Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Studiefinanciering Nr. 3 HERDRUK BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETEN- SCHAPPEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Zoetermeer, 13 september 1989 Hierbij ontvangt u concept uitvoeringsregels voor de toepassing van de hardheidsclausule (art. 131 van de Wet op de studiefinanciering) voor de behandeling van de problematiek van de weigerachtige ouders in het kader van de WSF Een hoofdelement in deze nieuwe regels is het openen van de mogelijkheid voor studerenden van 18 tot 21 jaar voor een beroep op partiële weigerachtigheid van de ouders. Hiermee wordt een vacuüm gedicht, dat aan het daglicht is getreden door uitspraken van het College van beroep studiefinanciering. Dit vacuüm heeft ertoe geleid dat de vaststelling van de hoogte van de aanvullende financiering in een aantal gevallen moest worden opgeschort. Met deze herziening en het daarbij gegeven overgangsrecht is de Informatiseringsbank in de gelegenheid om betrokkenen te berichten op welke wijze hun geval zal kunnen worden behartigd. Voor het overzicht van het geheel van de wijzigingen en de gevolgen daarvan voor de onderscheiden groepen belanghebbenden verwijs ik naar de regels zelve, meer het bijzonder naar de inleiding daarbij. Het belang van de betrokkenen bij een spoedige afhandeling geeft mij aanleiding tot het voornemen deze regels op 21 september aanstaande vast te stellen en voor 1 oktober te publiceren. Dit in verband met het feit, dat de peildatum voor de beoordeling van de situatie van belanghebbenden steeds de eerste van de maand is. Mocht uw Kamer overleg over de inhoud van de bijlage bij dit schrijven op prijs stellen, dan is het derhalve van belang dat zo spoedig mogelijk plaats te doen vinden. De Minister van Onderwijs en Wetenschappen, W. J. Deetman F ISSN SDU uitgeverij 's-gravenhage 1989 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3

2 Concept behorende bij brief HW/SF d.d. 13 september 1989 van de Minister van Onderwijs en Wetenschappen aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Uitvoeringsregels voor de toepassing van de hardheidsclausule (artikel 131) van de Wet op de studiefinanciering voor gevallen van «weigerachtige ouders» Inleiding Bij de toepassing van de hardheidsclausule moet worden bedacht, dat het in beginsel gaat om een wettelijke mogelijkheid om op te treden ten gunste van individuele gevallen. Zowel de cliënten van de lnformatiseringsbank als de minister, voor wie de Informatiseringsbank optreedt, zijn ermee gediend, als van tevoren inzicht bestaat in de te volgen gedragslijn. Dit omdat de praktijk uitwijst, dat betrekkelijk talrijke individuele gevallen aanspraak maken op een overeenkomstig zorgvuldige behandeling. Uitspraken van het College van beroep studiefinanciering hebben het nodig gemaakt de regeis voor de toepassing van de harheidsclausule in de Wet op de studiefinanciering (WSF) aan te passen. Van de gelegenheid is gebruik gemaakt, om de vigerende regels, met inbegrip van de aanpassingen waartoe voorbedoelde uitspraken nopen, overzichtelijk bijeen te brengen. Ook over de procedure voor de toepassing van de hardheidsclausule voor de hier behandelde typen situaties wordt hierna een en ander vermeld. Het gaat steeds om de toepassing van de onderhavige clausule bij een behoeftigheid van de studerende die zover strekt, dat de studerende door geheel of gedeeltelijk ontbreken van de in de WSF normatief veronderstelde ouderlijke bijdrage niet in de gelegenheid zou zijn de studie te volbrengen. In de hierna gespecificeerde toepassingsregels wordt dan ook de situatie omschreven waarin de studerende als zodanig behoeftig moet worden aangemerkt, dat een bovenwettelijke tegemoetkoming de uitkomst moet zijn van de afweging van het belang van wetshandhaving en het belang bij de mogelijkheid de studie te voltooien. Overeind blijft dat het hier in veel gevallen zal gaan om beslissingen met een betrekkelijk arbitrair karakter, soms