Energiesprong Woningbouw Montferland. Subsidieaanvraag Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw realisatie vervangende nieuwbouw

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Energiesprong Woningbouw Montferland. Subsidieaanvraag Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw realisatie vervangende nieuwbouw"

Transcriptie

1 Energiesprong Woningbouw Montferland Subsidieaanvraag Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw realisatie vervangende nieuwbouw Montferland, 20 oktober 2011

2 Energiesprong Woningbouw Montferland Subsidieaanvraag Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw vervangende nieuwbouw Gegevens contactpersonen namens consortium: Proces: Marcel van Bodegraven / / mvanbodegraven@aardvast.nl Energie: Janny Stevens / / stevens@w-e.nl Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland

3 Inhoudsopgave 1 Managementsamenvatting 1 2 Deelnemers en derden Algemeen Consortium partners Particuliere gebouweigenaren Consortiumpartners vraagzijde Woningstichting Bergh Gemeente Montferland Aardvast W/E adviseurs Consortiumpartners aanbiedende zijde Goldewijk Architect Arx Green m HVTC Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek Staring advies Daas Consortiumpartners kennisdeling Stadsregio Arnhem Nijmegen Hogeschool Arnhem Nijmegen Deelnemende eigenaar/bewoners 16 3 Achtergrond 17 4 Selectie gebouwen 19 5 Technische onderbouwing & Doelstelling reductie primair energiegebruik Technisch inhoudelijke aanpak en samenvatting Gebouwgebonden energiegebruik Gebouwafhankelijk energiegebruik (GAGE) Gebruikersapparatuur (GA) Totale energiegebruik Maatregelenpakket woningen Hoogte subsidiebedrag Selectiecriteria Aantal particuliere gebouweigenaren Potentiële impact bij opschaling Economische haalbaarheid Realisatie en fasering Onderlinge relatie tussen partijen Verantwoordelijkheden en besluitvormingsprocessen Proces en kwaliteitsbewaking en kwaliteitsborging 34 Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland

4 7.4 Monitoring van de resultaten Kennis en leerplan Doelstelling Ondertekening 39 Bijlage 1 impressies deellocaties 40 Bijlage 2 consortiumverklaring 41 Bijlage 3.1 kennis en leerplan 43 Bijlage 3.2 verkennende studie 48 Bijlage 4 niet van toepassing 50 Bijlage 5.1 impacttool 51 Bijlage 5.2 EPC rapport Earth 52 Bijlage 5.3 EPC berekeningen referentiewoningen 53 Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland

5 1 Managementsamenvatting Doelstelling en achtergrond Energiesprong Montferland omvat 63 grondgebonden woningen. Het gaat om vervangende nieuwbouw verdeelt over vier deellocaties. De nieuwe woningen zullen de wijken een kwaliteitsimpuls geven. Het traject van drie locaties bevindt zich in fase einde voorlopig ontwerp - begin definitief ontwerp. Het traject van de 4 e locatie bevindt zich in fase schetsontwerp. Door de verschillende vragende partijen, wordt vanaf initiatieffase hard gewerkt aan het verduurzamen van deze woningen. Ook op bestuurlijk niveau wordt bijgedragen aan het traject. De focus bij de nieuwbouw ligt op energie, wooncomfort, duurzaamheid en architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit. Zie bijlage 1 voor de impressies van de vier deellocaties. Projectbeschrijving Energieneutraliteit is vanaf initiatieffase een ambitie geweest van Woningstichting Bergh en gemeente Montferland. Samen met Aardvast en WE adviseurs is de haalbaarheid aangetoond en het nieuwe proces van samenwerken met marktpartijen uitgezet. Om energieneutraliteit te bereiken voor een aantal woningen (EPC 0,0) en vergaand energiezuinig bouwen (EPC 0,4) voor de overige woningen, zijn een aantal acties uitgevoerd: - Een verkennende (financiële) haalbaarheidsstudie is uitgevoerd, inclusief workshops voor de vragende partijen (gemeente en Woningstichting Bergh); - Een financiële bijdrage is verstrekt door gemeente, provincie en Woningstichting Bergh; - Een andere procesaanpak, zoals een andere benadering van vastgoedinvestering versus waarde en een Design & Construct aanbesteding gericht op de gewenste ambities. Met de subsidie trajectaanpak Energiesprong Woningbouw zal het project een extra impuls krijgen, waardoor in het plan meer woningen energieneutraal opgeleverd kunnen worden. Voor de overige woningen zal de EPC dalen van 0,4 naar 0,24. Door de subsidie wordt ook het huishoudelijk energiegebruik flink gereduceerd en gecompenseerd. Bewoners (eigenaren en huurders) worden actief betrokken bij het traject. Dit met als doel eigen positieve invloed op de daling van het huishoudelijk energiegebruik te bereiken en draagvlak te creëren. Het resterende huishoudelijk gebruik wordt grotendeels gecompenseerd met duurzame energie. Projectpartners, organisatie en bijdrage aan doelstellingen Een consortium met projectpartners is gevormd met als doel vorm te geven aan de doelstellingen van het project: het realiseren van een energiesprong! Het project wordt gedragen en uitgevoerd door de projectpartners. Alle projectpartners participeren in een leerplan met als doel het bereiken van interne (binnen eigen organisatie) en externe leereffecten. Het leerplan is in deze subsidieaanvraag vormgegeven. Het consortium is omvangrijk. In het consortium zijn vertegenwoordigd; vragende partijen, aanbieden partijen, partijen op bestuurlijk niveau en ook het hoger onderwijs. Dit vraagt om een vernieuwende manier van samenwerken. Opschalingseffect en economische haalbaarheid Het opschalingsperspectief van Energiespong Montferland is groot, niet in de laatste plaats door de gemeende betrokkenheid en inzet van de partijen, reeds vanaf initiatieffase. Daarbij spelen er op nationaal niveau vele gelijksoortige fysieke, sociale en economische, herstructureringsopgaven waarvoor Energiesprong Montferland een voorbeeldfunctie heeft. Deze voorbeeldfunctie wordt middels toekenning van deze subsidie groter. Het leertraject resulteert in een praktisch leidraad en plan van aanpak voor deze gelijksoortige projecten van initiatieffase tot en met gebruiksfase. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 1

6 2 Deelnemers en derden 2.1 Algemeen Het consortium is gebaseerd op de Samenwerkingsovereenkomst consortium Energiesprong woningbouw Montferland met subtitel Subsidieaanvraag Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw vervangende nieuwbouw, die door de projectpartners is ondertekend. De overeenkomst geeft helder de doelen aan van partners. In bijlage 2.1 is de ondertekende consortiumverklaring van de partners met uitreksels van de Kamer van Koophandel opgenomen. Belangrijkste doelen hierbij zijn als volgt geformuleerd: - Het realiseren van project Montferland met een eerste stap van minimaal 30 woningen op minimaal 60% energiereductie en een tweede stap van minimaal 30 woningen op minimaal 80% energiereductie binnen 3 jaar. De energieprestatie betreft het totaal energiegebruik voor gebouwgebonden en huishoudelijk energiegebruik. - Het breder toepasbaar maken van opgedane kennis en ervaring m.b.t. gehanteerde technieken en procesvernieuwing. - Het actief betrekken van de toekomstige woningeigenaren. Naast deze woningeigenaren worden ook de huurders actief betrokken bij het project. Deelnameverklaringen zijn opgenomen in bijlage 2.2. Paragraaf 2.3 bevat de namen van de betrokken eigenarenbewoners. 2.2 Consortium partners Op de volgende bladzijden volgt een beschrijving van elk van de consortiumpartners, inclusief de motivatie aan dit project deel te nemen, concrete bijdrage aan het project e.d. De volgende indeling is hierbij gemaakt: - Consortiumpartners vraagzijde: Woningstichting Bergh, gemeente Montferland, Aardvast en W/E adviseurs - Consortiumpartners aanbodzijde: Goldewijk met ARX, HVTC, Dusseldorp, Green M2, Staringadvies en Daas - Consortiumpartners kennisdeling: Stadsregio Arnhem Nijmegen en Hoge school Arnhem Nijmegen (HAN) Naast de consortiumpartners is ook Provincie Gelderland betrokken bij het project in het kader van provinciaal project Woonparken Gelderland. 2.3 Particuliere gebouweigenaren Deelnameverklaringen van (toekomstige) particuliere gebouweigenaars zijn opgenomen in bijlage 2.2. De namen behorende bij de 1 e tranche: - mevr. C. Jansen - verklaring komt 1 dag na het drukwerk van dit projectplan beschikbaar De namen behorende bij de 2 e tranche: - verklaring komt 1 dag na het drukwerk van dit projectplan beschikbaar - verklaring komt 1 dag na het drukwerk van dit projectplan beschikbaar - verklaring komt 1 dag na het drukwerk van dit projectplan beschikbaar Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 2

7 2.4 Consortiumpartners vraagzijde Woningstichting Bergh Contactgegevens NAW Woningstichting Bergh, De Bongerd 20, 7040 AD s-heerenberg, Contactpersoon A. ter Bogt, Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Het bieden van huisvesting voor iedereen die niet in eigen huisvesting kan voorzien in de gemeente Montferland. Motivatie deelname project Als initiator het duurzaam vernieuwen van de portefeuille. Woningstichting Bergh gelooft in: - de trekkersrol van opdrachtgever; - het positieve effect op de woonlasten en een gezonde vastgoedportefeuille in een potentieel krimpgebied; - ketensamenwerking levert een positieve bijdrage op voor alle betrokken partijen. Motivatie aan energie transitie - Het verlagen van de energielasten voor de bewoner en bewoners stimuleren; - Het terugdringen van het energiegebruik en CO2 en stimuleren gebruik schone energie; - Voorbeeldfunctie met energiezuinige pilotprojecten en leren voor vervolgprojecten. Beschikbare kennis, expertise en ervaring - Deels kennis/expertise ingekocht: adviseurs proces/energetisch en marktpartijen; - Ervaring: projecten Lengelseweg (EPC 0,4) en Steegseweg (Passiefwoningen) Concrete bijdrage aan project Initiator, investeerder en aanbesteding in design en construct, regie project en afnemer van de huurwoningen. De resultaten van het project worden gebruikt voor - Het aanbieden van zeer energiezuinige woningen; - Leren voor vervolgprojecten en voor beleid. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 3

