgende diensten: 1. Ontwikkelen van programma s O.a. editors, debuggers 2. Uitvoeren van programma s Taken uitvoeren Instructies en gegevens in geheugen laden I/O apparaten en bestanden initialiseren Bronnen voorbereiden 3. Toegang tot I/O apparaten Elke I/O apparaat vereist voor een correcte werking een eigen, specifieke verzameling instructies, besturingssignalen 4. Beheerde toegang tot bestanden Het OS moet kennis hebben vd aard vh I/O apparaat Indien meerdere gebruikers ondersteund worden security mechanisme voor het beheren van de toegang 5. Toegang tot het systeem OS beheert de toegang tot het systeem als geheel en tot specifieke systeembronnen 6. Opsporen en afhandelen van fouten Fouten: geheugenfouten, fouten mbt apparaat Elk probleem proberen opvangen, verwijderen en zorgen voor minimale invloed op de actieve toepassingen 7. Administratie Goed OS verzamelt gegevens zodanig dat toekomstige verbeteringen mogelijk zijn Het OS als beheerder van bronnen - PC - OS Verzameling bronnen voor verplaatsen, opslaan en verwerken van gegevens en voor regelen van deze functies Verantwoordelijk voor het beheer van deze bronnen Een ongewoon besturingsmechanisme: OS werkt hetzelfde als gewone SW Een programma door de CPU uitgevoerd OS geeft besturing veelvuldig uit handen, voor het terugkrijgen vd besturing is het afhankelijk van de CPU Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 13

14 In principe niets meer dan PC-programma Bevat instructies voor CPU, om aan te geven hoe de CPU de andere systeembronnen dient te gebruiken en hoe de andere programma s uitgevoerd dienen te worden Geeft het beheer uit handen CPU kan nuttig werk doen Neemt het beheer weer tijdelijk terug CPU voorbereiden op het volgende werk Ontwikkelingsmogelijkheden van een besturingssysteem - Een goed OS zal zich moeten blijven ontwikkelen: 1. Hardwarevernieuwing en nieuwe typen hardware (HW) 2. Nieuwe diensten Zo zijn er vensters ontwikkeld voor het gebruikersgemak 3. Verbeteringen Elk OS bevat fouten, soms laat ontdekt, maar moeten wel opgelost worden 2.2. Evolutie van besturingssystemen Seriële verwerking - Bij de eerste PC s: De programmeur werkte rechtsreeks met de HW (OS bestond nog niet) Machines werden bestuurd via panelen met lampjes, schakelaars, een invoerapparaat en een printer Programma s in machinecode werden geladen via een invoerapparaat (kaartlezer) Fout in programma: werd weergegeven door lampjes Geheugen en registers: onderzoeken (om fout te vinden) Indien programma normaal beëindigd werd: uitvoer op printer - 2 grote problemen: Scheduling Er werd een tijdsblok gereserveerd voor iedere gebruiker. Was hij sneller klaar: de vrijgekomen tijd ging verloren. Had hij problemen, en meer tijd nodig: hij kreeg zijn werk niet klaar Insteltijden Een programma (job, karwei, taak) kon bestaan uit: Laden van compiler in het geheugen, plus broncode programma Opslaan van het gecompileerde programma Koppelen aan allerlei functies Elke van deze taken/stappen kon bestaan uit het plaatsen en verwijderen van tapes of stapels (pons)kaarten Was er een fout, terug naar begin - Na verloop van tijd kwam men tot de volgende conclusie Deel van programmacode Kwam steeds terug HW afhankelijk (niet SW afhankelijk) Beter: code onderbrengen in aparte bibliotheek en steeds opnieuw aanroepen Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 14

15 Eenvoudige batchsystemen - Belangrijkste gedachte: gebruik van een stuk software, monitor genoemd - Bij gebruik van dit type OS: Gebruiker had geen directe toegang meer tot de machine Gebruiker gaf job op kaarten of tape aan de operator, die de jobs sequentieel combineerde tot een batch, en de gehele batch dan in invoerapparaat plaatste voor gebruik door monitor Elk programma keert na het voltooien vd verwerking terug naar monitor, die automatisch begint met het laden vh volgende programma Dit systeem kan bekeken worden vanuit twee gezichtspunten: vanuit de monitor en vanuit de CPU - Eerste gezichtspunt: Vanuit de monitor: Bepaalt de volgorde vd gebeurtenissen Hiertoe moet een groot deel vd monitor zich altijd bevinden ih hoofdgeheugen en beschikbaar zijn voor uitvoering Leest per keer 1 taak in via invoerapparaat Wordt in het gebied van gebruikersprogramma geplaatst Besturing wordt overgegeven aan de taak Taak is voltooid: De besturing wordt terug aan monitor gegeven Monitor leest direct nieuwe taak in De resultaten van elke taak worden afgedrukt voor de gebruiker - Tweede gezichtspunt: Vanuit de CPU: Voert op bepaald moment instructies uit, binnen het deel vh geheugen waar de monitor zich bevindt Deze instructies zorgen ervoor dat een volgend programma wordt ingelezen, in ander deel van hoofdgeheugen Eenmaal ingelezen komt CPU binnen de monitor een sprongopdracht tegen Draagt CPU op de verwerking voort te zetten vanaf het begin vh gebruikersprogramma CPU voert dit programma uit tot einde of tot een fout optreedt Bij beide gebeurtenissen vraagt CPU volgende opdracht aan monitor - Het is duidelijk dat monitor het schedulingprobleem afhandelt. Een batch met opeenvolgende jobs wordt gemaakt en deze worden zo snel mogelijk uitgevoerd (zonder tussenliggende onbenutte tijd) - Monitor verbetert de insteltijden van de jobs Bij elke job worden instructies opgenomen in een primitieve vorm ve jobbesturingstaal (JCL = job control language) - Monitor is afhankelijk van: De mogelijkheden van de CPU: voor afwisselend krijgen en afstaan vd besturing om instructies op te vragen uit de verschillende delen vh hoofdgeheugen - Andere mogelijkheden vd HW zijn gewenst: 1. Geheugenbeveiliging Tijdens uitvoering vh gebruikersprogramma mag het geheugen- figuur 10: Geheugenindelin monitor gebied van monitor NIET wijzigen Bij een poging daartoe moet de CPUHW een fout detecteren en het beheer terug geven aan de monitor Monitor kan dan taak afbreken, fout afdrukken en de volgende job laden 2. Timer Voorkomen dat 1 taak onbeperkt beslag legt op het hele systeem Ingesteld bij begin van de taak Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 15

