Inhoud. Woord vooraf 1 4. Over de auteurs 1 6. Redactionele verantwoording 1 7 Curriculummodel 1 7 Didactisch concept 1 8

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf 1 4 Over de auteurs 1 6 Redactionele verantwoording 1 7 Curriculummodel 1 7 Didactisch concept Cellen en weefsels Kenmerken van het leven Hiërarchische opbouw Het menselijk lichaam als eenheid Homeostase De fundamentele eenheid van het lichaam: de cel Bouw en functie van cellen Celmetabolisme: verbranding in de cel Aerobe verbrandingsprocessen Anaerobe verbrandingsprocessen Koolhydraten, vetten en eiwitten Celmembraantransport Passief transport Actief transport Endocytose en exocytose Celdeling Mitose Meiose of reductiedeling Celcyclus Celdood Groei Veroudering Weefsels Dekweefsel Steunweefsels Spierweefsel Zenuwweefsel Algemene topografie Statische en dynamische richting-aanduidingen Lichaamswand en lichaamsholten 65 BSL - ALG_A4_1KMM

2 6 Medische fysiologie en anatomie 2 Circulatie Bloed Samenstelling van het bloed Functies van het bloed Bloedplasma Bloedcellen Erytrocyten Leukocyten Trombocyten Bloedgroepen Hemostase Gastransport in het bloed Tractus circulatorius Het hart Bloedvaten Bloeddruk Foetale circulatie Uitwisseling tussen capillairen en interstitium Lymfatisch systeem Afweer Afweer Exogene aspecifieke afweer Mechanische barrières Fysiologische barrières Endogene aspecifieke afweer Ontstekingsproces Aspecifieke afweer door leukocyten Cytokinen Immuniteit: specifieke afweer Cellen van het immuunsysteem Indeling van de immuniteit Humorale immuunrespons Werking humorale immuunrespons Immunoglobulinen Complementsysteem Cellulaire immuunrespons Regulatie van de afweer Natuurlijke en kunstmatige immuniteit HLA-antigenen en orgaantransplantaties HLA-antigenen Orgaantransplantaties HLA en transplantatie van allogeen beenmerg Ademhaling Tractus respiratorius Neusholte (cavitas nasi) Farynx Larynx Trachea 1 80 BSL - ALG_A4_1KMM

3 Inhoud Longen (pulmones) Longventilatie en distributie Inademing Uitademing Ademfrequentie en longcapaciteit Ademarbeid Distributie in de longen Gasuitwisseling Diffusie Transport van gassen Transport van zuurstof Transport van koolstofdioxide Regulatie van de ademhaling Centrale en perifere chemosensoren Ademcentrum Reflexen met invloed op de ademhaling Nieren Nieren Bouw van de nieren Werking van de nieren Andere functies van de nieren Urinewegen Ureter Urineblaas Urethra Urine Zenuwstelsel Cellen van het zenuwstelsel Neuron Gliacellen Neurofysiologie Membraanpotentiaal Impulsvorming: actiepotentiaal Impulsgeleiding Impulsoverdracht Neurotransmitters Indeling van het zenuwstelsel Anatomische indeling Fysiologische indeling Cerebrum Diencephalon Thalamus Hypothalamus Epithalamus Hersenstam Hersenzenuwen Formatio reticularis Onderdelen hersenstam 258 BSL - ALG_A4_1KMM

4 8 Medische fysiologie en anatomie 6.7 Cerebellum Ruggenmerg Perifere zenuwen Reflexen Autonoom zenuwstelsel Sympathisch zenuwstelsel Parasympathisch zenuwstelsel Hersenvliezen Pia mater Arachnoidea Dura mater Hersenvocht en liquorcirculatie Bloedvoorziening van de hersenen Hersenarteriën Hersenvenen Barrières Systemen Sensibel systeem Motorisch systeem Limbisch systeem Geheugen en leren Zintuiglijk geheugen Werkgeheugen en kortetermijngeheugen Langetermijngeheugen Pijn Nocisensoren Somatische en viscerale pijn Pijnbeleving Pijnbestrijding Hormoonstelsel Hormonen Receptoren Wateroplosbare en niet-wateroplosbare hormonen Regulatie van de hormoonproductie Epifyse Hypofyse Neurohypofyse Adenohypofyse Schildklier Synthese van de schildklierhormonen Werking van de schildklierhormonen Bijschildklieren Pancreas De eilandjes van Langerhans Insuline en glucagon Somatostatine Bijnieren Bijnierschors BSL - ALG_A4_1KMM

