Rentevisie Hoe groot is het inflatiegevaar? 10 maart 2009

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Rentevisie 2009-3. Hoe groot is het inflatiegevaar? 10 maart 2009"

Transcriptie

1 10 maart 20 Hoe groot is het inflatiegevaar? De kredietcrisis en de daaruit voortvloeiende recessie hebben geleid tot een sterke reactie van beleidsmakers. Centrale banken hebben hun officiële rente fors verlaagd, hebben zeer omvangrijke geldmarktsteun verstrekt en hebben hun balansen stevig verlengd terwijl overheden omvangrijke steun aan het bankwezen hebben verleend en grote stimuleringspakketten optuigen om de economie een impuls te geven. Tot dusver met schijnbaar weinig effect, de economische neergang heeft de laatste maanden aan vaart gewonnen en de financiële markten zijn nog bepaald niet in goeden doen. Maar we moeten de maatregelen van de beleidsmakers ongetwijfeld even tijd geven en zonder dit opmerkelijke overheidsingrijpen zou de situatie bijna zeker nog slechter zijn geworden. Een van de vragen die wordt opgeworpen door het agressieve overheidsbeleid is of het niet tot enorme inflatie en fors hogere rente zal leiden. De redenering daarachter is niet ingewikkeld. De centrale banken creëren geld en als er teveel geld in omloop komt leidt dat tot inflatie. Tegelijkertijd zien overheden hun begrotingstekorten exploderen. Dit leidt tot een sterke stijging van de uitgifte van staatsobligaties wat de prijs van die obligaties kan drukken en daarmee de rente omhoog kan duwen. Sommige analisten beweren dat de vrees voor inflatie de komende paar jaar ongegrond is en dat een forse duurzame stijging van de rente zeer onwaarschijnlijk is. De monetarische visie op inflatie gaat er vanuit dat als er teveel geld in omloop komt, de inflatie zal toenemen. In principe is dit een aantrekkelijke gedachte omdat het voor centrale banken een heldere beleidsstrategie voorschrijft. Om inflatie te voorkomen of te beteugelen moeten ze gewoon zorgen voor de juiste geldgroei. Helaas is het niet zo simpel. De verhouding tussen geldhoeveelheid en inflatie is niet altijd eenduidig. Er zijn constante veranderingen in het financiële systeem waardoor het geldbegrip aan verandering onderhevig is en de omloopsnelheid van het geld verandert. Gedurende de afgelopen decennia hebben economen hun best gedaan om een stabiele relatie tussen geldhoeveelheid en inflatie vast te stellen. De centrale bank heeft slechts beperkte invloed op de basisgeldhoeveelheid. Het gaat hier om verplichtingen van de centrale bank: chartaal geld (munten en bankbiljetten) en tegoeden van het bankwezen bij de centrale bank. Banken creëren op basis hiervan door middel van kredietverlening op hun beurt geld dat onderdeel uitmaakt van de bredere geldbegrippen. Onder normale omstandigheden gebruiken banken een additionele hoeveelheid basisgeld om via het kredietproces ook extra geld te creëren. Blad 1

2 Als deze verhouding stabiel is, dan kan de centrale bank ook de ruimere geldbegrippen dus redelijk sturen. Verder sturen centrale banken de vraag naar geld met de rente. Ook die sturing is indirect. De invloed van de brede geldbegrippen naar inflatie is niet per se stabiel. Als de omloopsnelheid van het geld wijzigt, dan verandert ook de impact die bredere geldbegrippen op de inflatie hebben. Het is waar dat de centrale banken de geldhoeveelheid sterk vergroten voor zover dat binnen hun directe controle valt; vooral in de VS is de groei van de basisgeldhoeveelheid de laatste tijd spectaculair versneld. Maar de invloed op het nominale BBP en derhalve de inflatie is beperkt. Ten eerste doordat het kredietkanaal verstopt is, dat wil zeggen de groei van de basisgeldhoeveelheid leidt nauwelijks tot groei van ruimere geldaggregaten. Bovendien daalt de omloopsnelheid van het geld duidelijk, zoals dat altijd gebeurt in een recessie. Het agressieve monetaire beleid impliceert derhalve geen direct inflatierisico. Uiteraard kunnen de omstandigheden veranderen. Als het kredietkanaal ontstopt raakt en de omloopsnelheid van het geld weer zou toenemen ontstaan inflatierisico s. Het komt er voor de centrale banken dan op aan de ruime liquiditeitsvoorziening weer in te perken. Een andere benadering van inflatie dan de monetaristische kijk op de oorzaken van inflatie, is wellicht de meest prominente: door economen de output gap genoemd. De gedachte is dat inflatoire druk toeneemt naarmate meer productiemiddelen in gebruik zijn. Als alle productiemiddelen volledig ingezet zijn, kan aan een toename van de vraag naar goederen en diensten niet voldaan worden. De prijzen zullen dan stijgen om vraag en aanbod aan elkaar gelijk te maken. Omgekeerd, naarmate er meer productiemiddelen ongebruikt zijn, is het inflatoire gevaar gering. De eigenaren van de productiemiddelen hebben dan immers geen macht om hun prijzen te verhogen. Het verschil tussen het feitelijke productieniveau en de maximale productie als alle productiemiddelen zijn ingezet, wordt de output gap genoemd. Naarmate er sprake is van toenemende onderbezetting van het productieapparaat neemt de inflatoire druk af. Als de (negatieve) output gap zeer groot wordt, en er dus sprake is van een hoge mate van onderbezetting, dan ontstaat mogelijk een druk om de prijzen te verlagen, deflatie. De recessie waarin de mondiale economie zich momenteel bevindt, zal zonder twijfel leiden tot een ongekend grote output gap of onbenutte productiecapaciteit. De deflatoire druk die daarvan uit zal gaan, zal sterk zijn. Zelfs als de economie zich weer herstelt, zal het jaren duren voordat de overcapaciteit is weggewerkt. Met een dergelijke achtergrond is het zeer onwaarschijnlijk dat inflatie snel zal terugkeren. De laatste maanden is de inflatie snel gedaald. In de VS daalde de inflatie van 5,6% in juli 20 tot 0,0% in januari 20. In de eurozone bedroeg de inflatie in juli 4,0%, maar is deze gedaald tot 1,1% in februari 20. Natuurlijk hebben gedaalde grondstofprijzen, vooral van olie, sterk bijgedragen aan deze daling. Maar nu de inflatie zo laag is en gegeven de slechte economische vooruitzichten is het zeer waarschijnlijk dat de inflatie onder nul gaat zakken. Vooral Blad 2