16 Tijd verlopen: interrupt treedt op en besturing wordt teruggegeven aan de monitor 3. Geprivilegieerde instructies Bepaalde instructies worden aangemerkt als geprivilegieerd Kunnen enkel door monitor uitgevoerd worden 4. Interrupts Verhogen de flexibiliteit van OS bij het afstaan en terugkrijgen van de besturing aan en van gebruikersprogramma s - Batchbesturingssystemen delen de machinetijd ts gebruikersprogramma s en de monitor 2 dingen worden ingeleverd: Deel van het hoofdgeheugen wordt toegewezen aan de monitor Deel van de machinetijd wordt gebruikt door de monitor Batchsystemen met mutiprogrammering - CPU wordt bij batchbs niet vaak gebruikt Probleem: I/O apparaten zijn relatief langzaam figuur 11: voorbeeld van het systeemgebruik Voorbeeld: Meer dan 96% wordt besteed aan wachten! - Uniprogrammering Er kan slechts 1 programma verwerkt worden Multiprogrammering De CPU besteedt een zekere tijd aan de uitvoering, totdat deze een I/O instructie tegenkomt Dan wacht de CPU tot deze voltooid is - Deze inefficiëntie is onnodig Er moet genoeg geheugen zijn voor het OS (monitor) en 1 gebruikersprogramma Stel er is ruimte voor het OS en 2 gebruikersprogramma s Moet een taak wachten op I/O, dan kan de CPU overschakelen naar een andere taak Als we het geheugen uitbreiden tot 3, 4,... progamma s: CPU wordt beter benut DIT IS MULTIPROGRAMMERING OF MULTITASKING figuur 12: voorbeeld van Multitasking Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 16

17 - Batchsystemen met multiprogrammering Ook afhankelijk van bepaalde PC-HW voorzieningen (net als een eenvoudig batchsysteem) Belangrijkste voorziening: HW die I/O interrupts en DMA ondersteunt - BS met multiprogrammering zijn ingewikkeld vergeleken met systemen voor 1 programma Geheugenbeheer Om meerdere jobs gereed te houden voor verwerking, worden ze opgeslagen in het hoofdgeheugen Scheduling Wachten er meerdere jobs, dan moet CPU beslissen welke eerst Timesharing systemen - Voor veel taken moet een gebruiker directe interactie hebben met PC Dankzij multiprogrammering CPU kan meerdere batchjobs tegelijk afhandelen Maar: kan ook gebruikt worden voor het afhandelen van meerdere interactieve taken - Dit heet Timesharing CPU wordt gedeeld door meerdere gebruikers Het OS geeft elke gebruiker (op een terminal) een korte rekenperiode (burst) - Timesharing en multiprogrammering leiden tot veel nieuwe problemen Meerdere taken in geheugen ze moeten tegen elkaar beschermd worden (vb voorkomen dat ze elkaar gegevens wijzigen) Meerdere gebruikers systeem moet beveiligd worden, zodat uitsluitend geautoriseerde gebruikers toegang hebben tot bepaald bestand Conflicten bij gelijktijdig gebruik van systeembronnen moeten worden afgehandeld zoals printers, apparaten voor gegevensopslag Belangrijke prestaties - OS behoren tot de meest complexe stukken SW - Bij ontwikkeling zijn een aantal belangrijke prestaties verricht op het gebied van: 1. Processen 2. Geheugenbeheer 3. Bescherming en beveiliging van informatie 4. Scheduling en beheer van bronnen 5. Systeemstructuur Elk van deze gebieden worden gekenmerkt door principes en abstracties Kunnen eigenlijk niet apart worden bestudeerd, ze zijn uiteraard voor een stuk gaan samenwerken 2.4. Kenmerken van moderne besturingssystemen - De snelheid van veranderingen waarop BS moeten inspelen, vereisen: niet enkel wijzigingen en uitbreiding van bestaande architectuur, maar ook nieuwe technieken - De meeste benaderingen en ontwerpelementen in (experimentele en commerciële) OS kunnen ondergebracht worden in volgende categorieën: Microkernelarchitectuur Multithreading Symmetrische multiprocessing (SMP) Gedistribueerde besturingssystemen Objectgeoriënteerd ontwerp Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 17

