Jongeren in het (v)mbo naar een werkende toekomst. Een analyse van de effecten en succesfactoren van de K!X-aanpak

Transcriptie

1 Jongeren in het (v)mbo naar een werkende toekomst Een analyse van de effecten en succesfactoren van de K!X-aanpak

2

3 INHOUD Inleiding: wat is K!X en waarom dit rapport? 4 - Wat houdt KIX in? 4 - Hoe werkt K!X? 4 - K!X: de directe doelen 4 - Nevendoel en extra effect 4 - Vanwaar dit rapport? 5 Hoe K!X werd tot wat het nu is 6 - Een kleurrijke impuls 6 - Verfijning en uitbreiding 6 - Borgen in het onderwijs 7 - Het K!X van vandaag 7 Pijler 1 Jongeren toerusten met soft skills 8 - De opzet: training, ervaringsleren en coaching 8 - De resultaten: verbeterde soft skills bij de jongeren 9 - Het succes: wat werkt en wat níet 11 Pijler 2 Uitgaan van de eigen kracht 12 - De opzet: empowerment en begeleid teamwork 12 - De resultaten: verbrede horizon, inspiratie en ingangen 12 - Het succes: wat werkt en wat níet 15 Pijler 3 Verbindingen met de praktijk 17 - De opzet: bedrijfsbezoek, netwerk en brede oriëntatie 17 - De resultaten: positieve verandering in houding en gedrag 17 - Het succes: wat werkt en wat níet 19 Pijler 4 Borging van K!X in het leerplan 21 - De opzet: inpassing, overdracht en advies 21 - De resultaten: erkenning, inzet en concrete stappen 22 - Het succes: wat werkt en wat níet 23 K!X geanalyseerd conclusies en aanbevelingen 28 - De vier pijlers van K!X: doel, opzet en effecten 28 - Succesfactoren die bijdragen aan een optimaal effect 28 - Succesfactoren voor een structurele borging 29 - Aanbevelingen voor een doorstart van K!X 30 Bijlage 1 Management-samenvatting 31 Bijlage 2 Geraadpleegde bronnen 33

4 Inleiding wat is K!X en waarom dit rapport? Voor jongeren met een beroepsopleiding verloopt de overgang van het onderwijs naar de arbeidsmarkt vaak niet soepel. Vooral jongeren met een migrantenachtergrond of uit sociaal-economisch achtergestelde milieus ervaren veel belemmeringen bij het zoeken naar werk. Zij hebben weinig zicht op de beroepspraktijk en de mogelijkheden op de arbeidsmarkt, en houden hiermee in hun studiekeuze vaak onvoldoende rekening. Deze jongeren beschikken ook niet over ingangen om werkgevers persoonlijk te benaderen. Bovendien weten ze te weinig van sociale codes en werknemersvaardigheden om door reguliere sollicitatieprocedures heen te komen. Om die problemen te bestrijden én te voorkomen, heeft FORUM begin 2008 het project K!X opgezet. Eerst beschrijven we hier kort wat K!X inhoudt en wat het nastreeft. Daarna lichten we het doel van dit adviesrapport toe. Wat houdt KIX in? K!X beoogt (v)mbo-jongeren tijdens hun opleiding beter voor te bereiden op de arbeidsmarkt en op hun toekomstige maatschappelijke deelname met de stage als uiterst belangrijke tussenstap. Er worden op scholen K!X-teams gevormd, waarin leerlingen trainen in de vaardigheden die nodig zijn bij het zoeken naar werk. Zij organiseren zelf activiteiten om die soft skills in de praktijk te oefenen. Ze leren een professioneel netwerk op te bouwen en hun beroepshorizon te verbreden. Voor een goede start op de arbeidsmarkt stimuleert K!X bovendien de persoonlijke ontwikkeling van jongeren en hun vertrouwen in eigen kracht. Ten slotte streeft K!X naar een onderlinge uitwisseling van inzichten en vaardigheden tussen jongeren en wil het de interculturele dialoog stimuleren, binnen scholen én met werkgevers. Hoe werkt K!X? K!X is tot eind 2014 op scholen uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen een medewerker van het projectteam bij FORUM en de docenten die lesuren hebben voor de training en begeleiding van K!X-teams. Deze docenten fungeren als K!X-coördinatoren binnen de school: als centraal aanspreekpunt voor de planning en uitvoering van K!X-activiteiten voor de teams die zij begeleiden. De projectmedewerker ziet elk K!X-team gemiddeld eens per maand. Hij of zij verzorgt de trainingen, initieert de organisatie (incl. planning) van de teamactiviteiten en bereidt logistiek en inhoudelijk de bedrijfsbezoeken voor, in overleg met de bedrijven. De coördinator is aanwezig bij de K!X-lessen van de projectmedewerker, en volgt en begeleidt het functioneren van de K!X-teams in de periodes daartussenin. Nevendoel en extra effect K!X: de directe doelen Verbeteren van werknemersvaardigheden ( soft skills ) Leren opbouwen en onderkennen van de waarde van netwerken Verbreden van de beroepshorizon Het delen van opgedane inzichten en vaardigheden met anderen Werken aan empowerment, leren uitgaan van eigen kracht Stimuleren van de persoonlijke ontwikkeling (en leren reflecteren) Bevorderen van de interculturele dialoog Een belangrijke, meer indirecte doelstelling van K!X is het terugdringen van schooluitval. Als je jongeren tijdens hun opleiding meer vertrouwen en richting geeft, beter voorbereidt op een goed benutte stage en meer inzicht biedt in (de perspectieven op) de arbeidsmarkt, zullen zij minder snel geneigd zijn om af te haken. Tijdens de uitvoering van K!X hebben de scholen die met FORUM samenwerkten, aanvullende doelen gesteld. Zo geeft het project scholen de kans om meer naar buiten te treden en aan een positievere beeldvorming over (v)mbo-jongeren te werken. K!X kan daarnaast ook een brugfunctie tussen jongeren en docenten vervullen. En: K!X brengt schooldirecties op het spoor van jongeren die medescholieren kunnen aanspreken op schoolse zaken, die het contact met ouders kunnen bevorderen en hen warm maken voor deelname aan de medezeggenschapsraad. 4

5 Vanwaar dit rapport? K!X blijkt, mits goed aangepakt, jongeren een heel eind op weg te helpen. Het werkt. Vandaar dat de SER het project ook heeft ondersteund, en dat K!X meer dan eens in het parlement als good practice is aangehaald. Het zou natuurlijk meer dan jammer zijn als de opgedane expertise verloren gaat en de K!X-aanpak geen vervolg krijgt op scholen of, liever nog: een vaste plek in hun curriculum. Dit rapport wil aan dat vervolg bijdragen. Het bevat daartoe adviezen en aanbevelingen, die betrekking hebben op twee praktijkscenario s. Scenario 1 Scenario 2 1 K!X maakt als project een doorstart, en een nieuwe projectcoördinator (bij Movisie) blijft scholen extern ondersteunen bij de inbedding van K!X. Het rapport geeft praktische adviezen voor de overdracht, implementatie en borging van de methodiek. Een belangrijke vraag is hierbij: in hoeverre beschikt een school over de menskracht en capaciteit om K!X na de overdracht zelf uit te voeren, en in hoeverre kunnen onderdelen beter uitbesteed blijven aan een externe partij? Scholen gebruiken de binnen K!X opgedane inzichten om een eigen variant te ontwikkelen en die op maat in te voeren. Zij gaan dan zelf onderdelen van de K!X-methodiek toepassen om jongeren voor te bereiden op de overgang naar de arbeidsmarkt. Het rapport analyseert voor die scholen de succesfactoren en biedt hun stevige handvatten om jongeren te begeleiden bij het ontwikkelen van hun competenties en het verkennen van de beroepspraktijk. Los van deze scenario s laat dit rapport zien hoe K!X werkt, wat er bij de aanpak komt kijken en wat de kans op succes vergroot. Het combineert een methodiekbeschrijving met een analyse en evaluatie van de aanpak. Het beschrijft de vier pijlers van de K!Xbenadering, inventariseert de effecten en gaat na wat werkt of juist níet. De conclusies uit die analyse worden vertaald in adviezen: hoe kun je het beste met K!X aan de slag, en hoe neem je (desgewenst) de methodiek structureel op in het lesprogramma? Maar eerst brengen we kort de wordingsgeschiedenis van het K!X-project in kaart. 1 Per 1 januari 2015 is de externe ondersteuning van K!X ondergebracht bij Movisie in Utrecht. De website met de Toolkit K!X en alle relevante producten, zoals video s en flyers, zullen beschikbaar blijven vanuit een digitaal portaal van Movisie. 5