3 in de VS en vooral in het tweede kwartaal. Dat komt deels door basiseffecten. In het tweede kwartaal in 20 liep de inflatie scherp op door de stijgende olieprijzen. Het is goed mogelijk dat de Amerikaanse inflatie tegen het midden van het jaar fors negatief zal zijn. Op zich is het niet zo erg als prijzen een beetje dalen. Maar als dit lang aanhoudt en aanleiding is voor een verlaging van lonen, dan dreigt een pijnlijk deflatoir proces. We hebben weinig ervaring met de omstandigheden die nu op ons afkomen. Het is daarom heel moeilijk in te schatten hoe groot het deflatiegevaar op korte termijn precies is. Het is in ieder geval groot genoeg om er rekening mee te houden. Opnieuw verlaging rente in eurozone De Europese Centrale Bank (ECB) heeft vorige week besloten de rente voor de vijfde maal op rij te verlagen. Het belangrijkste rentetarief wordt verlaagd met 50 basispunten van 2,0% naar 1,5%. De renteverlaging komt overeen met de consensus. Het is de vijfde achtereenvolgende maand dat de rente wordt verlaagd in de landen die de euro als munteenheid hebben. Op 15 januari ging de rente met 50 basispunten omlaag van 2,0% naar 2,5%. Eerder, op 4 december, verlaagde de ECB het rentetarief met 75 basispunten, na twee voorgaande verlagingen van 50 basispunten in november en oktober. Met de verlaging van vandaag heeft de ECB de rente in totaal met 275 basispunten terug gebracht. De ECB hanteert het rente-instrument voornamelijk om ervoor te zorgen dat de inflatie in de eurozone beperkt blijft. De ECB heeft daarbij de doelstelling de inflatie onder, maar in ieder geval dicht bij de 2% te houden. Renteverlaging Bank of Engeland Ook het besluit van de Bank of Engeland (BoE) om het rentepercentage van 1% met 50 basispunten te verlagen werd verwacht. De Britse rente stond al op een historisch dieptepunt en komt nu steeds verder in de buurt van een nulstand. In oktober stond het rentepercentage nog op 5%. De Britse economie is inmiddels in een flinke recessie terechtgekomen. In januari en februari verlaagde de BoE de rente ook al met 50 basispunten Er bestaat echter twijfel of verdere renteverlagingen de economie evenredig stimuleren. Sommige deskundigen denken dat de overheid binnenkort genoodzaakt zal zijn om geld te gaan drukken om de vraag op te voeren. In de Verenigde Staten staat de rente al op een historisch dieptepunt tussen de 0 en 0,25%. De BoE liet weten ter waarde van GBP 75 miljard (84 miljard euro) aan overheidsobligaties van banken over te kopen. Op deze manier krijgen de banken aanzienlijk meer liquide middelen tot hun beschikking. De methode staat bekend als 'quantitative easing'. De centrale bank laat de geldpersen niet letterlijk draaien, maar vergroot toch de hoeveelheid geld op de kredietmarkten aanzienlijk. Omdat met de jongste renteverlaging de centrale bank geleidelijk de mogelijkheid verliest om het renteinstrument in te zetten om de economie te stimuleren, neemt de BoE nu aanvullende maatregelen. Blad 3

4 De industrie in de eurozone De industrie in de eurozone heeft in februari haar slechtste maand beleefd in zeker twaalf jaar tijd, zo blijkt uit een peiling onder inkoopmanagers door marktonderzoeker Markit. Volgens analisten is het een duidelijke aanwijzing dat de economie ook in het eerste kwartaal van dit jaar een forse krimp te zien zal geven. De index voor de industriële bedrijvigheid kwam uit op 33,5 punten, de laagste stand sinds Markit in 1997 met het onderzoek begon. In januari stond de index nog op 34,4. Economen hadden voor februari een krimp verwacht tot 33,6. Het is voor de negende maand op rij dat het cijfer onder de 50 blijft, de grens tussen groei en krimp van de activiteiten. In januari waren er enige tekenen van stabilisatie, zei econoom Dominic Bryant van BNP Paribas. We hadden de indruk dat we de bodem wel hadden bereikt. Nu is duidelijk dat we voorbarig waren. De cijfers van het bruto binnenlands product over het eerste kwartaal kunnen volgens Bryant wel eens net zo slecht uitpakken als die over het tamelijk desastreus verlopen vierde kwartaal 20. Toen was er sprake van een economische krimp in de eurozone van 1,5%. Volgens Markit-econoom Chris Williamson weerspiegelen de cijfers over februari een daling van de industriële productie en de werkgelegenheid van respectievelijk 12% en 5% op jaarbasis. Voor Duitsland kwam de index uit op een stand van 32,1, iets hoger dan in januari. Maar de industriële bedrijvigheid in Frankrijk en Italië daalde fors ten opzichte van de eerste maand van het jaar. De index voor Groot-Brittannië daalde voor de tiende achtereenvolgende maand tot een nieuw dieptepunt van 34,7. Afhankelijk van de VS Uit gereviseerde cijfers over het laatste kwartaal van 20 blijkt dat de Amerikaanse economie in veel zwaarder weer is terechtgekomen dan de eerste schatting deed vermoeden. Dit belooft niet veel goeds, noch voor de VS noch voor de rest van de wereld. Dat had betrekking op de eerste schatting van de economische groei in de VS in het laatste kwartaal van 20. De markten hadden geannualiseerd een krimp van 5,4% verwacht terwijl de werkelijke krimp maar 3.8% bedroeg. De opluchting van toen was niet terecht, zo bleek afgelopen week. De werkelijke krimp was 6,2% en dus een stuk forser dan de al zwartgallige verwachting van marktparticipanten. Alle hoop, niet alleen van de VS maar van de hele wereld, is nu gevestigd op het enorme stimuleringspakket van Obama en verdere agressieve monetaire maatregelen van de Fed. Een stabilisatie van de wereldeconomie lijkt zonder een vorm van stabilisatie van de kolossale Amerikaanse economie niet mogelijk. Zonder onderscheid te maken naar het ontwikkelingsniveau van landen, wijzen overal ter wereld indicatoren zoals economische groei, industriële productie, buitenlandse handel en vertrouwensindicatoren op een zeer sterke terugval van de economische activiteit. Bovendien indiceren zij een langdurige periode van laagconjunctuur. Exemplarisch voor de economische situatie in de VS is het drijfzand waarin de bouwsector is terechtgekomen. Zo is volgens recentelijk gepubliceerde cijfers het aantal verkochte nieuwe huizen in januari op maandbasis gedaald met Blad 4