18 Microkernelarchitectuur - Meeste OS hadden tot voor kort 1 kolossale monolithische kernel - Monolithische systemen Ongelaagd en bestaan in feite uit 1 groot besturingsprogramma (vb command.com) Bij wijzigingen om fouten te verbeteren, werden er vaak ook weer nieuwe fouten voorzien - Gelaagde systemen Code is onderverdeeld in verschillende onafhankelijke lagen Een bepaalde laag kan enkel routines aanspreken uit onderliggende laag Relaties in OS zijn hierdoor duidelijker Is niet altijd even efficiënt, men moet steeds door die verschillende lagen lopen Is veel transparanter en beter te onderhouden - Microkernelarchitectuur Slechts enkele functies worden toegewezen aan de kernel o.a. adresruimten, communicatie ts processen, Andere diensten vh OS worden verzorgd door processen (soms servers genoemd) uitgevoerd in gebruikersmodus en worden door de microkernel behandeld als iedere andere toepassing Client-serversystemen zijn de meest recente vorm van OS en maken meestal gebruik van een netwerk Functies van het OS worden ondergebracht in verschillende servers Programma s doen beroep op server door bericht te sturen Wie server en wie client is, hangt af van het moment Opmerking 1 machine kan meerdere services hebben en 1 service kan over meerdere machines verspreid zijn Met remote procedure call kan 1 server een programma starten op andere machine Windows 2003 Server netwerkbs op die manier gestructureerd Multithreading - Techniek waarbij een proces dat een toepassing uitvoert, Wordt verdeeld in draden (threads) Kunnen gelijktijdig worden uitgevoerd - We maken volgend onderscheid Thread Inzetbare eenheid werk Bevat context (met programmateller en stackwijzer) Bevat eigen gegevensruimte voor de stack (voor het aanroepen van subroutines) Wordt sequentieel uitgevoerd Kan onderbroken worden (CPU kan dan omschakelen op een andere thread) Proces: Verzameling van één of meer threads (+ bijhorende systeembronnen) Komt grotendeels overeen met concept ve programma dat uitgevoerd wordt Door één programma op te delen in meerdere threads Grotere controle over de modulaire structuur en de timing van samenhangende gebeurtenissen Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 18

19 Symmetrische multiprocessing (SMP) - PC s hadden vroeger maar 1 CPU Dankzij daling HW prijs: nu systemen met meerdere CPU s Voor het bereiken van maximale efficiëntie is symmetrische multiprocessing gewenst - Een symmetrische multiprocessor Autonoom PC-systeem Met kenmerken: Meerdere CPU s CPU s delen hetzelfde hoofdgeheugen en I/O apparaten (onderling verbonden via bus of andere interne verbinding) CPU s kunnen dezelfde functies uitvoeren Gedistribueerde besturingssystemen - Eigenschap van SMP Bestaan van meerdere CPU s is onzichtbaar voor user Zorgt voor inroostering van threads of processen op afzonderlijke CPU s de synchronisatie vd CPU s - Gedistribueerd systeem Een cluster van afzonderlijke computers (multicomputersysteem) kan bij de gebruiker getoond worden als één geheel Objectgeoriënteerd ontwerp - Proces waarbij modulaire uitbreidingen worden toegevoegd aan een kleine kernel (denk aan Linux) Op het niveau van het OS biedt een objectgerichte structuur aan programmeurs de mogelijkheid een OS aan te passen zonder de integriteit van het systeem in gevaar te brengen Hoofdstuk 2: Overzicht van besturingssystemen 19

20 Deel II. Procesmanagement Hoofdstuk 3. Processen 3.1. Inleiding 3.2. Wat is een proces Procesmodel met vijf toestanden Creëren van processen Beëindigen van processen 3.3. Synchronisatie 3.4. Beschrijving van processen Beheersstructuren in het besturingssysteem Beheersstructuren voor processen 3.5. Procesbesturing Uitvoeringsmodi Maken van processen Wisselen van processen Uitvoering van het besturingssysteem Hoofdstuk 3: Processen 20

21 Hoofdstuk 4. Threads 4.1. Inleiding 4.2. Overzicht 4.3. Multithreading Hoofdstuk 4: Threads 21

22 Hoofdstuk 5. Synchronisatie 5.1. Inleiding Voorbeeld Kritische secties Structuur van het protocol Drie voorwaarden 5.2. Oplossingen Softwaremethoden Hardwaremethoden Semaforen Semaforen als oplossing voor: Hoofdstuk 5: Synchronisatie 22

23 Hoofdstuk 6. Deadlock 6.1. Inleiding 6.2. Probleemstelling Voorbeeld Deadlocks in een computersysteem Vier voorwaarden Brontoewijzingsgraaf 6.3. Deadlockbehandeling Deadlockdetectie Herstel van deadlock Deadlock preventie Deadlock vermijding Eindbeschouwing Hoofdstuk 6: Deadlock 23

24 Deel III. Hoofdstuk 7. Geheugen Geheugenbeheer Hoofdstuk 7: Geheugenbeheer 24

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2. Procesbeheer: kenmerken van moderne besturingssystemen. 1. Bespreek de (drie) meest typische kenmerken van moderne besturingssystemen. 2. In hoeverre beantwoorden UNIX, Linux en Windows NT hieraan? Geef

Nadere informatie

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen ICT Infrastructuren: Processen en Threads 18 november 2013 David N. Jansen Datum en Ajd van werkcollege na overleg met de aanwezigen: donderdag 8:45 10:30 Leerdoel voor vandaag. Stallings hoofdst 2 4 Hoofddoelen

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4. Procesbeheer: creatie en wisselen van processen. a) Verduidelijk het begrip PCB. b) Uit welke opeenvolgende stappen bestaat de creatie van een nieuw proces? c) Hoe worden in UNIX en Linux nieuwe processen

Nadere informatie

De computer als processor

De computer als processor De computer als processor DE FYSIEKE COMPUTER Componenten van de computerconfiguratie Toetsenbord Muis Scanner Microfoon (Extern geheugen) Invoerapparaten Uitvoerapparaten Monitor Printer Plotter Luidspreker

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren 2 december 2013 Doelen van geheugenbeheer Reloca>e (flexibel gebruik van geheugen) Bescherming Gedeeld/gemeenschappelijk geheugen Logische indeling van procesonderdelen

Nadere informatie

7,3. Samenvatting door een scholier 1961 woorden 16 januari keer beoordeeld. Informatica Informatica actief

7,3. Samenvatting door een scholier 1961 woorden 16 januari keer beoordeeld. Informatica Informatica actief Samenvatting door een scholier 1961 woorden 16 januari 2009 7,3 126 keer beoordeeld Vak Methode Informatica Informatica actief Hoofdstuk 3 Gespecialiseerde computers: kun je alleen voor een bepaalde functie

Nadere informatie

Inhoud vandaag. Interrupts. Algemeen ARM7 AIC

Inhoud vandaag. Interrupts. Algemeen ARM7 AIC Inhoud vandaag Interrupts Algemeen ARM7 AIC Interrupts Wat is een interrupt? Een interrupt is een onderbreking van de huidige bezigheden ten gevolge van een externe gebeurtenis, zodanig dat de bezigheden

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces?

