maagzuurremmers Maagzuur is al jaren een prominente melkkoe Mentaal verval door Vitamine B12-tekort niet herkend

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "maagzuurremmers Maagzuur is al jaren een prominente melkkoe Mentaal verval door Vitamine B12-tekort niet herkend"

Transcriptie

1 DOOR: toine De GRaaf & GeRt SCHUiteMaKeR Mentaal verval door maagzuurremmers Vitamine B12-tekort niet herkend Maagzuurremmers behoren wereldwijd tot de meest voorgeschreven geneesmiddelen. De lijst met mogelijke bijwerkingen is echter aanzienlijk. Zo kan onder meer door langdurig gebruik een tekort aan vitamine B12 ontstaan. Huisartsen lijken zich hiervan niet bewust. Maagzuur is al jaren een prominente melkkoe van de farmaceutische industrie. Totdat het octrooi van Losec (omeprazol) in 2004 verliep, was deze protonpompremmer het meest verkochte medicijn ter wereld. Ook in ons land ging én gaat het middel nog steeds grif van de hand, net als de andere protonpompremmers. In de Nederlandse top-10 van geneesmiddelen met de hoogste omzet in euro s, prijkten in 2006 drie protonpompremmers: pantoprazol (3), omeprazol (4) en esomeprazol (9). Samen slokten ze bijna een kwart miljard euro op. 1 En dat dan nog alleen via de openbare apotheken, want de ziekenhuisapothekers geven nog altijd geen opening van zaken over hun omzetten. Kleine broertjes als lansoprazol en rabeprazol laten we dan nog buiten beschouwing. Het wachten is op de cijfers over 2007, maar op een daling hoeven we niet te rekenen. In de eerste helft van het voorbije jaar verstrekten de openbare apotheken ruim keer vaker protonpompremmers dan in dezelfde periode van Dit komt neer op een stijging van 16%. 1 Vooral prijsverlagingen zorgden ervoor dat de kosten maar met 8% toenamen. Protonpompremmers remmen de productie van maagzuur. Maar ze doen meer dan dat. Ze kunnen onder meer diarree, verstopping, misselijkheid, buikpijn, prikkelingen in armen en benen en duizeligheid veroorzaken. En dit is nog maar een greep uit de waslijst met mogelijke bijwerkingen. Bovendien lijken nog niet alle effecten in beeld gebracht. Zo wijst dr. Ivan Wolffers in zijn handboek Medicijnen. Editie op het mogelijke gevaar van minder zuurvorming in de maag bij langdurig gebruik van deze middelen. 2 Hierdoor zouden nitraatreducerende bacteriën, die normaal gesproken niet in de maag kunnen overleven, zich kunnen nestelen en potentieel kankervormende stoffen kunnen produceren. Mentale achteruitgang De protonpompremmers hebben de afgelopen jaren voor een belangrijk deel de rol overgenomen van de zogenaamde H2-receptorantagonisten. Deze H2-blokkers kunnen de vorming van maagzuur onderbreken. De bekendste zijn cimetidine (Tagamet ) en ranitidine (Zantac ). Ook deze middelen zijn niet vrij van bijwerkingen. Zo 6 ORTHO

2 werd afgelopen zomer in een wetenschappelijke publicatie een verband gelegd met cognitieve achteruitgang. 3 Het betrof een onderzoek onder 1558 Amerikanen van Afrikaanse afkomst uit Indianapolis, die vijf jaar werden gevolgd. Ze waren 65 jaar of ouder en bij de start van het onderzoek was hun cognitieve functioneren niet aangetast. Mentale achteruitgang trad uiteindelijk op bij 275 proefpersonen (18%). Nadat was gecorrigeerd voor uiteenlopende factoren zoals leeftijd, opleiding, diabetes mellitus en depressie, bleek continu gebruik van H2-receptorantagonisten geassocieerd met een 2,5 keer verhoogde kans op tekenen van cognitieve achteruitgang. Het was overigens niet de eerste keer dat dit verband werd gelegd. Zo werden in 2004 aan de University of Minnesota vergelijkbare bevindingen gedaan. 4 Onderzoeksleider dr. Malaz Boustani van de Indiana University liet in een interview aan WebMD weten dat de mentale achteruitgang varieerde van mild tot aan ernstige dementie toe. 5 Als gerontoloog was het hem al eerder opgevallen dat oudere patiënten soms verward raakten na gebruik van vrij verkrijgbare H2-receptorantagonisten. Boustani kreeg onmiddellijk bijval van neuroloog dr. Charles J. Duffy van de University of Rochester, die stelde dat deze geneesmiddelen een van de factoren kunnen zijn bij het ontstaan van delirium bij ouderen. Boustani hield een pleidooi voor verder onderzoek. Tegelijk relativeerde hij zijn bevindingen door te melden dat, los van het mechanisme dat eraan ten grondslag ligt, H2-blokkers hooguit één van de vele factoren zijn die kunnen bijdragen aan het ontstaan van dementie. Ook de cocktail die u vanavond inschenkt, kan een bijdrage leveren, aldus de gerontoloog. Maar dat betekent nog niet dat cocktails de ziekte van Alzheimer veroorzaken. ORTHO

