Lijst van de Figuren...3. Gebruikte Afkortingen...5 Inleidende Beschouwingen...7

Transcriptie

1 Lijst van de Figuren...3 Gebruikte Afkortingen...5 Inleidende Beschouwingen...7 Historisch Overzicht Nationale Perceptie van de Strategische Omgeving Het Strategisch Concept van de Europese Unie: de dreigingsperceptie Perceptie van de strategische omgeving van de tien nieuwe lidstaten Algemeen De Baltische Staten De Visegrad landen Slovenië Malta en Cyprus Besluit Veiligheids- en Defensieconcepten Het Strategisch Concept van de Europese Unie: Veiligheids- en Defensieconcepten van de Europese Unie Andere ontwikkelingen inzake het GBVB/EVDB die een impact hebben op de veiligheids- en defensieconcepten van de Europese Unie Opmerking, betekenis en implicaties De nationale veiligheids- en defensieconcepten van de nieuwe lidstaten De nieuwe EU-lidstaten die lid zijn van de NAVO De nieuwe neutrale EU-lidstaten Besluit Allianties en Internationale Samenwerking Internationale, regionale en bilaterale samenwerking De Westerse Gemeenschap en de Westerse structuren NAVO Europese Unie Besluit Opdrachten van de Strijdkrachten Inleiding Opdrachten, taken en doelstellingen De opdrachten vervat in de verdragen van de Allianties Territoriale verdediging, de hoofdopdracht De internationale verdragen De nationale bepalingen Vredesondersteunende en humanitaire operaties Overzicht Wettelijk kader Gevolgen Een kwantitatieve benadering De overige opdrachten

2 4.7. Besluit Structuur van de Strijdkrachten en Personeelsgebonden Aspecten Inleiding De nationale herstructureringsprogramma s Personeel Het aantal militairen per lidstaat De dienstplicht Besluit Defensiebegroting Inleiding Vergelijking van de defensiebudgetten Besteding van het defensiebudget Besluit Militaire Uitrusting Inleiding Ontwikkeling van de militaire capaciteiten vanuit EU-perspectief Algemeen Europees bureau voor bewapening en strategisch onderzoek Permanente gestructureerde samenwerking Battle groups en Headline Goal De nieuwe EU-lidstaten en hun militaire uitrusting Een kwantitatief overzicht Een kwalitatieve vergelijking Besluit Bibliografie

3 Lijst van de Figuren Figuur 1: De territoriale verdedigingsopdracht in functie van de dreigingsperceptie tegenover het grondgebied Figuur 2: Militaire bijdrage van de tien toegetreden EU-lidstaten in Irak...65 Figuur 3: Begin van de vredesondersteunende en humanitaire opdrachten...68 Figuur 4: Aantal militairen in vredesondersteunende VN-operaties in Figuur 5: Aantal militairen in vredesondersteunende VN-operaties in 2003 ten opzichte van de totale omvang van de strijdkrachten in vredestijd...71 Figuur 6: Aantal strijdkrachten toegezegd voor de Headline Goal van de nieuwe EU-lidstaten Figuur 7: Aantal strijdkrachten toegezegd voor de Headline Goal ten opzichte van de totale omvang van de strijdkrachten in vredestijd...75 Figuur 8: Evolutie van het aantal militairen in de EU-10 van 1994 tot Figuur 9: Het aantal militairen als percentage van de bevolking in Figuur 10: Het aantal dienstplichtigen in de EU Figuur 11: Defensiebudgetten van de 25 EU-lidstaten...91 Figuur 12: Defensiebudgetten van de 25 EU-lidstaten in vergelijking tot de PPS...93 Figuur 13: Besteding van de defensiebudgetten van de 25 EU-lidstaten...95 Figuur 13: Overzicht van de wapensystemen bij de landmacht in de EU Figuur 14: Verdeling van de wapensystemen bij de landmacht tussen de oude en de nieuwe EU-lidstaten Figuur 15: Overzicht van de wapensystemen bij de marine in de EU Figuur 16: Verdeling van de wapensystemen bij de marine tussen de oude en de nieuwe EU-lidstaten Figuur 17: Overzicht van de wapensystemen bij de luchtmacht in de EU Figuur 18: Verdeling van de wapensystemen bij de luchtmacht tussen de oude en de nieuwe EU-lidstaten

4 4

5 Gebruikte Afkortingen AAR APC AWACS BBP BNP C3R CDM CENCOOP CIMIC CJTF COMECON DATF DCI ECAP EMMF ESDI EMU EU EVDB GBVB HHG HQ ISTAR JRRF KFOR LoI MDF NAVO NBC OCCAR OVSE PCA PCC PSO RRF SAR PfP UAV WEU Air-to-Air Refuelling Armoured Personnel Carrier Airborne Warning and Control System Bruto Binnenlands Product Bruto Nationaal Product Command Control Communications and Reconnaissance Mechanisme voor de Ontwikkeling van de Vermogens Central European Co-operation for Peace Support Civiel-militaire samenwerking Combined Joint Task Force Deployable Air Task Force Defence Capabilities Initiative European Capabilities Action Plan European Multinational Maritime Force European Security and Defence Identity Europese Monetaire Unie Europese Unie Europees Veiligheids- en Defensiebeleid Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Helsinki Headline Goal Headquarters Intelligence, Surveillance, Target Acquisition and Reconnaissance Joint Rapid Reaction Forces Kosovo Force Letter of Intent Main Defence Forces Noord-Atlantische Verdragsorganisatie Nucleair Biologisch Chemisch Organisation Conjointe de Coopération en matière d'armement Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa Partnership and Cooperation Agreement Prague Capabilities Commitment Peace Support Operations Rapid Reaction Force Search And Rescue Partnership for Peace Unmanned Aerial Vehicle West-Europese Unie 5