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? 1 Wat is een proces? Een proces is een programma in uitvoering

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur Hoofdstuk 7 Computerarchitectuur 1 controlebus CPU MEMORY I/O databus adresbus Figuur 71 Schematische opbouw van een computersysteem 8 Figuur 72 Een busverbinding Buslijn Out E A In Out E B In Out E C

Nadere informatie

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen??

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen?? Vragen?? Vandaag Hoofdstuk 4: threads (tentamenstof : 4.1 t/m 4.2) Kleine Opgaven 4.1 (niet alleen ja of nee, ook waarom!) en 4.4 inleveren maandag Centrale begrippen hoofdstuk 3 processen proces state:

Nadere informatie

Waarmaken van Leibniz s droom

Waarmaken van Leibniz s droom Waarmaken van Leibniz s droom Artificiële intelligentie Communicatie & internet Operating system Economie Computatietheorie & Software Efficiënt productieproces Hardware architectuur Electronica: relais

Nadere informatie

von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014

von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014 von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014 Herhaling: Booleaanse algebra (B = {0,1},., +, ) Elke Booleaanse functie f: B n B m kan met., +, geschreven worden Met Gates (electronische

Nadere informatie

Digitale en analoge technieken

Digitale en analoge technieken Digitale en analoge technieken Peter Slaets February 14, 2006 Peter Slaets () Digitale en analoge technieken February 14, 2006 1 / 33 Computerarchitectuur 1 Processors 2 Primair geheugen 3 Secundair geheugen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Ditproefschriftpresenteerteen raamwerk voorhetontwikkelenvanparallellestreaming applicaties voor heterogene architecturen met meerdere rekeneenheden op een chip.

Nadere informatie

Windows 10. 2015 Training voor 50-plussers. PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus.

Windows 10. 2015 Training voor 50-plussers. PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus. 2015 Training voor 50-plussers PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus.nl Windows 10 TRAINING VOOR 50- PLUSSERS Inhoud opgave. Pagina 01-0 7

Nadere informatie

slides2.pdf April 12,

slides2.pdf April 12, Werking van CPU CSN CS2 CPU, I/O en Memory management Piet van Oostrum 12 april 2002 De ALU kan alleen eenvoudige operaties uitvoeren (bijv. twee getallen optellen, vermenigvuldigen of testen of iets >

Nadere informatie

De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012

De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012 De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012 Tanenbaum hoofdstuk 2 von Neumann - architectuur. Tanenbaum, Structured Computer Organiza4on, FiMh Edi4on, 2006 Pearson Educa4on,

Nadere informatie

computerarchitectuur antwoorden

computerarchitectuur antwoorden 2017 computerarchitectuur antwoorden F. Vonk versie 1 2-8-2017 inhoudsopgave hardware... - 3 - CPU... - 3 - bussen... - 4 - bridges... - 4 - RAM... - 4 - hardware architectuur... - 5 - Dit werk is gelicenseerd

Nadere informatie

2 Algemene opbouw van een computersysteem

2 Algemene opbouw van een computersysteem Procescomputer E. Gernaat 1 Microprocessoren algemeen Informatie-verwerking zoals behandeld is momenteel vrijwel geheel overgenomen door microprocessoren. Wanneer we voortborduren op het idee van combinatorische

Nadere informatie

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces Operating System Overview (Hfst 2) Wat is een OS? Wat was een OS? Evolutie van OS. OS als virtuele machine OS als beheerder van hulpbronnen (resources) Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Nadere informatie

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Geavanceerde computerarchitectuur Lieven Eeckhout Academiejaar 2008-2009 Universiteit Gent Virtuele machines Motivatie Interfaces Virtualisatie: inleiding

Nadere informatie

Windows Basis - Herman Van den Borre 1

Windows Basis - Herman Van den Borre 1 Windows Vista Basis Herman Van den Borre Praktische zaken Lessen Vrijdagmorgen 9u00 11u45 Pauze 10u15-10u30 Handboek Windows Vista Basis Roger Frans Uitgeverij Campinia Media ISBN: 978.90.356.1212.9 Prijs:

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren. hoofdstukken 7 en 8.1

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren. hoofdstukken 7 en 8.1 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren hoofdstukken 7 en 8.1 Eenvoudig geheugenbeheer OS gebruikt een klein stukje geheugen rest is voor gewone processen OS vrij 0 1000 Eenvoudig geheugenbeheer OS gebruikt

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt 11.00 13.00 De open vragen moet je beantwoorden op tentamenpapier. De multiple-choice antwoorden moet je op het vragenblad invullen in de rechtervakjes en dat blad inleveren. Schrijf je naam, studentnummer

Nadere informatie

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware.

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het vormt een schil tussen de applicatiesoftware en de hardware

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten

in1671 - Operating System Concepten in1671 - Operating System Concepten drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl 2005 1-1 Doel van een Operating System Wat is een Operating

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line)

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line) in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl Wat is een Operating System?