3 Onderzoeksleider dr. Malaz Boustani van de Indiana University was het al eerder als gerontoloog opgevallen dat oudere patiënten soms verward raakten na gebruik van maagzuurremmers. Belemmering absorptie Een waterdichte verklaring voor het gevonden verband kon Boustani niet geven. H2-blokkers hebben invloed op het histamine, dat een rol speelt in de hersenen. Hij vond echter geen vergelijkbaar effect op het cognitief functioneren voor de zogenaamde antihistaminica, die regulier worden voorgeschreven bij allergie. Boustani houdt de mogelijkheid open dat door de remming van het maagzuur H2-blokkers de absorptie van vitamine B12 belemmeren, met als gevolg achteruitgang van de cognitieve functies. Het is al langer bekend dat een tekort aan vitamine B12 ofwel cobalamine de cognitieve functies negatief kan beïnvloeden. Dit verband werd bijvoorbeeld in 2006 nog bevestigd in de Banbury B12-studie. 6 Dit onderzoek betrof duizend ouderen vanaf 75 jaar uit het Engelse Banbury. In deze groep werd bij 13% een tekort aan vitamine B12 vastgesteld, wat gerelateerd bleek aan achteruitgang van het geheugen. Maar er zijn ook meer directe aanwijzingen dat Boustani het met zijn verwijzing naar vitamine B12 wel eens bij het rechte eind zou kunnen hebben. Er bestaan diverse onderzoeken die aangeven dat gebruik van H2-blokkers of protonpompremmers de absorptie van vitamine B12 kan verstoren. Enkele onderzoeken suggereren dat langdurig gebruik van deze middelen kan resulteren in een tekort aan vitamine B12. In 2002 werd een casus gepubliceerd van een 78-jarige vrouw die in februari 1990 begon met het gebruik van de H2-blokker cimetidine vanwege gastro-oesofageale refluxziekte. 7 Ze at meerdere keren per week vlees, de belangrijkste bron van vitamine B12. In augustus 1992 had ze nog een normaal serum-b12. In april 1993 werd ze overgezet op ranitidine en een maand later op omeprazol. Later dat jaar werd deze protonpompremmer weer ingeruild voor ranitidine. In juni 1994 werd opnieuw haar serum-b12 bepaald. Het bleek inmiddels laag-normaal te zijn, na ongeveer 4,5 jaar maagmiddelen te hebben geslikt. Omdat sprake was van mentale achteruitgang volgde een gecombineerde serumbepaling van zowel het methylmalonzuur als homocysteïne, een sensitieve test om een echte vitamine B12-deficiëntie op te sporen. 8 Vitamine B12 dient als coënzym voor twee enzymen: L-methylmalonyl-coenzym-A-mutase (MM-Coa-mutase) en methionine- PrOf. dr. J. BrOUwers: NHG-staNdaard NIet volledig De NHG-Standaard Maagklachten rept met geen woord over vitamine B12. toch is hier alle reden voor, vindt ook prof dr. J. Brouwers, hoogleraar farmacotherapie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sommige patiënten zijn nu eenmaal langdurig aangewezen op maagzuurremmers. er is een aantal harde indicaties om zuurremmers soms langdurig toe te dienen, meldt Brouwers. allereerst bij ernstige refluxoesofagitis en ten tweede als maagbeschermer bij patiënten die nsaid s moeten gebruiken. Laat men bij refluxoesofagitis zuurremmers achterwege, dan kan ernstige stenose met een vernauwing in de slokdarm ontstaan. Bij nsaid-gebruik lopen ouderen zonder zuurremmers een veel grotere kans op een maagbloeding. De eerste goed gedocumenteerde publicatie over de relatie zuurremmers en verlaging van de vitamine B12-spiegels dateert uit De nederlands gastroenteroloog dr. B.e. Schenk heeft als eerste aangetoond dat bij toediening van omeprazol bij een derde deel van de patiënten atrofische gastritis optrad, met daarbij een te verwachten daling van de B12-spiegels. 20 Omdat de follow-up te kort was, namelijk gemiddeld 25 maanden, werd bij geen van de patiënten een vitamine B12-tekort aangetoond. Vooral bepaalde groepen patiënten zijn gevoeliger voor het ontstaan van een B12-tekort. Bij ouderen is er meer kans op een tekort omdat de voeding nogal eens inadequaat is. Ook bij vegetariërs, en dan met name bij lactovegetariërs, is er een geringe inname van vitamine B12 en dus bij gebruik van zuurremmers een verhoogd risico. en dan zijn er nog de patiënten die genetisch een zogenaamd CYP 2C19 polymorfisme hebben. 21 Dit komt voor bij 10 tot 20% van de nederlandse bevolking. Bij deze patiënten werkt de zuurremmer van het protonpompremmertype veel krachtiger dan bij anderen en kan men dus eerder atrofische gastritis verwachten. CYP wordt echter niet routinematig bepaald, omdat dit een dure bepaling is. Genoemde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico. Bij hen kan doorgaans na 4 tot 5 jaar behandeling met maagzuurremmers een manifest tekort van vitamine B12 optreden. in de nhg-standaard had een dergelijke waarschuwing derhalve wel opgenomen moeten worden. 8 ORTHO