6 6

7 Inleidende Beschouwingen Op 1 mei 2004 traden tien nieuwe lidstaten toe tot de Europese Unie. Deze uitbreiding was de grootste, niet alleen in omvang, maar ook in diversiteit, in de tot nog toe succesvolle uitbreidingsgeschiedenis van de Unie. 1 De oppervlakte van de Unie neemt toe met 23% en de bevolking breidt uit met 75 miljoen inwoners. Ook de verscheidenheid aan culturen en historische ervaringen wordt groter. De Unie staat aan het begin van de 21 ste eeuw dan ook voor de uitdaging om het continent verder te integreren en de zone van stabiliteit en welvaart uit te breiden met de nieuwe lidstaten. Meer dan het geval was bij de vorige uitbreidingen, zal deze uitbreiding een invloed hebben op de werkwijze van de Europese instellingen, maar ook op de verschillende beleidsdomeinen. In het Verdrag van Amsterdam werden dan ook al de eerste bepalingen opgenomen die hiermee rekening moesten houden. Nadien werd tijdens de Top van Laken beslist om een Conventie in het leven te roepen. Deze had de ambitie om een ontwerptekst voor een grondwettelijk verdrag op te stellen, die de uitgebreide Unie eenvoudiger, democratischer en effectiever moest maken. Het was duidelijk dat de bestaande mechanismen niet doeltreffend meer zouden zijn in een Unie van 25 leden. De staatshoofden en regeringsleiders raakten het in december 2003 echter niet eens over het nieuwe grondwettelijke verdrag. Eensgezindheid werd pas bereikt in juni 2004 tijdens de Europese Raad te Brussel. Wat zal de impact zijn van de EU-uitbreiding op het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB)? In welke mate zullen de nieuwe lidstaten een invloed hebben op de ontwikkeling van het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB)? Tijdens de toetredingsonderhandelingen konden de hoofdstukken over het GBVB en het EVDB afgesloten worden zonder noemenswaardige problemen. De toetredende lidstaten aanvaardden het acquis communautaire zonder afwijkingen of overgangsperiode en ze brachten hun buitenlands beleid stelselmatig in overeenstemming met het beleid van de Unie. De toetredende lidstaten lagen niet dwars. Er stond in dit beleidsdomein niet echt veel op het spel. In tegenstelling tot andere beleidsdomeinen zoals het landbouwbeleid waren er bovendien geen financiële implicaties. De landen moesten vooral op nationaal vlak de nodige wettelijke en institutionele maatregelen treffen. Bovendien had de Unie beslist om mogelijke probleemkwesties uit de weg te gaan. 1 Het Verdrag van Parijs (1951) en het Verdrag van Rome (1957) werden ondertekend door de zes stichtende staten; België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. De eerste EU-uitbreiding vond plaats in 1973 met Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. In 1981 trad Griekenland toe en in 1986 vervoegden Portugal en Spanje de Unie. De vierde EU-uitbreiding greep plaats in 1995 toen Finland, Oostenrijk en Zweden toetraden. 7

8 Zo maakte de Unie er geen probleem van dat Estland en Letland nog geen geratificeerde grensovereenkomsten hadden met Rusland. Ook de kwestie rond Cyprus werd omzeild, de Unie stelde immers dat een oplossing voor het Cyprus-probleem geen vereiste was voor een toetreding. Een van de meest gevoelige punten tijdens de besprekingen betrof de enclave Kaliningrad. De Unie benadrukte dat er een samenwerking moest ontwikkeld worden met Kaliningrad om een destabilisatie in de regio te vermijden. Als gevolg van deze verklaring leverde Litouwen grote inspanningen voor het uitwerken van een visa- en transitsysteem met Rusland. Ook het stimuleren van de economische en de sociale ontwikkelingen in Kaliningrad deed de spanningen wegebben. Zullen de recent toegetreden lidstaten nieuwe accenten leggen in het GBVB en het EVDB? Vermits acht van de tien nieuwe lidstaten niet alleen geografisch, maar ook historisch steeds in de schaduw lagen van het machtige Rusland, zal de relatie tussen de Unie en Rusland meer op de voorgrond treden. Ook na de Koude Oorlog was Rusland voor de Baltische Staten nog steeds een potentiële dreiging. Meer dan de meeste Westerse landen, zijn de Centraal- en Oost-Europese landen nog bezorgd over de gevolgen van een Russische onstabiliteit. Met uitzondering van de neutrale staten Cyprus en Malta, staat ook de relatie met de Verenigde Staten en de NAVO op de voorgrond. 2 De jonge democratieën konden steeds rekenen op Amerikaanse steun, maar ook de militaire bescherming die uitgaat van de NAVO lijkt voor hen overtuigender dan deze van de Unie. De oorlog in Irak illustreerde deze uitgangspunten. De gemeenschappelijke brief van de Vilnius Tien 3, die het Amerikaanse beleid over Irak ondersteunden, bracht de onenigheid in Europa pijnlijk aan het licht. Er werd gepraat over het oude en nieuwe Europa. Vele waarnemers, ondermeer J. Delors, waren echter van oordeel dat de uitbreiding van de Unie geen hinderpaal zal vormen voor het GBVB. De problemen zijn volgens hen vooral te herleiden tot het gebrek aan een doeltreffende besluitvorming. De besluitvorming en de institutionele kwesties waren tijdens de Conventie dan ook nauw gelinkt aan de GBVB-aangelegenheden. 4 Met de uitbreiding wordt de Unie ook meer geconfronteerd met de problemen rond de Balkan. Slovenië en Hongarije ervaren dagelijks de grensoverschrijdende nevenverschijnselen van het conflict, zoals immigratie en internationale misdaad. Maar de toetreding van beide landen biedt ook opportuniteiten. De geografische ligging en de kennis van lokale culturen en talen zijn significante voordelen. Bovendien kan Slovenië een voorbeeldfunctie vervullen voor de andere voormalige deelrepublieken van Joegoslavië in hun democratiseringsproces en integratie in het Westen. 2 Cyprus en Malta wensen voorlopig niet toe te treden tot de NAVO en ze zijn ook niet betrokken bij de PfP-activiteiten. 3 Op 7 februari 2003 werd een gemeenschappelijke brief ondertekend door Albanië, de Baltische Staten, Bulgarije, Kroatië, Macedonië, Roemenië, Slowakije en Slovenië. 4 Cameron F. en Primatavora A., Enlargement, CFSP and the Convention: the role of the accession states, in EPIN Working Paper Nr. 5, juni