Nadere informatie

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2)

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2) De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-11-6) 1 Procescomputer 1.1 Microprocessoren algemeen De informatie-verwerking zoals is behandeld, is vrijwel geheel

Nadere informatie

Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd:

Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd: SAMENVATTING HOOFDSTUK 1 Een computersysteem De twee meest gebruikte modellen computers zijn: * Desktop * Laptop Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd: Systeemkast Beeldscherm

Nadere informatie

WINDOWS 8. Windows 8. 2012 Training voor 50-plussers

WINDOWS 8. Windows 8. 2012 Training voor 50-plussers WINDOWS 8 2012 Training voor 50-plussers PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus.nl Windows 8 T R A I N I N G V O O R 5 0 - P L U S S E R S A

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE Tentamen Computers bij fysische experimenten (3BB20) op dinsdag 25 oktober 2005 Het tentamen duurt 90 minuten en wordt gemaakt zonder

Nadere informatie

De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2)

De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2) De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2) Timloto o.s. / E. Gernaat / ISBN 978-90-79302-06-2 Op dit werk is de Creative Commens Licentie van toepassing. Uitgave: september 2012

Nadere informatie

IN1805 I - Operating System Concepten

IN1805 I - Operating System Concepten IN1805 I - Operating System Concepten Koen Langendoen email: k.g.langendoen@tudelft.nl 1-1 Praktische Zaken Voorkennis: C + computer systemen College: 7x3 = 5x4 = 5x(wo+do) Tentamen: 2 april + 1 juli Boek

Nadere informatie

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur Computerarchitectuur en Netwerken 1 Computerarchitectuur Lennart Herlaar 2 september 2015 Opbouw van het vak Eerst (6 keer) over de opbouw van computer en operating system Collegedictaat Systeemarchitectuur

Nadere informatie

Klas : 5 Industriële ICT Herhalingsvragen reeks 1 PC-techniek

Klas : 5 Industriële ICT Herhalingsvragen reeks 1 PC-techniek Klas : 5 Industriële ICT Herhalingsvragen reeks 1 PC-techniek VTI St.- Laurentius Neem eerst de tekst in het boek door, doe dit enkele keren en probeer uiteraard te onthouden wat je leest. Los nadien de

Nadere informatie

SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN)

SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN) SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE 1 2017 MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN) BOEK (1) 1.1 Inleiding 1.2 Belangrijke OS 1.3 OS en Memory 1.4 Onderdelen

Nadere informatie

Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015

Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Computersysteem Een systeem dat rekenkundige operaties, data manipulaties en beslissingen kan uitvoeren, aan de hand

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN ComputerSystemen Deeltentamen B (weken 6..9) vakcode 2M208 woensdag 19 Maart 2003, 9:00-10:30

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN ComputerSystemen Deeltentamen B (weken 6..9) vakcode 2M208 woensdag 19 Maart 2003, 9:00-10:30 TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN ComputerSystemen Deeltentamen B (weken 6..9) vakcode 2M208 woensdag 19 Maart 2003, 9:00-10:30 Algemene opmerkingen (lees dit!): - Dit tentamen duurt ANDERHALF UUR! - Dit

Nadere informatie

Fiery WebSpooler gebruiken

Fiery WebSpooler gebruiken 18 Fiery WebSpooler gebruiken Fiery WebSpooler maakt het volgen van opdrachten en beheer van meerdere platforms via het Internet of intranet mogelijk. Fiery WebSpooler, een van de Fiery WebTools, wordt

Nadere informatie

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder Een.NET-besturingssysteemtoolkit Discovering Cosmos Sijmen J. Mulder Agenda Boek 1 Cosmos: a very short introduction Boek 2 Modern Operating Systems Pauze Boek 3 The Design and Implementation of the Cosmos

Nadere informatie

CPU scheduling : introductie

CPU scheduling : introductie CPU scheduling : introductie CPU scheduling nodig bij multiprogrammering doel: een zo hoog mogelijke CPU-bezetting, bij tevreden gebruikers proces bestaat uit afwisselend CPU-bursts en I/O-bursts lengte

Nadere informatie

Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven Computerarchitectuur

Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven Computerarchitectuur Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven - 1 - Computerarchitectuur Tentamen Computerarchitectuur (213005) 17 augustus 2000 2 bladzijden met 5 opgaven 3 antwoordbladen Het raadplegen van boeken, diktaten of aantekeningen

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe.

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Algemeen Met de KYOCERA scannen naar Exact Globe beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Exact Globe. Met deze oplossing

Nadere informatie

HET BESTURINGSSYSTEEM

HET BESTURINGSSYSTEEM HET BESTURINGSSYSTEEM Een besturingssysteem (ook wel: bedrijfssysteem, in het Engels operating system of afgekort OS) is een programma (meestal een geheel van samenwerkende programma's) dat na het opstarten

Nadere informatie

Hoe werkt een rekenmachine?