4 synthetase. Bij een vitamine B12-deficiëntie werken deze enzymen onvoldoende en ontstaat stapeling van respectievelijk methylmalonzuur en homocysteïne. Deze bleken bij deze vrouw beide verhoogd. Vanaf dat moment kreeg ze dagelijks een supplement met 1000 mcg vitamine B12. In november 1994 had ze weer een normaal serum-b12. Methylmalonzuur en homocysteïne waren op dat moment nog slechts licht verhoogd. Volgens de auteurs suggereert dit dat de intrinsieke factor, die een onmisbare rol vervult bij de absorptie van vitamine B12, normaal functioneerde maar dat zij door de sterke remming van haar maagzuurproductie vitamine B12 niet goed kon opnemen uit haar voeding. langdurig gebruik De onderzoekers van de University of Colorado in Denver die de casus beschreven, gaven een helder advies. Bij patiënten die langdurig H2-blokkers of protonpompremmers gebruiken, dient rekening te worden gehouden met de mogelijkheid van een B12-tekort, vooral als hun voedingspatroon niet optimaal is. Gebruikt een patiënt minstens vier jaar maagmiddelen, dan is een bepaling van de vitamine B12-spiegel aangewezen. Ook als klinisch symptomen ontbreken. Wanneer er symptomen zijn die kunnen wijzen op een tekort, zoals anemie, neuropathie, cognitieve achteruitgang of psychopathologie, dient onmiddellijk het vitamine B12 te worden bepaald aangezien de neurologische effecten onomkeerbaar zijn. De onderzoekers uit Denver staan niet alleen met dit advies. In 2000 werd ook al aanbevolen om bij langdurig gebruik (3 tot 5 jaar) van protonpompremmers de vitamine B12-spiegel te controleren. 9 Deze aanbeveling werd in november van datzelfde jaar ook aangehaald in een artikel in het Pharmaceutisch Weekblad over de plussen en minnen van chronische medicatie bij gastro-oesofageale refluxziekte. 10 Ook het achterliggende principe werd toegelicht. Verminderde absorptie van vitamine B12 tijdens gebruik van protonpompremmers wordt vooral veroorzaakt door sterke zuurremming, schreef de Groningse hoogleraar farmacotherapie prof. dr. J. Brouwers samen met de Amsterdamse maagdarm-leverarts dr. E. Klinkenberg-Knol. Hierdoor wordt cobalamine onvoldoende vrijgemaakt uit de normale eiwitbinding. Vervolgens kan vitamine B12 niet via het zogenaamde R-proteïne aan de intrinsieke factor worden gekoppeld, waardoor absorptie in het ileum vermindert. Dit fenomeen wordt reeds na één week behandeling met protonpompremmers waargenomen. Omdat vitamine B12-voorraden in het lichaam relatief groot zijn, worden de effecten van een vitaminetekort pas na langdurig gebruik van protonpompremmers zichtbaar. Methylmalonyl-CoA (MM-Co A) MM-Coa-mutase Adenosyl-B 12 Succinly-CoA in citroenzuurcyclus Energie Methylmalonzuur (MMA) wanneer in de hersenen niet voldoende vitamine B is, wordt er onvoldoende succinyl-coa gevormd om energie te leveren via de citroenzuur-cyclus. Het andere geval is dat er methylmalonzuur wordt gevormd. een verhoogde bloedspiegel hiervan duidt op een vitamine B gebrek. NIet alleen OUdereN Vooral ouderen lopen een verhoogde kans op een tekort aan vitamine B12. Dit risico lijkt toe te nemen met het vorderen van de leeftijd. Buitenlandse cijfers leren dat van de 65-jarigen ongeveer 5% een tekort heeft, terwijl van de 85-jarigen 20% een te lage B12-spiegel heeft. 6 Ook nederlandse cijfers geven aan dat een op de tien en misschien zelfs een op de vijf ouderen een tekort heeft aan vitamine B Het probleem lijkt zich overigens niet te beperken tot ouderen. in het Abstractboek van de 19e internistendagen, die in april 2007 plaatsvonden in Maastricht, is een interessante bijdrage opgenomen van internist Bert Verhage uit het St. Lucas Ziekenhuis in Winschoten. 14 Van 2003 tot 2006 werd in dit ziekenhuis op de poli interne bij patiënten met bekende risicofactoren voor een deficiëntie de hoeveelheid vitamine B12 in het bloed bepaald. Bij deze risicofactoren ging het om een vermoeden van neuropsychiatrische problematiek, anemie, ondervoeding, spijsverteringsstoornissen, alcoholisme en zwangerschap. Patiënten met B12- suppletie werden uitgesloten van het onderzoek. Uiteindelijk werd bij bijna tweeduizend patiënten het serum-b12 bepaald. Hiervan bleek 18% vitamine B12-deficiënt. De gemiddelde leeftijd bedroeg ruim 57 jaar en varieerde van 16 tot 99 jaar. Het betrof voornamelijk vrouwen (68%). Ruim de helft van de patiënten was jonger dan 65 jaar. Hiervan had één op de vijf een tekort aan vitamine B12. een tekort werd gedefinieerd als een bloedwaarde lager dan 150 pmol/l. Bij waarden boven de 130 pmol/l werd gesproken van een mild tekort. Dit bleek aan de orde bij één op de drie patiënten. Op de website zijn diverse getuigenissen te lezen van jonge mensen met een tekort aan vitamine B12. ORTHO