5 Inhoud Bijniermerg Gonaden Zintuigen Sensoren Chemosensoren Thermosensoren Mechanosensoren Fotosensoren of elektromagnetische sensoren Nocisensoren Oor Bouw van het oor Gehoororgaan Evenwichtsorgaan Oog Ligging, bouw en functie van de oogbol Beeldvorming Hulporganen van het oog Huid en thermoregulatie Bouw van de huid Epidermis Dermis Subcutis Vascularisatie van de huid Functies van de huid Bijzondere vormsels Haren Nagels Zweetklieren Talgklieren Cerumenklieren Mammae Lichaamstemperatuur Kern- en schiltemperatuur Fysiologische processen Thermoregulatie Thermosensoren Warmteafgifte Warmteproductie Koorts Voedsel en spijsvertering Voedsel en stofwisseling Voedsel en energie Enzymen Nucleïnezuren Noodzakelijke voedingsstoffen Koolhydraten Monosachariden 385 BSL - ALG_A4_1KMM

6 10 Medische fysiologie en anatomie Disachariden Polysachariden Eiwitten Aminozuren Eiwitvertering Lipiden Triglyceriden Fosfolipiden Sterolen Water Mineralen Natrium, kalium en chloride Calcium Fosfaat IJzer Magnesium Jood Zwavel Zink Selenium Vitaminen In vet oplosbare vitaminen In water oplosbare vitaminen Bouw en functie van de spijsverteringsorganen Mondholte (cavum oris) Speekselklieren Tong Gebit Farynx Oesofagus Maag Bouw en ligging van de maag Maagvulling Maaglediging Maagsap en maagsapsecretie Dunne darm Bouw en ligging van de dunne darm Bouw van de wand van de dunne darm Darmsap Resorptie Colon Functies dikke darm Defecatie Pancreas Functies pancreas Pancreassap Lever en galwegen Ligging en macroscopische bouw van de lever Microscopische bouw van de lever Galgangen en galblaas 438 BSL - ALG_A4_1KMM

7 Inhoud Functies van de lever Peritoneum Beweging Skelet Bouw en functie van het bot Soorten beenderen Ontwikkeling van het bot; dikte- en lengtegroei Beenverbindingen Beenderen van het hoofd Neurocranium Viscerocranium Ontwikkeling van de schedel Beenderen van de romp Wervelkolom Thorax Pelvis Beenderen van de extremiteiten Beenderen en gewrichten van arm en hand Beenderen en gewrichten van been en voet Beenderen van de gordels Spierstelsel Bouw en werking van een skeletspier Bouw en werking van de hartspier Bouw en werking van gladde spieren Spiergroepen Hoofd- en halsspieren Rompwandspieren Extremiteitsspieren Voortplanting Ongeslachtelijke en geslachtelijke voortplanting Geslachtskenmerken Primaire en secundaire geslachtskenmerken Geslachtsdifferentiatie Vrouwelijke geslachtsorganen Ovarium Eileider Uterus Vagina Vulva Fysiologische veranderingen in vrouwelijke geslachtsorganen Ontwikkeling van follikel en endometrium Hormonale regulatie van de ovariële cyclus Effecten van oestrogeen Conceptie en implantatie Ontwikkeling embryo in de baarmoeder 527 BSL - ALG_A4_1KMM