Hoe werkt een rekenmachine? Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Algemeen Met de KYOCERA Scannen naar UNIT4 DocumentManager beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar UNIT4 DocumentManager

Nadere informatie

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo)

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) informatica hardware overzicht moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) 1 moederbord basis van de computer componenten & aansluitingen chipset Northbridge (snel) Southbridge ("traag") bussen FSB/HTB moederbord

Nadere informatie

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (4)

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (4) De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek () E. Gernaat (ISBN 978-90-7930--6) De Atmel ATmega38/P microcontroller. Uitvoering De ATmega38 is een microprocessor van de Amerikaanse firma ATMEL

Nadere informatie

Xerox Externe diensten Een stap in de goede richting

Xerox Externe diensten Een stap in de goede richting Xerox Externe diensten Een stap in de goede richting Problemen onderzoeken Apparaatgegevens beoordelen Problemen oplossen Beveiliging van klant gegarandeerd 701P41700 Overzicht Externe diensten Info over

Nadere informatie

VRIJ TECHNISCH INSTITUUT Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN. De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis

VRIJ TECHNISCH INSTITUUT Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN. De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis Versie: vrijdag 2 november 2007 2 Toegepaste informatica 1 De Microprocessor Zowel

Nadere informatie

Tentamen Computerorganisatie in aug. 1999, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 9

Tentamen Computerorganisatie in aug. 1999, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 9 TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Subfaculteit Technische Wiskunde en Informatica Werkeenheid Technische Informatica Tentamen Computerorganisatie in101 27 aug. 1999,

Nadere informatie

Verslag: Computer. Naam: Tyrone Ste Luce. Klas: M4B

Verslag: Computer. Naam: Tyrone Ste Luce. Klas: M4B Verslag: Computer Naam: Tyrone Ste Luce Klas: M4B Inhoud 1. Inleiding 2. Binaire taal 3. Besturingssysteem 4. Hardware 5. Cmos en Bios 6. De processor 7. Internet 1. Inleiding Wanneer is de computer uitgevonden?

Nadere informatie

Handleiding VirtualBox

Handleiding VirtualBox Pagina 1 van 18 Handleiding VirtualBox Inhoud 1) Wat is VirtualBox?... 2 2) Installatie... 2 3) Schermopbouw VirtualBox... 6 4) Downloaden van Linux ISO... 7 5) Virtuele Machine aanmaken... 7 6) Besturingssysteem

Nadere informatie

Deel 2 S7 Graph Ont4 - GA3

Deel 2 S7 Graph Ont4 - GA3 Deel 2 S7 Graph Ont4 - GA3 Deel 2 : Graph 09/05 1 Wanneer er in een installatie een sequentiële beweging geprogrammeerd moet worden is het interessant om gebruik te maken van S7 Graph. De progammastructuur

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. De Von Neumann-architectuur

Hoofdstuk 2. De Von Neumann-architectuur Input Interface Output Interface Informatica Deel III Hoofdstuk 2 De Von Neumann-architectuur 2.1. Organisatie. De overgrote meerderheid der digitale computers zijn georganiseerd zoals weergegeven in fig.

Nadere informatie

Printergeheugen. Geheugenbeheer. Afdrukken. Werken met kleuren. Papierverwerking. Onderhoud. Problemen oplossen. Beheer. Index

Printergeheugen. Geheugenbeheer. Afdrukken. Werken met kleuren. Papierverwerking. Onderhoud. Problemen oplossen. Beheer. Index Printergeheugen De printer wordt geleverd met minimaal 64 MB geheugen. Als u wilt controleren hoeveel geheugen momenteel is geïnstalleerd in uw printer, selecteert u Print menu's in het menu Extra. Het

Nadere informatie

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets) TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Afdeling ISA Basiseenheid PGS Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit.

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Algemeen Met de Kyocera Scannen naar AFAS Profit beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar AFAS Profit. Met deze oplossing

Nadere informatie

Samenvatting Besturingssystemen

Samenvatting Besturingssystemen Samenvatting Besturingssystemen Vloeberghs Sam 2 Toegepaste Informatica 4 2007-2008 BESCHRIJVING EN BESTURING VAN PROCESSEN...4 WAT IS EEN PROCES?...4 Processen en besturingsblokken...4 PROCESTOESTANDEN...4

Nadere informatie

RAM geheugens. Jan Genoe KHLim. Situering RAM-geheugens. Geheugens. Halfgeleider Geheugens. Willekeurig toegankelijk geheugen

RAM geheugens. Jan Genoe KHLim. Situering RAM-geheugens. Geheugens. Halfgeleider Geheugens. Willekeurig toegankelijk geheugen Jan Genoe KHLim Situering RAM-geheugens Geheugens Halfgeleider Geheugens Serieel toegankelijk geheugen Willekeurig toegankelijk geheugen Read Only Memory ROM Random Access Memory RAM Statische RAM SRAM

Nadere informatie

Pictogrammenuitleg. Aliro IP-toegangscontrole zonder complicaties. www.aliro-opens-doors.com

Pictogrammenuitleg. Aliro IP-toegangscontrole zonder complicaties. www.aliro-opens-doors.com Pictogrammenuitleg Aliro IP-toegangscontrole zonder complicaties De pictogrammenuitleg voor de Aliro-software is een uitgebreid overzicht van alle pictogrammen die in de software worden gebruikt. Deze

Nadere informatie

Computertechniek vorige examens

Computertechniek vorige examens Computertechniek vorige examens Examen 2009 Groep 1 1. Geef de 2 manieren waarop de adressen van de I/O-module in de adresruimte geïntegreerd kunnen zijn. (memory-mapped en isolated dus) 2. Wat is post-indexering?

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA.

Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA. Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA. Algemeen Met KYOCERA scannen naar Trivium FORTUNA beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Trivium FORTUNA. Met

Nadere informatie

Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden

Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden Albert-Jan de Croes & Stefan Willemink V4C Docent: Mevrouw van Uden 1 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Wat doet een besturingsysteem, en hoe werkt het?... 3 Algemene informatie... 3 Taken van een besturingssysteem...

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement.

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement. Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement. Algemeen Met KYOCERA scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen

Nadere informatie

Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/

Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/ Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/2018-2019 Week 3 Lussen Ontdenderen Stack Parameteroverdracht 2 Wachtlussen In een programma willen

Nadere informatie

Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? INVOER VERWERKING UITVOER

Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? INVOER VERWERKING UITVOER 8 - Hoe je pc werkt Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? Als je een webpagina wilt bekijken, schiet je pc in actie.