8 2.4.2 Gemeente Montferland Contactgegevens NAW Gemeente Montferland, Postbus 47, 6940 AD, Didam, Contactpersoon M.C. Schulten, Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Duurzame leefomgeving creëren voor burgers en bedrijven in de gemeente voor nu en in de toekomst. Motivatie deelname project Bijdrage aan het bewegen van de bouwwereld in duurzame richting. Motivatie aan energie transitie Uiteindelijk moeten nieuwbouw woningen geen bijdrage of een zeer beperkt bijdrage leveren aan de CO 2 uitstoot. Door dit project hopen we de bouwkolom meer te bewegen in deze duurzame richting. Gemeente daagt bouwers nu uit en ondersteunt partijen. Uiteindelijk zal de markt dit moeten overnemen. Beschikbare kennis, expertise en ervaring Gemeente heeft op zich weinig kennis in huis over energieneutraal bouwen, maar heeft hiervoor een adviseur aangetrokken. Wel wordt kennis die in de regio is en wordt opgedaan met energieneutraal bouwen gedeeld. (energienulwoning Groenlo, Biezeneakker Ulft). Concrete bijdrage aan project - Traject ondersteuning voor de bouw en vooronderzoek en advies; - Scheppen van ruimtelijke randvoorwaarden; - Contacten leggen bij provincie Gelderland en Stadsregio Arnhem-Nijmegen voor bijdrage aan het traject. De resultaten van het project worden gebruikt voor - Toepassing en gebruik van de projectresultaten: project breed onder bouwende partijen, corporaties, overheden in en buiten de regio onder de aandacht brengen; - Het intern beleid spiegelen. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 4

9 2.4.3 Aardvast Contactgegevens NAW Aardvast b.v., Meander 251, 6825 MC Arnhem, Contactpersoon M. van Bodegraven, Land v. vestiging NL Kernactiviteiten Advies en procesmanagement bij duurzame gebieds- en vastgoedontwikkeling, herstructurering en woningverbetering. Motivatie deelname aan het project Het kunnen inbrengen van kennis van innovatieve vastgoedprocessen en prestatieprogramma s voor prettig, duurzaam en betaalbaar wonen en het opdoen van nieuwe kennis. Motivatie bijdrage aan energietransitie De overtuiging van de noodzaak van energiezuinige woningen en het aantonen dat energiezuinig wonen betaalbaar kan zijn door vernieuwende procesaanpak. De belangrijkste focuspunten bij deze vernieuwende (21 eeuws) procesaanpak zijn, door slimmer: - Samenwerken van vraag en aanbodzijde: - Vanaf initiatief alle partijen er bij betrekken - Prestatie gerichte uitvraag: beperkte kostprijs voor hogere exploitatie baten en ruimte voor innovaties - Ketensamenwerking door aanbodzijde met integrale oplossingen - Betere verdeling van risico s en optimale focus en processnelheid - Inzetten van reductie exploitatiekosten (energie, onderhoud en aanpassingen) in vastgoedwaarde en financiering - Betrekken van bewoners in de ontwikkeling van woningen en in woongedrag versus energiebespraring Beschikbare kennis, expertise, ervaring Kennis en ervaring met innovatieve vastgoedprocessen en prestatie programma s met projecten zoals de herstructurering 74 woningen de Broekkant in design & construct met een EPC van 0,4 (in 2009) en 21 woningen Steegse weg in design & construct met een Passiefhuiscertificaat. Concrete bijdrage aan het project Ontwikkelmanagement, prestatieprogramma en procesbegeleiding in opdracht van Woningstichting Bergh, inbreng kennis en ervaring, inbreng webtool voor delen kennis Toepassing en gebruik van de projectresultaten Leren uit de resultaten en samenwerking en inzetten in nieuwe projecten en programma s in en buiten de regio. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 5

10 2.4.4 W/E adviseurs NAW W/E adviseurs, Postbus 226, 3500 AE Utrecht, Contactpersoon De heer G.J. Donze, telefoonnummer: Land v. vestiging NL Kernactiviteiten Stichting W/E werkt sinds 1979 als adviesbureau in de frontlinie aan projecten op het gebied van energie, bouwfysica en milieukwaliteit. W/E profileert zich op projectadvies, instrumentontwikkeling en beleidsontwikkeling / implementatie. W/E adviseurs zet zich in voor opdrachtgevers die streven naar een duurzame ontwikkeling van de gebouwde omgeving. We onderhouden duurzame relaties met overheden, vastgoedbeheerders, ontwikkelaars, corporaties, architecten en kennisinstituten. W/E is voor hen een meedenkende en kritische partner. Motivatie deelname aan het project W/E is betrokken bij het traject vanaf initiatieffase met als doel het verhogen van de plankwaliteit bij een zo laag mogelijke milieubelasting op gebied van duurzaamheidsthema s energie en gezondheid. Motivatie bijdrage aan energietransitie Energietransitie behoort tot de kernactiviteiten van W/E adviseurs. Beschikbare kennis, expertise, ervaring Ons werkterrein is breed en strekt zich uit van planadvies, onderzoek en instrumentontwikkeling tot beleid en implementatie. Plannen maken, kennis inbrengen, onderzoek doen, instrumenten ontwikkelen, beleid vormgeven en mensen motiveren. Onze inhoudelijke expertise stemmen we voortdurend af op de behoeften en ontwikkelingen in de markt. De huidige speerpunten zijn de energietransitie, prestatiegericht werken aan duurzaamheid, beleidsontwikkeling bij corporaties (energie en duurzaamheid) en, als vanouds, energieprojecten in al haar hoedanigheden. W/E brengt inhoudelijke kennis naar projecten. Concrete bijdrage aan het project W/E is betrokken bij het traject vanaf initiatieffase. Als start is een verkenning naar energieneutraliteit verzorgd. Naast energie speelt ook duurzaamheidsthema gezondheid/wooncomfort hierbij een rol. Kosten baten afwegingen zijn gemaakt. W/E verzorgt de borging van de afgesproken energetische prestaties. Dit tot en met oplevering van de woningen. Daarna volgt betrokkenheid bij het driejarig monitoringtraject. Toepassing en gebruik van de projectresultaten De resultaten van het project worden gebruikt in onze (a) dienstverlening, (b) ontwikkeling van ondersteunend afwegingsinstrumentarium en (c) actieve kennisdeling op lokale, en (inter)nationale schaal. Het kunnen inbrengen van kennis van innovatieve vastgoedprocessen en prestatieprogramma s voor prettig, duurzaam en betaalbaar wonen en het opdoen van nieuwe kennis. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 6

11 2.5 Consortiumpartners aanbiedende zijde Goldewijk Contactgegevens NAW Goldewijk Doetinchem B.V., Nijverheidsweg 12, 7005BJ Doetinchem, Contactpersoon M. Klaus: , Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Het Desing-Build-Finance-Mantain-Operate (DBFMO) van toekomstbestendige huisvesting op basis van vernieuwende partnerships, waarbij klantwaarde de centrale drijfveer is. Motivatie deelname Project past in doelstelling van aanpak DBFMO. Motivatie bijdrage aan energietransitie Voor Goldewijk staat toekomstbestendigheid voorop: voor de aarde, het bedrijf, de mensen en de producten die wij aanbieden. Daarbij werken wij vanuit de termen leefbaarheid (people en planet), levensvatbaarheid (people en profit), en gemotiveerdheid (planet en profit). Vanuit deze visie heeft Goldewijk speciale aandacht voor ontwikkelingen rondom energie. Beschikbare Kennis, expertise en ervaring Goldewijk heeft samen met haar ketenpartners kennis en expertise ingebracht mbt tot klant, markt, ontwerp, architectuur, inrichting openbaar gebied, installatieconcepten, energie, Breeam, flora en fauna, sloop en infra, toepassing duurzame materialen, onderhoud, bouwkosten, exploitatie, en financiering. Evaringen zijn door de diverse partijen binnen het concortium opgedaan binnen vele projecten. Bij dit project zijn alle ervaringen uit deze projecten ingebracht. Goldewijk heeft eerder deelgenomen aan vergelijkbare trajecten; woningen Beinum West Doesburg iov Woonservice IJsselland, woningen Broekkant Malden iov Oosterpoort en woningen Steegseweg Beek iov Woningstichting Bergh. Daarnaast wordt binnen onze eigen ontwikkelingen ingezet op deze ontwikkelingen. Concrete bijdrage aan het project Opdrachtnemer, ontwerpverantwoordelijke en verantwoordelijk voor de uitvoering. Tevens verantwoordelijk voor de verkoop van de koopwoningen. Toepassing en gebruik projectresultaten Het projectresultaat beantwoord aan onze bedrijfsdoelstellingen en brengt ons daarmee verder in ons beleid, ook in de communicatie naar de markt. De opgedane kennis binnen het consortium wordt ingezet in vervolgprojecten en gedeeld binnen organisaties en in de regio. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 7

12 2.5.2 Architect Arx Contactgegevens NAW ARX Architecten B.V. Rozenstraat 16, 7255 XT Hengelo Gld, A. Wolbert: , Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Architectenbureau gericht op innovaties en duurzaamheid. Motivatie deelname project Project past in doelstelling van participatie in projecten gericht op duurzaamheid en ketenintegratie. Motivatie energietransitie ARX ziet in het kader van MVO het als haar taak actief na te denken en deel te nemen aan projecten en vraagstukken rondom duurzaamheid. We zoeken dan naar het totale concept, dus niet alleen gericht op installaties en beperken van het energieverbruik maar ook naar duurzame architectuur, duurzame materialen, aanpasbaarheid van gebouwen, levensloopbestendige gebouwen, Beschikbare kennis, expertise en ervaring ARX heeft in het consortium haar kennis en visie ingebracht over o.a. architectuur, toepassing duurzame materialen, levensloopbestendige woningen, sociale samenhang, herstructurering.ervaring; we hebben als bureau al met diverse consortia deelgenomen aan vergelijkbare projecten. We zijn o.a. de architect van het eerste grootschalige energie-neutrale woningproject voor sociale huur; in Ulft worden momenteel 61 energie-neutrale woningen gebouwd voor woningbouwvereniging Wonion. Bij dit project zijn alle ervaringen uit deze projecten ingebracht. Vergelijkbare trajecten waar we ook aan hebben deelgenomen zijn; woningen Broekkant Malden iov Oosterpoort, woningen Steegseweg Beek iov Woningstichting Bergh, woningen De Berg in Neede iov Woningbouwvereniging ProWonen, woningen Frankenhuis in Zwolle iov Woningstichting Openbaar Belang, 26 appartementen Holthuis in Twello iov Woningbouwvereniging Goed Wonen. Concrete bijdrage aan het project Ontwerpen van de woningen, integreren van de adviezen van de constructeur, installatieadviseur en bouwfysicus in het ontwerp, bijdrage aan het gezamenlijke proces met de keten-partners. De resultaten van het project worden gebruikt voor Project wat combinatie vormt van een duurzaam, energiezuinig woningbouwproject en een herstructureringsopgave. Dit vormt een toevoeging van beschikbare kennis binnen ons bureau welke we weer kunnen inzetten in toekomstige projecten. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 8