9 Vervolgens zal door de toetreding van Cyprus ook de relatie tussen de Unie en Ankara in een nieuw daglicht worden geplaatst. De kwestie Cyprus zal immers in grote mate de beslissingen beïnvloeden die eind dit jaar genomen worden omtrent de toetreding van Turkije tot de Unie. Tenslotte is er de strategische positie van Malta. Als brug tussen Europa en Afrika zal het eiland geregeld de aandacht vestigen op de gevolgen van de groeiende sociale ongelijkheden, de economische onevenwichten en de religieuze verschillen tussen beide continenten en de gevaren hiervan voor de veiligheid en de stabiliteit van de Unie. De nieuwe lidstaten zijn in vergelijking met de Unie relatief arm. 5 Het zijn met uitzondering van Polen allemaal kleine staten. Dat maakt dat er een grote kloof bestaat tussen de nieuwe lidstaten en de 15 EU-staten op het gebied van de GBVB-middelen. Het gaat hierbij niet enkel over militaire macht of het aantal militairen. In de nieuwe lidstaten zijn er ook minder beschikbare instrumenten op het gebied van het buitenlands beleid en is hun economische, politieke en diplomatieke invloed veel beperkter. 6 De militaire meerwaarde van de uitbreiding is inderdaad bijzonder klein. Het totale defensiebudget van de EU-lidstaten is door de toetreding met de tien nieuwe leden met amper 5% gestegen. De militaire capaciteiten van de nieuwe leden zijn bovendien vaak verouderd. Een relevante bijdrage moet eerder gezocht worden in de uitbreiding van het grondgebied van de Unie en in het feit dat de nieuwe lidstaten beschikken over een aantal niche capabilities. De kleine lidstaten leggen er nochtans de nadruk op dat ze ook op het gebied van het GBVB en het EVDB als gelijke willen behandeld worden. Polen wenst zelfs als grote lidstaat beschouwd te worden. Alle vormen van versterkte samenwerking inzake het GBVB en het EVDB stuiten nochtans op het nodige scepticisme. De nieuwe lidstaten vrezen immers om hierdoor uitgesloten en als tweederangs leden beschouwd te worden. Door de deelname aan het EU-beleid zal het voor de nieuwe leden alleszins eenvoudiger worden om internationaal gehoord te worden en zullen de Centraal- en Oost-Europese landen evenwichtiger in dialoog kunnen treden met Rusland. De nieuwe lidstaten beschikken nog niet over het nodige aanzien en over de nodige middelen om een grote impuls te geven aan het GBVB of aan het EVDB, maar anderzijds zullen ze een verdere integratie in die materie ook niet verhinderen. Bovendien kunnen ze met hun handelsrelaties en hun interregionale samenwerking het pad effenen voor stabiliteit en een duurzaam partnerschap tussen de Unie en derde landen zoals Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en andere. 5 Het BBP per inwoner van de nieuwe lidstaten is laag. Hun gemiddelde bedraagt minder dan de helft dan dat van de 15 EU-lidstaten. Cyprus heeft met 80% van het EU-gemiddelde het hoogste BBP per inwoner van de nieuwe lidstaten, Letland is met amper 33% het armste land. 6 Missiroli A., The impact of EU enlargement on CFSP priorities, colloquium van het KHID van 19 maart 2003 te Brussel. 9

10 De voorbije jaren werd in het Defensiestudiecentrum het veiligheids- en defensiebeleid bestudeerd van de vijftien EU-lidstaten. Aansluitend werd in een vergelijkende studie, die werd gepubliceerd in Veiligheid en Strategie Nr 78 van september 2003, gezocht naar elementen van convergentie en divergentie. De studie trachtte met andere woorden aan te tonen in welke domeinen het voor de Vijftien eenvoudiger zou zijn om samen te werken en in welke domeinen een verdere samenwerking of integratie op verzet zou stuiten. Het voorbije jaar werden de tien nieuwe EU-lidstaten bestudeerd volgens het zelfde canvas. 7 Niet alleen de officiële documenten, maar ook analyses, commentaren en andere documenten werden hiervoor gebruikt. Deze studie werd gepubliceerd in Veiligheid en Strategie Nr 81, 83 en Deze afzonderlijke studies geven een goed beeld van de krachtlijnen van iedere lidstaat met betrekking tot de aandachtspunten van het canvas. In deze studie wordt opnieuw getracht om elementen van convergentie en divergentie te vinden. Hierbij worden de tien nieuwe lidstaten met elkaar vergeleken en wordt er ook nagegaan in welke mate zij op het gebied van het GBVB en het EVDB aansluiten bij de vijftien traditionele lidstaten. 7 Nationale perceptie van de strategische omgeving, Veiligheids- en defensieconcepten, Allianties en internationale samenwerking, Opdrachten van de strijdkrachten, Structuur van de strijdkrachten en personeelsgebonden aspecten, Defensiebegroting, Militaire uitrusting. 8 Van Camp S., De veiligheids- en defensiepolitiek van de Baltische Staten, in Veiligheid en Strategie Nr 81 van januari 2004, Berth E, De veiligheids- en defensiepolitiek van Hongarije, Polen en Tsjechië, in Veiligheid en Strategie Nr 83 van maart 2004 en Van Camp S. en Berth E., De veiligheids- en defensiepolitiek van Slovenië, Slowakije, Cyprus en Malta, in Veiligheid en Strategie Nr 85 van juni

11 Historisch Overzicht De tien nieuwe lidstaten van de Europese Unie zijn grosso modo onder te verdelen in twee à drie groepen. Enerzijds zijn er de acht Centraal- en Oost-Europese landen, met een aparte plaats voor Slovenië, en anderzijds zijn er de Zuid-Europese landen Malta en Cyprus. Ondanks deze algemene indeling zijn er belangrijke verschillen tussen Cyprus en Malta, maar ook de Centraal- en Oost-Europese landen vormen geenszins één blok. In het verleden werden de Centraal- en Oost-Europese landen 9 gedomineerd door het Habsburgse Rijk. Tijdens deze periode poogden ook het Russische en het Osmaanse Rijk hun invloed uit te oefenen op de regio. Beiden beschouwden en behandelden de regio als hun periferie. Als gevolg hiervan moesten de Centraal- en Oost-Europese landen doorheen hun geschiedenis steeds vechten voor hun voortbestaan. Met het einde van de Eerste Wereldoorlog werden de landsgrenzen hertekend en konden de landen zich autonoom ontwikkelen. In tegenstelling tot het relatieve succes van de Baltische Staten en Tsjecho-Slowakije, maakten interne politieke geschillen in Polen dat het land er niet in slaagde om de archaïsche landbouw achter zich te laten en over te schakelen naar een moderne industriestaat. Hongarije, koos evenals Bulgarije en Roemenië, het fascistische pad. De Tweede Wereldoorlog maakte verdere ontwikkelingen onmogelijk. Met het einde van de oorlog en als gevolg van de opdeling van Europa werden de Centraalen Oost-Europese landen satellietstaten van Moskou. De gehele handel en economie stonden via het COMECON in functie van het sovjetbelang. Ook de politieke en de militaire belangen van de satellietstaten werden door het Warschaupact gelijkgeschakeld met deze van Moskou. Na meer dan veertig jaar communisme slaagden de landen er in in om hun soevereiniteit en onafhankelijkheid terug te winnen. In tegenstelling tot de snelle en meestal vreedzame overgang naar parlementaire democratieën, verliep de transitie op economisch vlak veel moeilijker. De plotse overgang van economische planning en een centrale geleide economie naar een vrijemarkteconomie zorgde voor heel wat economische en financiële problemen. In Polen was de pijn kort maar hevig, in andere landen was de overgang geleidelijker maar bijgevolg ook langer. Sinds de jaren negentig is de economie in de Centraal- en Oost-Europese landen gemiddeld dubbel zo sterk gegroeid dan in de vijftien EU-lidstaten. Ook de inflatie lijkt onder controle en de tekorten op de handelsbalans en op de overheidsbegroting lijken zich te stabiliseren. Zoals ook Marc Franco benadrukt, moet evenwel worden opgemerkt dat deze positieve resultaten gerealiseerd werden ten koste van de sociale welvaart. In tegenstelling tot de communistische periode worden de landen geconfronteerd met hoge werkloosheidscijfers en worden de sociale voorzieningen drastisch teruggedraaid of opgedoekt. 9 Franco, Marc, Centraal-Europa, Een periferie van de Europese Unie?. In: NoordZuid Cahier, Okt