6 Hoe K!X werd tot wat het nu is Het concept voor K!X is voortgekomen uit de ervaringen die FORUM in de jaren negentig opdeed met Promotieteams allochtone jongeren in het onderwijs. Dit project werd in 1996 in het leven geroepen om 1. met migrantenjongeren aan hun persoonsvorming, ambities en carrièrekansen te werken, 2. de beeldvorming over hen te verbeteren en 3. de interculturele dialoog in de samenleving te bevorderen. Vanaf 1997 gingen promoteams van start die uit enthousiaste jongeren van diverse afkomst bestonden en vooral aan mbo- en hbo-instellingen verbonden waren. Hun missie: mensen met maatschappelijke invloed voor zich winnen, en zo voor henzelf en hun leeftijdgenoten betere toekomstkansen creëren. De teams organiseerden bijeenkomsten met groepen migrantenjongeren en benaderden de media om een positiever beeld over hen uit te dragen. Ook overlegden ze met de schoolleiding om het klimaat voor diversiteit op school te verbeteren, onder meer door allochtone studenten beter te begeleiden en uitwisseling en activiteiten tussen scholen met verschillende populaties te bevorderen. Verder werden ouders door hen voorgelicht over het belang van goed onderwijs. Ten slotte richtten deze teams zich op het netwerken met (lokale) bedrijven en werkgevers, waarbij ze ook pleitten voor meer stageplaatsen voor jongeren in beroepsopleidingen. Met hun activiteiten maakten de promotieteams het talent en enthousiasme onder migrantenjongeren zichtbaar. Het project promotieteams allochtone jongeren in het onderwijs liep in 2002 ten einde, maar de belangstelling voor de kerngedachte erachter bleef bestaan. Een kleurrijke impuls De arbeidsmarktpositie van allochtone jongeren moet dringend verbeteren, schreef de SER in 2007 in haar adviesrapport Niet de afkomst maar de toekomst. Een van de opgaven voor de komende periode is hen stevig toe te rusten op duurzame arbeidsdeelname. Dat vraagt om een gezamenlijke inzet en extra investeringen van alle betrokkenen: onderwijsinstellingen, (organisaties van) werkgevers en werknemers, gemeenten, uitkerings- en bemiddelingsorganisaties (CWI, UWV) en uitzendbureaus, en uiteraard ook van allochtone jongeren zelf. Het kabinet moet krachtiger invulling geven aan zijn coördinerende en faciliterende taak. Ervan overtuigd dat het concept van promoteams kon bijdragen aan een oplossing van de problemen (slechte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, vroegtijdig schoolverlaten en jeugdwerkloosheid) gaf FORUM dat concept in 2008 een hernieuwde impuls. Met een vijfjarig projectbudget van het ministerie van SZW werden in het hele land nieuwe promotieteams opgericht. Deze waren letterlijk en figuurlijk kleurrijk qua samenstelling én in de ontmoetingen die ze op allerlei fronten en met allerlei mensen aangingen. Ze hadden de ambitie en potentie om een nieuwe generatie jongeren positief in beeld te brengen. De teams waren een Kleurrijke Impuls voor Kleurrijk Succes, waarvan de afkorting KIKS al gauw tot de kekke naam K!X evolueerde. Verfijning en uitbreiding In de loop van het project werd de K!X-methodiek steeds verder ontwikkeld. In 2010 verschoof de focus van migrantenjongeren naar (v)mbo-jongeren in het algemeen. Een logische bijstelling, want de kracht van K!X-teams zat hem nu juist in verscheidenheid en diversiteit. Bovendien is het K!X-aanbod van belang voor álle jongeren die een beroepsopleiding volgen en zich goed willen voorbereiden op de arbeidsmarkt. Het bereik onder migrantenjongeren bleef groot, doordat veel scholen in de grote steden aan K!X meededen. Maar er ontstond ook samenwerking met scholen met een klein aandeel migrantenjongeren, zoals het Nordwin College in Heerenveen. De door K!X aangeboden trainingen werden aanvankelijk aan externe bureaus uitbesteed. In 2010 ging het projectteam van FORUM die echter zélf op de scholen uitvoeren, dit om als projectmedewerker het met de jongeren opgebouwde vertrouwen te benutten en te versterken, en om de inhoud beter af te stemmen op hun belevingswereld. Ook werden gastlessen een vast onderdeel van het K!X-aanbod, en adapteerde men het concept van training on the job. Jongeren kregen tijdens bedrijfsbezoeken op locatie een korte training in communicatie- en presentatietechnieken; daarna moesten zij de nieuw geleerde vaardigheden toepassen door zich te presenteren aan de werkgever. Verder werd een begin gemaakt met de ontwikkeling van een Toolkit K!X, die alle handreikingen bevat die scholen nodig hebben om K!X over te nemen c.q. op te nemen in het curriculum. In 2011 en 2012 werd de methodiek verder verfijnd en uitgebreid met nieuwe trainingen in Empowerment, Samenwerken en Netwerken. Bij de bedrijfsbezoeken verschoof het accent van een landelijke naar een regionale aanpak, en scholen gingen netwerkbijeenkomsten met werkgevers organiseren. Jongeren kregen visitekaartjes om hun netwerken op te bouwen. Ook ontvingen zij certificaten waarin de competenties die zij hadden ontwikkeld specifiek werden benoemd, ter vervanging van weinig zeggende standaardexemplaren. 6

7 Borgen in het onderwijs In december 2012 liep K!X als extern gefinancierd project ten einde, waarna FORUM het met middelen uit haar basissubsidie bleef uitvoeren. Het trainingsaanbod werd uitgebreid met een module die jongeren voorbereidt op het zoeken en optimaal benutten van een stage. Er kwam een publicatie uit met inspirerende voorbeelden en ervaringen uit de K!X-praktijk. In het najaar van 2013 werd het aantal K!X-teams op verzoek van de subsidiënt, het ministerie van SZW, uitgebreid van 30 naar 50. In 2014 werden er K!X-ambassadeurs in het leven geroepen: jongeren uit K!X-teams die de taak op zich nemen K!X verder te verspreiden en borging ervan in het onderwijs te promoten. Deze ambassadeurs inspireren en motiveren leeftijdsgenoten met hun ervaringen, doen mee met landelijke activiteiten en bouwen bruggen tussen verschillende scholen. Ook werden in het laatste FORUM-jaar, met financiering van het Platform Bèta Techniek, voor 24 vmbo-teams activiteiten uitgevoerd om jongeren in contact te brengen met beroepen en toekomstmogelijkheden in de technische sector. Het K!X van vandaag Jongeren goed voorbereiden op de overstap naar een werkend bestaan: dat was de kerngedachte achter de voorloper van K!X en dat geldt onveranderd voor het K!X van vandaag. Wel heeft de methodiek, via het hiervoor beschreven proces, steeds duidelijker een bouwstructuur gekregen. De K!X-aanpak van nu is op vier pijlers gebaseerd. Pijler 1 Pijler 2 Pijler 3 Pijler 4 Jongeren de vaardigheden (soft skills) bijbrengen die zij nodig hebben om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Dit gebeurt in trainingen waarin veel nadruk wordt gelegd op het leren door ervaren, en waarbij een coachende stijl van lesgeven wordt toegepast. Jongeren in hun kracht zetten en aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid om hun toekomst vorm te geven. Zij krijgen een empowerment-training, en worden vervolgens als K!X-team geacht om zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren. Ook dit leerproces wordt gecoacht. Jongeren in contact brengen met de beroepspraktijk via gastlessen en bedrijfsbezoeken. Deze dienen op hun interesses aan te sluiten, en er wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van de regionale mogelijkheden. Om hun arbeidshorizon te verbreden, wordt ook aangestuurd op een brede beroepsoriëntatie en een kennismaking met tekortsectoren. Aansturen op borging van de K!X-benadering in het onderwijs als vast onderdeel van het curriculum. Dat gebeurt op drie manieren: 1. K!X wordt binnen bestaande vakken en lesuren aangeboden, 2. de methodiek wordt tijdens de uitvoering en via lesmodulen en uitwisselingsbijeenkomsten overgedragen aan de betrokken schoolstaf, en 3. schooldirecties worden ondersteund bij het uitwerken van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van een permanente invoering van K!X. In de volgende vier hoofdstukken lichten we voor elke pijler de opzet nader toe, brengen de resultaten ervan in kaart en analyseren welke succesfactoren en valkuilen een rol spelen. 7

8 Pijler 1 Jongeren toerusten met soft skills Jongeren hebben bepaalde vaardigheden nodig om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Hen door training toerusten met die soft skills is de eerste pijler van de K!Xmethodiek. De modules voor die training zijn in de loop van de tijd uitgewerkt en verder verfijnd. De focus ligt op leren door ervaren (learning by doing). Theorie wordt beperkt aangeboden en is gekoppeld aan praktische oefeningen en directe toepassing. De trainingen worden uitgevoerd door bekwame en voor de jongeren toegankelijke projectmedewerkers, die op een coachende manier lesgeven: met de focus op wat jongeren kunnen, en niet op wat ze moeten kunnen. Hoe is de eerste K!X-pijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes? Solliciteren De module Solliciteren behandelt het gestructureerd en doelgericht opstellen van een sollicitatiebrief met CV, en het voorbereiden van een sollicitatiegesprek. Bij het oefenen ligt de nadruk op houding en gedrag. Ook leren deelnemers hun eigen kwaliteiten te profileren en (lastige) vragen te beantwoorden. Voorbereiden en benutten van de stage In deze trainingsmodule bereiden de deelnemers zich voor op 1. het vinden van een passende stageplek en 2. het optimaal benutten van de stage om relevante werkervaring op te doen en zich positief te profileren bij de werkgever. Jongeren oefenen de elevator pitch om zich op een stagegesprek kort en krachtig te presenteren. En in rollenspellen leren ze afstemming te zoeken tussen hun leerdoelen en de verwachtingen van de werkgever, in te spelen op de bedrijfscultuur en beroepscodes, om te gaan met lastige situaties en actief te vragen om begeleiding, feedback en extra leermomenten. Daarbij gaat het erom een balans te vinden tussen assertief, proactief en sociaal acceptabel gedrag. Netwerken De training Netwerken moet bevorderen dat jongeren de waarde van een netwerk onderkennen en dit leren opbouwen. Hun wordt bijgebracht wat een netwerk inhoudt en welke doelen het kan dienen. Tijdens de training brengen de jongeren hun eigen netwerk in kaart en leren ze hoe dit te benutten, te onderhouden en verder uit te breiden. De opzet: training, ervaringsleren en coaching De diverse trainingsmodules Vergaderen en Samenwerken In het eerste trainingsdeel leren de deelnemers wat vergaderen inhoudt en waar het toe dient. Ze krijgen inzicht in het nut van de rollen van voorzitter en secretaris (en de praktische toepassing ervan) en leren omgaan met voorstellen en besluiten. Het tweede deel is gericht op de principes van een goede samenwerking. Tijdens deze les worden afspraken gemaakt over de samenwerking binnen het K!X-team. Communicatie en Presentatie De training Communicatie maakt de deelnemers bewust van de verschillende aspecten van verbale en non-verbale communicatie. Ze krijgen handvatten mee om hun vaardigheden hierin aan te scherpen. Aansluitend hierop leren de jongeren hoe je een presentatie opbouwt en uitvoert. In beide trainingen wordt de theorie gekoppeld aan praktische oefeningen. Je moet lef hebben In 2008 begon ik zelf aan een mbo-studie. Ik kreeg toen de kans mezelf te ontwikkelen in een K!X-team. Daar heb ik ontzettend veel geleerd. Uit de training netwerken haalde ik vooral dat ik lef moet hebben, naar voren moet stappen, vragen stellen, op iemand af moet stappen als ik iets nodig heb, maar ook voor anderen klaarstaan. Anno 2014 kan ik zeggen dat ik daardoor een baan heb gekregen, bij het ministerie van Veiligheid en Justitie. Oussama El Ayyadi (24), K!X-coördinator aan ROC Mondriaan Den Haag Nadruk op leren door ervaren Om jongeren gevoel voor soft skills bij te brengen, wordt in de K!X-aanpak de nadruk op learning by doing gelegd. Projectmedewerkers, K!X-coördinatoren en jongeren zelf bevestigen dat de interactieve werkvormen goed aansluiten op het niveau van (v)mbo-leerlingen en hun voorkeur voor doen en zelf ervaren. Het prikkelt hun interesse, laat ze hun eigen kunnen ontdekken, en doet kennis beter beklijven. Traditioneel lesgeven in de zin van informatie overdragen is zeker voor mbo-2-cursisten niet geschikt: ze dóen liever iets dan dat ze luisteren. [Ronald Stam, K!X-coördinator Nova College, Hoofddorp] 8