5 ruim 10%. In absolute termen bedroeg het aantal verkochte nieuwe woningen in januari maar 22% van het aantal in topmaand juli Een soortgelijke trend tekent zich af op de huizenmarkt. Werd recentelijk al gemeld dat de verkoop van bestaande woningen in januari met 5,2% daalde, een dag later werd duidelijk dat die neergang bij nieuwe woningen nog heftiger is geweest. Met verkochte woningen op jaarbasis is een historisch dieptepunt bereikt sinds de cijfers in 1963 zijn bijgehouden. De markt wordt overspoeld door gedwongen verkopen waardoor bouwers hun huizen nauwelijks kwijtraken. Gegeven deze zeer sombere economische setting zijn wij niet geneigd om al te veel waarde te hechten aan twee vertrouwensindicatoren die vorige week zijn gepubliceerd en die een lichte stijging lieten optekenen van januari naar februari. Het consumentenvertrouwen, gemeten door de universiteit van Michigan steeg, van 56,2 naar 56,3 en de Chicago PMI steeg van 33,3 naar 34,2. In de eerste twee maanden van 20 heeft de economische neergang juist in de Verenigde Staten hard doorgezet. Dit blijkt uit de orders voor duurzame goederen en uit de verkoopcijfers van nieuwe huizen die de afgelopen tijd zijn gepubliceerd. Bij de duurzame goederen was sprake van de zesde daling op rij. De orders voor duurzame goederen zakten in januari met 5,2% ten opzichte van december, zo meldde het Amerikaanse Commerce Department. Dat is twee keer hoger dan verwacht en het betekent een versnelling van de neergang. In november bedroeg de daling 4% en in december 4,6%. Exclusief defensiegoederen en vliegtuigen, wat uitzicht biedt op toekomstige bedrijfsinvesteringen, bedroeg de afname 5,5%. Bedrijven snoeien op alle terreinen in de uitgaven om de recessie te overleven, aldus econoom Tim Quinlan van Wachovia tegenover persbureau Bloomberg. De neergang in bedrijfsinvesteringen die zich eind vorig jaar aftekende, lijkt zich alleen maar te hebben versneld in het nieuwe jaar. Gevreesd wordt dat de problemen verder toenemen naarmate meer Amerikanen hun baan verliezen. Binnen de nieuwe regering is al een aantal van zes miljoen gezinnen genoemd die hun woning kunnen verliezen als Amerikaanse beleidsmakers niet snel een poging ondernemen om de neergang op de huizenmarkt te stuiten. Een indicatie voor het grotere aantal mensen dat wellicht in problemen komt, volgde donderdag uit de wekelijkse aanvragen voor werkloosheidsuitkeringen. Het aantal mensen dat opnieuw aanklopte voor inkomenssteun steeg naar een nieuw record van 5,1 miljoen. Het aantal nieuwe aanvragen was vorige week met een stuk hoger dan de aanvragen die werden verwacht. Het historische dieptepunt uit oktober 1982 ligt op aanvragen. Het is de vierde week op rij dat de nieuwe aanvragen boven de liggen. Blad 5

6 De kapitaalmarktrente De kapitaalmarktrente is de laatste maanden zeer volatiel geweest. Het effectieve rendement op Amerikaanse staatsobligaties met een resterende looptijd van 10 jaar bedroeg begin november nog zo n 4,0%. Eind december werd een stand geregistreerd van 2,1%, maar inmiddels wordt weer zo n 3,0% genoteerd. Duitse staatsleningen waren iets minder volatiel. Ook die noteerden begin november iets minder dan 4,0%, om aan het eind van het jaar 2,9% te renderen en inmiddels weer 3,1%. Voor Nederlandse staatsleningen waren de yieldniveaus op dezelfde momenten 4,4%, 3,5% en 3,9%. De combinatie van inflatievrees en vrees voor de sterk toenemende uitgifte van nieuwe leningen om de gapende begrotingstekorten te financieren, hebben de effectieve rendementen sinds de jaarwisseling omhoog geduwd. De vraag is of de recente beweging zal aanhouden. Dat de lange rente duurzaam zou stijgen, lijkt erg onwaarschijnlijk. Allereerst is inflatievrees binnen een termijn van laten we zeggen twee jaar ongegrond. Bovendien is de economie erg kwetsbaar. Een stijging van de lange rente leidt snel tot een verdere terugval. Die leidt weer tot steun voor de obligatiemarkt. De vrees voor problemen bij funding is wellicht begrijpelijk, maar toch lijkt het waarschijnlijk dat fundingproblemen wel zullen meevallen. De economische terugval vermindert de vraag naar geld uit de particuliere sector. Het grootste gevaar voor de obligatiemarkt komt de komende maanden misschien van een sterker dan verwachte economische opleving. De terugval in de economische bedrijvigheid is wel heel extreem geweest. Als het proces van voorraadintering in de industrie ten einde komt, en dat moet een keer gebeuren, is het heel goed mogelijk dat vertrouwensindicatoren weer behoorlijk oplopen. Hoewel dit mogelijk niet veel meer dan een valse start is, kan het wel tot een (tijdelijke) stijging van de kapitaalmarktrente leiden. Vooruitblik Met liquiditeitsinjecties vergroot de ECB de mogelijkheden voor commerciële banken om kredieten aan bedrijven en huishoudens te blijven verstrekken. De banken, die elkaar nauwelijks meer vertrouwen, hoeven niet bij elkaar aan te kloppen als ze tekorten hebben, maar kunnen bij de ECB langsgaan. De centrale bank heeft effectief de geldmarkt overgenomen, zeggen analisten. Dat heeft er volgens Trichet toe geleid dat het transmissiemechanisme niet significant belemmerd wordt. De substantiële renteverlagingen die we in de afgelopen maanden hebben doorgevoerd, worden door de banken doorgegeven aan het publiek, zo stelde de bankpresident. Het interbancaire tarief voor leningen met een looptijd van drie maanden is tot een nieuw dieptepunt van 1,78% gedaald. Op basis van dat tarief worden de prijzen van onder meer variabele hypotheken, rekening-couranttarieven voor bedrijven en creditcards bepaald. De interbankrente ligt hoger dan de basisrente van de ECB. De basisrente ligt op een historisch laag niveau van Blad 6