8 12 Medische fysiologie en anatomie Fysiologische veranderingen van de moeder in de zwangerschap Mannelijke geslachtsorganen Testes Epididymides Ductus deferens en vesiculae seminales Prostaat Penis Sperma Fysiologie van het seksueel functioneren Erfelijkheid en DNA Erfelijkheid Genotype en fenotype Gen en allel Homozygoot en heterozygoot; dominant en recessief Wetten van Mendel Intermediaire erfelijkheid Chromosomen Autosomen Heterosomen Overervingspatronen Monogene overervingspatronen Polygene (multifactoriële) overervingspatronen Erfelijke stofwisselingsziekten en hielprik Erfelijke stofwisselingsziekten Neonatale screening door middel van de hielprik Structuur en eigenschappen van DNA DNA in mitochondriën Replicatie van DNA Herstelmechanismen Genexpressie RNA Transcriptie en translatie Codon Anticodon Regulatie van de genexpressie Geninductie Genrepressie Coderend en niet-coderend DNA Junk-DNA Trinucleotiderepeats Mutaties Typen mutaties Oorzaken van mutaties Oncogenen Van oncogen tot tumor Activering van oncogenen 580 BSL - ALG_A4_1KMM

9 Inhoud Virussen Bouw en werking van virussen Indeling van de virussen Prionen 584 Referenties 586 I Medische terminologie 588 A Afkortingen 588 B Voor- en achtervoegsels 588 C Anatomische termen 592 II Referentiewaarden laboratoriumbepalingen 599 Register 602 BSL - ALG_A4_1KMM

10 Woord vooraf Als zorgverlener verleent de hbo-verpleegkundige op een professionele en verantwoorde wijze verpleegkundige zorg op menselijke maat om de last van ziekte, handicap of sterven te verlichten. De patiëntenzorg omvat nagenoeg het complete spectrum van de geneeskunde. Om de verpleegkundige zorg op professionele wijze vorm te geven, verzamelt de verpleegkundige gegevens met speciale aandacht voor de parameters de laboratoriumwaarden die een beeld geven van de vitale functies en voert lichamelijk onderzoek uit. Op basis van theoretische en praktische kennis van de fysiologie, anatomie en pathologie moet de verpleegkundige in staat zijn de vitale functies gericht te observeren en te analyseren. In elke situatie is de verpleegkundige in staat klinisch te redeneren en complexe interventies (evidence based) uit te voeren. Ook moet de verpleegkundige kunnen handelen in levensbedreigende situaties. Het klinisch redeneren is de vaardigheid eigen observaties en interpretaties aan de medische kennis te koppelen om zodoende te beredeneren welke volgende stappen genomen moeten worden voor het verpleegkundig handelen. Het basiswerk Medischefysiologie en anatomie is allereerst bestemd voor verpleegkundestudenten (hbo), maar het is ook bedoeld voor verpleegkundigen die zich na hun opleiding in bepaalde onderwerpen verder willen verdiepen. Daarnaast is dit boek geschikt voor studenten van (para)medische hbo-opleidingen die hun kennis van de fysiologie en anatomie willen verrijken. Dit boek is erop gericht kennis en inzicht in de fysiologische processen te bevorderen, zodat de verpleegkundige pathologische verschijnselen van de patiënt kan herkennen en interpreteren, en er in de beroepsuitoefening adequaat op kan reageren. In Medische fysiologie en anatomie wordt nog meer dan voorheen de link naar de medische praktijk gelegd. Dit boek vormt een onderdeel van de serie Basiswerk. Het is de opvolger van het boek Fysiologie en anatomie van Bastiaanssen, Jochems en Tervoort, waarbij de nadruk nu meer op de medische toepassing is komen te liggen. De verschillende delen zijn erop gericht de student (en de reeds afgestudeerde beroepsbeoefenaar) voldoende kennis te laten opdoen om klinisch te kunnen redeneren. De opbouw van de serie Basiswerk ondersteunt het proces waarin eigen observaties en interpretaties worden gekoppeld aan medische kennis. Studenten leren zo te beredeneren welke stappen genomen moeten worden in het verpleeg- BSL - ALG_A4_1KMM

11 Woord vooraf 15 kundig handelen. In dit boek is getracht een start te maken met het proces van klinisch redeneren. Iedereen die opmerkingen of suggesties heeft ter verbetering van dit boek wordt van harte uitgenodigd om te reageren. Michel Tervoort IJbelien Jüngen BSL - ALG_A4_1KMM