5 NHG-standaard In augustus 2000 begon een werkgroep bestaande uit acht huisartsen met de tweede herziening van de NHG-Standaard Maagklachten. Begin 2002 werd het concept voorgelegd aan vijftig huisartsen en een aantal referenten, waaronder gastro-enterologen en internisten. Kennelijk herinnerde niemand zich het artikel uit het Pharmaceutisch Weekblad want de definitieve standaard die in juli 2003 is geautoriseerd, zwijgt in alle talen over vitamine B Wel is in deze standaard van het Nederlands Huisartsen Genootschap te lezen dat chronisch gebruik van zuurremmers (H2-receptorantagonisten en protonpompremmers) regelmatig voorkomt en zich vaak onttrekt aan het directe zicht van de huisarts. De onderzoekers van de University of Colorado lieten overigens in 2004 weer van zich horen. Dit keer publiceerden ze een case-control studie met geriatrische patiënten vanaf 65 jaar bij wie tussen 1990 en 1997 het serum-b12 was bepaald. 12 Er werd een vergelijking gemaakt tussen 53 patiënten met een vitamine B12- tekort en 212 controles voor het gebruik van maagzuurremmers op recept (H2-blokkers en protonpomremmers). Nadat was gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, multivitamine-gebruik en Helicobacter pylori-infectie, bleek chronisch gebruik van maagzuurremmers geassocieerd met een 4,5 keer verhoogde kans op vitamine B12-deficiëntie. 1. Prijzenslag protonpompremmers. Pharmaceutisch Weekblad 2007; 142(34) 2. Wolffers I. Medicijnen. Editie Amsterdam/ Antwerpen, Contact, Boustani M. et al. The association between cognition and histamine-2 receptor antagonists in African Americans. J Am Geriatr Soc Aug; 55(8): Hanlon JT. et al. Histamine2 receptor antagonist use and decline in cognitive function among community dwelling elderly. Pharmacoepidemiol Drug Saf Nov; 13(11): DeNoon DJ. H2 Blockers May Raise Risk of Age-Related Cognitive Impairment. WebMD Medical News. Aug. 3, Hin H. et al. Clinical relevance of low serum vitamin B12 concentrations in older people: the Banbury B12 study. Age Ageing Jul; 35(4): Ruscin JM. et al. Vitamin B12 deficiency associated with histamine(2)-receptor antagonists and a proton-pump inhibitor.ann Pharmacother May; 36(5): Wiersinga WJ. et al. De diagnostiek van vitamine-b12- BePalING vitamine B12-tekOrt Voor het vaststellen van een vitamine B12-tekort kunnen meerdere bepalingen worden ingezet. Lindenbaum wees er al in 1990 op dat een verlaagd serum-b12 nog geen tekort bewijst. Hij pleitte er voor daarnaast ook het methylmalonzuur en homocysteïne te laten bepalen. Lindenbaum vond verhoogde homocysteïnespiegels bij 95% van vitamine B12-deficiënte patiënten. Bij deze personen was slechts in 69% van de gevallen sprake geweest van een verlaagde vitamine B12-spiegel in het bloed. 15 Lindenbaum liet begin jaren negentig bij de nog nog levende mensen uit de beroemde framingham-studie het serum-b12, methylmalonzuur (MMa) en homocysteïne bepalen. Veel bejaarden met normale serum-b12 spiegels, bleken toch een tekort te hebben aan foliumzuur en vitamine B12 op basis van de metingen van MMa en homocysteïne. 16 in 1994 kwamen Lindenbaum en zijn medewerkers op basis van een grote hoeveelheid patiëntengegevens tot de conclusie dat wanneer normale MMa- en homocysteïnespiegels worden waargenomen, een vitamine B12-tekort zonder meer is uit te sluiten. 17 in 2005 werd ook in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde een lans gebroken voor deze aanvullende bepalingen. 18 De nieuwe laboratoriumbepalingen van methylmalonzuur en homocysteïne in serum hebben een grote gevoeligheid, zo was te lezen. Methylmalonzuur kan overigens slechts in een beperkt aantal nederlandse ziekenhuizen worden bepaald, waaronder het UMC St. Radboud nijmegen, het amsterdamse VUmc en het erasmus MC Rotterdam. Het is bovendien een kostbare bepaling. Dit laatste geldt niet voor een nieuwe loot aan de diagnoseboom: de holotc-bepaling. Holo-transcobalamine (holotc) is het complex dat wordt gevormd tussen vitamine B12 (cobalamine) en zijn transporteiwit transcobalamine. HolotC is de fysiologisch actieve vorm van vitamine B12. in de eerder aangehaalde Banbury B12-studie bleek de holotc-bepaling betrouwbaarder dan de standaard serum-b12 bepaling voor het opsporen van tekorten. 6 Clinical Chemistry publiceerde echter recent een onderzoek dat aangeeft dat de holotc-bepaling slechts een bescheiden meerwaarde heeft in vergelijking met de klassieke B12-bepaling ORTHO

6 deficiëntie herzien. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005; 149: Laine L. et al. Review article: potential gastrointestinal effects of long-term acid suppression with proton pump inhibitors. Aliment Pharmacol Ther 2000; 14: Brouwers JRBJ, Klinkenberg-Knol EC. Langdurig gebruik van protonpompremmers bij gastro-oesofageale refluxziekte. Plussen en minnen van chronische medicatie. Pharmaceutisch Weekblad 2000; 44: NHG-Standaard Maagklachten (tweede herziening), Valuck RJ. A case-control study on adverse effects: H2 blocker or proton pump inhibitor use and risk of vitamin B12 deficiency in older adults. J Clin Epidemiol Apr; 57(4): Eussen SJPM. et al. Oral cyanocobalamin supplementation in older people with vitamin B-12 deficiency. A dose-finding trial. Arch Intern Med. 2005; 165: Verhage AH. et al. High prevalence of cobalamin (vitamin B12) deficiency in an outpatient population of internal medicine in the Netherlands. In: Abstractboek 19e Internistendagen, april 2007, MECC Maastricht 15. Lindenbaum J. et al. Diagnosis of cobalamin deficiency II: relative sensitivities of serum cobalamin, methylmalonic acid, and total homocysteine concentrations. Am.J.Hematol 1990; 34: Lindenbaum J. et al. Prevalence of cobalamin deficiency in the Framingham elderly population. Am.J.Clin.Nutr 1994; 60(1): Savage DG. et al. Sensitivity of serum methylmalonic acid and total homocysteine determinations for diagnosing cobalamin and folate deficiencies. Am.J.Med 1994; 96(3): Wiersinga WJ. et al. De diagnostiek van vitamine-b12- deficiëntie herzien. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005; 149: Clarke R. et al. Detection of Vitamin B12 Deficiency in Older People by Measuring Vitamin B12 or the Active Fraction of Vitamin B12, Holotranscobalamin. Clinical Chemistry. 2007; 53: Schenk BE. et al. Atrophic gastritis during long term omprazole therapy affects serum vit B12 Aliment Pharmacol Ther 1999; 13: Sagar M. et al. Effect of CYP 2C19 polymorphism on serum levels of vitamin B12 in patients on long term omeprazole treatment. Alim Pharmacol Ther 1999; 13: Meer OP OrtHO.Nl eerder gepubliceerde artikelen in Ortho en fit met voeding Schuitemaker Ge. tekort vitamine B12: niet herkend, niet behandeld. Ortho nr.3, 2002 Schuitemaker Ge. Van open ruggetje naar dementie. Ortho nr. 4, 1995 te vinden in de Ortho-bibliotheek (korting voor Ortho-abonnees)

Ook met mìnder medicijnen minder zuur

Ook met mìnder medicijnen minder zuur Maagzuurremmers Ook met mìnder medicijnen minder zuur Brandend maagzuur, zure oprispingen, een opgeblazen gevoel. Vaak nemen deze klachten al af als u uw voeding en leefgewoonten aanpast. Zijn de klachten

Nadere informatie

Vitamine B12, B6 en foliumzuur ontrafeld. Wouter de Jong

Vitamine B12, B6 en foliumzuur ontrafeld. Wouter de Jong Vitamine B12, B6 en foliumzuur ontrafeld Wouter de Jong Master Key Vitamine B12 Wateroplosbaar en toch een voorraad Er kan voor drie tot zes jaar vitamine B12 in de lever worden opgeslagen Een tekort