Nadere informatie

Energiebeheer. Dario Freddi Vertaler/Nalezer: Freek de Kruijf

Energiebeheer. Dario Freddi Vertaler/Nalezer: Freek de Kruijf Dario Freddi Vertaler/Nalezer: Freek de Kruijf 2 Inhoudsopgave 1 PowerDevil, een energiebeheerdaemon 4 1.1 Instellingen voor energiebeheer.............................. 4 1.2 Instellingen voor activiteiten................................

Nadere informatie

6 Besturingssystemen. Applicatie Applicatie Applicatie. Operating System. Hardware 1 WAT IS EEN OPERATING SYSTEM?

6 Besturingssystemen. Applicatie Applicatie Applicatie. Operating System. Hardware 1 WAT IS EEN OPERATING SYSTEM? Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.1 6 Besturingssystemen 1 WAT IS EEN OPERATING SYSTEM? Een computer zonder besturingssysteem is slechts een systeemkast gevuld met onderdelen verbonden door kabels. Je kunt

Nadere informatie

Flex_Rooster WERKBOEK. INTRODUCTIE iseries. Dit werkboek is eigendom van ICS opleidingen en mag niet worden meegenomen.

Flex_Rooster WERKBOEK. INTRODUCTIE iseries. Dit werkboek is eigendom van ICS opleidingen en mag niet worden meegenomen. Flex_Rooster WERKBOEK INTRODUCTIE iseries Dit werkboek is eigendom van ICS opleidingen en mag niet worden meegenomen. ICS Opleidingen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 10 september 2018 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN

COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN 3 e les Prof. Dr. Frank De Proft 12 oktober 2004 Tweede les : Inleiding Computerwetenschappen vs. computervaardigheden - Algoritmen 1 Derde les : Enkele basisbegrippen»

Nadere informatie

Voor op afstand os installatie moeten de volgende onderdelen geïnstalleerd zijn op de Windows 2000 server.

Voor op afstand os installatie moeten de volgende onderdelen geïnstalleerd zijn op de Windows 2000 server. Werkstuk door een scholier 1063 woorden 13 januari 2006 6,8 51 keer beoordeeld Vak Informatica Risimage Hoe werkt RIS? RIS gebruikt DHCP en de Active Directory service om cliënt van afstand te installeren.

Nadere informatie

INSTALLATIE VAN QUEEN 5.48

INSTALLATIE VAN QUEEN 5.48 INSTALLATIE VAN QUEEN 5.48 Dit document beschrijft de installatie van Queen. Onderstaande procedure voert u uit op de computer waarop u met Queen wilt gaan werken. Aandachtspunten bij installatie onder

Nadere informatie

Samenvatting Computer Architectuur 2006-2007

Samenvatting Computer Architectuur 2006-2007 Controletransferinstructies = Instructies die verandering brengen in de zuiver sequentiële uitvoering van de instructies. Ze doen dit door de instructiewijzer een andere waarde te geven. Ze kunnen met

Nadere informatie

ELVA Security 03 886 66 56 www.elva.be

ELVA Security 03 886 66 56 www.elva.be Gebruikershandleiding INIM Smartline brandmeldcentrale. 1. Front brandmeldcentrale 1 2. Bediening: A Sleutel Niveau 1 Niveau 2 Toetsen B C 4 scroll toetsen Stop sirene D Reset E F Evacuatie Onderzoek deze

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing

Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing Algemeen Met KYOCERA scannen naar Fidura beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Fidura. Met deze oplossing kunnen

Nadere informatie

Scan-pad technieken. Zet elk register om in een scan-pad register (twee opeenvolgende D-latches: master-slave):

Scan-pad technieken. Zet elk register om in een scan-pad register (twee opeenvolgende D-latches: master-slave): Zet elk register om in een scan-pad register (twee opeenvolgende D-latches: master-slave): D is de normale data ingang C is de normale fase 1 klok I is de data ingang van het shift-regiester A is de klok

Nadere informatie

2 mei 2014. Remote Scan

2 mei 2014. Remote Scan 2 mei 2014 Remote Scan 2014 Electronics For Imaging. De informatie in deze publicatie wordt beschermd volgens de Kennisgevingen voor dit product. Inhoudsopgave 3 Inhoudsopgave...5 openen...5 Postvakken...5

Nadere informatie

Zelftest Informatica-terminologie

Zelftest Informatica-terminologie Zelftest Informatica-terminologie Document: n0947test.fm 01/07/2015 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INTRODUCTIE Deze test is een zelf-test, waarmee u

Nadere informatie

Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd:

Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd: Soorten Personal Computers De drie meest voorkomende computers zijn: * Desktop * Laptop * Tablet Een desktopcomputer kan uit de volgende onderdelen zijn opgebouwd: Systeemkast Beeldscherm Toetsenbord Printer

Nadere informatie

Fiery Remote Scan. Verbinden met Fiery servers. Verbinding maken met een Fiery server bij het eerste gebruik

Fiery Remote Scan. Verbinden met Fiery servers. Verbinding maken met een Fiery server bij het eerste gebruik Fiery Remote Scan Met Fiery Remote Scan kunt u scantaken beheren op de Fiery server en de printer vanaf een externe computer. Met Fiery Remote Scan kunt u het volgende doen: Scans starten vanaf de glasplaat

Nadere informatie

1=2720/2725 Operating System Concepten

1=2720/2725 Operating System Concepten TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit EWI, Afdeling SCT 1 1 1=2720/2725 Operating System Concepten ^ november 2013, 14.00-17.00 uur. docent: H.J. Sips Dit is een tentamen met 9 open vragen Opgave Punten

Nadere informatie

INSTALLATIE VAN KING STAND ALONE

INSTALLATIE VAN KING STAND ALONE INSTALLATIE VAN KING STAND ALONE Dit document beschrijft de installatie van King stand alone. Dat wil zeggen: u werkt single user en zowel programmatuur als administraties staan op dezelfde computer. Alle

Nadere informatie

Microcontrollers Introductie INLMIC Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015

Microcontrollers Introductie INLMIC Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Microcontrollers Introductie INLMIC Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Microcontroller Uit Wikipedia A microcontroller (sometimes abbreviated µc or uc) is a small computer on a single integrated circuit

Nadere informatie

Waarschuwingen. Het onderstaande symbool geeft belangrijke of nuttige informatie aan die u in gedachte dient te houden.