9 Ik leer het meeste van de praktijk. Van te veel theorie leer je niets. De trainingen waren wat dat betreft goed. Na een korte introductie was het meteen oefenen, en kreeg je feedback. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] De theorie over soft skills wordt in de training niet alleen aan praktische oefeningen gekoppeld, maar ook direct toegepast in de praktijk. Vergader- en samenwerkingsvaardigheden worden steeds ingezet om als K!X-team activiteiten te plannen en uit te voeren. En sinds 2010 is de training Communicatie en Presentatie direct aan bedrijfsbezoeken gekoppeld: ze wordt on the job tijdens het bezoek gegeven of, als dat niet mogelijk is, vlak voor vertrek op school. Voordeel van de on the job -aanpak is bovendien dat leerlingen in een andere setting dan school beter meedoen. [Een K!X-coördinator] Een directe koppeling met de praktijk is minder gemakkelijk tot stand te brengen voor de sollicitatie- en stagetrainingen. Het toepassen van de vaardigheden die hierin aan bod komen, speelt pas op het moment dat jongeren aan een stage of baan gaan beginnen. Daarom ligt bij deze trainingen extra veel nadruk op praktische oefeningen en rollenspellen. Coachende, toegankelijke trainers De medewerkers die de trainingen uitvoeren staan qua presentatie, leeftijd, sociaal milieu en (diverse) afkomst dicht bij (v)mbo-jongeren op gemengde scholen. Daarnaast zijn zij bevlogen, gemotiveerd om jongeren een zetje te geven, en stellen zij zich kwetsbaar op door (als rolmodel) hun eigen levensverhaal op te voeren. Zij passen in de trainingen een coachende aanpak toe: de focus ligt op wat jongeren kunnen, niet op wat ze moeten kunnen. En feedback wordt niet gegeven in termen van goed en fout, maar via tips en verbeterpunten. Het doel is om een vertrouwensband met de jongeren op te bouwen, en een veilige leeromgeving te creëren die hen in hun kracht zet en motiveert. De ervaring leert dat deze aanpak voor een goede en open sfeer in de klassen zorgt. Jongeren waarderen de enthousiaste begeleiding en de overtuiging waarmee K!X wordt gebracht. Dit blijkt ook uit het feit dat jongeren in de meeste gevallen consistent naar de K!X-lessen komen, er actief aan deelnemen en meer dan eens voldoende gemotiveerd zijn om ook buiten de lesuren tijd aan K!X te besteden. De resultaten: verbeterde skills bij de jongeren Vergaderen en Samenwerken Deze trainingen leggen de basis voor het functioneren van de K!X-teams. Door de vaardigheden die aan bod komen als K!Xteam in de praktijk te brengen bij het bedenken en uitvoeren van activiteiten krijgen de jongeren goed inzicht in de regels en voorwaarden. K!X-coördinatoren geven aan dat planmatig werken, gericht vergaderen en als teamleden tot overeenstemming komen, in beginsel voor veel (v)mbo-jongeren moeilijk is. K!X heeft echter hun capaciteiten in samenwerken, overleggen en zich aanpassen positief beïnvloed. Ze zijn initiatiefrijker geworden, verdelen hun taken gemakkelijker en steken er meer tijd in. In 2012 bevestigden studenten in interviews 2 dat zij, door zelf activiteiten te organiseren, de essentie van samenwerken hebben ontdekt en organisatorische vaardigheden hebben ontwikkeld. Doordat jongeren in K!X-teams eigen verantwoordelijkheid krijgen voor planning en organisatie, ontstaat in veel teams een positieve groepsdynamiek. Deze geeft een enorme impuls aan het functioneren van de teams en zorgt ervoor dat de jongeren de aangereikte regels voor vergaderen en samenwerken in de praktijk als heel nuttig ervaren. (Dit komt onder pijler 2 uitgebreider aan de orde.) Ik vond de training Vergaderen leuk en nuttig. Tijdens de oefeningen had ik de rol van voorzitter. Wat ik toen heb geleerd, pas ik nu vaak toe: door alle tips gaat het vergaderen makkelijker. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan, Den Haag] Communiceren en Presenteren Jongeren leren door K!X beter communiceren en presenteren, ze steken meer tijd in de voorbereiding en krijgen ook steeds meer lef om naar voren te treden. Dat vinden studenten zelf, maar het is ook de mening van de K!X-coördinatoren én het blijkt uit de observaties van het projectteam. Niet alleen de trainingen op zichzelf dragen bij aan dat resultaat, ook de gelegenheid die K!X biedt (bijvoorbeeld bij bedrijfsbezoeken) om de vaardigheden meteen in de praktijk te oefenen, is een belangrijke succesfactor. Studenten van het ROC Mondriaan in Delft leerden beter communiceren door hun contacten met bedrijven, geven ze zelf aan in interviews. Leerlingen van het Lentiz Life College in Schiedam presenteerden zich tijdens een netwerkbijeenkomst op hun school met een elevator pitch en gingen met diverse ondernemers in gesprek. En bij een werkbezoek aan De Nederlandsche Bank wisten studenten van het ROC Mondriaan in Den Haag goede vragen te stellen en een zinvol gesprek op gang te brengen. Het overgrote deel van de leerlingen ervaart de directe combinatie van een training met een bedrijfsbezoek als (redelijk) effectief; men zegt zich daarna beter te kunnen redden in het bedrijfsleven. Een geslaagde presentatie en positieve reacties daarop, geven een enorme boost aan de motivatie en het zelfvertrouwen van 2 Zie rapport: Inventarisatie effecten K!X, Serpil Yildirim (FORUM, 2012) 9

10 jongeren. In eerste instantie presenteren veel jongeren zich onwennig en onzeker in de klas, en al helemaal aan een werkgever. Maar als zij het eenmaal gedaan hebben en positieve feedback krijgen, voelen zij zich gewaardeerd en meer zelfverzekerd. Het projectteam van K!X ziet een snelle groei in de prestaties van leerlingen die de kans krijgen hun vaardigheden in praktijk te brengen. Studenten van het Globe College in Utrecht deden, na drie keer oefenen, docenten en medeleerlingen versteld staan van hun krachtige presentaties tijdens een werkbezoek van Mirjam Sterk (ambassadeur jeugdwerkloosheid) aan hun school. Andere jongeren ontpopten zich na verloop van tijd tot uitstekende sprekers op netwerkbijeenkomsten met werkgevers op hun school of met K!X-coördinatoren bij FORUM. En vier stoere binken van het ROC Mondriaan in Delft deden een publieke pitch die hen niet alleen voldoening en trots opleverde, maar voor twee van hen bovendien een ingang bleek voor respectievelijk een stageplek en een bijbaan. Niet bang meer Door K!X heb ik mijn skills kunnen verbeteren. Ik ben nu niet bang meer om voor grote groepen te staan of met hooggeplaatste mensen te praten, zoals bij onze presentatie voor de Sociaal-Economische Raad. Kavish Jhorai (20), ambassadeur voor K!X Vaardig in solliciteren De sollicitatietraining wordt door de meeste betrokkenen (redelijk) goed beoordeeld, blijkt uit interviews met studenten en K!X-coördinatoren in Vooral de praktijkgerichte oefengesprekken om de leerpunten inzichtelijk te maken, hebben effect. En de geformaliseerde oefensituatie, in een aparte ruimte met een projectmedewerker in keurig pak, bereidt jongeren beter voor op toekomstige sollicitatiegesprekken in het echt. Ik heb veel geleerd over goede manieren om te solliciteren: qua houding, voorbereiding, vragen stellen en research doen. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] Goed voorbereid op stage Veel (v)mbo ers hebben problemen met het vinden en succesvol afronden van een stage. Als antwoord daarop is in 2012 door een werkgroep van projectmedewerkers, K!X-coördinatoren en K!X-jongeren een stagetraining ontwikkeld. De lesmodule is vier keer uitgetest en daarna nog twaalf keer uitgevoerd, en werd door de betrokken K!X-coördinatoren en studenten positief beoordeeld. De training sloot aan bij de behoeften. Zo waren een paar studenten van het ROC ASA in Amersfoort, die net op het punt stonden stage te gaan lopen, onzeker over wat er van hen verwacht werd. Omdat dit in de training aan de orde kwam, voelden zij zich beter toegerust en konden ze hun stage met meer zelfvertrouwen starten. De praktische oefeningen (elevator pitch en rollenspellen) zijn kort en krachtig, gemakkelijk in te zetten en werken heel goed voor deze studenten. Sommigen acteren heel goed. Door een situatie uit te spelen, krijgen studenten de kans zich deze concreet voor te stellen. Wat doe je in zo n situatie? Als ze het in de praktijk tegenkomen, zal die ervaring terugkomen op hun netvlies, en zijn ze beter voorbereid. [K!X-coördinator ICT college ROC Midden Nederland (MN)] De kunst van het netwerken Veel jongeren hebben een beperkt netwerk. Soms reikt het niet verder dan hun ouders en familie. Het is overduidelijk dat studenten door K!X goed leren netwerken. Projectmedewerkers constateren dat leerlingen zich door de training meer bewust worden van het belang van persoonlijke contacten voor ingangen naar een stage of baan. En leerlingen zelf geven aan mede door bedrijfsbezoeken en gastlessen nu meer het belang van een netwerk in te zien, en beter te weten hoe ze netwerken kunnen opbouwen. Belangrijk aan de K!X-aanpak is dat jongeren niet alleen leren over netwerken, maar ook in de praktijk ervaren hoe het werkt en wat het oplevert. Een student wilde naar Siemens, maar na heel veel moeite om de contactpersoon te pakken te krijgen, wees deze zijn verzoek af. De projectmedewerker wist via een andere ingang toch een bezoek te regelen. Dat was een eye-opener voor de student: met de juiste ingang krijg je deuren open die anders gesloten blijven. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College ROC MN] Door K!X breiden jongeren hun netwerk daadwerkelijk uit. Tijdens bedrijfsbezoeken moeten ze een presentatie geven, maken daarmee indruk en doen contacten op. Door de projectmedewerkers worden ze gestimuleerd tijdens bedrijfsbezoeken hun kaartje uit te delen. En sommigen trekken zelf de stoute schoenen aan en benaderen een bedrijf na een bezoek met een stageverzoek. De scholen zien dit als een grote meerwaarde van K!X: een goed professioneel netwerk vergroot de kans van jongeren op een toekomstige baan. De bewustwording van het belang van netwerken beperkt zich overigens niet alleen tot de K!X-jongeren zelf. Wanneer zij door hun deelname aan K!X netwerken opbouwen en de waarde hiervan ervaren, worden ze daarmee een rolmodel voor anderen. Met investeringen in een kleine groep bereik je zo uiteindelijk een veel grotere groep. Uit een in 2012 uitgevoerde enquête 3 blijkt dat 70% van de mbo-studenten en 50% van de vmbo-leerlingen vindt dat K!X hen beter voorbereidt op de toekomst. Ook K!X-coördinatoren zijn het erover eens dat jongeren door K!X hun soft skills beter ontwikkelen. Zij verwachten dat de jongeren deze vaardigheden ook buiten K!X in de praktijk blijven brengen. Uit een interne evaluatie 4 in 2011 bleek dat vooral mbo ers de aangeleerde soft skills in de praktijk toepassen. Zo pakten studenten van het ROC ASA MBO Amersfoort naar eigen zeggen met meer gemak de telefoon om bedrijven voor een stageplek te benaderen Vijf studenten van de Hogeschool Utrecht namen in 2012 een enquête af bij 42 vmbo-leerlingen en 94 mbo-studenten van vijf scholen; de uitkomsten hebben ze gepresenteerd in het adviesrapport Toekomst van K!X, Utrecht Zie: The K!X Effect: Empoweren en netwerken (FORUM, 2011)