13 2.5.3 Green m2 Contactgegevens: NAW GreenM2 Ontwerp B.V., Turfweg 4, 7004 HP Doetinchem, tel; , Contactpersoon: Nico Wissing, tel; , Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten: Het adviseren bij en ontwerpen van groenconcepten voor de buitenruimte. Van tuin tot landschap. Vernieuwende, duurzame ontwerpen met een eigentijdse uitstraling. Motivatie deelname: Het project past perfect binnen onze visie op het duurzaam inrichten van de buitenruimte. De buitenruimte op een duurzame wijze vormgeven en materialiseren. Motivatie bijdrage aan energietransitie: De buitenruimte maakt ook deel uit van het geheel en hier kan middels een zorgvuldige keuze in de materialisatie, op het gebied van energiebezuiniging een enorme slag geslagen worden. Binnen dit project wordt die kans geboden en zal het een voorbeeldproject worden dat aantoont dat een vernieuwende en duurzame inrichting van de buitenruimte een grote bijdrage kan leveren aan het terugdringen van het energiegebruik. Beschikbare kennis: Kennis en ervaring met het op een innovatieve en duurzame wijze vormgeven en materialiseren van buitenruimten. Deze kennis en ervaringen zijn opgedaan bij diverse projecten. Concrete bijdrage aan het project: Advies en ontwerp ten aanzien van de buitenruimte bij de verschillende deelgebieden binnen het project. Toepassing en gebruik projectresultaten: Leren uit de projectresultaten en de samenwerking. Deze ervaringen en inzichten zullen in volgende projecten meegenomen en verwerkt worden. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 9

14 2.5.4 HVTC Contactgegevens HV Technical Consultancy BV, Jac. Van Gaesbeeklaan 23, Postbus 229, 3970AE Driebergen-Rijsenburg Telefoon: , fax: , internet: Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten HVTC is een onafhankelijk adviesbureau dat werkzaam is op het gebied van technische installaties in de woningbouw, retail-, utiliteitsbouw en de renovatiesector. Wij zijn werkzaam voor overheid, beleggers, ontwikkelaars, (ontwikkelende) aannemers en architecten. De twee pijlers waarop HVTC steunt zijn kennis en betrokkenheid. Motivatie deelname project HVTC is als installatieadviseur ingeschakeld gedurende het ingediende plan Goldewijk met als doel binnen een haalbaar budget een deugdelijke installatie voor te stellen en uit te werken tot aanbesteding, Motivatie energietransitie Energietransitie danwel het gebruik van fossiele brandstoffen en/of CO2 reductie toepassen op installatieonderdelen behoort tot de basisopdracht van HVTC op ieder werk en is derhalve een kernactiviteit van de onderneming. Beschikbare kennis, expertise en ervaring HV Technical Consultancy BV is in 2002 opgericht. HVTC biedt een compleet en professioneel dienstenpakket aan. Ook voor het vervaardigen van installatieontwerpen, het opstellen van kostenen exploitatiebegrotingen, het aanvragen van subsidies of het verrichten van inspecties bent u bij HVTC aan het juiste adres. Een extern bureau dient zichtbaar te zijn in elke fase van het bouwproces. Als de rode draad; van concept tot en met oplevering van het gebouw. Daarom heeft HVTC zich gespecialiseerd in alle benodigde disciplines voor een efficiënt bouwproces of dit kennis is binnen het eigen bedrijf of met haar ketenpartners. Concrete bijdrage aan het project Het verzorgen van de berekeningen (energieprestatie) en adviseren over toepassingen voor de energiewoningen waarbij niet alleen wordt gekeken naar de techniek, maar de kwaliteit van wonen bovenaan staat. De resultaten van het project worden gebruikt voor Toekomstige HVTC projecten waarbij de resultaten worden meegenomen richting nieuwe projecten. Innoverend en adviserend zoals de rol van een adviseur betaamt. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 10

15 2.5.5 Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek Contactgegevens NAW Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek BV, Postbus AA Lichtenvoorde Contactpersoon E.H. Lensink, directeur Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Het realiseren van werken op gebied van infra, sloop, milieutechniek in de breedste zins des woords, zowel op traditionele contractbasis als Design, Construct en Maintenance. Motivatie deelname project Project past in het programma Duurzaam Dusseldorp. Motivatie energietransitie Middels ons programma Duurzaam Dusseldorp wordt gewerkt aan diverse initiatieven voor duurzaam ondernemen. Eén daarvan is energie- en emissiereductie, dit sluit hier dus goed bij aan. Beschikbare kennis, expertise en ervaring Dusseldorp beschikt over de nodige kennis en ervaring m.b.t. energievraagstukken binnen de infra, sloop en milieutechniek. De sloop van universiteit Utrecht door Dusseldorp is een recent voorbeeld van Duurzaam Slopen. Concrete bijdrage aan het project Sloop van de bestaande woningen en het ontwerp en de realisatie van de infrastucturele onderdelen. De resultaten van het project worden gebruikt voor Toepassing en gebruik projectresultaten: Behaalde resultaten en ervaring in dit project worden meegenomen naar volgende projecten. Op deze wijze zal het expertiseniveau van het bedrijf blijven groeien. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 11

16 2.5.6 Staring advies Contactgegevens NAW Dr. Grashuisstraat 8, 7021 CL in Zelhem, , Contactpersoon: Directeur André Kaminski, Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Regionaal, non-profit kenniscentrum voor natuur en landschap in de Achterhoek en Liemers, ecologisch onderzoek ten behoeve van natuurwetgeving, monitoring, inrichting- en beheeradvies, natuurwetgeving- en effectstudies. Motivatie deelname project Project past binnen de ideële doelstellingen van Stichting Staring Advies, in de vorm van duurzame inrichting en beheer van de leefomgeving.. Motivatie energietransitie Een mooie leefomgeving voor mens, plant en dier, daar zetten het bestuur en de medewerkers van Stichting Staring Advies zich voor in. Wij zijn een stichting die streeft naar duurzame kwaliteitsverhoging van natuur en landschap in de Achterhoek en Liemers. Huidige ontwikkelingen op gebied van duurzaamheid houden we dan ook nauwlettend in de gaten en daar waar mogelijk betrekken we het bij ons vakgebied. Beschikbare kennis, expertise en ervaring Stichting Staring Advies heeft momenteel nog weinig ervaring met energieneutraal bouwen. Concrete bijdrage aan het project Opstellen van een flora- en fauna-advies, om het project ecologisch een toegevoegde natuur- en landschapswaarde (alsmede belevingswaarde) mee te geven. Dit draagt bij aan een duurzamere leefomgeving voor de mens, maar ook voor een kwaliteitsverbetering voor flora en fauna. De resultaten van het project worden gebruikt voor De opgedane kennis en ervaring wordt gedeeld met geïnteresseerden binnen de regio Achterhoek en Liemers. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 12

17 2.5.7 Daas Contactgegevens NAW Daas Baksteen bv Zeddam Contactpersoon: A. van Zadelhoff Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Produceren van onderscheidende bakstenen en gevelsystemen. Daasbaksteen Walls of Fame geeft aan dat het eindresultaat boven het product gaat. Componenten van de juiste bakstenen, de juiste mortel, de juiste verwerking samen met de juiste arbeidsomstandigheden zorgen voor een fraai, onderhoudsvrij en duurzaam project. Motivatie deelname project Past geweldig in onze duurzame doelstelling en C2C certificering. Motivatie energietransitie Achter onze fabriek in Azewijn bevindt zich met 8 ha. en collectoren het grootste Solarpark van Nederland. Eén van de tastbare projecten waarmee onze organisatie een kanteling heeft ingezet naar een nieuwe wereld van produceren: Dit doen wij al jaren zo heeft plaats gemaakt voor dit doen wij nog jaren zo! Beschikbare kennis, expertise en ervaring Ketenintegratie, Co makership zijn voor ons reeds bekende begrippen. Daas baksteen werkt in meerdere conglomeraties in de bouwketen samen met partners om met de bundeling van de gezamenlijke kennis en ervaring het maximale resultaat op het gebied van efficiëntie, kwaliteit en duurzaamheid te bereiken. Voorbeelden hiervan zijn o.a. het VBI concept integraalbouwen, de Natuhome concept en Skincrete een partnerverbond voor de huid van een project in diverse materialen uit te voeren in prefab. Door een open gesprekstructuur en kwetsbare opstelling van de partners wordt het maximale rendement behaald. Een extra stimulans aangemoedigd door de samenwerking met de regionale innovatieve partners. De resultaten van het project worden gebruikt voor De opgedane kennis binnen het consortium wordt ingezet in vervolgprojecten en gedeeld binnen organisaties. De kroon op het werk is een nieuw product wat voldoet aan alle ideële doelstellingen met een hoge kwaliteitseis met een hoge waardering van eigenaar en gebruikers van het project. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 13

18 2.6 Consortiumpartners kennisdeling Stadsregio Arnhem Nijmegen Contactgegevens NAW Stadsregio Arnhem Nijmegen, Stationsplein 26, 6512 AB, Nijmegen, Contactpersoon R. Josten, E rjosten@destadsregio.nl M , Adviseur duurzaam bouwen Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten De stadsregio heeft als taak te zorgen dat partijen tot woningen realiseren en daarbij wordt duurzame kwaliteit steeds meer centraal gesteld (kader). En lokale partijen willen ook de doelstellingen ten aanzien van CO2 besparing en duurzame energie halen. Tegelijkertijd wil de stadsregio partijen helpen om in projecten de ervaring en kennis omtrent energieneutraal bouwen te vergroten. Het project in Montferland is het eerste in de regio dat mikt op energieneutraal bouwen en is van groot belang als voorbeeld en leerproject voor andere gemeenten, corporaties en ontwikkelaars. Motivatie deelname project / energietransitie Energietransitie is het vraagstuk van deze tijd. Hoe bereiken we de doelstellingen en wat doen we daarna? Zowel voor de burger, de onderneming als de overheid. De stadsregio helpt de regiogemeenten om hun ambities te realiseren en behartigt hun belangen op diverse niveau s. Samenwerking en leren zijn sleutelwoorden: lokale en regionale partijen slaan de handen ineen, voeren projecten uit en met elkaar leren we daarbij geholpen door een kaderprogramma als Energiesprong. Beschikbare kennis, expertise en ervaring De werkwijze van de stadsregio is niet projecten zelf uit te voeren, maar partijen te helpen middels het beschikbaar stellen van kennis, expertise en ervaring. Er is ervaring met organiseren en communiceren, kennisdeling en netwerken. Kennis in huis van overheden, regelgeving etc. Concrete bijdrage aan het project 1) bij te dragen aan het monitoren van de prestaties van de woningen (technisch) en het gedrag van de bewoners en 2) kennis hieruit actief te verspreiden onder gemeenten, burgers en corporaties, ontwikkelaars en de bouwkolom. De resultaten van het project worden gebruikt voor De projectresultaten zullen breed in de regio worden verspreid en zich vertalen in vervolgmaatregelen om partijen en samenwerking (consortiavorming) te stimuleren en ook innovatief te bouwen (innovatieagenda). Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 14