7 1,50%. De vergoeding die commerciële banken ontvangen als ze overtollig kasgeld bij de ECB stallen, zal op 0,50% uitkomen. Daarmee is geld voor de banken nagenoeg gratis geworden. In onderstaande tabel worden de verwachtingen ten aanzien van de 3-maands Euribor-rente van enkele banken weergegeven. Uit de prognoses blijkt dat de genoemde grootbanken de eerste 3 maanden een gemiddelde daling van gemiddeld 18 basispunten van de korte rente verwachten. Over 12 maanden verwacht de markt een daling van 15 basispunten. Uiteindelijk zal de rente over een jaar een gemiddeld niveau van 1,63% bereiken, aldus analisten. We zien dat de grootbanken een verwachte 3-maands Euribor-rente over 12 maanden van minimaal 1,20% en maximaal 2,23% in hun prognose hebben opgenomen. 3-maands Euribor 4 maart 20 9 februari 20 Actuele rente 1,78% 2,02% Visie over 3 maanden ING 1 Fortis Bank 2 Rabobank 3 ABN AMRO 4 Gemiddelde Visie over 12 maanden ING Fortis Bank Rabobank ABN AMRO Gemiddelde 2,00% 1,70% 1,49% 1,20% 1,60% 1,40% 1,70% 2,23% 1,20% 1,63% 2,10% 1,70% 1,59% 1,70% 1,77% 1,30% 1,70% 2,25% 1,90% 1,79% N.B.:. Bovenstaande tarieven zijn exclusief spread 1 Bron: Rente- en Valutavisie (ING) 2 Bron: Fortis Bank: International Economics Daily 3 Bron: Rabobank: Dagbericht 4 Bron: ABN AMRO Bank Global be weekly research Blad 7

8 Het actuele forwardtarief van de 3-maands Euribor over 3 maanden bedraagt 1,55%. Het actuele forwardtarief van de 3-maands Euribor over 12 maanden bedraagt 1,77%. Het forwardtarief over 3 maanden is 5 basispunten lager dan de gemiddelde renteverwachtingen van genoemde banken, terwijl de gemiddelde verwachting over 12 maanden 14 basispunten lager is dan het huidige forwardtarief over 12 maanden. Kansen voor woningcorporaties Gelet op de yield curve, constateren we dat de verwachting dat de korte rente verder zou dalen in februari is uitgekomen en verder is gedaald naar een niveau van 1,78%. Met de hoge spreads die op dit moment in rekening gebracht worden, gaat onze voorkeur nog steeds uit naar kortlopende financieringen. Op het moment dat de spread op het normale niveau is teruggekeerd kan door de inzet van een rentederivaat de structuur worden verlengd. De verwachtingen van banken ten aanzien van de lange rente (10-jaars swap) laten zich als volgt samenvatten. 10-jaars swap 4 maart 20 9 februari 20 Actuele rente 3,45% 3,77% Visie over 3 maanden ING Fortis Bank Rabobank ABN AMRO Gemiddelde Visie over 12 maanden ING Fortis Bank 3,40% 3,68% 3,48% 3,30% 3,47% 3,80% 4,18% 3,10% 3,60% 3,58% 3,40% 3,42% 3,30% Rabobank 3,48% ABN AMRO 3,10% Gemiddelde 3,64% N.B.: Bovenstaande tarieven zijn exclusief spread 3,70% Het actuele forwardtarief van de 10-jaars swap over 3 maanden bedraagt 3,43%. Het actuele forward-tarief van de 10-jaars swap over 12 maanden bedraagt 3,65%. Beide tarieven liggen nagenoeg op hetzelfde renteniveau als de verwachtingen van de grootbanken. Blad 8

9 Vooruitblik De in bovenstaande tabel genoemde grootbanken verwachten dat de 10-jaars swaprente over 3 maanden een niveau van circa 3,47% noteert. Dit betekent dus een nagenoeg zelfde niveau met 2 basispunten hoger dan het huidige renteniveau. De gemiddelde verwachting van 3,64% over 12 maanden ligt 19 basispunten hoger dan het actuele tarief. Kansen voor woningcorporaties Het aantrekken van fixe leningen met een langere looptijd kan nog steeds, hoewel het aantal aanbieders zeer beperkt is en de spreads nog steeds behoorlijk oplopen. Een 20-jaars swap met contante storting bedraagt op dit moment 3,77% (excl. spread voor roll-over of andere modaliteit), terwijl het tarief voor een 30-jarige swap 36 basispunten lager ligt op 3,41% (excl. spread). Het tarief voor contante storting van de 40-jaars swap bedraagt op dit moment 3,19% (excl. spread) en voor de 50-jaars swap op 3,% (excl. spread). Blad 9