te nemen in voor de betrokkenen pijnlijke situaties. Niettemin wordt hier getracht lering te trekken uit de ervaringen tot dusverre en een redelijke mate van voorspelbaarheid van overheidshandelen tot stand te brengen. Deze inleiding strekt er voorts toe duidelijk te maken, wat de bijstellingen zijn. Tot op heden is het beleid gebaseerd op de volgende documenten: - De brief van de minister van onderwijs en wetenschappen van 10 september 1986 aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 1986/1987, , nr. 86) - De brief van de minister van onderwijs en wetenschappen van 25 mei 1987 aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 1986/1987, , nr. 68) - Beleidslijnen «weigerachtige ouders» als gepubliceerd in de Staatscourant, 1988, 82. De regelingen vervat in bovengenoemde documenten komen met ingang van 1 oktober 1989, de datum van inwerkingtreding van de hierna verwoorde regels, te vervallen. Zulks behoudens voorzover overgangsrecht als hierna omschreven van toepassing is. De hierna verwoorde bijstellingen van de geldende regels betekenen voor een deel van de studerenden een voordeel en voor anderen een nadeel, waarbij naar verwachting een beperkte stijging in het totaal van de uitgaven zal optreden. Binnen de gegeven grenzen zijn de wijzigingen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 2

3 voortgekomen uit de toepassing van het beginsel, dat gelijke gevallen gelijk moeten worden behandeld. Het gaat om het volgende bijstellingen: a. Gelijke behandeling van WSF-gerechtigden wordt vormgegeven, ongeacht de leeftijd. Bij personen voor wie alimentatie wordt betaald op grond van een daartoe strekkende gerechtelijke uitspraak wordt het desbetreffende bedrag als administratief gegeven in mindering gebracht op de uitkomst die overigens voortvloeit uit de toepassing van de wet in combinatie met de hier verwoorde regels. Bovenwettelijke tegemoetkoming is, gezien het criterium van behoeftigheid, in dergelijke gevallen zoveel te minder nodig, als de alimentatie bedraagt. Regels worden gegeven voor zowel de situatie dat in het geheel geen alimentatie wordt ontvangen als voor het geval waarin slechts gedeeltelijk wordt betaald. b. Een tegemoetkoming wegens weigerachtigheid dekt niet de eerste honderd gulden per maand aan verschil tussen de toelage zonder toepassing van de hardheidsclausule en de toelage die zou ontstaan, bij volledige dekking van het budgettekort ontstaan door weigerachtigheid. Voorts is een opsomming van mogelijke bronnen van draagkracht gegeven, die in aanmerking worden genomen bij de beantwoording van de vraag of er van behoeftigheid in de zin van de regels voor toepassing van de hardheidsclausule sprake is. c. Voor vrijwel alle studerenden geldt de eis van een verstoorde relatie met de ouders, als hierna omschreven. Tot dusverre konden 21-jarigen en ouder die kind zijn van gescheiden ouders (doen) volstaan met een mededeling van een tweetal officiële instanties over het ontbreken van een ouder-kind relatie. Eveneens geldt de eis van een verstoorde relatie met de ouders als hierna omschreven met ingang van 1 oktober aanstaande voor studerenden jegens wie een ouderlijke onderhoudsplicht geldt, maar voor wie de rechter op grond van de draagkracht van een niet-verzorgende ouder de alimentatie op nul heeft gesteld. d. Voor de toepassing van deze regels worden stiefouders in de beschouwing betrokken voor zover zij jegens de studerende van jonger dan 21 jaar alimentatieplichtig zijn. TOEPASSINGSREGELS MET INGANG VAN 1 OKTOBER 1989 Algemeen uitgangspunt Bij de verstrekking van financiële hulp van overheidswege in de vorm van aanvullende financiering staat centraal, dat in de eerste plaats de ouders verantwoordelijk zijn voor de financiering van het levensonderhoud en de studie van hun studerende kinderen. Dit geldt voor beide ouders afzonderlijk, hetgeen ook in de toepassing van deze regels tot uitdrukking zal komen. Daarbij mag er geen principieel onderscheid worden gemaakt tussen de