19 2.6.2 Hogeschool Arnhem Nijmegen Contactgegevens NAW Hogeschool Arnhem Nijmegen, Ruitenberglaan 26, 6826 CC Arnhem, Contactpersoon F.G. Schultheiss, Land v. vestiging Nederland Kernactiviteiten Onderwijs Motivatie deelname project Opdoen van nieuwe kennis omtrent zeer duurzaam bouwen Motivatie bijdrage aan energietransitie Opdoen van nieuwe kennis, verwerken in onderwijs en kennisdeling, nieuwe kennis voor expertisecentrum. Opdoen van nieuwe kennis over optimale samenwerkingsvormen. Beschikbare kennis, expertise, ervaring HAN Expertisecentrum Energieneutraal Bouwen met kennis over passiefhuisbouw en energieneutrale woningen. Concrete bijdrage aan het project Inzet studenten met betrekking tot monitoring en ook kennis opdoen en delen m.b.t. nieuwe werkwijze bij bijvoorbeeld aanbiedende partijen. Toepassing en gebruik van de projectresultaten Leren uit de resultaten en verwerken in onderwijs. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 15

20 2.7 Deelnemende eigenaar/bewoners Hierna volgen contactgegevens van de deelnemende eigenaar / bewoners. Deelnameverklaringen zijn opgenomen in Bijlage 2.2. Het doel van de deelname van deze moeilijk bereikbare doelgroep: - Bewoners inzicht te geven op het herontwerp van de woningen in geval van subsidietoekenning. De woningen zullen na herontwerp op energetisch vlak beter presteren. Het wooncomfort blijft tenminste op gelijk hoogwaardig niveau. De bewoner/eigenaar krijgt hiertoe uitleg over de woning. Inspraak van de ondergetekende op het woningonderwerp is welkom/gewenst; - Bewoners inzicht te geven op eigen invloed op het huishoudelijk en gebouwgebonden energiegebruik. Een monitoringtraject van 3 jaar met hierbij ondersteuning maakt deel uit van het leerplan (zie H7). Omdat het project nog niet in de verkoopfase is en ook gezien de huidige woningmarkt, is het aantal potentiële kopers (nog) beperkt. De verwachting is dat in de verkoop fase het aantal kopers zal toenemen waarbij nog voldoende inspraak mogelijk is. Woningstichting Bergh staat borg voor de onverkochte woningen, waardoor de mogelijke onzekerheid van realisatie is weggenomen. Hoewel geen verplicht criterium, worden ook huurders betrokken bij het woonprogramma en monitroringstraject. Dit was ook vóór deze aanvraag één van de doelstellingen van Woningstichting Bergh. Deze betrokkenheid van bewoners moet leiden tot het olievlekprincipe. Ook vanuit deze vragende partij is een flinke impuls gewenst. Wanneer de vraag naar hoge ambitie gebouwconcepten toeneemt, zullen aanbieders hier eerder in mee gaan. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 16

21 3 Achtergrond Aanleiding en probleemstelling van project De 44 zogenaamde Oostenrijkse woningen gelegen op 3 locaties zijn in 1957 geprefabriceerd in Oostenrijk en per trein getransporteerd. De woningen voldoen niet aan de eisen van deze tijd en aan de toekomstige vraag. Zo zijn de woningen technisch verouderd, hebben een laag energielabel en bevatten relatief veel asbest. Vervangende nieuwbouw 55 grondgebonden woningen, zowel huur als koop - geeft een nieuwe kwaliteitsimpuls aan de betreffende wijken. Op de 4 e locatie worden minimaal 8 betaalbare woningen ontwikkeld: 4 huurwoningen en 4 koopwoningen in samenspraak met enkele kopers in een nader te bepalen vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Het doel is duurzaam en betaalbaar met veel inspraak. Doelstelling Het doel van het project is om door middel van sloop en nieuwbouw, goede betaalbare en duurzame woningen toe te voegen aan de vastgoedportefeuille, in de lijn van het strategisch beleidsplan van Woningstichting Bergh. De subdoelen hierbij zijn: Een gedifferentieerd bezit /buurt van eengezinswoningen en levensloopgeschikte woningen; Een goede afzetbaarheid van de woningen: voor meerdere doelgroepen geschikt; Dat bewoners langer zelfstandig kunnen blijven wonen; De woonlasten te beheersen/reduceren door energiezuinig te bouwen; Een voorbeeldfunctie voor duurzaamheid: terugdringen energieverbruik en CO2 uitstoot, stimuleren gebruik schone energie en het gebruik van duurzame producten en materialen; Het reduceren van de exploitatiekosten van de woning: lange levensduur en lage onderhoudskosten; Het stimuleren van de regionale economie en vernieuwingen in de bouwkolom; De woningen binnen de vastgestelde financiële kaders te ontwikkelen en te realiseren. Aanpak Optimale samenwerking in de keten blijkt voor het behalen van de doelstellingen een vereiste. Het gehele proces vanaf het initiatief is hierop gericht. Zo is in de definitieffase de samenwerking gezocht tussen de vragende partijen en de bewoners, wat resulteerde in een prestatie gerichte uitvraag aan 3 consortiums uit de markt. Voor deze samenwerking is inmiddels een samenwerkingovereenkomst gesloten. Doormiddel van een design en construct aanbesteding zijn de marktpartijen uitgedaagd om met een vooraf gegeven budget een zo kwalitatief hoogwaardig woningproduct c.q. plan aan te bieden. Waarbij op de kwaliteits criteria: beeld-, woon-, energie, duuzaamheid-, onderhouds en proceskwaliteit op een transparante wijze tot een selectie is gekomen. Ook zijn bewoners over de 3 aanbiedingen geraadpleegd tijdens de selectiefase. Het consortium Goldewijk heeft het hoogste gescoord op de genoemde kwaliteitscriteria. Inmiddels is met Goldewijk een UAV gc basisovereenkomst afgesloten. Het consortium Goldewijk - verwoord de aanbeding als volgt: Consortium Goldewijk ziet dit project als kans om toekomstbestendige huisvesting voor haar klanten te realiseren. Dit vertaalt zich in levensloopbestendig bouwen. De kernwaarden van de uitwerking van de vier deellocaties, vormen gezamenlijk een familie en versterken elkaar in samenhang. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 17

22 Consortium Goldewijk levert een prettig gevoel door een gastvrije familievriendelijke architectuur, en combineert dit met een groene omgeving waarin aandacht is voor flora en fauna. Consortium Goldewijk toont zich als maatschappelijk betrokken bouwer en ontwikkelaar actief. Ingezet wordt op eigen verantwoordelijkheid voor duurzame en energieslimme technieken. Ook communicatieve oplossingen, zoals websites en toepassing van een BouwInformatieModel (BIM) zorgen voor een heldere en zichtbare aanpak. Beschrijving en toelichting beschikbare informatie De plannen bevinden zich in einde VO begin DO fase. De energetische berekeningen (zie Hoofdstuk 5) waarop deze aanvraag is gebaseerd, bezitten status voorlopig. Uitvoerige documentatie is beschikbaar voor de 4 deellocaties en worden op aanvraag verstrekt. Impressies van alle deellocaties zijn opgenomen in Bijlage 1. Op de digitale omgeving projectplein Aardvast zijn alle projecten centraal ontsloten voor de betrokken partijen. Zowel de aanbestedingsdocumenten met de selectiecriteria als de aanbiedingen en selectie zijn digitaal beschikbaar. Resultaten van vooronderzoek Uit de verkennende studie naar energieneutraliteit blijkt het volgende: Het doorvoeren van een woning met EPC 0,6 naar vergaand energieneutraal (EPC 0,4 en 0,2) en zelfs energieneutraal (EPC 0,0) hoeft niet hoogdravend te zijn. Maatregelen voor het bereiken van energieneutraliteit voor het gebouwgebonden gebruik zijn grofweg onder te verdelen in het verbeteren van de gebouwschil en het toepassen van aanvullende installaties waaronder een zonneboiler en zonnestroom (PV). Uiteraard zijn andere maatregelpakketten mogelijk. De meerinvesteringen voor energieneutraal bouwen bedragen nu ongeveer ,- tot ,- (bij traditionele processen). In bijlage 3.1 is deze verkennende studie opgenomen. De bouwer mag zelf bepalen op welke wijze voldaan zal worden aan de prestatie-eisen. 1 e verkennende studie is ter inspiratie aan de bouwende partijen verstrekt. Ook de rekenwijze is in deze rapportage uiteengezet. Uit de uitgevoerde haalbaarheidsstudie voor deze subsidieaanvraag blijkt dat: Om in aanmerking te komen voor de subsidie dienen voor een aantal woningen maatregelen getroffen te worden om het totale primaire energiegebruik terug te dringen. Een maatregel is het energiegebruik te compenseren met PV-panelen. Indicatief is de hoeveelheid m 2 PV-panelen per woning bepaald, alsmede de investeringskosten hiervan. De benodigde hoeveelheid PV-panelen voor compensatie van het gebouwgebonden energiegebruik is berekend op basis van de EPN-methodiek (NEN 5128). De hoeveelheid PV-panelen voor compensatie van de overige twee onderdelen (GAGE en GA) is bepaald op basis van een forfaitaire energieopbrengst per m 2 PV-paneel. Aanvullende kosten zijn kosten voor het stimuleren van aanschaf van energiezuinige huishoudelijke apparatuur door middel van bijvoorbeeld korting bonnen. Deze rapportage wordt op aanvraag verstrekt. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 18

23 4 Selectie gebouwen Project Energiesprong Montferland omvat vier locaties: - Delweg te Zeddam; - Plantsoensingel Midden/Zuid te s Heerenberg; - Plantsoensingel Noord te s Heerenberg; - Heuvelstraat Stokkum. Een impressie van deellocatie Plantsoensingel Noord is weergegeven op het voorblad van deze subsidie aanvraag. Dit betreffen de huidige energieneutrale woningen. Overige impressies: zie Bijlage 1. De herstructureringslocaties, zijn weergegeven in onderstaande figuur 3.1 (in rood omcirkeld). Locatie Delweg Locatie Plantsoensingel Zuid/Midden Locatie Plantsoensingel Noord Locatie Heuvelstraat Figuur 3.1 locaties herstructurering Er wordt een mix van koop- en huurwoningen gerealiseerd. In totaal gaat het om 63 woningen. De woningen zijn zowel levensloopgeschikte huurwoningen van ca. 95 m2 GBO en eengezins huur- en koopwoningen van ca. 108 m2 GBO respectievelijk max. 120 m2 GBO. De huurwoningen zijn betaalbaar (max. 1e aftoppingsgrens en WWS met 70 tot 75% max. redelijk) en voldoen aan woonkeur. De verkoopprijzen zijn afhankelijk van de locatie en koperswensen. Alle woningen zijn in de basis comfortabel, met een lage energie- en onderhoudsvraag en eenvoudig aan te passen. De locaties zijn als volgt onderverdeeld in een 1 e (60% reductie) en 2 e tranche (80% reductie): Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 19