10 Bijlage: Rentegrafieken ONTWIKKELING 3-MAANDS EURIBOR ( ) 5,50 % 5,2 5% 5,00% 4,75% 4,50% 4,25% 4,00% 3,75% 3,25% 3,00% 2,75% 2,50% 2,25% 2,00% 1,75% mr t - mrt - apr- 2 apr mei- 2- jun jun- 6- jul- 23- jul- aug- aug- sep- 2 sep okt- 2- nov nov- 6- dec- 23- dec- 1- mr t - 10-JAARS IRS ( ) 5,10 % 4,90% 4,70% 4,50% 4,30% 4,10% 3,90% 3,70% 3,30% mrt - mrt - apr- 2 apr mei- 2- jun jun- 6- jul- 23- jul- aug- aug- sep- 2 sep okt- 2- nov no v- 6- dec- 23- dec- 10 jaars swapcurve 200 daags gemiddelde 10 jaars swap 1- mrt - 5,00% 4,50% 4,00% 3,00% 2,50% 2,00% 1, 50 % 1,00% YIELDCURVE OP BASIS VAN SWAPRENTES dec-06 3,67 4, 4,13 4,13 4,12 4,12 4,13 4,14 4,16 4,17 4,19 4,22 4,27 4,30 4,30 4,28 4,25 4,23 4,20 31-dec-07 3,92 4,70 4,53 4,50 4,54 4,56 4,59 4,62 4,65 4,69 4,72 4,79 4,86 4,91 4,91 4,89 4,84 4,81 4,79 31-dec- 2,35 2,64 2,72 2,96 3,12 3,25 3,37 3,48 3,58 3,67 3,75 3,86 3,92 3,88 3,70 3,57 3,35 3,31 3,27 1-mrt- 1,37 1,90 2, 2,38 2,61 2,79 2,96 3,11%3,23 3,35 3,45 3,62 3,80 3,84 3,66 3,48 3,21 3,14 3,06 Blad 10

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 8 Overall conclusie De kredietcrisis zorgt voor een terugval van de economische bedrijvigheid in Nederland die sinds het begin van de jaren tachtig niet is voorgekomen.

Nadere informatie

Rentevisie 2009-5. 14 mei 2009

Rentevisie 2009-5. 14 mei 2009 Rentevisie 20-5 14 mei 20 Langzame verbetering? De wereldeconomie beeft nog steeds na van de schok die de conjunctuur in de laatste maanden van vorig jaar te verwerken kreeg. Vanaf september 20 daalde

Nadere informatie

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur : Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden

Nadere informatie

Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr.

Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr. Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr. Eerst suppletoire begroting Ministerie van Financiën IXA Vraag 1 Hoe hebben de spreads van de G20-landen en EU-lidstaten zich

Nadere informatie

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09 HAAGSE MONITOR ECONOMISCHE RECESSIE 7 Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend zijn, in de

Nadere informatie

Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012

Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012 Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012 De obligatiemarkten werden in het derde kwartaal vooral beïnvloed door de ingrepen van de Europese Centrale Bank (ECB). Aan het begin van het kwartaal bleven aanvankelijk

Nadere informatie

Michiel Verbeek, januari 2013

Michiel Verbeek, januari 2013 Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor

Nadere informatie

Het waren weekjes weer wel: 38 en 39

Het waren weekjes weer wel: 38 en 39 aug. okt. dec. feb. april juni aug. aug. okt. dec. feb. april juni aug. aug. okt. dec. feb. april juni aug. Het waren weekjes weer wel: 38 en 39. De nieuwe macrocijfers.5..5. -.5 -. -.5 -. -.5 % -.6 -.6.

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit naar verwachting met 1¾% in 1 en met 1½% in 11. De toename van het bbp komt bijna volledig voor

Nadere informatie

ARTIKELEN SPAARRENTE FORS LAGER, INFLATIE STIJGT VERDER

ARTIKELEN SPAARRENTE FORS LAGER, INFLATIE STIJGT VERDER ARTIKELEN SPAARRENTE FORS LAGER, INFLATIE STIJGT VERDER ARTIKEL 1 Ook in juli 2013 worden de spaarrente's verder verlaagd Bron: financieel Dagblad d.d. 7 augustus 2013 De rentestijging op de kapitaalmarkt

Nadere informatie

Rentevisie 2009-4. Geen geld en de oude sok. 9 april 2009

Rentevisie 2009-4. Geen geld en de oude sok. 9 april 2009 9 april 20 Geen geld en de oude sok De laatste paar maanden zijn er vele miljarden aan vermogen verdampt. Het thema laat niemand onberoerd. Kenmerkend is dat deze crisis de bijl legt aan veel vermeende

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Kwartaalbericht 2013 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2013 122,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012.

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Kwartaalbericht 2012 Samenvatting 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website. Beleggingsrendement 4,2%

Nadere informatie

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013 Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013 Gedurende het slotkwartaal van 2013 heeft de ECB ervoor gekozen om het monetaire beleid verder te verruimen. De reden hiervoor was onder meer een verrassend lage

Nadere informatie

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010 Pagina // Bijlage HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS uari Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2016-1 januari 2016 t/m 31 maart 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gedaald van 106,3% naar 98,1%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Beleggen in het Werknemers Pensioen

Beleggen in het Werknemers Pensioen Kwartaalbericht Beleggen in het Werknemers Pensioen Het Werknemers Pensioen van a.s.r. is een moderne DC-regeling. Het kent drie lifecycles: defensief, neutraal en offensief. Alle lifecycles van het Werknemers

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2013-1 oktober 2013 t/m 31 december 2013 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 120,6% naar 123,0% Reële

Nadere informatie

Licht op energie (2013 - november)

Licht op energie (2013 - november) PMI index Licht op energie (2013 - november) Macro-economische ontwikkelingen De indicator van Markit voor economische bedrijvigheid in de Eurozone ligt sinds enkele maanden net boven de 50 punten. In

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen 3e kwartaal 8 Overall conclusie De kredietcrisis en de in het spoor daarvan vertragende wereldconjunctuur leiden ertoe dat de economische groei scherp terugvalt, tot ¼%

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is fors gestegen van 105,7% naar 115,4%. Dit komt

Nadere informatie

Laag, lager, negatief: de onstuitbare val van de rentevoeten

Laag, lager, negatief: de onstuitbare val van de rentevoeten Laag, lager, negatief: de onstuitbare val van de rentevoeten Thema-analyse Belfius Research Februari 2016 Inleiding De rente staat op een historisch laag niveau. Voor een 10-jarig krediet betaalt de Belgische

Nadere informatie

Rentevisie 2009-2. Kredietcrisis veroorzaakt vrees voor zowel deflatie als inflatie. 9 februari 2009

Rentevisie 2009-2. Kredietcrisis veroorzaakt vrees voor zowel deflatie als inflatie. 9 februari 2009 9 februari 2009 Kredietcrisis veroorzaakt vrees voor zowel deflatie als inflatie Waar moeten we het meest voor vrezen, voor deflatie of inflatie? Die op het oog nogal vreemde vraag leeft steeds sterker.