11 Situaties die als illustratie bij de theorie en als casus voor praktische oefeningen en rollenspelen tot de verbeelding van studenten in een specifieke studierichting spreken. In de praktijk kwam dit in sommige gevallen pas bij de evaluatie na afloop van een training ter sprake. Het succes: wat werkt en wat níet Competenties van de trainer Een coachende benadering valt of staat met de grondhouding van de trainer: deze moet oprecht geloven in de capaciteiten en het potentieel van de jongeren om hen positief te kunnen benaderen. Wanneer dit geloof ontbreekt, voelen jongeren dat aan en staat het hun inzet en het leerproces in de weg. Ook is belangrijk dat de trainer een balans weet te vinden tussen een coachende aanpak en het aansturen op heldere leerdoelen en orde. In een aantal gevallen zien K!X-coördinatoren en leerlingen ruimte voor verbetering. Bijscholing van projectmedewerkers in groepsdynamiek en doelgericht lesgeven, zou de lessen in die gevallen krachtiger maken. K!X-projectmedewerkers hebben weliswaar een andere positie en rol dan docenten, maar ze moeten leerlingen tijdens de K!X-lessen wel op hun gedrag aanspreken als dat de les verstoort: de coachende benadering is goed voor inhoudelijke reflectie, maar waar het om gedrag gaat hebben leerlingen gewoon duidelijkheid nodig. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College MN, Utrecht] Een goede trainer is interactief, moet redelijk streng maar rechtvaardig zijn en de tijd voor je nemen. Een leraar die geen orde kan houden, is een ramp. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] Tijdens K!X- lessen en -trainingen is het belangrijk om de jongeren veelvuldig zelf aan het woord te laten, en goed te luisteren naar hun ideeën en meningen. Zelf lang aan het woord blijven om informatie over te dragen, is een veel voorkomende valkuil die ook sommige K!X-projectmedewerkers niet weten te omzeilen. Een ander aandachtspunt: laat jongeren niet te veel en te lang vergaderen, maar laat ze snel de taken verdelen en aan de slag gaan. Anders kunnen ze vergaderen als vervelend gaan ervaren. Het viel trouwens op dat er steeds minder leerlingen naar de training kwamen. Uiteindelijk bleven er nog maar vier over die ambassadeur wilden worden. Anderen kwamen niet meer opdagen, omdat ze het niet leuk of nuttig vonden. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] De projectmedewerker wist heel goed te vertellen hoe je bedrijven moet benaderen en activiteiten in gang kunt zetten. Maar hij was niet deskundig op het gebied van ICT en kwam met voorbeelden over programmeren: dat spreekt niet tot de verbeelding van mbo 3-studenten, die worden opgeleid voor het oplossen van storingen bij een service-desk. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College MN Utrecht] Bij de inhoudelijke afstemming moet ook gekeken worden naar andere lessen en activiteiten. In een aantal gevallen besteedt de school zelf bijvoorbeeld aandacht aan sollicitatievaardigheden; daar kan men dan in de K!X-training rekening mee houden en eventuele dubbelingen op een andere manier presenteren. Een aantal studenten van ROC Mondriaan in Delft vond dat de sollicitatietraining van K!X weinig toevoegt aan de lessen die de school binnen SBL aan solliciteren besteedt. De K!Xcoördinator van het Globe College in Utrecht vond juist dat de sollicitatietraining van K!X goed aansluit op een schoolbreed georganiseerde sollicitatietraining van JINC. Waar bij K!X de nadruk ligt op oefenen en bespreken in een veilige omgeving, bood JINC studenten de gelegenheid om een gesprek met een echte bedrijfsleider in strak pak te ervaren. De afstemming moet ten slotte ook (meer) mogelijkheden opleveren voor jongeren om vaardigheden toe te passen. Het effect van de trainingen in communicatie en presentatie wordt versterkt naarmate zij hun skills vaker kunnen toepassen. Het rendement is groter als de school hier ook buiten K!X om ruimte voor biedt, en als docenten in hun lessen voortbouwen op de vaardigheden die de jongeren bij K!X aanleren; bijvoorbeeld door hen in andere lessen presentaties te laten verzorgen en hier cijfers voor te geven. Goed project van FORUM De afgelopen jaren zijn er diverse projecten geweest om de soft skills van (allochtone) jongeren te versterken. De K!X-promotieteams, die voor dergelijke versterking zorgen, zijn er sinds Vandaag zit er zo n K!X-team, uit Amsterdam, op de tribune. Dat zijn goede projecten, onder de vlag van FORUM. Het is nu aan de scholen om deze aanpak in te voeren. Toenmalig staatssecretaris De Krom (SZW) in maart 2011 tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer Afstemming met de school Inhoudelijke afstemming voorafgaand aan een training is van groot belang. Waar projectmedewerkers van K!X de kennis in huis hebben over soft skills, kent de docent de vakinhoudelijke situaties waarin de jongeren die moeten kunnen toepassen. 11

12 Pijler 2 Uitgaan van de eigen kracht Jongeren motiveren hun talenten te ontdekken en te benutten, ze aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun perspectieven en ze daarvoor het zelfvertrouwen meegeven. Daarop is de tweede pijler van de K!X-methodiek gericht. Een belangrijk onderdeel is de empowermenttraining, waarin jongeren leren vanuit hun eigen kracht de regie over hun toekomst te nemen. Vervolgens krijgen zij de verantwoordelijkheid om in K!X-teams zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren; dit proces wordt op een coachende wijze begeleid. Hoe is de tweede K!Xpijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes? De opzet: empowerment en begeleid teamwork Empowerment-training De empowerment-training is erop gericht jongeren waar nodig uit hun slachtofferrol te halen en te sterken in hun eigenheid. Veel jongeren in die leeftijd worstelen namelijk met hun identiteit en het maken van keuzes. Ze zijn snel geneigd zich slachtoffer te voelen en zich ook zo op te stellen, om geen eigen verantwoordelijkheid te hoeven nemen. Zij leggen de schuld van hun situatie vaak bij anderen de school, de leerplichtambtenaar, de ouders, de politie, et cetera. Hun een spiegel voorhouden over zelfdiscipline en doorzettingsvermogen, inspireert de jongeren om goed na te denken over hun toekomst en zich bewust te worden van hun eigen rol in het geheel. Daarnaast vertelt de trainer over zijn eigen tegenslagen en de situatie in zijn gezin. Zo worden voorbeelden aangehaald van familieleden die aan de drugs zijn geraakt en hoe ze zich daar uit hebben geknokt. Dezelfde achtergrond en ervaren armoede die bij de ouders leidde tot migratie naar een ander land met nieuwe mogelijkheden, schept een band. Kortom: de trainer zet jongeren aan tot zelfreflectie, spreekt ze aan op hun eigen verantwoordelijkheid om iets van hun leven te maken en te geloven in hun eigen mogelijkheden. Jongeren doen meer inzicht op in hun drijfveren en krijgen handvatten aangereikt om doelen te stellen, keuzes te maken en de stappen naar het gewenste perspectief te bepalen. De training maakt veel indruk en wordt door docenten én jongeren zelf hoog gewaardeerd. De reden: jongeren worden positief aangesproken, raken geïnspireerd en kunnen zich aan een sterk rolmodel spiegelen. Zélf organiseren en uitvoeren Jongeren krijgen zelf de verantwoordelijkheid om in het K!Xteam een activiteitenplan op te stellen en die activiteiten ook te organiseren: werkbezoeken, gastlessen, presentaties en evenementen. Het doel is jongeren te motiveren om zich positief in te zetten, de kans te geven in de praktijk ervaring op te doen (en daarvan te leren), en bovenal: hun eigen talenten te laten ontdekken en hun zelfvertrouwen te versterken. Procesbegeleiding van het team De training en begeleiding van K!X-teams duurt in beginsel ten minste één schooljaar. Een aanpak waarin procesmatig leren centraal staat, vergt immers een wat langere adem. Jongeren doorlopen een proces waarin zij iets leren door de theorie in de praktijk toe te passen, en waarin zij ervaring en zelfvertrouwen opbouwen. De verwachting is dat hiermee een duurzame omslag wordt bereikt in hun houding en gedrag jegens hun studie en loopbaanmogelijkheden. Op een aantal scholen krijgen K!X-teams meerdere jaren begeleiding, en profiteren jongeren in de loop der tijd van veel verschillende trainingen en bedrijfsbezoeken. In enkele uitzonderingsgevallen is de periode korter, bijvoorbeeld wanneer de jongeren een deel van het jaar niet of nauwelijks op school komen en vooral bezig zijn met hun stage, of omdat de groepen maar tijdelijk bestaan, zoals bij domeinklassen en projectklassen. Het formele onderwijs richt zich vooral op het behalen van een diploma, maar eigenlijk is dat niet waar het om gaat. Ontwikkeling moet niet verward worden met een diploma. K!X overbrugt de grens tussen de dagelijkse praktijk en het diploma. [Jan Bransen, hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen] Een spiegel voorhouden Een dagdeel lang houden we ze een spiegel voor, stellen we hun dromen en doelen scherp(er) en leren we ze omgaan met tegenslagen. En dat werkt! Jongeren gaan nadenken over de keuzes die ze maken, over hun eigen aandeel in het geheel, en hun kwaliteiten en minder ontwikkelde kwaliteiten. Empowerment-trainingen inspireren zo bewustwording en zelfkennis. Jamal Chrifi, projectleider K!X (vanuit FORUM) en trainer Empowerment De resultaten: positieve verandering in houding en gedrag Activering van eigen kracht De empowerment-training legt een belangrijke basis voor de motivatie van jongeren om met K!X aan hun soft skills en toekomstkansen te werken. De training versterkt hen in hun eigenwaarde. Via films en persoonlijke verhalen van de trainer ervaren ze hoeveel strijd anderen hebben moeten leveren om te komen waar ze zijn. Daardoor kunnen jongeren hun eigen problemen beter relativeren en uit hun slachtofferrol stappen. Ik zie wel eens dat jongeren over een bepaalde film vertellen aan schoolgenoten die niet aan K!X meedoen en die daardoor wel in K!X geïnteresseerd raken. [Abdel Seghau, docent en K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] 12