24 1 e tranche (31 woningen) Het programma voor Delweg te Zeddam ziet er als volgt uit: - vervangen van 10 bestaande woningen voor 11 nieuwe woningen bestaande uit: 5 eengezins huurwoningen 3 levensloopgeschikte huurwoningen 3 eengezins koopwoningen Het programma voor Plantsoensingel Midden/Zuid ziet er als volgt uit: - vervangen van 17 bestaande woningen (16 huur en 1 particuliere woning) voor 20 nieuwe woningen bestaande uit: 11 eengezins huurwoningen 4 levensloopgeschikte huurwoningen 5 eengezins koopwoningen 2 e tranche (32 woningen) Het programma voor Plantsoensingel Noord ziet er als volgt uit: - vervangen van 19 bestaande woningen (18 huur en 1 particuliere woning) in 24 nieuwe woningen bestaande uit: 14 eengezins huurwoningen 4 levensloopgeschikte huurwoningen 6 eengezins koopwoningen Tevens wordt de openbare ruimte met park duurzaam en nieuw ingericht Het programma voor Heuvelstraat ziet er als volgt uit: - vervangen van bestaande bebouwing en bedrijfs en groenbestemming in nieuwe woningen bestaande uit: 4 eengezins koopwoningen 4 levensloopgeschikte huurwoningen Een nader te bepalen aantal vrijesector koopwoningen Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 20

25 5 Technische onderbouwing & Doelstelling reductie primair energiegebruik 5.1 Technisch inhoudelijke aanpak en samenvatting De doelstellingen op het gebied van reductie van het primair energiegebruik worden bereikt door het plegen van vervangende nieuwbouw. In de eerste tranche van het realisatietraject worden 31 woningen met een EPC van 0,24 gerealiseerd, in de tweede tranche worden 32 woningen met een EPC van 0 gerealiseerd. De bouwkundige en installatietechnische uitgangspunten behorende bij referentiesituatie EPC 0,6 alsmede projectprestaties EPC 0,24 in de eerste tranche en EPC 0,0 in tweede tranche zijn opgenomen in paragraaf 5.2. Om in aanmerking te komen voor subsidie voor het realisatietraject van de woningen wordt in het document Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw een aantal voorwaarden gesteld. Een van deze voorwaarden heeft betrekking op het ambitieniveau van de gebouwconcepten: in de eerste tranche van het traject dient het totale primaire energiegebruik 60% lager te liggen dan de referentiewaarde, in de tweede tranche 80%. Om te kunnen toetsen of de plannen voldoen aan de gestelde ambitieniveaus worden de volgende drie eisen gesteld: 1. De maximale energieprestatiecoëfficiënt in tranche 1 bedraagt 0,40, in tranche 2 0,20; 2. De ruimtewarmtevraag van de woningen mag niet meer dan 0,14 GJ primair /m 2 gebruiksoppervlak van de woning bedragen; 3. Het totale primaire energiegebruik van de (nieuwbouw)woningen mag in tranche 1 niet meer bedragen dan 0,20 GJ primair /m 2 gebruiksoppervlakte, in tranche 2 niet meer dan 0,10 GJ primair /m 2 gebruiksoppervlakte. Met de maatregelpakketten zoals omschreven in paragraaf 5.2 wordt voor alle woningen voldaan aan de drie bovengenoemde eisen. Onderstaande paragrafen gaan specifiek in op de verschillende energiegebruikscategorieën: - Het gebouwgebonden energiegebruik klimatisering, warm tapwater en bijbehorende hulpenergie; - Het gebouwafhankelijke gebruikersenergiegebruik (GAGE) kookvoorzieningen en verlichting; - De gebruikersapparatuur (GA) energiegebruik door o.a. witgoed, computers, beeldschermen, audio-visuele apparatuur. Om het gebouwgebonden energiegebruik van de referentiewoningen te bepalen is gebruik gemaakt van de EPN-methodiek voor woonfuncties en woongebouwen (NEN 5128:2004/A1:2008 en NPR A1:2009). Het gebouwgebonden energiegebruik van de te realiseren woningen is bepaald op basis van resultaten van indicatieve EPC-berekeningen welke zijn verricht door de aanbiedende projectpartners (consortium Goldewijk). Bij deze berekeningen is gebruik gemaakt van kwaliteits- en gelijkwaardigheidsverklaringen. De rapportage met betrekking tot de berekeningen en herberekeningen zijn bijgevoegd in bijlage 5.3. Deze berekeningen bezitten de status voorlopig. Bij toekennen van de subsidie zullen de EPC-berekeningen opnieuw worden uitgevoerd, onder meer omdat Daalderop op korte termijn op de markt komt met een nieuwe versie van de hybride luchtwater warmtepomp. De benodigde voorzieningen van de woningen die volgen uit de aangepaste berekeningen kunnen afwijken van de voorzieningen zoals genoemd in deze aanvraag. De aangepaste berekeningen zullen daarom worden afgestemd met SEV. Voorop staat dat de woningen zullen voldoen aan de hiervoor beschreven criteria van SEV. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 21

26 Voor bepaling van de hoogte van het subsidieplafond is gebruik gemaakt van de daarvoor beschikbaar gestelde tool. Het resultaat van de berekening is opgenomen in bijlage 5.1. De indicatieve berekening laat zien dat voor de realisatie van het aangepaste ontwerp indien toekenning door SEV plaatsvindt - een subsidie van ,- kan worden verstrekt. Bij toekenning van de subsidie zullen de aanbiedende partijen bepalen op welke wijze voldaan zal worden aan de criteria. Voor de onderbouwing wordt hierna uitgegaan van compensatie door PV. De woningen worden uitgevoerd met een passiefhuisconcept met PHPP < 25. Voorkeur vanuit de vraagzijde heeft het voorsorteren op maatregelen als verhoogde luchtdichtheid en vraagreductie op de post energiegebruik ten behoeve van ventilatie Gebouwgebonden energiegebruik De besparing op het gebouwgebonden energiegebruik wordt bepaald door de prestaties van de nieuwbouwwoningen te vergelijken met de prestaties van een referentiewoning met een EPC van 0,6. De EPC-berekeningen van de referentiewoningen (hoek- en tussenwoning) zijn opgenomen in bijlage 5.2. Zoals eerder al is beschreven, worden in de eerste tranche van het realisatietraject 31 woningen met een EPC van 0,24 gerealiseerd, in de tweede tranche worden 32 woningen met een EPC van 0 gerealiseerd a. Hiermee wordt voldaan aan de eerste gestelde eis (zie paragraaf 5.1) dat de maximale energieprestatiecoëfficiënt in tranche 1 0,40 bedraagt en in tranche 2 0,20. Uit de resultaten van de energieprestatieberekeningen kan worden afgeleid wat het primaire gebouwgebonden energiegebruik van de woning is. Hierbij is een onderscheid gemaakt in twee typen woningen: een hoekwoning en een tussenwoning. Voor ieder van deze twee typen woningen zijn twee berekeningen verricht: één voor de energieneutrale woningen en één voor de woningen met een resulterende EPC van 0,24. Een gedeelte van het energiegebruik van de woningen wordt gecompenseerd middels PV-panelen. De resultaten van de berekening van het gebouwgebonden energiegebruik zijn weergegeven in tabel 5.1. In deze tabel is ook de primaire ruimtewarmtevraag van de woningen af te lezen, deze blijft voor alle woningen onder de gestelde grenswaarde van 0,14 GJ prim / m 2. Hieruit wordt geconcludeerd dat voor alle woningen wordt voldaan aan de tweede gestelde eis (zie paragraaf 5.1). Tabel 5.1: Gebouwgebonden energiegebruik van de woningen Gebouwgebonden energiegebruik A (GJ prim / m 2 ) tussenwoning hoekwoning referentie EPC = 0,24 EPC = 0,0 referentie EPC = 0,24 EPC = 0,0 verwarming 0,096 0,047 0,038 0,136 0,078 0,063 hulpenergie C 0, , warm tapwater 0,102 0,063 0,030 D 0,105 0,063 0,030 D ventilatie 0,005 0,007 0,007 0,005 0,007 0,007 koeling 0 0,005 0, ,017 0,039 compensatie PV B 0-0,072-0, ,072-0,139 Totaal 0,207 0, ,251 0,092 0 A In het gebouwgebonden energiegebruik is het energiegebruik van de verlichting niet meegenomen. B Compensatie vindt plaats middels PV, bepaald op basis van een forfaitaire energieopbrengst per m 2 PV-paneel (115 Wp/m 2 ). a Opgemerkt wordt dat de EPC van de woningen met EPC 0,24, op de ingediende stukken lager zal liggen. Dit heeft ermee te maken dat de energieproductie van de PV-panelen, wat ook bedoeld is om het gebouwafhankelijke energiegebruik en het energiegebruik van gebruikersapparatuur te compenseren, volledig wordt toegerekend aan het gebouwgebonden deel van het energiegebruik. Realisatie woningbouwtraject Energiesprong Montferland 22

Energiesprong Montferland Woningstichting Bergh realiseert energieneutrale woningen

Energiesprong Montferland Woningstichting Bergh realiseert energieneutrale woningen energiegids.nl Energiebesparing Bouw 9 Energiesprong Montferland Woningstichting Bergh realiseert energieneutrale woningen Tender- en projectmanager Michiel Brouwer (links) van Goldewijk en ing. Marcel

Nadere informatie

Volledige uitleg oproep Tools voor EnergielinQ

Volledige uitleg oproep Tools voor EnergielinQ Volledige uitleg oproep Tools voor EnergielinQ Inleiding Energiesprong is een programma dat de Stichting Experimenten Volkshuisvesting (SEV) uitvoert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken

Nadere informatie

Kantoren vernieuwen naar Energieneutraal. Informatiebijeenkomsten

Kantoren vernieuwen naar Energieneutraal. Informatiebijeenkomsten Kantoren vernieuwen naar Energieneutraal Informatiebijeenkomsten Over Energiesprong Praktijkexperimenten voor vernieuwing volkshuisvesting van onderaf Programma s 1. Huren en Kopen 2. Verdichten en Verdunnen

Nadere informatie

GPR Gebouw 4.1. Inzicht in meerkosten van ambities Actualisatie Samenvatting. Rapportnummer Versie Status definitief

GPR Gebouw 4.1. Inzicht in meerkosten van ambities Actualisatie Samenvatting. Rapportnummer Versie Status definitief GPR Gebouw 4.1 Inzicht in meerkosten van ambities Actualisatie 2011 - Samenvatting Rapportnummer Versie Status Datum Tekstgedeelte 001 001 definitief 16 maart 2011 9 pagina's Opgesteld door de heer ing.