Nadere informatie

Chronisch medicijngebruik. Casus

Chronisch medicijngebruik. Casus Chronisch medicijngebruik Casus Casus Man,74 jaar Vermoeid Duizelig Tintelingen in de benen Geheugenproblemen Concentratieverlies Kan vaak niet op woorden komen ik ben bang dat ik aan het dementeren ben

Nadere informatie

Staken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie

Staken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium

Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Laboratorium aanvraagformulier huisartsen - Mededeling referentiewaarden

Nadere informatie

Polyfarmacie bij ouderen

Polyfarmacie bij ouderen Polyfarmacie bij ouderen J O R I S S C H A K E L I N T E R N I S T- K L I N I S C H G E R I AT E R S T. E L I S A B E T H H O S P I TA A L 2 6 F E B R U A R I 2 0 1 2 Inhoud presentatie Deel 1: Achtergrondinformatie

Nadere informatie

Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108

Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen

Nadere informatie

Farmacokinetiek en dynamiek

Farmacokinetiek en dynamiek Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen

Nadere informatie

UITSPRAAK. Inzake. Mevrouw [naam] Wonende te [plaats] Klaagster. tegen

UITSPRAAK. Inzake. Mevrouw [naam] Wonende te [plaats] Klaagster. tegen Geschilleninstantie Huisartsenzorg Kamer Zuid Referentie:2017/36/HAZ UITSPRAAK Inzake Mevrouw [naam] Wonende te [plaats] Klaagster tegen Mevrouw [naam] Huisarts te [plaats] Verweerster gemachtigde: mr.

Nadere informatie

< 150 pmol/l a pmol/l > 250 pmol/l. < 20 pmol/l pmol/l > 35 pmol/l

< 150 pmol/l a pmol/l > 250 pmol/l. < 20 pmol/l pmol/l > 35 pmol/l Vitamine-B 12 Samenvatting Inhoud 1. Bij vermoeden van een vitamine-b 12 -deficiëntie 1 Bij vermoeden van een vitamine-b 12 -deficiëntie Bepalingen vitamine-b 12 MMA (indien laag normaal) Indicatie Overweeg

Nadere informatie

Maagbescherming bij NSAID-gebruik 107

Maagbescherming bij NSAID-gebruik 107 Maagbescherming bij NSAID-gebruik 107 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 29-05-2013 Doel Verlagen van

Nadere informatie

Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D

Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische

Nadere informatie

De diagnostiek van vitamine-b 12 -deficiëntie herzien

De diagnostiek van vitamine-b 12 -deficiëntie herzien voor de praktijk De diagnostiek van vitamine-b 12 -deficiëntie herzien W.J.Wiersinga, S.E.J.A.de Rooij, J.G.M.Huijmans, J.C.Fischer en J.B.L.Hoekstra Deficiëntie van vitamine B 12 (cobalamine) komt frequent

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 september 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 september 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van cystenieren

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van cystenieren Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van cystenieren Dr. F.W. Visser Internist-nefroloog ZGT Almelo Cystenieren Expertise Centrum Universitair Medisch Centrum Groningen 8 septem ber 2015 ADPKD huidige

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

-deficiëntie komt bij 5-10% van de Nederlandse bevolking voor. De vitamine B 12

-deficiëntie komt bij 5-10% van de Nederlandse bevolking voor. De vitamine B 12 Stand van zaken Vitamine suppletie liever oraal dan parenteraal Michiel Duyvendak en Gerrit J. Veldhuis Vitamine deficiëntie komt bij 510% van de Nederlandse bevolking voor. De vitamine spiegel dient bepaald

Nadere informatie

gegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden.

gegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden. Samenvatting In hoofdstuk 1 hebben we het belang en het doel van het onderzoek in dit proefschrift beschreven. Wereldwijd vormen hart- en vaatziekten (HVZ) de belangrijkste oorzaak van sterfte. Volgens

Nadere informatie

Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc

Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Jorrit Harms OSV: Dr. Kees van Boven Inhoud Achtergrond

Nadere informatie

- 172 - Prevention of cognitive decline

- 172 - Prevention of cognitive decline Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing

Nadere informatie

Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch

Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch farmacoloog Ephor, UMC Utrecht Conflicterende belangen:

Nadere informatie

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte

Nadere informatie

Richtlijnen Goede Voeding

Richtlijnen Goede Voeding ParkinsonNet 29 november2013 Voeding en het brein: een samenspel Food for thought Voeding en cognitie Lisette CPGM de Groot Ondine van de Rest Sturend (eetlust) en afhankelijk (adequate voeding) Risico

Nadere informatie

In Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K

In Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K In Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K VITAMINE D Zwangerschap De gezondheidsraad adviseert zwangeren om minimaal 10 µg dag vitamine D in te nemen. Bij een ernstige vitamine- D- deficiëntie is dit onvoldoende

Nadere informatie

Stoppen met maagzuurremmers

Stoppen met maagzuurremmers Stoppen met maagzuurremmers Beste patiënt Via deze informatiefolder willen we u meer informatie geven over het geleidelijk aan stoppen met maagzuurremmers meer bepaald een specifieke klasse van krachtige

Nadere informatie

Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen

Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel ambrisentan te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.

Nadere informatie

Deze test werd ontwikkeld en aangewend om het medicatiemanagement en de verschillende aspecten hiervan te evalueren in de ambulante zorg.

Deze test werd ontwikkeld en aangewend om het medicatiemanagement en de verschillende aspecten hiervan te evalueren in de ambulante zorg. Drug Regimen Unassisted Grading Scale (DRUGS) Edelberg HK, Shallenberger E, Wei JY (1999) Medication management capacity in highly functioning community living older adults: detection of early deficits.