12 Een bijzondere plaats in de Centraal- en Oost-Europese regio is voorbehouden voor Slovenië. Slovenië behoort tot de Slavische volkeren en maakte deel uit van het Koninkrijk der Serviërs, Kroaten en Slovenen, dat in 1918 werd opgericht en later uitgebreid werd met Kosovo, Macedonië en Montenegro. Tien jaar na de oprichting van het koninkrijk ontstond de koninklijke dictatuur Joegoslavië. Met de dood van de Joegoslavische leider Tito namen de spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen toe. Slovenië wenste meer vrijheid en aansluiting bij het Westen en riep in 1991 de onafhankelijkheid uit. Ondanks verzet van Joegoslavië werd het land erkend door Duitsland en nadien ook door de andere landen van de Europese Unie. Totaal verschillend van deze Centraal- en Oost-Europese regio is de geschiedenis van Cyprus en Malta. Toch wordt ook het bestaan van Cyprus gekenmerkt door een voortdurende overheersing door vreemde mogendheden. Uiteindelijk werd het eiland ingelijfd als een Britse kolonie en verwierf het in 1960 de onafhankelijkheid. Het vreedzaam naast elkaar leven van de 80% Grieks-Cyprioten en de 20% Turks- Cyprioten resulteerde amper drie jaar na de onafhankelijkheid in een politieke crisis. Als reactie op de coup tegen de Turks-Cypriotische president, organiseerden de Turken een militaire interventie waardoor het eiland werd opgesplitst in een noordelijk Turks gedeelte en zuidelijk Grieks gedeelte. In 1983 riep de Turks-Cypriotische president Denktash de onafhankelijke Turkse Republiek van Noord-Cyprus uit die evenwel enkel door Turkije werd herkend. Ondanks talrijke inspanningen van de internationale gemeenschap blijft het eiland tot op heden verdeeld. Evenals Cyprus heeft ook Malta als gevolg van zijn strategische ligging een bewogen geschiedenis achter de rug. Het eiland werd achtereenvolgens overheerst door de Feniciërs, de Puniërs, het Romeinse en Byzantijnse Rijk. Nadien werd het geconfronteerd met invallen van verschillende Arabische volkeren. Het eiland maakte ook deel uit van het Habsburgse Rijk. Na deze en talrijke andere bezettingen werd Malta op het einde van de achttiende eeuw veroverd door Napoleon. In 1814 werd het eiland een Britse kroonkolonie, waarna het in 1964 onafhankelijk werd en tien jaar later de Republiek werd uitgeroepen. 12

13 1. Nationale Perceptie van de Strategische Omgeving 1.1. Het Strategisch Concept van de Europese Unie: de dreigingsperceptie In de samenvattende studie van de vijftien EU-lidstaten werd beklemtoond dat de nationale perceptie van de strategische omgeving een rechtstreekse invloed heeft op het totstandkomen van de nationale veiligheids- en defensieconcepten 10. Deze vormen op hun beurt de basis voor het nationale veiligheids- en defensiebeleid. Ook in het kader van de Europese Unie is het belangrijk dat er een Europese perceptie van de strategische omgeving bestaat waarbij de dreigingen worden afgewogen tegenover de gemeenschappelijke en fundamentele belangen van de Unie. Bij het afronden van de studie in september 2003 beschikte de Unie niet over een dergelijke gezamenlijke en gedeelde perceptie van de strategische omgeving. Intussen is er het Strategisch Concept van de Europese Unie A Secure Europe in a Better World: European Security Strategy 11 dat een antwoord poogt te bieden op deze tekortkoming. De Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de Europese Unie, de heer Solana, kreeg van de staatshoofden en regeringsleiders de opdracht om te bepalen welke de dreigingen zijn waarmee de Unie wordt geconfronteerd en welke beleidsopties de Unie tegenover deze nieuwe bedreigingen moet stellen. Het Strategisch Concept stelt dat Europa nog nooit zo welvarend, veilig en vrij is geweest daar met het einde van de Koude Oorlog een einde werd gemaakt aan de bedreigingen van vrede en aan de uitdagingen waarmee de landen in Europa werden geconfronteerd. Toch maakte zo benadrukt ook de Strategie het uitbreken van het conflict in de Balkan duidelijk dat Europa nog steeds niet vrij is van oorlog en conflict. Met het einde van de Koude Oorlog ontstonden nieuwe risico s, dreigingen en uitdagingen die diffuser, minder zichtbaar en minder voorspelbaar zijn. Daarenboven situeren de dreigingen zich vaak ver weg, maar kunnen ze desalniettemin zeker in dit tijdperk van mondialisering even zorgwekkend zijn als dreigingen die van dichtbij komen. Het traditionele concept van zelfverdediging dat stand hield tot en met de Koude Oorlog was gebaseerd op de dreiging van een invasie. Zoals het Strategisch Concept echter aangeeft zal de eerste verdedigingslinie zich met de nieuwe dreigingen vaak buiten de grenzen van de Unie bevinden. In tegenstelling tot de omvangrijke, zichtbare bedreiging tijdens de Koude Oorlog is geen enkele nieuwe dreiging louter militair en kan ze ook niet met uitsluitend militaire middelen worden aangepakt. 10 COLLINS, Dominique, VAN CAMP, Serge, De EU-lidstaten en het EVDB, elementen van convergentie en divergentie. Les Etats membres de l UE et la PESD, éléments de convergence et de divergence. In: Veiligheid en Strategie. Sécurité et Stratégie. Defensiestudiecentrum. Nr.78. Sept EUROPEAN UNION, A Secure Europe in a better world, European Security Strategy, European Council, Brussels, 12 Dec