Nadere informatie

UIT theorie Fisher

UIT theorie Fisher De econoom Fisher. Fisher was een econoom die zijn theorie over de werking van geld lang voor de depressie in de jaren 30 van vorige eeuw publiceerde (the purchasing power of money 1911). Dit was een uitbreiding

Nadere informatie

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 BIJLAGE II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit in 1 naar verwachting met 1¼%. Voor komend jaar wordt een groei van 1¾% voorzien. De toename van

Nadere informatie

H2 Te veel geld maakt ongelukkig

H2 Te veel geld maakt ongelukkig Samenvatting door M. 940 woorden 15 november 2012 3.3 2 keer beoordeeld Vak Methode Economie Index H2 Te veel geld maakt ongelukkig 2.1 introductie De oorzaak van hyperinflatie is bijna altijd dezelfde:

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Onderdeel Economische groei Inflatie Producentenvertrouwen Consumptie Omzet detailhandel Consumentenvertrouwen Hypotheken Hypotheek- en kapitaalmarktrente

Nadere informatie

Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein

Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein De Verenigde Staten gaan meestal voorop bij het herstel van de wereldeconomie. Maar terwijl een gerenommeerd onderzoeksburo recent verklaarde dat de Amerikaanse

Nadere informatie

Research NL. Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland

Research NL. Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland Research NL Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland Herstel economie zet aarzelend door Economische situatie Huishoudens zijn nog steeds terughoudend met hun consumptie en bedrijven zijn terughoudend

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen 1e kwartaal 9 Overall conclusie In de tweede helft van 8 sloeg de kredietcrisis ook in Nederland over naar de rest van de economie. De vooruitzichten voor 9 en 1 zijn in

Nadere informatie

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011 Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 3 oktober Grote Recessie was geen Grote Depressie Wereldhandel Aandelenmarkt 9 8 7 8 VS - S&P-5 vergelijking met crash 99 Wereld industriële

Nadere informatie

Visie op de Nederlandse economie in 2014

Visie op de Nederlandse economie in 2014 Visie op de Nederlandse economie in 2014 De economie lijkt in de tweede helft van 2013 de bodem te hebben bereikt. Het is sinds 2008 niet de eerste keer dat dit gebeurt. Na het aanvankelijke herstel gedurende

Nadere informatie

Hoofdstuk 14 Conjunctuur

Hoofdstuk 14 Conjunctuur Hoofdstuk 14 Conjunctuur Open vragen 14.1 CPB: groei Nederlandse economie valt terug naar 1% in 2005 In 2005 zal de economische groei in Nederland licht terugvallen naar 1% ten opzichte van een groei van

Nadere informatie

Financial Markets weekly 17 oktober 2011

Financial Markets weekly 17 oktober 2011 Financial Markets weekly 17 oktober 2011 Algemeen Het herstel in de financiële markten zette zich ook in de voorbije week verder door. Onder beleggers was sprake van een grotere bereidheid tot meer risk

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2001-I

Eindexamen economie 1 vwo 2001-I Opgave 1 Hoge druk op de arbeidsmarkt Gedurende een aantal jaren groeide de economie in Nederland snel waardoor de druk op de arbeidsmarkt steeds groter werd. Het toenemende personeelstekort deed de vrees

Nadere informatie

Module 8 havo 5. Hoofdstuk 1 conjunctuurbeweging

Module 8 havo 5. Hoofdstuk 1 conjunctuurbeweging Module 8 havo 5 Hoofdstuk 1 conjunctuurbeweging Economische conjunctuur hoogconjunctuur Reëel binnenlands product groeit procentueel sterker dan gemiddeld. laagconjunctuur Reëel binnenlands product groeit

Nadere informatie

BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014

BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014 BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD Suriname Debt Management Office Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014 Sarajane Marilfa Omouth Paramaribo, juni 2015 1. Inleiding De totale

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht mei 2018

Terugblik. Maandbericht mei 2018 Maandbericht mei 2018 Terugblik Crisis Italië had weinig vat op aandelen in mei, veilige havens floreren Ondanks de politieke onrust in Italië zijn alle modelportefeuilles met een positief rendement geëindigd

Nadere informatie

Economie in 2015 Kans of kater?

Economie in 2015 Kans of kater? Economie in 2015 Kans of kater? Nico Klene Economisch Bureau Doorwerth 6 november 2014 Wat verwacht ú: - kans? - kater? 2 Opbouw - Buitenland: mondiale groei houdt aan - Nederland 3 VS: groei weer omhoog

Nadere informatie

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug Het Nederlandse bedrijfsleven is in sterke mate afhankelijk van bancaire kredietverlening. De groei van de zakelijke kredietverlening is in de tweede helft van 28 vertraagd. Dit hangt grotendeels samen

Nadere informatie

HALFJAARBERICHT 2015 BNG VERMOGENSBEHEER B.V.

HALFJAARBERICHT 2015 BNG VERMOGENSBEHEER B.V. HALFJAARBERICHT 2015 BNG VERMOGENSBEHEER B.V. Inhoud 1 Profiel 1 2 Directieverslag 2 2.1 Beheerd vermogen 2 2.2 Financieel resultaat 2 2.3 Financiële markten 2 2.4 Personeel en organisatie 2 3 Financiële

Nadere informatie

Marktomstandigheden In het tweede kwartaal van 2016 zijn de rentes op de kapitaalmarkt van de eurozone verder gedaald. In het algemeen gold hoe langer

Marktomstandigheden In het tweede kwartaal van 2016 zijn de rentes op de kapitaalmarkt van de eurozone verder gedaald. In het algemeen gold hoe langer Marktomstandigheden In het tweede kwartaal van 2016 zijn de rentes op de kapitaalmarkt van de eurozone verder gedaald. In het algemeen gold hoe langer de looptijd hoe groter de daling. Zo nam de rente

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang 70 2014 47

Statistisch Bulletin. Jaargang 70 2014 47 Statistisch Bulletin Jaargang 70 2014 47 20 november 2014 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Iets meer banen en vacatures in het derde kwartaal 3 Werkloze beroepsbevolking 4 2. Macro-economie 5 Koerswaarde

Nadere informatie

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.

Nadere informatie

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.