Nadere informatie

De oudere patiënt met comorbiditeit

De oudere patiënt met comorbiditeit De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers

Nadere informatie

DOORBREEKT DE KETEN VAN CHRONISCH BRAKEN

DOORBREEKT DE KETEN VAN CHRONISCH BRAKEN DOORBREEKT DE KETEN VAN CHRONISCH BRAKEN CHRONISCH BRAKEN: EEN VICIEUZE CIRKEL Bij chronische gastritis is er sprake van een ontsteking van de maagwand. De oorzaken van chronische gastritis zijn (vaak)

Nadere informatie

Maagklachten. Diagnostiek volgens de NHG standaard

Maagklachten. Diagnostiek volgens de NHG standaard Maagklachten Diagnostiek volgens de NHG standaard Casus 1 Mw. A. González, 42 jarige vrouw met een voorgeschiedenis van astma en multiple sclerose. Sinds 4 maanden wisselende klachten van een opgeblazen

Nadere informatie

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Interacties tussen voeding en geneesmiddelen. Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014

Interacties tussen voeding en geneesmiddelen. Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014 Interacties tussen voeding en geneesmiddelen Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014 Programma Algemene inleiding Definities Geneesmiddel-nutriëntinteracties Top 10 geneesmiddelen in de

Nadere informatie

Chapter 14. Samenvatting

Chapter 14. Samenvatting Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert

Nadere informatie

Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Uw kenmerk : SAS/GDE/2007/046920 Ons kenmerk : I-784/EvR/iv/673-F1 Publicatienummer: 2007/24 Bijlagen : - Geachte minister, Op

Nadere informatie

'Ongenuanceerde berichtgeving kan dodelijk zijn!'

'Ongenuanceerde berichtgeving kan dodelijk zijn!' 'Ongenuanceerde berichtgeving kan dodelijk zijn!' De eerste patiënten hebben zich al gemeld: ik heb mijn dabigatran maar niet meer ingenomen, want je krijgt er een maagbloeding van. Misschien is ongenuanceerde

Nadere informatie

Centrumlocatie. Vitamine A therapie bij retinitis pigmentosa

Centrumlocatie. Vitamine A therapie bij retinitis pigmentosa Centrumlocatie Normaal netvlies Netvlies bij retinitis pigmentosa Vitamine A therapie bij retinitis pigmentosa U heeft een afspraak op de polikliniek Oogheelkunde voor een Vitamine A therapie bij retinitis

Nadere informatie

Red Man Syndroom bij vancomycine. Emmy Janssen, 5 maart 2019

Red Man Syndroom bij vancomycine. Emmy Janssen, 5 maart 2019 Red Man Syndroom bij vancomycine Emmy Janssen, 5 maart 2019 Vancomycine Glycopeptide-antibioticum, sinds 1958 Remt bacteriële celwandsynthese Tast permeabiliteit celmembraan aan Blokkeert RNA synthese

Nadere informatie

Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas

Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Donderdag 21 juni 2018 Waarom supplementen? Waarom supplementen? Vitamines en mineralen vormen de bouwstenen van ons lichaam.

Nadere informatie

Vitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC)

Vitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC) Vitamine D E. van der Heijden (ANIOS IC) 18-5-2018 Hoe? Voeding Zonlicht (> 90% van vitamine D status) Via 25-hydroxylering lever/ en 1-hydroxylering in nier ontstaat het actieve hormoon 1,25 dihydroxyvitamine

Nadere informatie

De vingerprikloze sensor: wat is waar? 1. Deze wordt nooit vergoed 2. Deze wordt alleen vergoed als patiënt vier maal daags spuit en dus frequent glucose meet 3. Deze wordt alleen vergoed bij hypoglykemie

Nadere informatie

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische

Nadere informatie

Op zoek naar nieuwe behandelingen tegen Alzheimer; De Amsterdamse benadering

Op zoek naar nieuwe behandelingen tegen Alzheimer; De Amsterdamse benadering Op zoek naar nieuwe behandelingen tegen Alzheimer; De Amsterdamse benadering Dr. Niels Prins 5 e college grote stad en gezondheidszorg Amsterdam, 19 mei 2014 Prevalentie dementie in de EU: 10M Dementie

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66111 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Streit, S.R. Title: Perspectives on treating hypertension in old age : the burden

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING Samenvatting Samenvatting SAMENVATTING In hoofdstuk 1 van dit proefschrift hebben we het grote belang van de veiligheid van geneesmiddelen bij het evalueren van geneesmiddelengebruik onderstreept. Het

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Gertrude van den Brink, arts onderzoeker kinder MDL Erasmus MC Sophia Prof. J.C. Escher, kinderarts maag-darm-leverziekten CCUVN Familiedag, 20-10-2018

Nadere informatie

Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge

Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring

Nadere informatie

Medicijngebruik in de laatste levensfase optimaliseren met handvatten voor het EPD

Medicijngebruik in de laatste levensfase optimaliseren met handvatten voor het EPD Medicijngebruik in de laatste levensfase optimaliseren met handvatten voor het EPD Eric Geijteman aios interne geneeskunde, Reinier de Graaf Gasthuis klinisch farmacoloog en arts-onderzoeker, Erasmus MC

Nadere informatie

Polyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk

Polyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk Polyfarmacie Definities en situatieschets in het ziekenhuis Apr. Lore Switten ZOL Genk Overzicht Definitie polyfarmacie Epidemiologie Oorzaken Wat zijn de problemen? Wat zijn de oplossingen? Polyfarmacie

Nadere informatie

EBM II: Korte casus 1. Kaat De Groot Laurens Deprost

EBM II: Korte casus 1. Kaat De Groot Laurens Deprost EBM II: Korte casus 1 Kaat De Groot Laurens Deprost EBM II: Inleiding tot klinisch denken Titularis: Prof. Dr. Nicole Pouliart Tutor: Chelsey Plas 05/12/2014 Inhoud Casus Differentiaaldiagnoses oesofageale

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:

Nadere informatie

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel bosentan te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft

Nadere informatie

Helicobacter pylori in de nieuwe NHG-Standaard Maagklachten wat u er in 2013 van moet weten