14 De Europese Unie is zo benadrukt het Strategisch Concept bijzonder goed uitgerust om antwoord te bieden op conflictsituaties waarvan de aanpak een combinatie van tal van instrumenten vereist. Het Strategisch Concept identificeert een aantal grote dreigingen, met name de dreigingen die uitgaan van terrorisme, massavernietigingswapens, regionale conflicten, mislukte staten en georganiseerde misdaad. Opvallend is de wijziging tussen de eerste en de definitieve versie van het Strategisch Concept. In de versie van juni 2003 lag de nadruk bijna uitsluitend op de gevaren van terrorisme en massavernietigingswapens 12. Het is pas in de uiteindelijke versie dat er meer aandacht komt voor regionale conflicten en de negatieve gevolgen van de mondialisering. Evenals de Amerikaanse veiligheidsdoctrine, beklemtoont het Strategisch Concept van de Europese Unie de gevaren die uitgaan van terrorisme, massavernietigingswapens en mislukte staten. De veiligheidsdoctrine stelt dat de Europese Unie zowel een doelwit als een basis is voor terroristen. Het bestaan van mislukte staten met onbehoorlijk bestuur, corruptie, machtsmisbruik, zwakke instellingen, alsook het gebrek aan controle en burgeroorlogen ondermijnen de pogingen tot global gouvernance en dragen bij tot de regionale onstabiliteit. Niet alleen terrorisme en mislukte staten, maar ook de verspreiding van massavernietigingswapens en een wedloop om dergelijke wapens in het Midden- Oosten vormen zo stelt de Strategie potentiële gevaren voor de Unie. Door de vooruitgang in biologische wetenschappen kan de kracht van biologische wapens toenemen. Ook aanvallen met chemisch en radiologisch materieel worden beschouwd als een ernstige potentiële dreiging. Tot slot vormt ook de verspreiding van missile-technologie een destabiliserende factor die Europa kan blootstellen aan steeds grotere gevaren. Regionale conflicten zoals in Kashmir, het Gebied van de Grote Meren en Korea, alsook conflicten dichterbij in eerste instantie in het Midden-Oosten vormen een dreiging voor de veiligheid van de Unie daar ze zowel een rechtstreekse als een onrechtstreekse invloed hebben op de veiligheidsbelangen van de Europese Unie. Geweld en onderdrukte conflicten kunnen leiden tot extremisme, terrorisme en mislukte staten. Ze kunnen tevens een voedingsbodem vormen voor de georganiseerde misdaad en de vraag naar massavernietigingswapens. Tot slot stelt de Strategie dat Europa een uitgelezen doelwit is voor georganiseerde misdaad, grensoverschrijdende smokkel van drugs, vrouwen, illegale migranten en wapens. De opbrengsten van de smokkel van drugs, diamanten, hout en kleine wapens versterken het conflict en ondermijnen de rechtsspraak en de sociale orde. 12 SOLANA, Javier, Een veiliger Europa in een betere wereld. Europese Raad. Thessaloniki. 20 juni

15 1.2. Perceptie van de strategische omgeving van de tien nieuwe lidstaten Naast de gezamenlijke dreigingsperceptie zoals geformuleerd in het Strategisch Concept van de Unie, geeft elk land een eigen karakteristieke invulling van wat de belangrijkste dreigingen zijn. Uit de samenvattende studie van de EU-15 bleek duidelijk dat er tussen de vijftien lidstaten een convergentie bestaat inzake de algemene nationale percepties van de strategische omgeving, maar dat elk land desalniettemin eigen accenten legt die voornamelijk het gevolg zijn van de nationale historische evolutie en de geopolitieke realiteit van het land 13. Hoewel de historische invloeden door de tijd werden uitgewist, blijven de geografische karakteristieken, waarin voornamelijk de geografische nabijheid een centrale rol speelt, actueel. Met de uitbreiding van de Unie lijken deze historische en geografische eigenheden verder toe te nemen. In wat hierna volgt, zal nagegaan worden in welke mate de percepties van de nationale omgeving van de nieuwe lidstaten aansluiten bij de dreigingsperceptie van de vijftien EU-landen en bij de dreigingsperceptie zoals geformuleerd in het Strategisch Concept van de Unie Algemeen Het moet benadrukt worden dat er zich met het einde van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie voornamelijk in de Centraal- en Oost-Europese landen een totaal nieuwe kijk opdrong van de strategische omgeving. Zoals in de studies werd beklemtoond, hadden de gebeurtenissen van op verschillende manieren een impact op de perceptie van de strategische omgeving van deze landen en op hun eigen nationale rol in deze gewijzigde context. Enerzijds behoorden de Baltische Staten niet langer tot de Sovjet-Unie en maakten Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië niet langer deel uit van het Warschaupact. Als gevolg hiervan maakten deze landen weliswaar tijdelijk geen deel meer uit van een militair bondgenootschap en zouden ze in geval van een externe dreiging volledig alleen moeten instaan voor hun veiligheid. Anderzijds kwam met het einde van de Koude Oorlog en de desintegratie van de Sovjet- Unie een einde aan de relatieve veiligheid en voorspelbaarheid in Europa en werden de landen geconfronteerd met etnische en interstatelijke conflicten in hun nabije omgeving. Een tweede grote koerswijziging van de strategische en veiligheidsomgeving van deze landen kwam er toen de landen toetraden tot de Europese Unie en de NAVO waardoor ze deel uitmaakten van een gemeenschap van democratische staten en ze niet langer alleen moesten instaan voor hun veiligheid. De aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten en de aanslagen van 11 maart 2004 in Madrid hebben de gevaren van terrorisme, mislukte staten en massavernietigingswapens ook in deze landen op de politieke agenda geplaatst. 13 COLLINS Dominique, VAN CAMP Serge, De EU-lidstaten en het EVDB, elementen van convergentie en divergentie. Les Etats membres de l UE et la PESD, éléments de convergence et de divergence. In: Veiligheid en Strategie. Sécurité et Stratégie. Defensiestudiecentrum. Nr.78. Sept