13 Er gaat een wereld voor me open, ik heb nu focus omdat ik een toekomstdoel heb. De kennis van K!X hoop ik mijn hele leven mee te nemen. Vooral de empowerment-training, die leert je echt in jezelf te geloven. [Een leerling] Het projectteam constateert dat de out-of-the-box -aanpak jongeren aanspreekt. Zij waarderen de vrijheid en raken betrokken wanneer zij merken dat ze zelf activiteiten mogen bedenken en organiseren. Ook K!X-coördinatoren zien dat als je verantwoordelijkheid bij de jongeren legt en hen aanspreekt op wat ze kunnen en willen, dit hun motivatie versterkt. Ze vinden het leuk en daardoor léren ze er ook veel van. En dat geldt ook voor moeilijke groepen, zoals rebound -leerlingen op het ROC Mondriaan in Den Haag, die zich door deze aanpak aanmerkelijk positiever gingen gedragen. ( Rebounders zijn leerlingen die dreigen uit te vallen of elders al zíjn uitgevallen. Deze leerlingen dreigen, door hun persoonlijke problemen en gedrag, zonder startkwalificatie van school te worden gestuurd. Veel scholen weten hier geen raad mee. Met K!X krijgen deze jongeren een nieuwe kans. Het vraagt wel om meer kwaliteit van de begeleiders, vergt tijd en geduld.) Toen ik dat K!X-filmpje zag, van hoe ze op andere scholen aan het debatteren waren, draaide de knop in mijn hoofd om en dacht ik bij mezelf: Dit wil ik ook! Samenkomen met andere leerlingen, kennis uitwisselen en naar plekken toegaan in plaats van de hele dag op school zitten Vanaf het eerste bedrijfsbezoek tot aan het laatste ben ik bij K!X gebleven. Want als je eraan begint denk je: K!X? Wat is dát nou weer? Maar na een tijdje wil je er alleen maar meer van, omdat het écht leuk is. Steeds weer nieuwe mensen leren kennen, steeds weer nieuwe ervaringen opdoen. [Kavish Jhorai, K!X-ambassadeur] De omslag naar een positieve inzet is echter geen automatisch gegeven, en de mate waarin dit bereikt wordt verschilt per groep en per persoon. Soms met verrassende effecten. Neem de leerling die normaal gesproken een stoorzender is in de klas en vaak spijbelt: na de empowerment-training stimuleerde die zijn klasgenoten actief om mee te doen met K!X. Onderling respect en vertrouwen De K!X-methodiek brengt een positieve groepsdynamiek teweeg. Tijdens de empowerment-training blijken er in reactie op het persoonlijke verhaal van de trainer veel verhalen los te komen. En leerlingen verrassen elkaar met hun ambities. Dat had ik nooit achter jou gezocht. Ze komen daar geregeld op terug, en spreken elkaar er soms ook in andere lessen op aan: Jij wilde toch? [Abdel Seghau, docent en K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] Die groepsdynamiek legt een stevige basis voor vertrouwen en verbondenheid binnen de groep, leert ook de ervaring op andere scholen. Tijdens dat proces vergroten persoonlijke successen het onderlinge respect. Blijkens interviews ervaren K!Xcoördinatoren dat de methodiek het respect en de saamhorigheid in klassen versterkt. Leerlingen voelen zich veel meer een groep dan voorheen. Door het groeiende wederzijdse begrip tussen de leerlingen van verschillende etnische achtergronden, draagt K!X ook bij aan burgerschapsvorming. Jongeren ervaren met K!X de betekenis van team als afkorting voor together each achieves more in de praktijk. In een K!Xteam op het ROC Mondriaan in Delft ontstond door K!X een sterk groepsgevoel en een gezamenlijke motivatie. De jongeren zagen wat je allemaal kon bereiken met K!X. Dat gaf ze zekerheid en was de sleutel tot hun succes. Ze konden op elkaar rekenen en terugvallen als zij er zelf niet uit kwamen: samen sta je sterk. Eenzelfde soort verbondenheid zorgde ervoor dat een risicoklas op dezelfde school, waarvan verwacht werd dat een aanzienlijk deel zou uitvallen, het hele jaar gezamenlijk is doorgekomen. Naast positieve uitschieters zijn er ook gevallen waarin K!Xteams uit elkaar vielen vanwege interne problemen op school en gebrek aan daadkracht bij de K!X-coördinatoren. Zelf verantwoordelijk: een uitdaging Van een leerling werd het verzoek om een bedrijfsbezoek niet gehonoreerd. Op mijn aanraden heeft hij toen om een gastdocent gevraagd, en dat kon wel. De gastles werd gegeven door iemand die ooit op een zolderkamertje was begonnen, pas later zijn hbo afrondde en uiteindelijk een succesvol eigen ICT-bedrijf heeft opgezet. Het was een daverend succes. Hij is meerdere malen teruggekomen voor gastlessen aan verschillende klassen. De student die dit geregeld had, kreeg daar veel complimenten voor. Toen zag je hem opbloeien. En hij heeft er veel van geleerd: hoe je zoiets moet aanpakken, wat je kunt doen als het niet lukt. [Laura Martens, loopbaanbegeleider bij het ICT College ROC MN in Utrecht] Het zelf bedenken, uitwerken en organiseren van activiteiten is een enorme uitdaging voor jongeren. Het K!X-effect zit hem vooral in het leerproces dat jongeren doorlopen. Ze ervaren dat er veel nodig is om bij bedrijven iets geregeld te krijgen, en dat ze daar vaardigheden bij nodig hebben. Onze studenten waren aanvankelijk sceptisch, hadden geen zin om zelf bedrijfsbezoeken te organiseren. Hoe moet dat dan? Het was een eye-opener voor hen dat dit ook voor hun docent iets nieuws was. Toen ze eenmaal aan de slag gingen, kregen ze de smaak te pakken. Ze leerden in de praktijk hoe je bedrijven het beste kunt benaderen. Een struikelblok was dat migrantenjongeren zeiden: laat een Nederlandse klasgenoot maar bellen, dan maken we méér kans. Dat wisten ze van eerdere voorvallen. Dan zei ik: Probeer het nog maar een keer bij een ander bedrijf. Een bedrijf dat onderscheid maakt, willen we toch niet bezoeken. Aangemoedigd door het succes van het eerste bedrijfsbezoek, organiseerde het team vervolgens een netwerkbijeenkomst: ze wisten vijftien werkgevers naar school te halen, van wie er zes een workshop gaven. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] 13

14 Twee vliegen in één klap K!X legt het initiatief bij de jongeren zelf door K!Xteams op te richten die zelfstandig aan de slag mogen. Zo regelen ze hun eigen gastlessen en workshops en denken ze na wat ze zelf nodig hebben om later aan het werk te komen. Hartstikke goed! Jongeren komen zo meer te weten over de arbeidsmarkt én leren al direct hoe je iets voor elkaar krijgt in de wereld van werk. Twee vliegen in één klap dus. Prof. dr. Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie (UvA) en kroonlid bij de SER Ontdekt: talent en competenties Bij K!X worden leerlingen begeleid en aangestuurd om zelf met ideeën te komen en die ook uit te voeren. Het proces van vergaderen, actie ondernemen, op zoek gaan, zelf contact opnemen met instanties het is een waardevol leerproces. Het projectteam constateert dat jongeren binnen een K!X-team een rol kiezen die bij hun kunnen past en van waaruit zij hun talenten kunnen ontplooien. Hoe schuw ze vooraf ook zijn om de verantwoordelijkheid voor een taak op zich te nemen als het eenmaal gelukt is, overheerst de trots. Meestal weten ze hun eigen kracht ook wel te pakken: een geboren voorzitter neemt vanzelf de leiding binnen een groepje. [Laura Martens van het ICT College ROC MN in Utrecht] Studenten vertellen in interviews dat zij zichzelf beter hebben leren kennen door het organiseren van activiteiten. En K!X-coördinatoren zien jongeren groeien als ze een taak succesvol uitvoeren. Een jongere van MBO Amersfoort vertelde tijdens een coördinatorenbijeenkomst hoeveel trots en vertrouwen zij ontleende aan het interview dat zij SP-leider Emile Roemer afnam. En: aan haar initiatief hem daarna uit te nodigen om op school over zijn werk te komen vertellen. Het leverde een goede bijeenkomst met veel discussie op. Vertrouwen in eigen regie K!X-Jongeren vertelden in interviews in 2012 dat ze zelfverzekerder waren geworden en méér durfden door het organiseren van activiteiten. Ook coördinatoren ervaren dat K!X het zelfvertrouwen en de toekomstgerichtheid van jongeren versterkt. Ik denk dat K!X de leerlingen de ogen goed heeft geopend wat betreft motivatie en doorzettingsvermogen. Jongeren leren veel van zelf activiteiten organiseren. Als ze ervaren dat iets wel lukt als je maar vasthoudt en doorzet, zie je leerlingen veranderen: hun onzekerheid slaat om naar zelfstandigheid. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] Een blijvende impact Coördinatoren en deelnemers zijn het erover eens dat de effecten van K!X beklijven. Jongeren verwerven met K!X vaardigheden die ze nooit meer zullen verleren, zoals bij fietsen en zwemmen, luidde de conclusie op een uitwisselingsbijeenkomst. Uit interne evaluaties blijkt dat K!X-coördinatoren ervaren dat de aanpak jongeren inspireert en motiveert, hun zelfstandigheid vergroot en ze stimuleert om zelf verantwoordelijkheid te nemen. K!X-ambassadeurs noemen K!X a way of life. Uit een interne evaluatie in 2011 bleek dat hun deelname jongeren meer verantwoordelijkheidsbesef geeft en ze anders in het leven doet staan dan studiegenoten die níet bij K!X betrokken waren, namelijk: meer pragmatisch en oplossingsgericht. Zij kiezen nu vaak bewuster voor hun studie, omdat zij een duidelijker toekomstbeeld voor ogen hebben. Meer dan voorheen hebben ze het gevoel hun toekomst zelf in de hand te hebben, en de wil om die mooi in te kleuren. Ze hebben meer focus en weten beter hoe ze hun doelen kunnen realiseren. Ik zie de werking van K!X als een oude dieselmotor: je moet even de tijd nemen om hem goed warm te laten lopen, maar eenmaal op stoom loopt hij uitstekend. Studenten die op deze manier onderwijs krijgen, die leren door te ervaren, zullen na afloop van school zelfstandig hun zaken kunnen regelen. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] Wat de effecten op de langere termijn betreft: K!X-coördinatoren hebben zelf weinig zicht op de loopbanen van jongeren ná de school. Directies houden vaak wel bij waar leerlingen naartoe gaan (een vervolgopleiding, betaald werk of het Regionale Meld Centrum) maar die informatie gaat meestal voorbij aan de bij K!X betrokken docenten. Het plan om de beschikbare informatie op te vragen en zo meer inzicht te krijgen: in hoeverre slagen jongeren met K!X-bagage er beter in werk te vinden? is door de hoge werkdruk van het projectteam niet uitgevoerd. Bredere invloed binnen school Jongeren die door K!X geïnspireerd raken, worden vaak ook enthousiast om zich op andere vlakken voor de school in te zetten, en bij te dragen aan een goed schoolklimaat. Op ROC Mondriaan Den Haag doen K!X-jongeren mee aan de leerlingenraad. Een K!X-team van Mondriaan Delft nam het initiatief om met de directie over verbetering van de sfeer op school te praten. En verschillende teams organiseerden evenementen voor medescholieren. Bijvoorbeeld: op AOC Friesland was er een sportmiddag om de onderlinge samenwerking van leerlingen te versterken, en op ROC Mondriaan Den Haag hield het KIX-team een cultuurfeest voor 100 leerlingen om meer begrip voor elkaar te kweken en een dialoog op gang te brengen. K!X: ook voor ouderbetrokkenheid Een actief K!X-team kan school ook helpen bij het bedenken van nieuwe strategieën en activiteiten om ouders meer bij het onderwijs te betrekken. Op meerdere scholen is met de kennis en inzichten van jongeren een brug geslagen naar hun ouders. Een K!X-team van het ROC Mondriaan in Delft organiseerde een ouderavond waarop de jongeren presentaties hielden over hun onderwijsprogramma. Ook gaven ze de ouders een rondleiding door de school. De bijeenkomst was een eye-opener 14