Helicobacter pylori in de nieuwe NHG-Standaard Maagklachten wat u er in 2013 van moet weten Helicobacter pylori in de nieuwe NHG-Standaard Maagklachten wat u er in 2013 van moet weten Prof. dr. M.E. Numans, huisarts VUmc Amsterdam/UMC Utrecht > LUMC Inhoud Ontwikkelingen Probleempunten bij maagklachten

Nadere informatie

Kwetsbare ouderen in het ziekenhuis. Sophia de Rooij

Kwetsbare ouderen in het ziekenhuis. Sophia de Rooij Kwetsbare ouderen in het ziekenhuis Sophia de Rooij 2 Mw C. Bundel-Katz 3 Mw C. Bundel-Katz 4 Mw C. Bundel-Katz 5 Mw C. Bundel-Katz 6 Mw C. Bundel-Katz Voelt zich na een korte wandeling in haar tuin niet

Nadere informatie

HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom

HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom Onderzoek voor patiënten met teruggekeerde of verslechterde multipel myeloom (ziekte van Kahler). Onderzocht wordt of een nieuw medicijn veilig en werkzaam

Nadere informatie

REducing Vitamin testing

REducing Vitamin testing REducing Vitamin testing in primary care practice Terugdringen vitaminebepalingen in de huisartspraktijk Dr. S.F. van Vugt Wie heeft afgelopen 2 weken Vitamine D of B12 aangekruist? Wie deed het op verzoek

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib

NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib Ontstekingsremmende pijnstillers NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib Inhoud Hoe werkt NSAID?

Nadere informatie

Optimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson. Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein

Optimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson. Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein Optimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein Een praktijkvoorbeeld Patient gebruikt Sinemet 125 mg 4dd 1 Wordt opgenomen in ziekenhuis: Levodopa/carbidopa

Nadere informatie

CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE

CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE PROF DR MAJON MULLER INTERNIST OUDERENGENEESKUNDE DISCLOSURE POTENTIAL CONFLICTS OF INTEREST GEEN POTENTIËLE BELANGENVERSTRENGELING 1 Myocard Infarct Hart

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.

Nadere informatie

Ambrisentan. Volibris

Ambrisentan. Volibris Ambrisentan Volibris Inhoud Hoe werkt ambrisentan? 3 Voor welke aandoeningen wordt ambrisentan gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het bewaren 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn

Nadere informatie

Belangrijk is om te beseffen dat deficiënties soms ontstaan ondanks het feit dat patiënten gesuppleerd worden.

Belangrijk is om te beseffen dat deficiënties soms ontstaan ondanks het feit dat patiënten gesuppleerd worden. Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese patiënten vaker voedingsdeficiënties hebben

Nadere informatie

De ziekte van Alzheimer. Diagnose

De ziekte van Alzheimer. Diagnose De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in

Nadere informatie

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater 5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik

Nadere informatie

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende

Nadere informatie

FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X. Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen

FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X. Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen Een uitgave van de Fragiele X Vereniging Nederland Wat

Nadere informatie

Hematologische afwijkingen bij de oudere: Anemie. Prof Dr Nele Van Den Noortgate Diensthoofd Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt UZ-Gent

Hematologische afwijkingen bij de oudere: Anemie. Prof Dr Nele Van Den Noortgate Diensthoofd Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt UZ-Gent Hematologische afwijkingen bij de oudere: Anemie Prof Dr Nele Van Den Noortgate Diensthoofd Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt UZ-Gent Definitie van anemie Cappellini et al. Seminar hematol 2015;

Nadere informatie

Ontwikkeling van genezende medicijnen tegen ouderdomsgerelateerde ziekten. Ad W. van Gorp, oprichter en CEO

Ontwikkeling van genezende medicijnen tegen ouderdomsgerelateerde ziekten. Ad W. van Gorp, oprichter en CEO Ontwikkeling van genezende medicijnen tegen ouderdomsgerelateerde ziekten Ad W. van Gorp, oprichter en CEO Agenda 1. Historie 2. Strategie 3. Projecten 10/28/2013 2 Historie Spin off bedrijf van het Hubrecht

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

Dysphagia Risk Assessment for the Community-dwelling Elderly

Dysphagia Risk Assessment for the Community-dwelling Elderly DYSPHAGIA RISK ASSESSMENT FOR THE COMMUNITY-DWELLING ELDERLY (DRACE) Miura, H., Kariyasu, M., Yamasaki, K., & Arai, Y. (2007). Evaluation of chewing and swallowing disorders among frail community-dwelling

Nadere informatie

Langzaam werkende schildkier: best lastig! Johan Meinardi

Langzaam werkende schildkier: best lastig! Johan Meinardi Langzaam werkende schildkier: best lastig! Johan Meinardi - wat vertellen bloeduitslagen? - waarom schommelen mijn uitslagen? - waarom heb ik zo n hoge dosis nodig? - is het erg om iets teveel te slikken?

Nadere informatie

Charlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016

Charlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016 Opioïd gebruik bij ouderen Charlotte Griffioen Specialist Ouderengeneeskunde bij Novicare Promovenda, afd. Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde, LUMC Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016 Disclosure

Nadere informatie

Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer

Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,

Nadere informatie

CBYL719A2201, NEO-Belle (Borstkanker) / borstkanker

CBYL719A2201, NEO-Belle (Borstkanker) / borstkanker CBYL719A2201, NEO-Belle (Borstkanker) / borstkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met hormoongevoelige HER2-negatieve borstkanker die de overgang gepasseerd zijn en in aanmerking

Nadere informatie

Vitamine D en K in relatie tot nierziekten. Je lichaam in balans - Hanne van Ballegooijen

Vitamine D en K in relatie tot nierziekten. Je lichaam in balans - Hanne van Ballegooijen Vitamine D en K in relatie tot nierziekten Je lichaam in balans - Hanne van Ballegooijen Voorstellen Onderzoeker bij Amsterdam UMC Voer onderzoek uit gesponsord door de Nierstichting Wie bent u? Geïnteresseerde

Nadere informatie

Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag. Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen

Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag. Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen Overzicht Geneesmiddelen gebruik Initiatieven door de beroepsgroep

Nadere informatie

Sociale steun. Disclosure. prof. dr. R.C. Oude Voshaar, UMCG Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1

Sociale steun. Disclosure. prof. dr. R.C. Oude Voshaar, UMCG Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1 Sociale steun Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1 Een vergeten aangrijpingspunt voor preventie van cognitieve achteruitgang & dementie? Richard Oude Voshaar Preventieve GGZ van vroeg tot later

Nadere informatie

Workshop congres Dementie: Medicatieveiligheid thuis. Programma

Workshop congres Dementie: Medicatieveiligheid thuis. Programma 27-11-14 Programma Workshop congres Dementie: Medicatieveiligheid thuis Inleiding Medicatie thuis Lerend vermogen Voorbeeld van mogelijke hulpmiddelen Congres 24 nov 2014 Daphne Mensink DAZ Gemma Yocarini

Nadere informatie

STRIP. Gemiddeld geneesmiddelengebruik. Medicatie review: STRIP. Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN

STRIP. Gemiddeld geneesmiddelengebruik. Medicatie review: STRIP. Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN STRIP Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN Dr. Paul Jansen, klinisch geriater klinisch farmacoloog Afdeling Geriatrie en EPHOR UMC Utrecht Medicatie review: STRIP Selectie patiënten voor medicatiebeoordeling:

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) Medicatie. Poli Reumatologie

Methotrexaat (MTX) Medicatie. Poli Reumatologie 00 Methotrexaat (MTX) Medicatie Poli Reumatologie 1 U heeft in overleg met uw arts besloten Methotrexaat te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen nog

Nadere informatie

Antistolling bij de oudere patiënt met atriumfibrilleren. Dr Robert G Tieleman Martini Ziekenhuis UMCG

Antistolling bij de oudere patiënt met atriumfibrilleren. Dr Robert G Tieleman Martini Ziekenhuis UMCG Antistolling bij de oudere patiënt met atriumfibrilleren Dr Robert G Tieleman Martini Ziekenhuis UMCG Epidemiologie van atriumfibrilleren (AF) Meest voorkomende ritmestoornis in de westerse wereld Gemiddeld

Nadere informatie

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes Kanker en diabetes Introductie Kanker en comorbiditeit Landelijk Overleg Oncologie Verpleegkundigen 8 november 2012 M. Zanders, arts-onderzoeker IKZ Kanker en diabetes Casuïstiek Dillemma s in de praktijk

Nadere informatie

Klinische implicaties van de EVOLVE studie

Klinische implicaties van de EVOLVE studie ASN Review 2012 Klinische implicaties van de EVOLVE studie Marc Vervloet, internist-nefroloog VU medisch centrum Associatie PTH met mortaliteit Kalantar-Zadeh, Kidney Int 2007 Welke evidence? Associatie

Nadere informatie

Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018

Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018 Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018 Opbouw presentatie Wat is dementie Wat is DNA Wat is erfelijkheid Erfelijkheid

Nadere informatie

Inhoud. Hoe werkt bosentan? 3. Voor welke aandoeningen wordt bosentan gebruikt? 3. Hoe moet ik het gebruiken? 4. Hoe moet ik het bewaren 4

Inhoud. Hoe werkt bosentan? 3. Voor welke aandoeningen wordt bosentan gebruikt? 3. Hoe moet ik het gebruiken? 4. Hoe moet ik het bewaren 4 Bosentan Tracleer Inhoud Hoe werkt bosentan? 3 Voor welke aandoeningen wordt bosentan gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 4 Hoe moet ik het bewaren 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn er controles

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde

Nadere informatie

Met welke geneesmiddelen is het onderzoek uitgevoerd?

Met welke geneesmiddelen is het onderzoek uitgevoerd? Dit is een samenvatting van een klinisch onderzoek bij patiënten met idiopathische pulmonale fibrose, een zeldzaam type longaandoening. De samenvatting is geschreven voor de doorsneelezer en is opgesteld

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen. Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker. ErasMS

Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen. Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker. ErasMS Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker Kinder MS dag 2013 Blijdorp Rotterdam Kinder MS dag 2013 Onderzoek Risicogenen

Nadere informatie

De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten

De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:

Nadere informatie

Cijfers over dementie

Cijfers over dementie Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie

Nadere informatie

Func/onele achteruitgang

Func/onele achteruitgang Veroudering Vergeetach/gheid Func/onele achteruitgang DEMENTIE Leeftijdsafhankelijk geheugenverlies 0 Lee?ijd 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 % Geheugen - 5-10 - 15-20 - 25 Leeftijdsafhankelijk

Nadere informatie

Identification of senior at risk (ISAR)

Identification of senior at risk (ISAR) Identification of senior at risk (ISAR) McCusker, J., Bellavance, F., Cardin, S., Trepanier, S., Verdon, J., and Ardman, O. (1999) "Detection of Older People at Increased Risk of Adverse Health Outcomes

Nadere informatie

Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog

Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog Landelijke donateursdag - 1 november 2017 ReeHorst Ede Chemotherapie Doelgerichte therapie Immunotherapie 1 Basisprincipes

Nadere informatie

PARONAL I.E. PARONAL I.E.

PARONAL I.E. PARONAL I.E. P2-1/5 BIJSLUITERTEKST Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft u hem nog een keer nodig. Raadpleeg uw arts of apotheker,

Nadere informatie

1 tablet bevat: foliumzuur 0,8 mg, cyanocobalamine 0,5 mg, pyridoxinehydrochloride 3,0 mg. Voor de volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek 6.1.

1 tablet bevat: foliumzuur 0,8 mg, cyanocobalamine 0,5 mg, pyridoxinehydrochloride 3,0 mg. Voor de volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek 6.1. 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL TriBvit, tabletten. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING 1 tablet bevat: foliumzuur 0,8 mg, cyanocobalamine 0,5 mg, pyridoxinehydrochloride 3,0 mg. Voor de volledige

Nadere informatie