Nadere informatie

Januari 2009, Case renterisico management: Analyse portefeuille rente-instrumenten en rentehedging programma

Januari 2009, Case renterisico management: Analyse portefeuille rente-instrumenten en rentehedging programma Januari 2009, Case renterisico management: Analyse portefeuille rente-instrumenten en rentehedging programma In deze case wordt uiteen gezet op welke wijze renterisico effectief kan worden beheerst door

Nadere informatie

Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind

Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind Europese Commissie - Persbericht Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind Brussel, 05 mei 2015 De economie in de Europese Unie profiteert dit jaar van een

Nadere informatie

Rentevisie 2009-10. 23 oktober 2009

Rentevisie 2009-10. 23 oktober 2009 Rentevisie 20-10 23 oktober 20 Economen van ING voorspellen einde van recessie in Nederland De Nederlandse economie is in het derde kwartaal waarschijnlijk uit de recessie gekomen. Het Economisch Bureau

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009 9 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin maart 29 Financiering via kapitaalmarkt moeilijker en duurder geworden Nederlandse ingezetenen hadden eind 28 voor het eerst meer dan eur 1. miljard aan schuldpapier

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014 Samenvatting: dalende rente Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,6% naar 123,7% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

KWARTAALRAPPORTAGE KWARTAALRAPPORTAGE

KWARTAALRAPPORTAGE KWARTAALRAPPORTAGE 4E KWARTAAL 2014 TELEFOON 020 34 17 347 INFO@EFFECTENHUIS.NL Eén blik op een grafiek zegt meer dan duizend woorden We zien het als een jaar van consolidatie na eerdere jaren, waarin het gemiddelde rendement

Nadere informatie

Overall conclusie. Vacatures. beeld opleveren. van de economie van 3,5%, voor ,25%. De consumptie blijft naar verwachting stabiel, maar de

Overall conclusie. Vacatures. beeld opleveren. van de economie van 3,5%, voor ,25%. De consumptie blijft naar verwachting stabiel, maar de he Ontwikkelingen taal 29 Overall conclusie In de tweede helft van 28 sloeg de kredietcrisis ook in Nederland over naar de rest van de economie. De vooruitzichten voor 29 en 21 zijn in recordtempo verslechterd.

Nadere informatie

MACRO-VRAAG EN MACRO-AANBOD

MACRO-VRAAG EN MACRO-AANBOD pdf18 MACRO-VRAAG EN MACRO-AANBOD De macro-vraaglijn of geaggregeerde vraaglijn geeft het verband weer tussen het algemeen prijspeil en de gevraagde hoeveelheid binnenlands product. De macro-vraaglijn

Nadere informatie

Niettemin, blijft de inflatie in de V.S. op een laag niveau en alleszins onder het FED target van 2%.

Niettemin, blijft de inflatie in de V.S. op een laag niveau en alleszins onder het FED target van 2%. November 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Renteverhoging verwacht Recent gaf de Amerikaanse centrale bank indirect aan dat de kans op een renteverhoging in december meer waarschijnlijk

Nadere informatie

Examen VWO. Economie 1 (nieuwe stijl)

Examen VWO. Economie 1 (nieuwe stijl) Economie 1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 17 mei 13.30 16.30 uur 20 01 Voor dit examen zijn maximaal 65 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Productinformatie rentemanagement

Productinformatie rentemanagement Productinformatie rentemanagement 2 Inhoud Uw onderneming en mogelijke renterisico s 3 Renteswap 5 Rentecap 9 Meer informatie De producten in deze brochure zijn rentederivaten. Rentederivaten zijn complexe

Nadere informatie

Thermometer economische. crisis

Thermometer economische. crisis 8 Thermometer economische oktober 20 crisis 06//20 Inleiding In deze achtste Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke thema s gevolgd (economie, arbeidsmarkt,

Nadere informatie

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013). Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2014 129,5%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 31 maart 2014. Over de eerste zes maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad

Nadere informatie

Informatie over beleggingen in de prepensioneringsregeling

Informatie over beleggingen in de prepensioneringsregeling Informatie over beleggingen in de prepensioneringsregeling Heeft u vragen over dit beleggingsverslag of over de prepensioneringsregeling? Neemt u dan gerust contact op met onze Klantenservice. De contactgegevens

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal april 2015 t/m 30 juni 2015

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal april 2015 t/m 30 juni 2015 Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 De maand dekkingsgraad ultimo juni is sterk gestegen t.o.v eind maart De beleidsdekkingsgraad is gedaald van

Nadere informatie

Groei of krimp? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 7 en 4K Hoofdstuk 5 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 2

Groei of krimp? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 7 en 4K Hoofdstuk 5 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 2 Groei of krimp? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 7 en 4K Hoofdstuk 5 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 2 Als je moet kiezen welk plaatje je op je cijferlijst zou willen hebben,

Nadere informatie

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het derde kwartaal gestegen van 16.893 miljoen naar 17.810 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het derde kwartaal gestegen van 16.893 miljoen naar 17.810 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013). Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2014 130,4%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 30 juni 2014. Over de eerste negen maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad

Nadere informatie

Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen

Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen De mondiale markt voor onderhandse derivaten - niet gestandaardiseerd verhandeld op de beurs maar in maatwerk tussen grote partijen - is sinds

Nadere informatie

Nederlandse economie in zicht

Nederlandse economie in zicht Nederlandse economie in zicht Groei boven 2% Economisch Bureau Nederland 2 juni 2015 Groei versnelt tot meer dan 2% in 2015 en 2016 De Nederlandse economie heeft de laatste twee kwartalen een behoorlijke

Nadere informatie

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015.