kinderen van gescheiden en niet-gescheiden ouders. Wel is bij de toepassing van de hardheidsclausule in geval van weigerachtigheid van de ouder(s) onderscheid nodig afhankelijk van de vraag of er sprake is van behoeftigheid, en zo ja in welke mate, van de studerende in het licht van het oogmerk de studie te voltooien. Eigen inkomen van de studerende, bij het bestaan van een ouderlijke onderhoudsplicht jegens studerenden van 18 tot 21 jaar bij voorbeeld in de vorm van alimentatie, is daarbij een relevant gegeven. Toepassing van de hardheidsclausule geschiedt uiteraard binnen de wettelijke regels voor indiening van mutaties en voor controle van gegevens. Uitgangspunt is, dat toepassing van de onderhavige regels telkenjare wordt aangevraagd. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 3

4 Hierna komen de volgende concretiseringen aan de orde: a. Het ontbreken van informatie over ouderinkomen. b. Ontkoppeling van inkomen van een ouder bij weigerachtigheid. c. De mate van behoeftigheid van de studerende in relatie tot de hoogte van de door toepassing van de hardheidsclausule als aanvullende financiering (boven de basisbeurs) te verstrekken toelage. Concretiseringen a. Informatie over inkomen van een ouder ontbreekt Als regel geldt, dat slechts kan worden overgegaan tot verstrekking van de basisbeurs. Als de verblijfplaats van een ouder (of van ouders) onbekend is bij een studerende zal de Informatiseringsbank trachten het actuele adres te achterhalen, behoudens in de gevallen bedoeld onder b.2. Als dit niet lukt, veelal ingeval van buitenlands verblijf van de betrokken ouder(s), dan kan het inkomen van die ouder(s) buiten beschouwing worden gelaten. Dat leidt dan tot de toekenning van een toelage als berekend volgens de regels als hierna weergegeven onder c. Gedurende het onderzoek door de Informatiseringsbank kan de betrokkenen aanvullende financiering ontvangen in de vorm van een voorschot, op voet van toepassing van het hierna onder c. gestelde. Dit geschiedt automatisch voor een periode van 6 maanden - als buitenlands verblijf van de ouder(s) vermoed wordt 9 maanden - tenzij betrokkene om bekorting van die periode verzoekt. De Informatiseringsbank neemt voor het onderzoek ten hoogste 3 maanden de tijd - als buitenlands verblijf van de ouder(s) vermoed wordt ten hoogste 6 maanden - en kent een toelage door toepassing van het gestelde onder c. toe, als na ommekomst van die periode de ouder(s) niet is (zijn) gevonden. Indien de ouderlijke verblijfplaats wel kan worden achterhaald, dan zal de Informatiseringsbank zelf de ouderlijke inkomensgegevens opvragen hetzij rechtstreeks, hetzij bij de inspecteur der directe belastingen, en op grond daarvan de normatieve ouderlijke bijdrage vaststellen. b. Voorwaarden voor ontkoppeling van de hoogte van de toelage van inkomen van een ouder b.1. Conflicteis Van ontkoppeling van de hoogte van de toelage, voor wat betreft de aanvullende financiering, als hierna beschreven onder c. zal slechts sprake zijn, als naar het oordeel van de Informatiseringsbank de weigering van de ouder(s) om bij te dragen aan de kosten die de studerende moet maken stoelt op een ernstig en onverzoenlijk, niet op financiële motieven gegrond conflict tussen die ouder(s) en de studerende. Tevens moeten daarbij de financiële omstandigheden van de studerende zodanig zijn, dat het zwaarwegende belang van gelijke regeltoepassing dient te wijken voor het belang dat is gemoeid met het verder studeren door de betrokkene. Deze financiële omstandigheden worden hierna onder c. gespecificeerd als de omstandigheden va behoeftigheid van de studerende in de zin van deze toepassingregels. Bij de belangenafweging tussen wetshandhaving middels gelijke regeltoepassing en het belang bij verder kunnen studeren gelden de volgende criteria: - De weigering van de ouder(s) moet vaststaan. Als medewerking voor die vaststelling niet wordt verleend, kan de verklaring van twee onafhankelijke derden voor de betreffende ouderverklaring in de plaats treden. Te denken valt hier onder meer aan een school- of studentendecaan. - De ernst van het conflict is mede bepalend. De aangetoonde conflictsituatie moet zodanig zijn, dat er feitelijk geen ouder-kind-relatie Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 4