Nadere informatie

CO 2. -Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels

CO 2. -Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels -Ketenanalyse Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Een slimmer concept door inzicht in de keten Met PlusWonen streeft VolkerWessels naar het minimaliseren

Nadere informatie

Handleiding. Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw 1

Handleiding. Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw 1 Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw Handleiding Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw 1 Inhoudsopgave Tender Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw 1. Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw: Twee separate

Nadere informatie

Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding

Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven Datum Referentie Behandeld door 13 december 2011 20111278-07 P. Smoor/LSC 1 Inleiding

Nadere informatie

CO 2. Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels

CO 2. Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Ketenanalyse Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen gehele waardeketen: upstream en downstream De waardeketen is onderverdeeld in twee stromen: de upstream en de downstream. In de upstream bevinden

Nadere informatie

Gebieden Energie Neutraal

Gebieden Energie Neutraal Gebieden Energie Neutraal Kennismaken met het programma GEN Liesbeth Schipper 27 september 2012 Inhoud Achtergrond Opzet GEN programma GEN Nieuwbouw Energieconcept Ontwikkel en businessmodel Omgeving GEN

Nadere informatie

Samenvattend overzicht bod corporaties reactie gemeente

Samenvattend overzicht bod corporaties reactie gemeente Samenvattend overzicht bod corporaties reactie gemeente In deze bijlage wordt per thema aangegeven wat gezamenlijk en daarnaast wat afzonderlijk door de corporaties dan wel de gemeente (aanvullend) is

Nadere informatie

Passiefhuis gecertificeerd & Energieneutraal

Passiefhuis gecertificeerd & Energieneutraal Passiefhuis gecertificeerd & Energieneutraal Sportpark Kilder Meer betrokkenheid Meer keuze Meer kwaliteit MeerWaarde Het consortium Het consortium van Campen heeft reeds meerdere energetisch hoogwaardige

Nadere informatie

Provinciaal blad 2010, 60

Provinciaal blad 2010, 60 Provinciaal blad 2010, 60 ISSN 0920-105X Besluit van gedeputeerde staten van Utrecht van 26 oktober 2010, nr. 2010INT264144, houdende nadere regels op grond van de Algemene subsidieverordening provincie

Nadere informatie

Initiatief Duurzaam GWW

Initiatief Duurzaam GWW Status Definitief Versie/revisie 1.0 Datum Opdrachtnemer Opgesteld door Gecontroleerd door Jeroen Winkelmolen John Liebrecht Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 1.1 Visie op samenwerken aan Duurzaamheid met

Nadere informatie

61duurzame woningen, Ulft. energieneutrale woningen, Borne6. 41nieuwbouw woningen, Neede

61duurzame woningen, Ulft. energieneutrale woningen, Borne6. 41nieuwbouw woningen, Neede 61duurzame woningen, Ulft energieneutrale woningen, Borne6 41nieuwbouw woningen, Neede 61 duurzame woningen, Ulft 1st prize competition Aannemer (penvoerder) Architect Installatie + adviseur Bouwfysisch-adviseur

Nadere informatie

ZEVEN PATIOWONINGEN / PRINSENBEEK

ZEVEN PATIOWONINGEN / PRINSENBEEK Stichting Droomwonen Breda Speelhuislaan 158 4815 CJ Breda 076-2051010 info@droomwonenbreda.nl Rabobank NL02RABO 0161846653 Kamer van Koophandel Breda 55042449 BTW nummer 8515.42.591 ZEVEN PATIOWONINGEN

Nadere informatie

Trajectaanpak woningbouw van start met tien studies

Trajectaanpak woningbouw van start met tien studies Trajectaanpak woningbouw van start met tien studies, augustus 2011 2 Inleiding deed begin juni een nieuwe oproep voor projecten: de Trajectaanpak woningbouw. Ambitieuze projecten, want het gaat om woningen

Nadere informatie

Deelname Initiatieven

Deelname Initiatieven Deelname Initiatieven Conform 3.D.1 & 3.D.2 Versie 02: 31 januari 2016 Gebr. Janssen Beheer BV Hagelkruisstraat 6 5835 BD Beugen INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING DEELNAME INITIATIEVEN... 3 1.1 Een woord vooraf...

Nadere informatie

Omdat bouwen teamwork is

Omdat bouwen teamwork is Omdat bouwen teamwork is Nijhuis Bouw Innovatie en duurzaamheid komen bij Nijhuis samen. Wij bouwen niet alleen huizen, ook leefbare wijken en gebieden waar het prettig wonen, werken en recreëren is. Ontwikkelen

Nadere informatie

Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag Duurzaam renovatieproject binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal.

Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag Duurzaam renovatieproject binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal. Aanbiedingsbrief SEV/Energiesprong Postbus 1878 3000 BW Rotterdam Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag Duurzaam renovatieproject binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal. L.S.

Nadere informatie

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven!

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Postbus 711 3900 AS Veenendaal Kerkewijk 26 3901 EG Veendaal (T) 0318-55 19 60 (F) 0318-55 19 61 (M) info@ingeniousvastgoed.nl (I) www.ingeniousvastgoed.nl Haar

Nadere informatie

Figuur 1: impressie Rabobank Dommelstreek te Geldrop. Figuur 2: uitleg ontwerpconcept oorwarmers

Figuur 1: impressie Rabobank Dommelstreek te Geldrop. Figuur 2: uitleg ontwerpconcept oorwarmers Omschrijving van het project Rabobank Dommelstreek heeft in Geldrop het bestaand kantoor herontwikkeld. Er is een kantoor ontstaan met alle faciliteiten onder één dak. Een vernieuwde omgeving die beter

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Herontwikkeling Stenen Poort Versie: 1.2 Datum: Beoogd projectleider: Hans Mieras FCL-nummer: Aanleiding en probleemstelling

Herontwikkeling Stenen Poort Versie: 1.2 Datum: Beoogd projectleider: Hans Mieras FCL-nummer: Aanleiding en probleemstelling Projectopdracht Herontwikkeling Stenen Poort Versie: 1.2 Datum: 17-08-2011 Beoogd projectleider: Hans Mieras FCL-nummer: 700285 Aanleiding en probleemstelling De raad heeft op 19 april 2011 de gebiedsvisie

Nadere informatie

Energieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0

Energieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0 Energieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0 ing. A.F. (André) Kruithof Oktober 2015 Programma Op weg naar 2050: doelstellingen bestaande bouw & nieuwbouw BENG-indicatoren Energiezuinigheid in de

Nadere informatie

Duurzame Bouw & gebiedsontwikkeling

Duurzame Bouw & gebiedsontwikkeling Duurzame Bouw & gebiedsontwikkeling Squarewise 9 november 2011 Noor Huitema-Hellemans (huitema@squarewise.com; 020-4473925) Squarewise is een adviesbureau met een sterke focus op: strategie, innovatie,

Nadere informatie

Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag technische onderbouwing binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal.

Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag technische onderbouwing binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal. Aanbiedingsbrief SEV/Energiesprong Postbus 1878 3000 BW Rotterdam Datum: [Datum van inzending] Betreft: Aanvraag technische onderbouwing binnen de tender Kantoren vernieuwen naar energieneutraal. L.S.

Nadere informatie

Conceptoplossingen en samenwerking. Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten

Conceptoplossingen en samenwerking. Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten Conceptoplossingen en samenwerking Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten Waarom bouwen we zoveel muren en slaan we zo weinig bruggen? Brink Climate Systems 1903 Smederij te Assen 2013 Fabrikant

Nadere informatie

Energieprestaties grondgebonden woningen

Energieprestaties grondgebonden woningen Energieprestaties grondgebonden woningen Meer wooncomfort met minder energie Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Stap voor stap naar minder energiegebruik De overheid stelt steeds scherpere

Nadere informatie

u kunt er niet omheen

u kunt er niet omheen EPA-W Advies Het energielabel: u kunt er niet omheen Eigenaren van woningen zijn bij de verkoop of verhuur verplicht om een Energielabel te overhandigen aan de koper of huurder. Als erkend EPA-W Adviseur

Nadere informatie

Itho Daalderop Installatieconcepten voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. wonen zonder. energierekening

Itho Daalderop Installatieconcepten voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. wonen zonder. energierekening Itho Daalderop Installatieconcepten voor een gezond en comfortabel binnenklimaat wonen zonder energierekening regeltechniek Slimme installatieconcepten voor nieuwbouw en renovatie Vandaag nog beginnen

Nadere informatie

Verduurzamen van monumentaal vastgoed. Rianne Koster 30 juni 2011

Verduurzamen van monumentaal vastgoed. Rianne Koster 30 juni 2011 Verduurzamen van monumentaal vastgoed Rianne Koster 30 juni 2011 1 Agenda 1. Inleiding Triodos Bank 2. Triodos & Duurzaam Vastgoed 3. Villa Rusthoek Baarn 4. Uitgangspunten vastgoedfinanciering door Triodos

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

Investeren in groen en betaalbaar wonen

Investeren in groen en betaalbaar wonen Beleidsplan van Het Gooi en Omstreken 2013-2018 Investeren in groen en betaalbaar wonen Activiteiten in 2013 In Baarn, Bunschoten, Blaricum, Bussum, Hilversum en Wijdemeren Investeren in groen en betaalbaar

Nadere informatie

Subsidieregeling Energiebesparing in de Sociale Huursector, nr. 2006wem004996i.

Subsidieregeling Energiebesparing in de Sociale Huursector, nr. 2006wem004996i. Subsidieregeling Energiebesparing in de Sociale Huursector, nr. 2006wem004996i. Toelichting Inleiding Provinciale staten van Utrecht hebben besloten om 750.000,- in te zetten voor de reductie van CO 2

Nadere informatie

De keuze voor duurzaam bouwen

De keuze voor duurzaam bouwen De keuze voor duurzaam bouwen Ad Stas Woonbelang Veghel Wat aan de orde? Woonbelang Veghel beleid duurzaam (ver)bouwen en ervaringen instrumentarium, dilemma s en procesgang duurzaam concept; houtskeletbouw

Nadere informatie

B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio

B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio Partijen: De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. Verhagen,

Nadere informatie

KANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN

KANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN April 2002 ECN-RX--02-013 KANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN Nieuw Den Helder Centrum als praktijkvoorbeeld J.C.P. Kester E. Sjoerdsma H. van der Veen (Woningstichting

Nadere informatie

Building4life. Wilt u weten hoe? Building4life. Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus 1069 4801 BB Breda

Building4life. Wilt u weten hoe? Building4life. Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus 1069 4801 BB Breda Wilt u weten hoe? Ga stap voor stap door onze aanpak: - Kennismaking Building4life - De Building4life werkwijze - Uitgewerkte case Amarant Tilburg Building4life Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus

Nadere informatie

No Pain, No Gain : De Kunst van het Loslaten. Rob Beukeboom, Alliander NEVI Noord on Tour, RUG, 3 nov 2016

No Pain, No Gain : De Kunst van het Loslaten. Rob Beukeboom, Alliander NEVI Noord on Tour, RUG, 3 nov 2016 No Pain, No Gain : De Kunst van het Loslaten Rob Beukeboom, Alliander NEVI Noord on Tour, RUG, 3 nov 2016 Duurzame bedrijfsvoering als speerpunt MVO (en daarmee ook MVI) is gericht op: CO 2 Inclusie

Nadere informatie

Conceptoplossingen door samenwerking. Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten

Conceptoplossingen door samenwerking. Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten Conceptoplossingen door samenwerking Albert van Lohuizen Manager Installatieconcepten Waarom bouwen we zoveel muren en slaan we zo weinig bruggen? Brink Climate Systems 1903 Smederij te Assen 2013 Fabrikant