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. Kwartaalbericht 2015 Samenvatting De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. De reële dekkingsgraad ultimo tweede kwartaal was

Nadere informatie

visie op 2018 Vice seminar a.s.r. vermogensbeheer 1 november 2017 Jack Julicher, Chief Investment Officer

visie op 2018 Vice seminar a.s.r. vermogensbeheer 1 november 2017 Jack Julicher, Chief Investment Officer visie op 2018 Vice seminar a.s.r. vermogensbeheer 1 november 2017 Jack Julicher, Chief Investment Officer de zon schijnt, maar centrale banken vinden het nog fris 2 okt-16 nov-16 dec-16 jan-17 feb-17 mrt-17

Nadere informatie

Prinsjesdag 2014. Stand van zaken MKB. Rabobank Nederland, september 2014

Prinsjesdag 2014. Stand van zaken MKB. Rabobank Nederland, september 2014 Prinsjesdag 2014 Stand van zaken MKB Rabobank Nederland, september 2014 Internationale omgeving Basisscenario De wereldeconomie groeit ook in 2014, met name in de VS, maar spectaculair is het allemaal

Nadere informatie

ECONOMISCHE EN SOCIALE CONVERGENTIE IN DE EU: BELANGRIJKE FEITEN

ECONOMISCHE EN SOCIALE CONVERGENTIE IN DE EU: BELANGRIJKE FEITEN VOLTOOIING VAN DE EUROPESE ECONOMISCHE EN MONETAIRE UNIE Bijdrage van de Commissie aan de Leidersagenda #FutureofEurope #EURoadSibiu ECONOMISCHE EN SOCIALE CONVERGENTIE IN DE EU: BELANGRIJKE FEITEN Figuur

Nadere informatie

10-jaars rente Duitsland. 10-jaars rente VS. Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 4 e kwartaal 2017

10-jaars rente Duitsland. 10-jaars rente VS. Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 4 e kwartaal 2017 In onze tweede nieuwsbrief nieuwe stijl blikken wij terug op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor het komende kwartaal.

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 105,7% naar 110,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

5,8. Praktische-opdracht door een scholier 1585 woorden 12 december keer beoordeeld

5,8. Praktische-opdracht door een scholier 1585 woorden 12 december keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 1585 woorden 12 december 2007 5,8 10 keer beoordeeld Vak Economie Conjunctuur Deze praktische opdracht gaat over conjunctuur. Ik beantwoord een aantal vragen in mijn

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.

Nadere informatie

Persbijeenkomst jaarverslag ABP 2008. Amsterdam, 11 mei 2009

Persbijeenkomst jaarverslag ABP 2008. Amsterdam, 11 mei 2009 Persbijeenkomst jaarverslag ABP 20 Amsterdam, 11 mei 2009 20: een bijzonder jaar Sterke positie begin 20 met dgr van 140% Volledige indexatie en volledige na-indexatie Halfjaarcijfers al minder rooskleurig

Nadere informatie

Rentevisie 2010-1. 28 januari 2010

Rentevisie 2010-1. 28 januari 2010 Rentevisie 2010-01 28 januari 2010 Goede voornemens moeten ook geloofwaardig zijn Goede voornemens zijn belangrijker dan ooit. En dan hebben we het niet over de voornemens die met Nieuwjaar gemaakt zijn;

Nadere informatie

Het 4 e kwartaal van 2014.

Het 4 e kwartaal van 2014. 1 Het 4 e kwartaal van 2014. Zoals werd aangegeven aan het einde van het derde kwartaal van 2014 zou voorzichtigheid betracht worden bij het investeren in aandelen. De kansen op topvorming werden zo groot

Nadere informatie

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG rente rente Datum: 2 januari 2013 Terugblik renteontwikkeling 2012: de hypotheekmarkt is dood 2012 was een heel saai jaar. Er waren maar heel weinig wijzigingen in de hypotheekrentes. Je kunt wel zeggen

Nadere informatie

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands

Nadere informatie

Orderboekje historisch gezien op vrij hoog niveau

Orderboekje historisch gezien op vrij hoog niveau jun-11 sep-11 dec-11 mrt-12 jun-12 sep-12 dec-12 mrt-13 jun-13 sep-13 dec-13 mrt-14 jun-14 sep-14 dec-14 mrt-15 jun-15 sep-15 dec-15 mrt-16 jun-16 sep-16 dec-16 mrt-17 jun-17 Perscontact Frederik Bronckaerts

Nadere informatie

Op zoek naar rendement? Zoek niet langer

Op zoek naar rendement? Zoek niet langer Op zoek naar rendement? Zoek niet langer High-yield en opkomende markten Juni 2014 Uitsluitend voor professionele beleggers De rente op staatsobligaties blijft nog lang laag. In het nauw gedreven door

Nadere informatie

Sprekende Cijfers. Kwartaalbericht Q1 Woningmarkt Pagina 1 van 9 regio Den Haag april Regio Den Haag

Sprekende Cijfers. Kwartaalbericht Q1 Woningmarkt Pagina 1 van 9 regio Den Haag april Regio Den Haag Sprekende Cijfers 2014-1 Woningmarkt regio Den Haag Sprekende Cijfers Kwartaalbericht Woningmarkt Pagina 1 van 9 regio Den Haag april 2014 Regio Den Haag Inleiding Robert Kuiper Rudi van Wechem Voor u

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2003-II

Eindexamen economie 1 vwo 2003-II Opgave 1 Van protectie naar vrijhandel De overheid in een opkomend industrieland wil de economische ontwikkeling stimuleren. Daartoe is een aantal jaren geleden een auto-industrie opgezet. Een dergelijke

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden

Crisismonitor Drechtsteden Crisismonitor juni 211 (cijfers t/m maart 211) Inhoud: 1. Werkloosheid 2. Werkloosheid naar leeftijd 3. Vacatures, bedrijven, leegstand 4. Woningmarkt Hoe staan de er voor op de arbeidsmarkt en de woningmarkt?

Nadere informatie

Visie op 2010 Hoop op herstel

Visie op 2010 Hoop op herstel Visie op 21 Hoop op herstel Dr. A.E. (Annelies) Hogenbirk 15 december 29 Rabobank Economisch Onderzoek Agenda Terugblik op de recessie Mondiale economische ontwikkelingen Groene loten Waar zit de groei?

Nadere informatie

Bouwproductie & prognoses. BouwKennis BusinessClub Jacco Ridderhof - 4 maart 2015

Bouwproductie & prognoses. BouwKennis BusinessClub Jacco Ridderhof - 4 maart 2015 Jacco Ridderhof Bouwproductie & prognoses BouwKennis BusinessClub Jacco Ridderhof - 4 maart 2015 2 3 Opbouw presentatie Nederland: economische context en de impact op: Woningnieuwbouwproductie tot en met

Nadere informatie

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Economie en onderneming De macro-economische vooruitzichten 2006-2012 voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Meyermans, E. & Van Brusselen, P. (2006).

Nadere informatie