5 mag worden verondersteld, blijkens een verklaring van ten minste 2 officiële instanties. Ondersteunend voor de beoordeling of er van een conflict als hierboven bedoeld sprake is, kunnen zijn verklaringen van instanties als de Raad voor de Kinderbescheming, GSD, RIAGG. Hier valt te denken aan zodanig fundamentele en structurele verstoring van ouder-kind-relaties, dat ontkoppeling de enig juiste weg is, zoals gevallen waarin incest en fysiek geweld een rol hebben gespeeld. Ook kan het gaan om onverzoenbare conflicten rond levensovertuiging, geloof en cultuur; in het geding zijn dan levensstijlen die zich niet met elkaar verdragen. Zaken als betalingsproblemen, meningsverschillen over de gekozen studie of onderwijsinstelling, het verlangen naar financiële zelfstandigheid gelden niet als conflicten in de zin van deze regels. De vraag is hier in feite aan de orde, of van de studerende in voorkomend geval wegens de gebrekkigheid van de persoonlijke betrekkingen nog kan worden verlangd zich tot de ouder(s) te wenden, om te kunnen voldoen aan het wettelijk uitgangspunt van een ouderlijke bijdrage. - Het voorgaande maakt duidelijk, dat het niet gaat om beslissingen die toetsbaar zijn aan strakke normen. Niettemin is hiermee een kader gegeven, om gelijke gevallen voor zover als zodanig herkenbaar ook gelijk te behandelen. b.2. Situaties waarin de conflicteis niet geldt. - Ontkoppeling van het ouderlijk inkomen, en mitsdien de toepassing van het gestelde onder c, vindt plaats (peildatum de eerste van de maand) jegens de studerende van 18 jaar en ouder van wie de ouders voordat de studerende 18 werd uit de ouderlijke macht zijn ontzet of ontheven. Dit voor zover betrokkene om ontkoppeling verzoekt en hij daarbij een bewijsstuk overlegt van een voogdijvereniging of een gelijkwaardige instantie. Het gaat hier om een bewijs, dat hij gedurende tenminste een jaar direct voorafgaande aan het verzoek tot toekenning van studiefinanciering uit huis was geplaatst. - Ditzelfde geldt voor de studerende, die om ontkoppeling verzoekt en jegens wie een alimentatieverplichting geldt, als hij een bewijsstuk overlegt van een daartoe bevoegde instantie waaruit blijkt, dat de alimentatie gedurende tenminste een jaar direct voorafgaande aan het verzoek tot toekenning van studiefinanciering oninbaar was. c. Bepaling van de mate van behoeftigheid van de studerende Hoofdlijn bij de toepassing van de hardheidsclausule bij weigerachtigheid is, dat een tegemoetkoming in de sfeer van de aanvullende financiering geen betrekking zal hebben op de eerste f 100 per maand en dat er vervolgens alleen wordt tegemoetgekomen aan de studerende, voor zover hij behoeftig is in de zin van het in deze uitvoeringsregels gestelde. De draagkracht, berekend volgens de hierna vermelde punten 1 t/m 3, en de franchise van f 100 per maand komen eerst ten laste van de aanvullende beurs en vervolgens ten laste van het recht om aanvullend te lenen. In de mate waarin de studerende over draagkracht beschikt, geldt hij niet als behoeftig. Als factoren van draagkracht worden, naar gelang elk van deze factoren in het individuele geval zich voordoet, in aanmerking genomen: 1. Eigen inkomsten van de studerende en diens partner, voor zover die niet zijn weggekort op de studiefinanciering. 2. De draagkracht uit vermogen van de studerende die als volgt wordt vastgesteld. De vermogensbestanddelen worden gewaardeerd volgens de maatstaven van de Wet op de vermogensbelasting 1964 naar de toestand van 1 januari, voorafgaand aan het kalenderjaar waarin het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 5