15 voor de ouders, die voor het eerst te zien kregen wat er binnen de muren van de school gebeurt. Ook heeft het initiatief tot concrete afspraken tussen ouders en school geleid. De ouders gaven aan dat zij graag tijdig geïnformeerd worden over de voortgang en eventuele problemen rond hun kind. De school zegde toe hen beter op de hoogte te houden en gezamenlijk naar oplossingen te zoeken. Na afloop waren de leerlingen er zeer mee ingenomen dat het hen gelukt was om ouders en school dichter bij elkaar te brengen. In antwoord op het verzoek van de ouders werd een vervolgbijeenkomst georganiseerd over loopbaanoriëntatie en beroepskeuze. Persoonlijke groei tot rolmodel De persoonlijke ontwikkeling van een aantal K!X-jongeren reikt veel verder dan verwacht. Zij ontpoppen zich als K!Xambassadeur tot rolmodel voor andere jongeren, en maken zich tot hun spreekbuis naar de buitenwereld. Meestal hebben zij als voorzitter van een K!X-team hun presentatie- en communicatievaardigheden ontwikkeld. Zo spraken K!X-jongeren met ambassadeur jeugdwerkloosheid Miriam Sterk in een huiskamergesprek op de radio, en met staatssecretaris Jetta Klijnsma tijdens een bijeenkomst van het ministerie van SZW in Zwolle. Door hun deelname aan K!X is het zelfvertrouwen van de jongeren gegroeid. Zo gaan ze onbevreesd met publieke personen in gesprek. Mijn tijd als K!X-ambassadeur was nog leuker dan toen ik voorzitter was. Ik heb op andere scholen mijn rol uitgelegd en over mijn ervaringen als voorzitter verteld. Samen met K!X-ambassadeurs van andere scholen werd ik gevraagd om onszelf en andere jongeren te vertegenwoordigen op allerlei bijeenkomsten. We hebben heel wat belangrijke mensen ontmoet in die periode. Je leert zo veel nieuwe mensen kennen en je bouwt een groot netwerk op. Dat is echt belangrijk voor de toekomst. [Kavish Jhorai, K!X-ambassadeur] Het succes: wat werkt en wat níet Herkenbare trainers De effectiviteit van de empowerment-training hangt sterk samen met de persoonlijke kenmerken van de trainer. Deze moet voor de leerlingen herkenbaar zijn, een persoonlijk verhaal kunnen vertellen dat hen raakt en inspireert, bereid zijn zich gelijkwaardig en kwetsbaar op te stellen, empathie tonen en in staat zijn binnen de groep vertrouwen op te bouwen. Hoop voor de toekomst Het levensverhaal van de trainer maakte indruk op mij en geeft hoop voor de toekomst. Deelnemer aan de empowerment-training Coachende docenten Een positieve groepsdynamiek en de gewenste K!X-effecten op houding en gedrag van deelnemende jongeren, staan of vallen met de rol en inzet van de K!X-coördinatoren. Hun bereidheid om de K!X-benadering te volgen en de teams consequent op een coachende manier te begeleiden, is essentieel voor het resultaat. In de praktijk blijkt dat op een deel van de scholen docenten zich onvoldoende eigenaar van de methode voelen. Zij wonen de K!X-lessen lang niet altijd bij, of borduren er in de vervolglessen onvoldoende op voort. Ook geven ze jongeren niet genoeg ruimte om hun vaardigheden te oefenen. Commitment van de school Als een school graag wil dat jongeren zelf activiteiten bedenken en organiseren, moet ze daarvoor ook de ruimte bieden. Het gaat om het beschikbaar stellen van (les)tijd en een plek voor overleg, en het toekennen van voldoende uren voor de begeleiding door de K!X-coördinator ook buiten de reguliere lesuren. In een aantal gevallen hebben gedreven K!X-coördinatoren hierover zelf afspraken weten te maken met de directie. In andere gevallen doen zij een deel van het werk in hun vrije tijd. Begeleiden van keuzes De suggesties van jongeren zijn het uitgangspunt voor bedrijfsbezoeken. Als het niet haalbaar is om alle ideeën binnen één jaar uit te voeren, moeten er keuzes worden gemaakt. Vaak lost dat zich vanzelf op, omdat sommige voorstellen niet aan de voorwaarden voldoen of niet uitvoerbaar blijken. Is wél een keuze nodig, dan is het belangrijk hiervoor een strategie te gebruiken die tegemoetkomt aan de wensen van de jongeren en tegelijkertijd ruimte biedt voor nieuwe ervaringen. Als je louter uitgaat van wat de jongeren willen, is er het risico dat ze alleen bij bedrijven komen die ze al kennen (of in elk geval al op hun netvlies hebben), terwijl het juist ook de bedoeling is hun beroepshorizon te verbreden. In sommige K!X-teams werd de keuze gemaakt via democratische besluitvorming, in andere werd er een competitie van gemaakt. Hierbij is het voorstel aangenomen van de groep die als eerste een toezegging van een bedrijf ontving een procedure die jongeren zelf eerlijker vonden. Robin heeft niet echt kennis kunnen maken met andere sectoren dan de financiële dienstverlening. Maar daar hebben ze ook niet voor gekozen. Ook de school eist dat het relevant blijft. Maar zelf zou hij het best leuk vinden om wat breder om zich heen te kijken. [Uit een interview met een K!X-ambassadeur] Jongeren, ouders en school Als scholen K!X-teams willen inzetten voor het bereiken van ouders, moeten ze er rekening mee houden dat jongeren uit probleemgezinnen of kinderrijke gezinnen hun ouders niet willen belasten met hun schoolse zaken. Sowieso vinden oudere studenten (18+) vaak dat zij hun schoolzaken zelf moeten regelen. Ook zijn niet alle ouders in de gelegenheid om zich actief met school te bemoeien bijvoorbeeld omdat hun werktijden dat niet toelaten, zij de taal onvoldoende beheersen voor contact, of omdat ze onbekend zijn met de verwachtingen van de school en de inhoud van de opleiding. 15

16 Geduld als succesfactor Voor een goede en coherente begeleiding van de K!X-teams, is het cruciaal dat zowel de projectmedewerker als de docent op school hierin een rol speelt. Waar de projectmedewerker processen initieert en kennis aanreikt, hebben K!X-coördinatoren de taak in de tussentijd de K!X-teams van week tot week te begeleiden. Daarbij is geduld een belangrijke succesfactor: de taakuitvoering door leerlingen begeleiden, kan al snel meer tijd kosten dan zélf die taken doen. In de praktijk blijkt dat een deel van de docenten de begeleiding van K!X-teams graag uit handen geeft, omdat men geen zin heeft die zelf intensief ter hand te nemen. Vast aanspreekpunt Een vaste projectmedewerker draagt bij aan een soepel verloop van K!X binnen de school. Door wisselingen bij FORUM in beschikbaar budget en aangestelde medewerkers, heeft het hieraan de afgelopen jaren soms ontbroken. Een vaste projectmedewerker geeft voor jongeren een duidelijk gezicht aan K!X en loopbaanoriëntatie, en dat maakt het mogelijk een band met hen op te bouwen. Door de vele wisselingen, zo bleek uit interviews in 2012, waren op sommige scholen de jongeren alléén bewust met K!X bezig wanneer een projectmedewerker les kwam geven. Ook voor docenten vormt een vaste projectmedewerker een duidelijk aanspreekpunt voor de afstemming over lessen en activiteiten. En het illustreert dat het K!X-traject een doorlopend proces betreft, geen incidentele activiteiten. Elkaar aanvullen Het is voor de overdracht van de aanpak belangrijk dat de K!X-coördinator bij de K!X-lessen door de projectmedewerker aanwezig is. Die overdracht kan positief uitpakken als de projectmedewerker en docent elkaar aanvullen om jongeren in hun kracht te zetten via training en begeleiding. Heeft een docent echter negatieve verwachtingen van de jongeren, of een autoritaire stijl van orde houden, dan kan dat het leerproces juist verstoren. Persoonlijke aandacht Meer aandacht voor de persoonlijke behoeften en talenten van jongeren, naast de groepsbenadering, kan de effectiviteit van K!X verder vergroten. Projectmedewerkers en coördinatoren zouden meer persoonsgericht kunnen werken met jongeren die bij klassikale instructie niet opletten: individuele afspraken (mogelijk) maken en hun persoonlijk vragen wat ze willen leren, waar de accenten liggen. Projectmedewerkers zouden onder meer bij de empowerment-training nog meer kunnen focussen op individuele talenten: hoe kun jij je eigen unieke kanten benutten? Een idee is, bijvoorbeeld, om iemand die goed kan communiceren in zijn kracht te zetten als degene die namens het K!X-team naar buiten belt. Maar ook kun je iemand die daar níet goed in is, laten meeluisteren om ervan te leren. Tot slot: leerlingen die de K!X-lessen structureel niet bijwonen, of niet vaak genoeg, missen belangrijke stappen tijdens het traject. Het is voor de begeleiders dan onmogelijk om aan de persoonlijke vaardigheden en ontwikkelingen van die leerlingen te werken. Dit geldt uiteraard ook voor hun vakinhoudelijke ontwikkeling. Deze problematiek vraagt om een bredere aanpak. De directie zou in die gevallen in elk geval meer aandacht moeten hebben voor een betere afstemming tussen de vakken en het hanteren van de regels voor het volgen van lessen (aanwezigheid, gebruik van mobiele telefoons, et cetera). Jongeren hebben behoefte aan regels en structuur, ook al zijn ze het daar niet altijd mee eens. Ik dacht: wow K!X maakt de leerlingen mondiger en ze durven meer. Toen Mirjam Sterk hier op bezoek kwam, was ik echt verrast over mijn eigen leerlingen. De vragen die sommige meiden stelden! Ik dacht: wow, ze durven hun mond open te doen. Zohra Ahssab, docent geschiedenis en K!X-coördinator op het Globe College in Utrecht Tastbare bewijzen van inzet De uitreiking van K!X-certificaten aan het einde van het schooljaar is een extra impuls voor consequente deelname. En: het geeft jongeren iets in handen om op hun CV te zetten. Waar voorheen in de meeste gevallen met standaardverklaringen werd gewerkt, krijgen de jongeren sinds 2011 een certificaat op maat. Daarop staat vermeld welke trainingen zijn gevolgd en welke competenties zijn behaald. Ook de teamfoto s zijn tastbare producten die de inzet van jongeren stimuleren en het groepsgevoel van K!X-teams versterken. Op het Globe College in Utrecht lieten in schooljaar 2013/14 twee stagiaires iedere leerling een portfolio aanleggen van hun activiteiten voor beroepsoriëntatie, en ze gaven daarop telkens feedback. Bij elk bedrijfsbezoek en elke andere activiteit werden vooraf en achteraf formats ingevuld. Zo n portfolio zou ook gepresenteerd kunnen worden tijdens het intakegesprek bij de (mbo-)vervolgopleiding. Een laag blabla-gehalte Voor K!X krijg je de mensen mee. Weet je waarom? Omdat het geen hoog blabla-gehalte heeft. Deelnemers leren voor zichzelf te zorgen. Dat moeten ze straks op de arbeidsmarkt ook. K!X bereidt ze daarop voor. Dat ze het zelf moeten doen, spreekt deelnemers aan en dan leren ze meer. Ivette Fleming, strategisch beleidsmedewerker en K!X-coördinator ROC Mondriaan Den Haag 16