16 Evenals bij de vijftien EU-lidstaten bestaat er onder de tien nieuwe leden een grote mate van eensgezindheid in de algemene perceptie van de strategische omgeving. Deze algemene en gedeelde veiligheidsperceptie is het gevolg van de gewijzigde veiligheidsomgeving en sluit nauw aan bij de visie van de EU-15, bij het Strategisch Concept van Solana en het Strategisch Concept van de NAVO. Ook de nieuwe lidstaten beklemtonen dat met het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjet- Unie het gevaar van een grootschalig militair conflict is verdwenen, maar dat er in de plaats een toenemend gevaar is ontstaan van niet-militaire dreigingen die diffuus en minder voorspelbaar zijn. Als gevolg van de terroristische aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten en van 11 maart 2004 in Madrid treden ook in die landen meer dan ooit de gevaren van terrorisme, massavernietigingswapens en mislukte staten op de voorgrond. Opvallend is wel dat de Centraal- en Oost-Europese landen als gevolg van hun interne situatie en hun geografische ligging meer dan de traditionele EU-landen de nadruk leggen op het gevaar van ecologische rampen en industriële ongevallen alsook op de nefaste gevolgen van misdaad, corruptie en geweld. Opvallend zijn ook de accentverschillen tussen de noordelijke en de zuidelijke landen. Bij de vijftien traditionele landen viel het op dat de zuidelijke landen eerder dan de noordelijke landen de klemtoon leggen op sociale noden. Dit verschil is in veel mindere mate terug te vinden bij de toetredende landen. De verschillen tussen de noordelijke en de zuidelijke nieuwe lidstaten staan bijna uitsluitend in het teken van de verschillen die voortvloeien uit hun verschillende geografische ligging of specifieke interne situatie in het geval van Cyprus. Evenals bij de traditionele lidstaten bestaat er onder de nieuwe lidstaten eensgezindheid inzake de dreiging die uitgaat van de onstabiele regio s aan de grenzen van de uitgebreide Unie. Het betreft voornamelijk de gevaren die voortvloeien uit de onstabiliteit in Zuidoost-Europa, de Nieuwe Onafhankelijke Staten en de Russische Federatie. De onstabiliteit van deze regio s beïnvloedt de veiligheid in geheel Centraalen Oost-Europa, maar niet de veiligheid van alle Centraal- en Oost-Europese landen in dezelfde mate. Er is met andere woorden net zoals bij de vijftien EU-lidstaten een convergentie inzake de regio s die als een bedreiging worden ervaren, maar er is een diversiteit inzake de intensiteit en de prioriteit De Baltische Staten Zoals ook het geval is bij Finland, wordt de nationale perceptie van de strategische perceptie van Estland, Letland en Litouwen gedetermineerd door de nabijheid van de Russische Federatie. Toch is er een verschil waar te nemen. Hoewel het veiligheidsbeleid van Finland in belangrijke mate wordt beïnvloed door wat er in Rusland gebeurt, laat deze invloed zich in tegenstelling tot bij de Baltische Staten niet vertalen in een angst voor de nationale onafhankelijkheid en identiteit. In het geval van Finland gaat het eerder om 16

17 een algemene verontrusting over de vele onzekerheden die Rusland nog steeds kenmerken 14. Vanaf het midden van de jaren negentig leken de spanningen rond de Baltische Zee af te nemen. Dit door ondermeer de toetreding van Finland en Zweden tot de Europese Unie, het samenwerkingsakkoord tussen de Unie en Rusland en een meer positieve houding van Moskou ten aanzien van de Baltische Staten, die het resultaat was van een nieuw veiligheidsbeleid en een nieuwe militaire doctrine van Rusland. Ook de toetredingsonderhandelingen tussen de drie landen en de Europese Unie vanaf 1998 hadden een gunstige invloed op de regio. Ondanks deze positieve ontwikkelingen bleven er nog steeds een aantal regionale bronnen van onstabiliteit aanwezig en konden maar weinig Balten geloven dat Rusland zijn aspiraties om controle uit te oefenen over hun grondgebied had opgegeven. Het Russische buitenlandse en militaire beleid leek deze vrees min of meer te rechtvaardigen. Het belangrijkste voorbeeld was de geregelde schending van het Litouwse luchtruim door Russische vliegtuigen die gestationeerd waren in Kaliningrad en Wit-Rusland. Hoewel een militaire dreiging vanuit Rusland momenteel weinig waarschijnlijk wordt geacht, meent het overgrote deel van de inwoners van de Baltische Staten nog steeds dat de onafhankelijkheid van hun land in het bijzonder de nationale eigenheid, taal en cultuur wordt bedreigd door Rusland. In het geval van Estland is het voornamelijk de grote Russisch sprekende minderheid, namelijk 28% van de bevolking, die als een bedreiging wordt ervaren in eerste instantie voor de nationale identiteit en cultuur. In het geval van Litouwen speelt de afhankelijkheid van Rusland voor de economische leefbaarheid van het land een prominente rol in de wijze waarop naar de Russische Federatie wordt gekeken. In vergelijking met Estland en Litouwen bevindt Letland zich in de meest kwetsbare en onveilige positie met betrekking tot de grote buurstaat. In tegenstelling tot de formele verklaring van Estland in 2000 dat Rusland geen directe militaire dreiging meer vormde, is Letland meer argwanend. In 2000 stelde het land nog dat de NAVO een realistische houding moest aannemen ten aanzien van de pogingen van de Russische Federatie om de Baltische Staten, en in het bijzonder Letland, in een grijze zone te houden, waarbij het de economie en veiligheid van de Baltische Staten kan manipuleren met het oog op eigen politiek en economische profijt. Niet alleen is de economische leefbaarheid van het land het nauwst verbonden met deze van Rusland, ook de aanwezigheid van talrijke Russen dragen bij tot het nationale onveiligheidsgevoel. Naar schatting zou veertig percent van de inwoners van Letland de Russische taal als moedertaal hebben en zou twintig percent van de bevolking geen nationaliteit bezitten 15. Het duurde tot 2002 voordat de Letse regering formeel verklaarde dat de betrekkingen met Rusland gestabiliseerd zijn en het land geen rechtstreekse militaire dreiging meer ervaart COLLINS Dominique, VAN CAMP Serge, De EU-lidstaten en het EVDB, elementen van convergentie en divergentie. Les Etats membres de l UE et la PESD, éléments de convergence et de divergence. In: Veiligheid en Strategie. Sécurité et Stratégie. Defensiestudiecentrum. Nr.78. Sept KIRK, Lisbeth, Russia calls on Latvia to secure minority rights. In: Euobserver.com. 3 March VAN CAMP Serge, De veiligheids- en defensiepolitiek van de Baltische Staten. In: Veiligheid en Strategie. Nr. 8. jan