6 studiefinancieringstijdvak valt. De fictie die deze wet kent inzake de toerekening van het vermogen aan de echtgenoot vindt geen toepassing. Ingeval de studerende in gemeenschap van goederen is gehuwd, wordt de helft van die gemeenschap hem toegerekend. Vervolgens wordt het bedrag van het vermogen naar beneden afgerond op een veelvoud van f en wordt het restdeel verminderd met de belastingvrije som die genoemde wet geeft voor tariefgroep 1 (Deze som bedraagt per 1 januari 1989 f 56 OOOJ.Van het aldus berekende bedrag geldt 2% als draagkracht van de studerende. 3. Voor 18- t/m 20-jarigen geldt tevens als draagkracht de op grond van een recent gerechtelijk vonnis vastgestelde alimentatie van ouders of stiefouders. - De behoeftigheid van de studerende jegens wie een ouderlijke onderhoudsplicht bestaat, blijkt uit een gerechtelijke uitspraak over de hoogte van alimentatie van ten hoogste 2 jaar oud (op de datum dat de studiefinanciering ingevolge het verzoek om toekenning zou ingaan). Dit criterium geldt bij de eerste maal, dat door een studerende een beroep op de hardheidsclausule wegens weigerachtigheid wordt gedaan en ongeacht de vraag of de ouders gescheiden zijn. Tenzij van een nader vonnis blijkt (het is een verplichting voor de studerende zelf om de lnformatiseringsbank daarvan op de hoogte te stellen), is dat vonnis in het verkeer tussen de betrokkene en de Informatiseringsbank verder richtinggevend, voor zover het gaat om aan te nemen draagkracht ingevolge alimentatie. - Gedurende de periode, dat de betreffende uitspraak wel is gevraagd, maar nog niet verkregen, zal de studerende op diens verzoek gedurende maximaal 12 maanden, doch uiterlijk tot de datum van de uitspraak, een voorschot worden verstrekt. Voorwaarde is, dat de studerende een bewijsstuk overlegt waaruit blijkt, dat de uitspraak is gevraagd. De periode van 12 maanden kan worden verlengd, als de studerende ten genoegen van de Informatiseringsbank aannemelijk maakt, dat een gerechtelijke uitspraak buiten zijn of haar schuld nog immer ontbreekt. - Aangenomen wordt, dat gerechtelijk vastgestelde alimentatie aan het studerende kind wordt voldaan, behoudens indien uit een verklaring van de kinderbescherming of een andere bevoegde instantie blijkt, dat dit sinds tenminste een jaar niet het geval is. Procedure De toepassing van deze regels geschiedt slechts op grond van een daartoe strekkend schriftelijk verzoek van de studerende. Bij de ontvangstbevestiging van dat verzoek zendt de Informatiseringsbank een exemplaar van deze regels toe. Toetsing van het verzoek vindt plaats, nadat de studerende in reactie op de ontvangstbevestiging schriftelijk mede heeft gedeeld, dat hij de Informatiseringsbank naar zijn oordeel naar vermogen van de noodzakelijke gegevens heeft voorzien. Gegeven het feit, dat het vormen van het complete dossier (dat nodig is voor een zorgvuldig besluit van de Informatiseringsbank namens de minister) enige tijd kost, wordt aangeraden de procedure voor een beroep op de hier besproken toepassingen van de hardheidsclausule vroegtijdig te starten. Inwerkingtreding en overgangsregeling Deze regels worden, onder intrekking van de in de inleiding genoemde regels, ingevoerd met ingang van 1 oktober Wie ten behoeve van de maand september 1989 een toelage heeft, waarbij rekening is gehouden met weigerachtigheid van diens ouders, behoudt het recht op een toelage, die wordt berekend volgens de oude Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 6

7 regels. Dat laatste voor zolang als betrokkene ononderbroken studiefinanciering geniet op grond van Hoofdstuk II van de Wet op de studiefinanciering. - De studerende die beroep instelde tegen afwijzing van een verzoek om partiële ontkoppeling van het inkomen van zijn ouder(s) en wiens beroep door het College van beroep studiefinanciering gegrond werd verklaard, wordt door de Informatiseringsbank in de gelegenheid gesteld een verzoek in te dienen om voor de betreffende periode te worden behandeld als waren deze nieuwe regels toen reeds van kracht. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 7