Waarschuwingen. Het onderstaande symbool geeft belangrijke of nuttige informatie aan die u in gedachte dient te houden. De onderstaande symbolen worden in de handleiding en op het apparaat zelf gebruikt als waarschuwing. Hiermee wordt getoond hoe het product veilig en correct wordt gebruikt om persoonlijk letsel aan u en

Nadere informatie

Snelstartgids Powersuite 2013 Verbeter en optimaliseer de prestaties van uw pc met een krachtige, slimme applicatie.

Snelstartgids Powersuite 2013 Verbeter en optimaliseer de prestaties van uw pc met een krachtige, slimme applicatie. Snelstartgids Powersuite 2013 Verbeter en optimaliseer de prestaties van uw pc met een krachtige, slimme applicatie. Powersuite downloaden en installeren Powersuite kan snel en eenvoudig worden gedownload

Nadere informatie

Theorie Informatica. Inhoud: 1. Systeem 2. Programmeren 3. Informatiesystemen 4. Internet 5. Besturingssystemen 6. Theorie bij praktijk

Theorie Informatica. Inhoud: 1. Systeem 2. Programmeren 3. Informatiesystemen 4. Internet 5. Besturingssystemen 6. Theorie bij praktijk Theorie Informatica Inhoud: 1. Systeem 2. Programmeren 3. Informatiesystemen 4. Internet 5. Besturingssystemen 6. Theorie bij praktijk 1 1. Systeem CPU = Central Processor Unit Het voert alle processen

Nadere informatie

Handleiding instellingen vrijgave van afdrukken

Handleiding instellingen vrijgave van afdrukken Handleiding instellingen vrijgave van afdrukken INHOUDSOPGAVE OVER DEZE HANDLEIDING............................................................................. 2 FUNCTIE AFDRUKVRIJGAVE...........................................................................

Nadere informatie

slides3.pdf April 15, 2002 1

slides3.pdf April 15, 2002 1 Wat is een Operating System? CSN CS3 OS structuur en File management Standaard verzameling software voor een computer Besturing/beheer van de computer Gemak voor schrijvers van programma s Standaarden

Nadere informatie

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A.

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A. Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 51-52, Appendix A1) Processes zijn meestal niet onafhankelijk Bijvoorbeeld: 2 processen

Nadere informatie

Voor alle printers moeten de volgende voorbereidende stappen worden genomen: Stappen voor snelle installatie vanaf cd-rom

Voor alle printers moeten de volgende voorbereidende stappen worden genomen: Stappen voor snelle installatie vanaf cd-rom Windows NT 4.x In dit onderwerp wordt het volgende besproken: "Voorbereidende stappen" op pagina 3-24 "Stappen voor snelle installatie vanaf cd-rom" op pagina 3-24 "Andere installatiemethoden" op pagina

Nadere informatie

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor)

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Real Time Operating Systems (RTOS) Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Kennis nodig voor: Operating systems Niveau: inleidend Diplomavoorwaarde: bachelor, schakelprogramma

Nadere informatie

Draadloze Installatie Handleiding

Draadloze Installatie Handleiding Draadloze Installatie Handleiding VOOR INSTALLATEURS Alles wat u moet weten INHOUDSOPGAVE Page A Directe modus... 44 B "Draadloze bus" modus... 46 C Groepsopdracht gebruiken met de "Draadloze bus... 48

Nadere informatie

INSTALLATIE VAN KING 5.50 STAND ALONE

INSTALLATIE VAN KING 5.50 STAND ALONE INSTALLATIE VAN KING 5.50 STAND ALONE Dit document beschrijft de installatie van King stand alone. Dat wil zeggen: u werkt single user en zowel programmatuur als administraties staan op dezelfde computer.

Nadere informatie

Foutcodes in Apparaatbeheer.

Foutcodes in Apparaatbeheer. Foutcodes in Apparaatbeheer. Inleiding In dit artikel worden de foutcodes vermeld die door Apparaatbeheer kunnen worden gegenereerd, en worden oplossingen beschreven. Ga als volgt te werk om de foutcodes

Nadere informatie

INSTALLATIE VAN KING 5.45 STAND ALONE

INSTALLATIE VAN KING 5.45 STAND ALONE INSTALLATIE VAN KING 5.45 STAND ALONE Dit document beschrijft de installatie van King stand alone. Dat wil zeggen: u werkt single user en zowel programmatuur als administraties staan op dezelfde computer.

Nadere informatie

Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht

Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht Deze vakinhoudelijke uitwerking is ontwikkeld door het Redactieteam van de Schooleamenbank vmbo voor dit

Nadere informatie

InteGra Gebruikershandleiding 1

InteGra Gebruikershandleiding 1 InteGra Gebruikershandleiding 1 Algemeen Met dank voor de keuze van dit product aangeboden door SATEL. Hoge kwaliteit en vele functies met een simpele bediening zijn de voordelen van deze inbraak alarmcentrale.

Nadere informatie

Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines

Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines Deze oefeningenreeks behandelt het beschrijven van computationele processen aan de hand van registermachineprogrammaʼs. Registermachines manipuleren

Nadere informatie