17 Pijler 3 Verbindingen met de praktijk Voor de loopbaanoriëntatie van jongeren is het van groot belang dat zij in contact komen met de beroepspraktijk. Daarop richt zich de derde pijler van de K!X-methodiek, met gastlessen en bedrijfsbezoeken. Uitgangspunt is dat deze op de interesses van de jongeren aansluiten en dat er zoveel mogelijk gebruikgemaakt wordt van de regionale mogelijkheden. Maar: er wordt wel aangestuurd op een brede oriëntatie en verbreding van de beroepenhorizon ook door de kennismaking met tekortsectoren. Hoe is de derde K!Xpijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes? De opzet: bedrijfsbezoek, netwerk en brede oriëntatie Direct contact met werkgevers Via bedrijfsbezoeken komen jongeren in contact met de beroepspraktijk. Zij organiseren die bezoeken zelf, en ze dienen ervoor te zorgen dat die K!X-proof zijn: de jongeren moeten rechtstreeks in contact komen met de werkgever en werknemers in het bedrijf. Ze moeten zicht krijgen op de verschillende functies binnen het bedrijf en uitzoeken om welke competenties die vragen. En: ze behoren zich tijdens het bezoek aan de werkgever te presenteren: om te laten zien dat zij als K!X-team op bezoek zijn, om bij te dragen aan een positieve beeldvorming over jongeren, én om hun vaardigheden te oefenen. In 2010 werden naast de bedrijfsbezoeken ook gastlessen een vast K!X-item om jongeren in contact te brengen met de beroepspraktijk. De gastdocenten zijn onder anderen mensen uit het bedrijfsleven, de politiek en de sport, die met enthousiasme en kennis van zaken over hun beroep vertellen. Nuttig netwerk dicht bij huis Jongeren behoren in K!X zelf te bepalen wat ze voor hun beroepsoriëntatie willen ondernemen. Dit zorgt ervoor dat de activiteiten aansluiten bij hun interesses en hun motivatie voor K!X versterken. Bij het benaderen van bedrijven worden ze aangemoedigd hun netwerken en de mogelijkheden in hun eigen woonplaats en regio te benutten. Dat levert niet alleen gemakkelijke ingangen op, maar ook een mooi leermoment over het belang van netwerken. Al doende bouwen jongeren zelf een nuttig netwerk op: ze zetten hun eerste schreden op de arbeidsmarkt liefst dicht bij huis. (Studies wijzen uit dat veel jongeren uiteindelijk werk zoeken in de eigen omgeving, binnen een straal van ongeveer 25 kilometer.) Brede oriëntatie op beroepen K!X beoogt jongeren ook kennis te laten maken met bedrijven en sectoren die buiten hun gezichtsveld liggen. Voor vmboleerlingen is dat bedoeld om hun interesse te prikkelen voor branches waar zij zelf niet aan denken, en voor mbo-studenten om hun aandacht te vestigen op minder voor de hand liggende bedrijven met functies die wél bij hun opleiding passen. Vanaf 2010 werd het principe ingevoerd dat van de twee bedrijven die een K!X-team per jaar minimaal bezoekt, er één wel en één juist niet rechtstreeks aansluit bij de studierichting. Zo bezochten studenten van een administratieve opleiding een justitiële inrichting, en jongeren met een commerciële opleiding gingen op bezoek bij de politie. Kennismaking met tekortsectoren Speciale aandacht krijgen de tekortsectoren die (in de nabije toekomst) veel werknemers nodig hebben, en dus goede kansen bieden. Om de perspectieven in de technische sector inzichtelijk te maken, startte in 2014 parallel aan het reguliere K!X-project een extra aanbod voor de beroepsoriëntatie van vmbo-jongeren: K!X Techniek. 5 De opzet: 24 K!X-teams kregen een introductieles Oriëntatie op techniek, bezochten technische bedrijven, volgden gastlessen over de technische sector en kregen technische opleidingen van binnen te zien. Ook werkt K!X sinds 2010 samen met het project Kies Kleur in Groen, dat zich onder meer richt op een grotere instroom van migrantenjongeren in het agrarisch beroepsonderwijs. Op drie groene mbo-scholen zijn in totaal zes K!X-teams met overwegend autochtone leerlingen opgezet. Verder waren er uitwisselingsevenementen tussen deze groene teams en de qua etnische afkomst gemengde randstedelijke teams. Ten slotte zijn K!X-teams in samenwerking met het FORUMproject Kleur in de Zorg in contact gebracht met zorginstellingen. Door bedrijfsbezoeken en gastlessen is de interesse van jongeren geprikkeld om een beroep in de zorg te kiezen. Werkgevers op hun beurt hebben nuttige contacten met scholen en potentiële werknemers opgedaan. De resultaten: verbrede horizon, inspiratie en ingangen Inzicht in beroepspraktijk Bedrijfsbezoeken zijn voor jongeren heel belangrijk om de beroepspraktijk te leren kennen, vinden K!X-coördinatoren una- 5 K!X Techniek is gefinancierd door Platform Bèta Techniek 17

18 niem. Ook bedrijven die K!X-teams ontvingen, zien zeker het belang: zij denken dat een kijkje in hun keuken zeer motiverend kan werken en zoekende studenten een duwtje in de goede richting kan geven. Jongeren zelf bevestigden in interviews in 2012 dat ze door K!X over het bedrijfsleven veel leren dat ze op school níet leren. Bedrijfsbezoeken helpen vmbo-leerlingen om uit te vinden of de beroepspraktijk in bepaalde sectoren overeenkomt met hun beeld en verwachtingen, en of hun voorkeur dan wel afkeer stand houdt. Het helpt ze om tot een gefundeerde studiekeuze te komen en een verkeerde te vermijden. Volgens K!X-coördinatoren zetten de bezoeken leerlingen ertoe aan om na te denken over wat ze nu écht willen gaan doen. Sommigen worden enthousiast. Die weten al wat ze willen, en zoeken in bedrijfsbezoeken bevestiging. Maar soms doen ze juist een stukje realiteitszin op: dan realiseren ze zich dat de praktijk heel anders is dan ze zich hadden voorgesteld, en dat er heel wat meer bij komt kijken dan ze dachten. Dan gaan ze ook naar andere vervolgstudies kijken. Vmbo ers zien in hun stage slechts één bedrijf, terwijl ze er met K!X in de loop van twee jaar een flink aantal bezoeken. Zo krijgen zij een beeld van wat verschillende beroepen inhouden en waar de werkgelegenheid zit. [K!X-coördinator Zohra Assab van het Globe College Utrecht] Mbo-studenten krijgen door bedrijfsbezoeken pas echt een beeld van het werk waarvoor ze worden opgeleid, wat het in de praktijk inhoudt en in welk soort bedrijven en functies zij straks aan de slag kunnen. Veel studenten hebben aan het begin van hun mbo-opleiding nog nooit een ICT-bedrijf van binnen gezien. Door een bedrijfsbezoek raakten sommigen extra gemotiveerd, terwijl anderen van studie besloten te veranderen toen zij zagen hoe hun werkdag als ICT er eruit zou zien. [K!X-coördinator Laura Martens van het ICT College ROC MN] Makelaardij spreekt mij wel aan Wat ik leuk vind aan K!X zijn de bedrijfsbezoeken en het netwerken. Ik heb gekozen ermee door te gaan. Tot voor kort wist ik absoluut niet wat ik wilde gaan doen na mijn opleiding. Nu weet ik in ieder geval dat ik niet de verzekeringen in wil. Makelaardij spreekt mij wel aan: met jouw kennis mensen helpen in een zakelijke omgeving. Maar ik ga nog verder kennismaken met de verschillende werksectoren. Sylvana Hobe, K!X-deelnemer, ROC ASA Amersfoort Verbreding van de horizon Het landelijk projectteam van K!X constateert dat jongeren door de bedrijfsbezoeken een completer beeld krijgen: hoe zien bedrijven er vanbinnen uit, met welke vakkennis kun je er terecht? Ze worden aangemoedigd om alvast contact te maken met werkgevers, en zich te verdiepen in de werking van de arbeidsmarkt en de processen rondom het aannemen van personeel. Door ook bedrijven buiten hun gezichtsveld te bezoeken, ontdekken ze dat hun beeldvorming niet altijd klopt en dat hun mogelijkheden groter zijn dan gedacht. Jongeren zijn altijd enorm verrast door de verscheidenheid aan beroepen die er binnen een bedrijf blijkt te bestaan. Zoals in de haven van Rotterdam, waar niet alleen mensen in de scheepvaart en de omslag van goederen werken, maar ook in technische en administratieve functies, en zelfs als kapper en tandartsassistent. Ook een bezoek aan TNT Express was voor veel jongeren een eye-opener. Ze leerden dat er, behalve het bezorgen van pakketten, nog veel meer te doen is. Er zijn ook afdelingen zoals het callcenter, HRM en financiën. Kortom: in zo n veelzijdig bedrijf kun je met veel verschillende opleidingsniveaus terecht. Op dezelfde manier ontdekten jongeren door hun bezoek aan een kazerne dat Defensie eigenlijk een gewoon bedrijf is. De meeste mensen werken er in ondersteunende functies: ICT, techniek, keuken, facilitaire dienst, transport, bouw, sport, geneeskundige dienst, et cetera. Slechts 10% is daadwerkelijk bij het vechten betrokken. De beeldvorming bij de jongeren over Defensie als werkgever veranderde aanzienlijk: dat maakt hun wereld groter. Weidse blik op techniek Tijdens de introductielessen van K!X-Techniek spreken bijna alle vmbo-leerlingen hun verbazing uit over de vele facetten van techniek als studiegebied. Ze worden aan het denken gezet: Techniek is meer dan alleen maar zwaar werk doen en vieze handen krijgen. Je kunt ook edelsmid worden, of laborant. Overigens is wel enige kennis van zaken over de technische sector nodig om leerlingen, tijdens de les Oriëntatie op techniek, te kunnen informeren en hun vragen te beantwoorden. Bedrijfsbezoeken aan technische bedrijven dragen ook een flink steentje bij aan verwijding van de blik op techniek. Wanneer jongeren praktische vakken zoals lassen en werken met elektra meemaken en zelf uitproberen, leidt dat tot positieve reacties: Goh, wat leuk hier, wat een leuk soort werk. Bij de edelsmid werkten de leerlingen zelfs tijdens de pauze door aan hun praktijkopdracht. Zulke ervaringen zetten hen ertoe aan een technische mbo-opleiding te overwegen. Inspiratie door rolmodellen Ook gastlessen worden door K!X-coördinatoren, jongeren en werkgevers als waardevol en nuttig ervaren. Door een gastdo- 18