18 Ook de Russische weigering om een uitbreiding van het Partnership and Cooperation Agreement (PCA) te aanvaarden, deed heel recentelijk de bezorgdheid bij de Baltische Staten groeien over het Russische buitenlandse beleid. Als gevolg van de toetreding van de voormalige Sovjetlanden en -satellietstaten wenste de Europese Unie een uitbreiding van het Handels- en Samenwerkingsakkoord, dat de Unie sinds 1997 had ondertekend met de Russische Federatie. Moskou heeft lange tijd geweigerd deze uitbreiding te aanvaarden en stond erop dat eerst een lijst van een veertiental discussiepunten werd behandeld die voornamelijk betrekking hadden op de handel en de behandeling van de Russische minderheden in Estland en Letland. De Europese Unie ging akkoord met een aantal parallelle, maar onderling ongebonden discussies en beklemtoonde dat het PCA hoe dan ook moest worden uitgebreid. Enkele dagen voor de uitbreiding van de Unie werd dan toch tot een overeenkomst gekomen. De impasse werd doorbroken door een overeenkomst waarin gesteld werd dat beiden een gezamenlijke verklaring zouden afleggen met bijzondere aandacht voor enerzijds enkele bezorgdheden van de Russische Federatie en met anderzijds de uitbreiding van het PCA. Als gevolg van deze overeenkomst zal de handel tussen de nieuwe EU-lidstaten en Rusland voortaan op de zelfde wijze en onder dezelfde voorwaarden verlopen als de handel tussen Rusland en de vijftien traditionele lidstaten. Ondanks de positieve gevolgen die dit akkoord met zich brengt, zijn de Baltische Staten verontwaardigd en misnoegd over de nadrukkelijke aandacht in het akkoord voor hun Russische minderheden De Visegrad landen Ondanks de gezamenlijke veiligheidspercepties zijn er zoals bij de Baltische Staten desalniettemin verschillen tussen de Visegrad landen onderling. Naast de algemene en gedeelde perceptie van nieuwe dreigingen zoals terrorisme, massavernietigingswapens, georganiseerde misdaad, nucleaire ongevallen, natuurrampen en andere staat de veiligheid van de Visegrad landen in het teken enerzijds van de Russische Federatie en anderzijds van de gebeurtenissen in de Balkan. De mate waarin één van deze beide domineert, is voornamelijk afhankelijk van de geografische ligging van elk van deze landen. Terwijl de Tsjechische Republiek eerder een veilige en beschermde centrumpositie geniet, heeft Polen grenzen met de nog steeds onstabiele Oost-Europese landen Oekraïne en Wit- Rusland en met de Russische enclave Kaliningrad. Ook Slowakije grenst aan Oekraïne. Hongarije is in grotere mate dan de andere landen onderhevig aan de onrust in de Balkan. 17 BEATTY, Andrew, Concern among new members over EU s Russia policy. In: euobserver.com. 22 April BEATTY, Andrew, Russia agrees enlargement deal. In: euobserver.com. 27 April RUUDA Marit, Russia critical of minorities treatment in new EU states. In: euobserver.com. 19 Jan

19 Slovenië De dreigingsperceptie wordt zoals ook het geval is bij Hongarije grotendeels gedetermineerd door de geografische nabijheid van de spanningen en de onstabiliteit in Zuidoost-Europa. Toch heeft het land zich met oog op toetreding tot de NAVO en de Europese Unie steeds gedistantieerd van de regionale conflicten in de Balkan en trachtte het daarentegen de historische verbondenheid met het Westen te benadrukken Malta en Cyprus Ook voor Malta en Cyprus bracht het einde van de Oost-West-confrontatie een belangrijke wijziging van de perceptie van de strategische omgeving en van de dreigingen met zich, zij het op een andere manier als in de voormalige communistische landen. Ook Malta en Cyprus onderschrijven de gevaren van terrorisme, georganiseerde, misdaad, massavernietigingswapens en andere, desalniettemin staat hun nationale perceptie van de strategische omgeving volledig in het teken van hun geografische ligging. Hun strategische positie heeft op ten minste twee manieren een invloed op hun dreigingsperceptie. Net zoals bij Spanje en Italië wordt de perceptie van de dreigingen van Malta en Cyprus gedomineerd door de risico s die inherent verbonden zijn aan de tegenstellingen tussen de gebieden ten noorden en ten zuiden van de Middellandse Zee. Beide zijn verontrust over de toestand in Noord-Afrika en de daaruit voortvloeiende rechtstreekse en onrechtstreekse problemen. De dreigingsperceptie van zowel Malta als Cyprus wordt verder gedetermineerd door de strijd voor het behoud van hun onafhankelijkheid. Daar de eilanden in het verleden voortdurend werden bezet door vreemde overheersers en ze ten alle koste willen vermijden opnieuw vooruitgeschoven strategische vestigingen te worden, hebben zowel Malta als Cyprus bij hun onafhankelijkheid het statuut van neutrale landen aangenomen. De Cyprioten kennen een nadrukkelijk en permanent onveiligheidsgevoel dat enerzijds inherent verbonden is aan de verdeeldheid van het eiland en dat anderzijds het gevolg is van de onstabiele regio waarin het eiland zich bevindt. De aanwezigheid van meer dan Turkse militairen die de Turks-Cypriotische strijdkrachten moeten bijstaan maakt dat de Grieks-Cyprioten zich voortdurend bedreigd voelen. Daarenboven probeert Turkije geregeld offensieve scenario s uit en schenden Turkse gevechtsvliegtuigen het luchtruim. Ook de ligging van het eiland in het Middellandse Zeegebied dat een regio is vol scherpe tegenstellingen die regionale spanningen veroorzaken en verhogen, draagt bij tot het onveiligheidsgevoel. Ook voor Malta speelt de kloof tussen het noorden en het zuiden een bepalende rol bij de perceptie van de strategische omgeving en vormen de vrede en stabiliteit in het Middellandse Zeegebied één van de grootste uitdagingen. Terwijl Cyprus naast de focus op de interne problemen bijzondere aandacht schenkt aan de ontwikkelingen in het Midden-Oosten, zijn voor Malta in eerste instantie de Westelijke Mediterrane regio en de Magreb van belang SINAI, Tamir, NATO and EU enlargement Influences on security in the Mediterranean area. Interests and perceptions of Cyprus, Malta and Bulgaria

20 1.3. Besluit Sinds eind 2003 beschikt de Unie voor het eerst over een veiligheidsstrategie die de dreigingen aanduidt waarmee de Unie en haar lidstaten worden geconfronteerd. Het betreft met name de dreigingen die uitgaan van terrorisme, massavernietigingswapens, regionale conflicten, mislukte staten en georganiseerde misdaad. Zoals het geval is bij de vijftien traditionele lidstaten bestaat er ook onder de tien nieuwe leden een grote mate van eensgezindheid in de algemene perceptie van de strategische omgeving. Deze algemene en gedeelde veiligheidsperceptie sluit nauw aan bij de visie van de EU-15, bij het Strategisch Concept van Solana en het Strategisch Concept van de NAVO. Ook de nieuwe lidstaten beklemtonen dat met het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjet-Unie het gevaar van een grootschalig militair conflict is verdwenen, maar dat er een toenemend gevaar is ontstaan van niet-militaire dreigingen die diffuus en minder voorspelbaar zijn. Als gevolg van de terroristische aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten en van 11 maart 2004 in Madrid treden ook in die landen meer dan ooit de gevaren van terrorisme, massavernietigingswapens en mislukte staten op de voorgrond. Evenals de traditionele lidstaten benadrukken de nieuwe lidstaten de gevaren die verbonden zijn aan de onstabiliteit in de regio s aan de grenzen van de uitgebreide Unie. Terwijl Malta en Cyprus zich in eerste instantie focussen op de veiligheid in de Euromediterrane regio, leggen de Centraal- en Oost-Europese landen de klemtoon op de gevaren die voortvloeien uit de onstabiliteit in Zuidoost-Europa, de Nieuwe Onafhankelijke Staten en de Russische Federatie. Hoewel de onstabiliteit van deze regio s de veiligheid in geheel Centraal- en Oost-Europa beïnvloedt, gebeurt dit niet voor alle landen in dezelfde mate. Er is met andere woorden net zoals bij de Vijftien een convergentie inzake de regio s die als een bedreiging worden ervaren, maar er is een diversiteit inzake de intensiteit en de prioriteit. Niet alleen tussen de grote clusters van landengroepen, maar ook binnen deze clusters zelf bestaan er belangrijke onderlinge verschillen, die voornamelijk het gevolg zijn van de specifieke geografische ligging van elk land. 20