Nadere informatie

Inschrijving De voorsprong. Industrieel en conceptueel bouwen. Bundeling van kennis en expertise:

Inschrijving De voorsprong. Industrieel en conceptueel bouwen. Bundeling van kennis en expertise: Inschrijving De voorsprong Industrieel en conceptueel bouwen Bundeling van kennis en expertise: Algemene kenmerken BlueCasco Dé oplossing voor energiebesparende, comfortabele woningen met lagere woonlasten

Nadere informatie

Duurzaamheid in Boswinkel Oost

Duurzaamheid in Boswinkel Oost Programma Waarom energiezuinig en duurzaam (ver)bouwen? Waarom energiemonitoring Duurzaamheid in Boswinkel Oost Energiemonitoring Velve Lindenhof, Enschede De energiezuinigste wijk van Enschede De uitvraag

Nadere informatie

DENC ALGEMEEN DENC TILBURG BOSSCHEWEG 57 POSTBUS 122, 5056 ZL BERKEL ENSCHOT TEL: FAX: DESIGN ENGINEERING CONTRACTING

DENC ALGEMEEN DENC TILBURG BOSSCHEWEG 57 POSTBUS 122, 5056 ZL BERKEL ENSCHOT TEL: FAX: DESIGN ENGINEERING CONTRACTING DESIGN ENGINEERING CONTRACTING WWW.DENC.NL DENC BUSSUM SLOCHTERENLAAN 12 POSTBUS 381 1400 AJ BUSSUM TEL: 035 69 930 99 FAX: 035 69 930 92 DENC TILBURG BOSSCHEWEG 57 POSTBUS 122, 5056 ZL BERKEL ENSCHOT

Nadere informatie

Cluster Bedrijfsvoering rve ICT

Cluster Bedrijfsvoering rve ICT Cluster Bedrijfsvoering rve ICT ACTIEPLAN 2017-2020 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) 30 juni 2017 Pagina 1 van 10 Inhoud 1 INLEIDING... 3 2 AMBITIE RVE ICT MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN...

Nadere informatie

Belanghoudersbijeenkomst

Belanghoudersbijeenkomst V e r s l a g Belanghoudersbijeenkomst Donderdag 17 november was u met ruim 30 andere genodigden aanwezig bij de belanghoudersbijeenkomst van Woningstichting Bergh. Een bijeenkomst waarbij wij graag twee

Nadere informatie

Steek Energie in je huis

Steek Energie in je huis Steek Energie in je huis 9 oktober 2012 Breda 1 Bouwbedrijf Boot B.V. Bouwbedrijf Boot is actief in de woningbouw (particulier, ontwikkeling), zorg huisvesting en utiliteit (scholen, kantoren, bedrijfsgebouwen).

Nadere informatie

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want:

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Marktanalyse Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Onbekendheid gebouweigenaren & gebruikers met de mogelijkheden en winst die te behalen valt Ondoorzichtige

Nadere informatie

Uw school verduurzamen! Hoe doe je dat? Februari 2018 STAPPENPLAN

Uw school verduurzamen! Hoe doe je dat? Februari 2018 STAPPENPLAN Uw school verduurzamen! Hoe doe je dat? STAPPENPLAN Februari 2018 DE STAP NAAR HOUDBARE HUISVESTING VOOR HET ONDERWIJS Nederland maakt zich op voor een transitie van formaat. In het nieuwe kabinet moet

Nadere informatie

Jaarvergadering. 6. Droomwonen Brabant. 29 Menno de Lange Ervaringsdeskundige en adviseur

Jaarvergadering. 6. Droomwonen Brabant. 29 Menno de Lange Ervaringsdeskundige en adviseur Jaarvergadering 6. Droomwonen Brabant 29 Menno de Lange Ervaringsdeskundige en adviseur Maandag 23 april 2018 Visie Wat doen wij? Droomwonen ondersteunt en begeleidt consumenten om hun eigen woning en

Nadere informatie

+HUIS renovatie. Het beste energieneutraal renovatieconcept voor de Sparrenhoeven

+HUIS renovatie. Het beste energieneutraal renovatieconcept voor de Sparrenhoeven +HUIS renovatie Het beste energieneutraal renovatieconcept voor de Sparrenhoeven Dirk de Vroome Door Zon en Wind Atelier 10/15 Zehnder J.E.StorkAir GeoEnergie Datum: 11 november 2013 1 +HUIS renovatie

Nadere informatie

PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF

PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per

Nadere informatie

Verduurzaming Woningvoorraad. Agenda. Technisch Project Adviseur. Hans Wiessner, Lucht/water warmtepomp, ideaal voor renovatie en nieuwbouw

Verduurzaming Woningvoorraad. Agenda. Technisch Project Adviseur. Hans Wiessner, Lucht/water warmtepomp, ideaal voor renovatie en nieuwbouw Verduurzaming Woningvoorraad Lucht/water warmtepomp, ideaal voor renovatie en nieuwbouw Hans Wiessner, Technisch Project Adviseur Agenda Energielabel woningbouw anno 2015 Energieverbruik terugdringen in

Nadere informatie

Jaarprogramma 2011. Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen!

Jaarprogramma 2011. Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen! Jaarprogramma 2011 Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen! Meer dan wordt u aangeboden door het Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom

Nadere informatie

Toolkit Selectietool. duurzame woningbouw 2013. Een hulpmiddel voor het selecteren van het best passende energieconcept.

Toolkit Selectietool. duurzame woningbouw 2013. Een hulpmiddel voor het selecteren van het best passende energieconcept. duurzame woningbouw 2013 Toolkit Selectietool Een hulpmiddel voor het selecteren van het best passende energieconcept. 22 november 2013 In opdracht van: - Platform31 (Energiesprong) - GEN (Gebieden Energie

Nadere informatie

WORKSHOP ENERGIEVISIE

WORKSHOP ENERGIEVISIE WORKSHOP ENERGIEVISIE STELLING 1 Wij werken al vanuit een energievisie WAT ZIT ER IN EEN ENERGIEVISIE Hoe gaan we om met energie in bestaande bouw en in nieuwbouw, in zowel woningbouw als utiliteit en

Nadere informatie

Wie zijn wij? Van 0-meting tot haalbare business case. Programma. De methode. Meten van duurzaamheid. Heldere kijk op duurzaamheid.

Wie zijn wij? Van 0-meting tot haalbare business case. Programma. De methode. Meten van duurzaamheid. Heldere kijk op duurzaamheid. Van 0-meting tot haalbare business case Meer informatie: www.w-e.nl www.gprsoftware.nl ir. Janny Stevens (stevens@w-e.nl) ir. Saskia van Hulten (hulten@w-e.nl) Wie zijn wij? W/E adviseurs www.w-e.nl Saskia

Nadere informatie

Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid

Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid Provinciekantoor Houtplein te Haarlem Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid 15 juni 2013 Ir. J.W. (Jack) Ponsteen Cauberg-Huygen raadgevende ingenieurs BV Even voorstellen ir. Jack Ponsteen Vestigingsmanager

Nadere informatie

E + Revital. voor duurzame woonwaarde-ontwikkeling

E + Revital. voor duurzame woonwaarde-ontwikkeling aanbieder (geen aannemer) woonwaarde ontwikkeling directeur Bouwbedrijf EBU Verduurzamen bestaande (huur)woningen: COMPLEX DUUR OVERLAST WAT LEVERT HET OP? Integraal Slim & Snel Ketenintegratie Trias Energetica

Nadere informatie

DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013

DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013 Heereweg 1a 2161 AB Lisse 0252-417788 DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013 Conform niveau 3 op de CO 2-prestatieladder 2.0 Status Versie/ Datum Opgesteld Geautoriseerd Akkoord (werkvoorbereider)

Nadere informatie

Bouwlokalen: Energieplus Bouwen en Renoveren. Haico van Nunen

Bouwlokalen: Energieplus Bouwen en Renoveren. Haico van Nunen : Energieplus Bouwen en Renoveren Haico van Nunen 2013 BOUWHULPGROEP: advies en architectuur Architectuur en stedenbouw: de bestaande stad Advisering: wijk- en locatieontwikkeling Innovatie: energie, milieu

Nadere informatie

Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG)

Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG) Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG) Op weg naar bijna energieneutraal bouwen in 2020 Jean Frantzen Adviseur duurzaam bouwen Kennisevent Routekaart richting energieneutraal bouwen R c 2,5 R c 3,5 R c

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Energieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO)

Energieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO) Energieprestatie Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector Kees Arkesteijn (ISSO) Programma 1. Inleiding Energieprestatie gebouwen 2. Methoden bepaling Energieprestatie 3. Wet en

Nadere informatie

FAQ MARKTPLAATS VOOR ENERGIENEUTRALE KANTOORRENOVATIES

FAQ MARKTPLAATS VOOR ENERGIENEUTRALE KANTOORRENOVATIES FAQ MARKTPLAATS VOOR ENERGIENEUTRALE KANTOORRENOVATIES 1. Ik ben adviseur en werk normaal gesproken rechtstreeks in opdracht van de gebouweigenaar of gebruiker. Moet ik me nu aanmelden als Maker? Of moet

Nadere informatie

VNO-NCW West bouwpower lezing 4 april Samen Succesvol Bouwen

VNO-NCW West bouwpower lezing 4 april Samen Succesvol Bouwen VNO-NCW West bouwpower lezing 4 april 2011 Samen Succesvol Bouwen Hoe het begon Hoe het begon Aanleiding Vogelaarwijk no. 1 Overtoomse Veld Nieuw-West Amsterdam Vernieuwingsplan Overtoomse Veld 2003 Uitwerkingsplan

Nadere informatie

Vaillant & rendement. Technisch Project Advies

Vaillant & rendement. Technisch Project Advies Vaillant & rendement Technisch Project Advies meer rendement van uw project? Begin bij Vaillant Technisch Project Advies tijdige inschakeling TPA Uw winst Hoe blijven we samen aan de voortdurend aangescherpte

Nadere informatie

De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates

De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates Welk consortium helpt USG People en andere corporates om invulling te geven aan hun dynamische huisvestingsvraag, waarbij gebruik centraal

Nadere informatie

De NESK scholen duurzaam opgeleverd. Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst

De NESK scholen duurzaam opgeleverd. Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst De NESK scholen duurzaam opgeleverd Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst Tabel actoren Projectfase Organisatie Programma van Eisen (PvE) Ontwerp Bestek/Inkoop Realisatie Gebruik Gemeente Heerhugowaard

Nadere informatie

TOELICHTING SUBSIDIEREGELING CONSORTIA VOOR VERDUURZAMEN BESTAANDE WONINGVOORRAAD GRONINGEN, FRIESLAND EN DRENTHE

TOELICHTING SUBSIDIEREGELING CONSORTIA VOOR VERDUURZAMEN BESTAANDE WONINGVOORRAAD GRONINGEN, FRIESLAND EN DRENTHE TOELICHTING SUBSIDIEREGELING CONSORTIA VOOR VERDUURZAMEN BESTAANDE WONINGVOORRAAD GRONINGEN, FRIESLAND EN DRENTHE Datum: 24 mei 2011 1. Waarom subsidie voor consortia? De 3 noordelijke provincies willen