19 cent te horen vertellen over diens taken en ervaringen, en vragen te stellen, krijgen jongeren meer zicht op wat een beroep inhoudt. Praktijkmensen die hun persoonlijke verhaal delen en met passie over hun beroep vertellen, prikkelen de belangstelling van de leerlingen en spreken tot hun verbeelding. Gastdocenten fungeren ook als rolmodel: ze inspireren jongeren hun eigen weg te zoeken en hun ambities waar te maken. Het zelfbewustzijn, de eigen ambities en het besef dat de opleiding een investering in jezelf is, krijgen een extra impuls, stelt het projectteam vast. Maatschappelijke vorming Bij sommige K!X-activiteiten ligt het accent meer op maatschappelijke vorming dan op beroepsoriëntatie. Bijvoorbeeld: door een bezoek aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam ontdekten leerlingen dat er ook Marokkaanse Joden zijn. Een van hen meneer Marokko, die in de oorlog sneuvelde wordt in het museum ieder kwartier met muziek herdacht. Ook bij de uitwisseling tussen groene en randstedelijke K!Xteams is burgerschapsvorming een belangrijk neveneffect: jongeren van de stad en het platteland, van zwarte en witte scholen, maken kennis met elkaar. Daardoor beseffen ze dat de onderlinge overeenkomsten groter zijn dan de verschillen, en worden vooroordelen doorbroken. Meer netwerken en ingangen Het focussen op bedrijfsbezoeken in eigen stad of regio werpt vruchten af, constateert het projectteam. Jongeren doen zo contacten op die reële kansen op een stage of werk bieden. Sommige leerlingen maken gebruik van bedrijfsbezoeken om diverse medewerkers een visitekaartje te vragen en naar de mogelijkheden voor een stageplek te informeren. Uit een in 2012 uitgevoerde enquête blijkt dat jongeren vinden dat ze veel contacten hebben opgebouwd dankzij bedrijfsbezoeken. En dat geldt ook voor de gastlessen en andere K!X-activiteiten, zoals het bezoek aan een banenmarkt. Jongeren ervaren dat K!X deuren voor hen opent en goede ingangen voor een gesprek biedt. Studenten van ROC Mondriaan Delft vergelijken K!X met een wapenschild, dat je ter herkenning voor je uit houdt maar dat ook bescherming en zekerheid biedt: je hoeft het niet meteen over jezelf te hebben, je kunt eerst over K!X beginnen en vervolgens over jouw rol daarin. Een van de studenten had bij sollicitatiegesprekken over zijn K!X-deelname verteld om zijn bereidheid tot inzet te tonen, en wist daar indruk mee te maken: zo kwam hij aan een goede stageplek. Op dezelfde manier trok een aantal leerlingen van het Lentiz Life College in Schiedam profijt van het visitekaartje K!X : een netwerkbijeenkomst met bedrijven leverde ze concrete ingangen of contacten op. Ze kregen de kans ergens een dag mee te lopen in een bedrijf, werden uitgenodigd voor een stagegesprek, of werden via een aanwezige ondernemer bij een ander bedrijf geïntroduceerd. Overigens leveren bedrijfsbezoeken en gastlessen ook voor scholen nuttige contacten op, namelijk met werkgevers die in de toekomst nieuwe mogelijkheden bieden voor stages en loopbaanoriëntatie. Beeld (v)mbo-jongeren bij werkgevers De gastlessen en bedrijfsbezoeken hebben als positief neveneffect dat werkgevers op een positieve manier kennismaken met jongeren. De ervaring leert dat zij hierdoor hun vaak negatieve beeld van (migranten)jongeren bijstellen en dat hun bereidheid toeneemt om ze kansen te bieden. Waar bedrijven vaak terughoudend zijn bij het eerste contact, blijken ze na afloop aangenaam verrast over de houding en vaardigheden van K!X-jongeren. Een edelsmid stond versteld van het respect, de toewijding en de creatieve prestaties van bezoekende praktijkschoolleerlingen. En bij de K!X-bezoeken aan Defensie vielen bij de ontvangende partij de beleefdheid, belangstelling en verrassende vragen van de jongeren op. Bedrijven veranderen van houding door hun contact met K!Xjongeren. Ze willen daarna vaker jongeren ontvangen en zelf gastlessen geven omdat ze er plezier in krijgen én omdat ze het goed vinden voor hun imago als maatschappelijk ondernemer. Maar ook omdat werkgevers op zoek zijn naar mensen die net iets extra s hebben gedaan, zoals deelnemen aan K!X. En mét de positievere beeldvorming van werkgevers over de jongeren, krijgt de school als instituut ook een beter imago. Gemotiveerd en betrokken Ik vind het goed om te zien dat leerlingen hun best doen om zich zo goed mogelijk te presenteren aan de werkgever. Ze zijn gemotiveerd en betrokken. Dit geeft mij hoop. Docent-begeleider van een bedrijfsbezoek Rolmodellen K!X maakt goed gebruik van rolmodellen en draagt bij aan een positieve beeldvorming over migrantenjongeren. Prof. dr. Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie (UvA) en kroonlid bij de SER Het succes: wat werkt en wat níet Keuze van de juiste bedrijven Voor mbo-studenten ligt de focus op het verkennen van de beroepspraktijk die aansluit bij hun opleiding. Echter, bij richtingen waarin veel studenten door willen stromen naar een hoger niveau in ándere richtingen, is het van belang ze veel verschillende sectoren te laten zien. Praktisch: tijdnood en tijdigheid Het is verstandig om in het traject dat voorafgaat aan een bedrijfsbezoek, ruimte voor onvoorziene omstandigheden in 19

20 Opdrachten ervoor en erna Inhoudelijke opdrachten vooraf én na afloop van een bedrijfsbezoek, verdiepen het leereffect ervan. Ook geeft het inzicht in de kennis die de jongeren erbij opdoen. Met dit doel zijn in 2010, in samenwerking met de K!X-coördinatoren, voor verschillende studieniveaus opdrachten uitgewerkt. Praktische ervaringen inbouwen te bouwen. Een te strakke planning kan leiden tot tijdnood, waardoor de jongeren zich onvoldoende kunnen voorbereiden. Uiteraard is het zaak dat alle jongeren bij een bedrijfsbezoek tijdig op de plaats van bestemming zijn. De beste manier om daarvoor te zorgen: gewoon iedereen op de gebruikelijke begintijd naar school laten komen en daar verzamelen ook al betekent dat voor sommigen dat ze heen en weer moeten reizen. Inspelen op motivatie werkgevers K!X-teams kunnen bedrijfsbezoeken en gastlessen aantrekkelijk aan werkgevers presenteren door ze te relateren aan bedrijfsdoelen: promotie van het vakgebied, positionering als leerbedrijf, maatschappelijk ondernemerschap. Ook kunnen ze de kansen voor bedrijven benadrukken om zo in contact te komen met aanstormend talent van (v)mbo-scholen, en zicht te krijgen op de capaciteiten van jongeren die niet uit de geijkte voortrajecten afkomstig zijn. De bezoeken vragen van een bedrijf een behoorlijk intensieve investering van tijd en geld, terwijl de opbrengst qua aantal deelnemende jongeren relatief beperkt is. (Een promofilmpje maken of op een beurs gaan staan waar veel jongeren komen, vinden vooral grotere bedrijven gemakkelijker.) Het verdient daarom aanbeveling de lasten voor het bedrijf te verlichten door voor een goede planning en taakuitvoering te zorgen. Bedrijven waarderen het als de jongeren een goed voorbereide indruk maken, en stellen ook een bedankbrief achteraf op prijs. De ervaring leert dat er bij bedrijven altijd werknemers zijn die het leuk vinden om een bijdrage te leveren aan een maatschappelijk project. Tot slot: een netwerkevenement waarbij werkgevers niet alleen jongeren ontmoeten maar ook onderling nieuwe contacten opdoen, is voor bedrijven een aantrekkelijke manier om bij te dragen aan de loopbaanoriëntatie van jongeren. Afstemming over de inhoud Als jongeren tijdens bedrijfsbezoeken en gastlessen zelf ook echt de praktijk kunnen ervaren, levert dat veel meerwaarde op. Zijn ze alleen toeschouwer, dan blijft het al gauw bij kijken, vragen stellen en weer naar huis om vervolgens alles te vergeten. Het schrijven van een verslag verandert daar niet zo heel veel aan. Bij technische bedrijven kunnen jongeren vaak actief aan de slag met het uitdokteren van een elektriciteitscircuit, of het werken met apparaten. Maar in andere sectoren kan ook een quiz of een ander competitief kennisspel heel effectief zijn. Bij een K!X-bezoek aan een rechtbank bleek een rollenspel een goede formule om het bezoek te verlevendigen. Een groep jongeren moest na een vechtpartij voor de rechter verschijnen. Sommige leerlingen werden daarbij in een toga gestoken voor hun rol als rechter, advocaat of officier. Een echte rechter en journalist beoordeelden het proces. Een praktische opdracht vraagt om nauwe afstemming vooraf met het bedrijf. Bedrijven kunnen namelijk meestal geen tijd investeren om zo n opdracht zelf in elkaar te zetten. Een extern project als K!X kan daarop inspringen door de opzet en inhoud van bedrijfsbezoeken (volgens een draaiboek) goed voor te bereiden zonder dat het veel tijd vraagt van docent of bedrijf. Over een drempel heen De leerlingen moeten over een bepaalde drempel heen en leren door de organisatie van een bedrijfsbezoek wat je moet doen en regelen om je doel te bereiken. Dan zie je hun creativiteit opbloeien. Ze komen met eigen ideeën. Omdat ze het bedrijfsbezoek samen organiseren leren ze ook goed samenwerken, wat een belangrijk aspect is van de K!X-methode. Ook zie je dat ze elkaar stimuleren. De leerlingen groeien, ze worden zelfverzekerder en enthousiaster. Nima Gopal, K!X-coördinator Afstemming vooraf met het bedrijf is heel belangrijk om een bezoek of gastles inhoudelijk goed te laten aansluiten bij het niveau van de leerlingen. Ze moeten zicht krijgen op het soort werkzaamheden en type functies die ze met hun opleiding kunnen doen. De ervaring leert dat bedrijven hiermee in hun praatje en programma niet automatisch rekening houden. Zo kan het dan gebeuren dat ICT-studenten alleen programmaontwikkeling te zien krijgen, terwijl hun toekomst in het beheer ligt. 20