21 2. Veiligheids- en Defensieconcepten 2.1. Het Strategisch Concept van de Europese Unie: Veiligheids- en Defensieconcepten van de Europese Unie In de samenvattende studie van de vijftien EU-lidstaten werd benadrukt dat veiligheid te maken heeft met het behoud van de centrale waarden, de afwezig van een dreiging en het formuleren van de politieke objectieven. Veiligheid staat synoniem voor de afwezigheid van militaire en niet-militaire dreigingen die de centrale waarden in gevaar kunnen brengen. Terwijl vroeger de veiligheid verzekerd werd door militaire middelen en in teken stond van het verdedigen van de nationale soevereiniteit en het nationale grondgebied, omvat veiligheid vandaag een veel ruimere definitie 21. Zoals in het vorige hoofdstuk werd aangegeven, formuleert het Strategisch Concept van de Europese Unie niet enkel welke de bedreigingen zijn waarmee de Unie in de éénentwintigste eeuw wordt geconfronteerd, maar stelt ze ook hoe deze dreigingen kunnen en moeten worden aangepakt, hoe met andere woorden de veiligheid van de Unie, haar lidstaten en burgers kan worden verzekerd. Ook het Strategisch Concept vertrekt vanuit een brede definitie van veiligheid. Uit het vorige hoofdstuk is gebleken dat de Unie oog heeft voor zowel militaire als niet-militaire dreigingen. Ook de antwoorden op deze dreigingen reiken verder dan een louter militaire aanpak. De Unie hanteert een omvattend veiligheidsconcept (de zgn. comprehensive approach ) dat uitgaat van de onderlinge verbondenheid van alle aspecten van veiligheid. Naast de militaire dimensie, schenkt de Unie aandacht aan politieke, sociale, economische, ecologische en andere factoren die de veiligheid beïnvloeden. De Unie wil komen tot een: effectief multilateralisme, met een sterkere internationale samenleving, goed functionerende internationale instituties en een internationale orde gebaseerd op internationale rechtsregels als centrale pijlers. De Unie zal dit objectief pogen te verwezenlijken zowel op mondiaal niveau als in haar eigen omgeving. Lange termijn stabilisatie en conflictpreventie vormen hierbij de voornaamste instrumenten COLLINS Dominique, VAN CAMP Serge, De EU-lidstaten en het EVDB, elementen van convergentie en divergentie. Les Etats membres de l UE et la PESD, éléments de convergence et de divergence. In: Veiligheid en Strategie. Sécurité et Stratégie. Defensiestudiecentrum. Nr.78. Sept BISCOP Sven, De Europese veiligheidsstrategie. Een ambitieuze mondiale agenda voor de Europese Unie. April

22 De Europese Unie moet volgens de Strategie de nieuwe en oude dreigingen aanpakken, een bijzondere bijdrage leveren tot stabiliteit en goed bestuur in de onmiddellijke omgeving en ook vanuit een ruimer perspectief bouwen aan een internationale orde die gebaseerd is op effectief multilateralisme 23. De Unie moet de nodige maatregelen nemen ter bestrijding van het terrorisme alsook om de verspreiding van massavernietigingswapens tegen te gaan. De Unie moet tussenkomen in regionale conflicten zoals ze onder meer gedaan heeft in de Balkan, Afghanistan, Oost-Timor en Afrika. Ze moet klaar zijn om op te treden voordat een crisis uitbreekt. Belangrijke aandacht moet uitgaan naar conflictpreventie en een omvattende benadering van de dreigingen waarbij de onderliggende oorzaken worden aangepakt. De Unie wil de veiligheidszone rond Europa uitbreiden, dit door te bevorderen dat aan de oostgrens van de Unie en langs de grenzen van het Middellandse Zeegebied een ring van landen met behoorlijk bestuur ontstaat waarmee de Unie nauwe en op samenwerking gebaseerde betrekkingen kan onderhouden. De uitbreiding van de Unie mag geen nieuwe scheidingslijn creëren in Europa. Niet alleen moet de Unie de nodige aandacht schenken aan haar oostgrens en aan de regio van de Middellandse Zee, ook moet ze een grotere belangstelling tonen voor de problemen van de zuidelijke Kaukasus. De Unie streeft, zoals reeds aangehaald, naar de uitbouw van een sterkere internationale gemeenschap, met goed functionerende internationale instellingen en een internationale orde gebaseerd op de internationale rechtsspraak. Centrale elementen in deze internationale orde zijn ondermeer het Handvest van de Verenigde Naties, de transatlantische relatie, de NAVO en de regionale organisaties. Europa wil ook in staat zijn om op te treden indien de internationale rechtsregels worden geschonden. Om deze doelstellingen te kunnen verwezenlijken, om de nieuwe dreigingen effectief en efficiënt aan te pakken, moet de Europese Unie zo stelt de Strategie een actiever en coherenter beleid voeren. Ook moet de Unie beter berekend zijn op haar taak en moet ze de nodige partnerschappen ontwikkelen met derde landen. De Unie moet actiever optreden bij de verwezenlijking van al haar strategische doelstellingen. Door meer verantwoordelijkheid op zich te nemen en een actievere rol te spelen, zal de Unie meer politiek gewicht krijgen in de internationale politiek. De Unie moet daarenboven een strategische cultuur ontwikkelen die vroegtijdige snelle en waar nodig krachtige interventie bevordert. Toch moet ook preventief engagement, dat toekomstige meer serieuze problemen kan voorkomen, een centrale rol spelen in het optreden van de Unie. De Unie moet beter berekend zijn op haar taak. Om dit te bereiken moeten er meer middelen komen voor defensie. De transformaties van de legers naar meer flexibele en mobiele strijdkrachten spelen hierbij een cruciale factor. Ook het systematische gebruik van samengevoegde en gedeelde middelen moeten de algemene onkosten beperken en de 23 EUROPEAN UNION, A Secure Europe in a better world, European Security Strategy, European Council, Brussels, 12 Dec