Nadere informatie

Bijlage nota gs: 502478/502484 Uitvoeringsregeling subsidie duurzaam renoveren Noord- Holland 2015

Bijlage nota gs: 502478/502484 Uitvoeringsregeling subsidie duurzaam renoveren Noord- Holland 2015 Bijlage nota gs: 502478/502484 Uitvoeringsregeling subsidie duurzaam renoveren Noord- Holland 2015 Besluit van gedeputeerde staten van Noord-Holland van, nr., tot vaststelling van de Uitvoeringsregeling

Nadere informatie

WONINGTRANSFORMATIECONCEPTEN

WONINGTRANSFORMATIECONCEPTEN Bepalende overwegingen voor de toepassing bij corporaties! Maarten van den Berg 19-12-2012 1 Het toepassen van innovaties in de bestaande bouw? Welke overwegingen spelen bij woningcorporaties een bepalende

Nadere informatie

MVI Verklaring Leverancier - Alliander

MVI Verklaring Leverancier - Alliander MVI Verklaring Leverancier - Alliander Subtitel Eventueel logo leverancier en/of ketenpartners Datum Auteurs: Doel: Duidelijke omschrijving van het doel van deze MVI Verklaring. Onderstaande tekst kan

Nadere informatie

Lindenhove. Renovatie & Transformatie. Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove

Lindenhove. Renovatie & Transformatie. Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove Lindenhove Renovatie & Transformatie Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove ' Duurzaam & Comfortabel Met slimme combinaties van energiebesparende maatregelen en opwekking van duurzame energie komen

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. Auteurs: De heer R.J.M. de Boer (Schilderwerken De Boer Obdam B.V.) De heer R.J. van Stralen (Schilderwerken De Boer

Nadere informatie

Facet Een rationeel, transparant en duurzaam ontwikkel- en bouwproces

Facet Een rationeel, transparant en duurzaam ontwikkel- en bouwproces Facet Een rationeel, transparant en duurzaam ontwikkel- en bouwproces Facet, voor elk ontwikkel- en bouwproces Corporaties, overheden, beleggers, zorg- en onderwijsinstellingen en projectontwikkelaars

Nadere informatie

Doelstelling en doelgroep

Doelstelling en doelgroep klimaat op maat Klimaat op maat Het klimaat verandert en de olievoorraden raken langzaamaan op. Dat laatste betekent concreet dat de energieprijzen naar verwachting flink stijgen in de komende decennia.

Nadere informatie

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl DE CONSUMENT AAN HET STUUR Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl www.sir-55.nl www.sir-55.nl SIR-55 CREËERT BETROKKEN BEWONERS Wie zijn medioren? Medioren zijn actieve, vitale en maatschappelijk

Nadere informatie

Schilindex. Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG. Gerrit Jan Kuiper NII

Schilindex. Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG. Gerrit Jan Kuiper NII Nederlandse Schilindex Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG Gerrit Jan Kuiper 1 Nederlandse Een goede schil is het halve werk 2 Schilindex = logisch denken

Nadere informatie

slimrenoveren Blik op de toekomst: De top 3 van Het Nieuwe Renoveren Door: Doris de Bruijn & Sean Vos, SlimRenoveren

slimrenoveren Blik op de toekomst: De top 3 van Het Nieuwe Renoveren Door: Doris de Bruijn & Sean Vos, SlimRenoveren slimrenoveren Blik op de toekomst: De top 3 van Het Nieuwe Renoveren Door: Doris de Bruijn & Sean Vos, SlimRenoveren Voor: Bouwlokalen Het Nieuwe Renoveren 11 oktober 2011 te Doetinchem http://www.slimrenoveren.nl

Nadere informatie

Collegebesluit Collegevergadering: 11 december 2018

Collegebesluit Collegevergadering: 11 december 2018 ONDERWERP Prestatieafspraken 2019 SAMENVATTING Gemeente, de Heemsteedse woningcorporaties Elan Wonen en Pre Wonen en hun huurdersorganisaties Bewonersraad Elan Wonen en Bewonerskern Pre streven een gemeenschappelijk

Nadere informatie

Project Verduurzamen gemeentelijk onroerend goed

Project Verduurzamen gemeentelijk onroerend goed Project Verduurzamen gemeentelijk onroerend goed Lester Agten & Hans de Groot Versie: 24 maart 2014 Introductie Lester Agten Financieel adviseur voor afdeling Leefomgeving en Welzijn BOR, MaZa en Wijkzaken

Nadere informatie

Eigentijdse leeromgeving Gezonde gebouwen Efficiënt vastgoed.

Eigentijdse leeromgeving Gezonde gebouwen Efficiënt vastgoed. Eigentijdse leeromgeving Gezonde gebouwen Efficiënt vastgoed www.stevensvandijck.nl Van klaslokaal naar eigentijdse leeromgeving Benthem Crouwel Architekten, foto Jannes Linders. Wie zijn wij? Stevens

Nadere informatie

Startnotitie Herstructurering woningen Rijsoord Versie 1.1 Datum 21 mei 2014

Startnotitie Herstructurering woningen Rijsoord Versie 1.1 Datum 21 mei 2014 Startnotitie Herstructurering woningen Rijsoord Versie 1.1 Datum 21 mei 2014 Openbaar wat willen we bereiken? (doel) Het doel voor de gemeente is om, in samenwerking met Woonvisie, de (ruimtelijke) kaders

Nadere informatie

Deelname initiatieven. Conform 3.D.1 & 3.D augustus Voorbij Prefab. Voorbij Prefab Siciliëweg AX Amsterdam Nederland

Deelname initiatieven. Conform 3.D.1 & 3.D augustus Voorbij Prefab. Voorbij Prefab Siciliëweg AX Amsterdam Nederland Deelname initiatieven Conform 3.D.1 & 3.D.2 20 augustus 2017 Voorbij Prefab Voorbij Prefab Siciliëweg 61 1045 AX Amsterdam Nederland INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING DEELNAME INITIATIEVEN... 3 1.1 Een woord vooraf...

Nadere informatie

Gezonde en zuinige scholen in Gelderland

Gezonde en zuinige scholen in Gelderland Gezonde en zuinige scholen in Gelderland Provincie Gelderland Yvonne Tieleman W/E adviseurs Janny Stevens Gezonde en zuinige scholen Gelders Klimaatprogramma 2008-2011 Aanpakken en aanpassen Naar een klimaatneutraal

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. 3.D. Actieve deelname initiatieven (2016.001)website.docx Pagina 1 van 9 Inhoudsopgave 1 Actieve deelname initiatief...

Nadere informatie

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare

Nadere informatie

verrassendehuisvesting Vanaf 71.500,- Heilijgers WoningConcept Van casco tot full-service

verrassendehuisvesting Vanaf 71.500,- Heilijgers WoningConcept Van casco tot full-service verrassendehuisvesting Vanaf 71.500,- Heilijgers WoningConcept Van casco tot full-service Heilijgers WoningConcept PROJECTEN HAALBAAR MAKEN De woningkwaliteit stijgt en de prijzen zijn gedaald. Het is

Nadere informatie

UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017

UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 DEMONTABEL BOUWEN Menno vd Veen, manager Duurzaamheid en Circulair Bouwen zijn belangrijke thema's bij woningcorporatie De Woonplaats. Wij zijn daarom ook

Nadere informatie

Nieuwbouw Daalimpex. Casestudie

Nieuwbouw Daalimpex. Casestudie Nieuwbouw Daalimpex Casestudie 2 Inhoud GEBOUWINFORMATIE... 3 INNOVATIE EN MILIEUVRIENDELIJKE ONTWERPMAATREGELEN... 4 MILIEU-IMPACT REDUCTIE BOUWPLAATS:... 4 BREEAM-NL ASPECTEN:... 4 3 Gebouwinformatie

Nadere informatie

Ik ben de allergroenste

Ik ben de allergroenste Eteck maakt het nu al mogelijk voor projectontwikkelaars en woningcorporaties om nieuwbouwwoningen tegen geringe kosten energieneutraal of zelfs Nul op Meter te maken. Ik ben de allergroenste 1 van 5 Bouwbesluit

Nadere informatie

rapportage CO₂-footprint initiatieven 2013 Gebroeders van der Poel B.V.

rapportage CO₂-footprint initiatieven 2013 Gebroeders van der Poel B.V. Gebroeders van der Poel B.V. 1 Inhoud: 1 Inleiding 3 1.1 Algemeen 3 1.2 Betrokkenen 3 1.3 Doelstelling 3 2 Inventarisatie sector- en keteninitiatieven 4 3 Rapportage management overleg 5 3.1. Algemeen

Nadere informatie

De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN

De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN Onderwerp Actieplan Sociale Huur Steller R. Asschert De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN Telefoon 8635 Bijlage(n) 1 Ons kenmerk 6884967 Datum Uw brief van Uw kenmerk - Geachte heer,

Nadere informatie

Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland. Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis

Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland. Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis Met passie, samenwerken en deskundigheid naar een blijvend duurzaam provincie kantoor

Nadere informatie

PRESENTATIE. Zon op Bedrijfsdaken 01 / INTRODUCTIE 02 / PROJECTCASE TEXEL 03 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN 04 / PROJECTCASES

PRESENTATIE. Zon op Bedrijfsdaken 01 / INTRODUCTIE 02 / PROJECTCASE TEXEL 03 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN 04 / PROJECTCASES 01 / INTRODUCTIE 02 / PROJECTCASE TEXEL 03 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN PRESENTATIE Zon op Bedrijfsdaken 04 / PROJECTCASES 05 / UW BEDRIJVENTERREIN VERDUURZAMEN? ZON OP BEDRIJFSDAKEN Ambitie gemeente Energieneutraal

Nadere informatie

Ketenanalyse Asbestinventarisatie

Ketenanalyse Asbestinventarisatie Ketenanalyse Asbestinventarisatie Search Consultancy November 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1. Doelstelling van het onderzoek... 3 1.2. Projectafbakening... 3 2. Uitgangspunten... 4 3. Beschrijving

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN ENERGIEAKKOORD Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN 2 - Wie zijn wij? - Visie Ekwadraat - Beleid - Doelstellingen - Middelen - Financiering Inhoud - Conclusies en aanbevelingen 3 INLEIDING

Nadere informatie

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Wat is ketenintegratie? Ketenintegratie in de bouw betekent met meerdere partijen werken aan een gezamenlijk doel. De keten is zo groot als je hem

Nadere informatie

Selectie van Meer met Minder -proefprojecten

Selectie van Meer met Minder -proefprojecten Selectie van Meer met Minder -proefprojecten Versie 10 maart 2008 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Wat is een Meer met Minder-proefproject? 4 2.1 MmM-uitgangspunten 4 2.2 MmM-aanpak 5 2.2.1 Verleiden 5 2.2.2

Nadere informatie