Raamwerk Big History en KOO Een overzicht van ruimte en tijd en een kosmische benadering van ontwikkeling
|
|
- Bram de Kooker
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Raamwerk Big History en KOO Een overzicht van ruimte en tijd en een kosmische benadering van ontwikkeling Anne-Marie Poorthuis Inleiding Gemotiveerd door de vraag hoe we Big History leren in het primair onderwijs en wat we van Montessori KOO als voorbeeld daarvan kunnen leren, zijn we afgelopen jaar met een groep opleiders en leraren uit het Montessorionderwijs in gesprek gegaan. Daarbij zijn twee ambities voor Montessori KOO naar voren gekomen, te weten de ambitie om de totaliteit van ruimte en tijd te rangschikken in een samenhangend overzicht en de ambitie om vakoverschrijdend vorm te geven aan een kosmische benadering van ontwikkeling. In dit paper beschrijven we een raamwerk dat we hebben ontworpen om overzicht te krijgen. Bijzonder is de ontdekking dat we dit raamwerk in de praktijk ook kunnen gebruiken voor een kosmische benadering van ontwikkeling. Het raamwerk is niet specifiek voor het primair onderwijs. In wezen kan ieder mens dit meer dimensionale raamwerk gebruiken. Scholen en leraren kunnen het raamwerk gebruiken om hun onderwijs voor te bereiden en ontwikkelingen in samenhang te zien. Big History kan het raamwerk gebruiken voor het bouwen aan onderzoek en onderwijs. We gaan apart in op de vraag hoe we de essenties van het raamwerk toegankelijk kunnen maken voor leraren en kinderen in het primair onderwijs en Big History en KOO vanzelfsprekend in beeld kunnen brengen. Tenslotte beschrijven we wat instrumenten waarmee we een kosmische benadering van ontwikkeling nader vorm kunnen geven. Raamwerk Big History en Kosmische opvoeding en onderwijs Vertrekpunt (Verhaal)lijn Formule Benaderingswijze voor ontwikkeling Perspectief Ruimte Tijd Subject Object Universum Grote gebeurtenissen Ingrediënten Waarnemen Gunstige Voorwaarden Nieuwe Complexiteit Het grote geheel Mensheid Fundamentele Vraagstukken Verzamelen Onderzoeken Verschil maken Verhouden/ Delen Collectief bewustzijn Cultuur Patronen en structuren Materialen Bouwen Voorbereide omgeving Vorming Gemeenschappelijk vermogen Zelf Potentieel en relaties Leren Ontdekken Verkennen Weten Eigen voorbeeld Raamwerk Big History en KOO, Poorthuis
2 Opbouw van het raamwerk Het raamwerk bestaat uit vier vertrekpunten, vier verhaallijnen, vier formules en vier perspectieven. De vertrekpunten staan voor ruimte, de verhaallijnen voor tijd, de formules voor subject en de perspectieven voor object. In wezen brengt het raamwerk vier elementen bij elkaar: ruimte, tijd, subject en object. De vier vertrekpunten zijn geïnspireerd op de lijnen van het leven van Jos Werkhoven (1997) en geven vier niveaus van ruimte: zelf, cultuur, mensheid en universum. Aansluitend bij de vertrekpunten onderscheiden we vier verhaallijnen met momenten die de tijd markeren: de verhaallijn van de grote gebeurtenissen van het universum, de verhaallijn van de fundamentele vraagstukken van de mensheid, de verhaallijn van de patronen en structuren van de cultuur en de verhaallijn van potentieel en relaties van onszelf. Een interessante parallel tussen de formule van Big History: ingrediënten + gunstige voorwaarden = nieuwe complexiteit en de formule van Maria Montessori: materialen + voorbereide omgeving = vorming heeft geleid tot het zoeken van logische formules bij elk van de vier niveaus van het raamwerk. Via het subject integreren de vier formules in een kosmische benadering van ontwikkeling. De vier perspectieven geven uitnodiging en uitdaging aan ontwikkeling. De perspectieven laten zien wat objecten van aandacht zijn: het grote geheel, het collectieve bewustzijn, het gemeenschappelijk vermogen om vraagstukken aan te kunnen en het eigen voorbeeld zijn. Het gaat zowel om een historisch perspectief als om heden en toekomst. Universum als vertrekpunt Vanuit het universum wordt de tijd gemarkeerd door grote gebeurtenissen vanaf de oerknal tot nu, zoals het ontstaan van sterren, atomen en moleculen, aarde en zonnestelsels, leven en de mens. David Christian, grondlegger van Big History ( noemt dit drempels die de ontwikkeling in de tijd markeren en stelt dat de formule waarmee we ontwikkeling waarnemen bij alle drempels hetzelfde is: ingrediënten + gunstige voorwaarden = nieuwe complexiteit. Bij elke volgende drempel groeit de complexiteit. Elke drempel is als het ware een sprong. Perspectief is het grote geheel. Vertrekpunt (Verhaal)lijn Formule Perspectief Universum Grote gebeurtenissen Ingrediënten Waarnemen Gunstige Voorwaarden Nieuwe Complexiteit Het grote geheel Indrukwekkend is dat het grootste deel van de tijd op deze lijn ligt vóór het ontstaan van de mens. Volgen we de theorie van de groeiende complexiteit, dan kunnen we stellen dat de mens tot nu toe het meest complexe is wat is ontstaan. Belangrijk kenmerk van deze complexiteit van de mens is collectief leren. De mens wisselt ideeën uit en geeft deze aan elkaar door. Er ontstaan steeds weer nieuwe ideeën. De mens heeft een collectief geheugen om uit te putten. Er is geen mens die alles weet, maar wel een uitgebreide taal die het mogelijk maakt om veel informatie over te dragen en kennis te combineren. De laatste drempels van Big History gaan door op de ontwikkeling van de mens. Toch is de mens in wezen ook maar een grote gebeurtenis op de totale lijn van het universum. Interessant is de vraag wat er na de mens zal ontstaan. Wat nemen we waar? Welke ingrediënten zouden onder gunstige voorwaarden bij elkaar kunnen komen en een nieuwe en grotere complexiteit kunnen geven voorbij 2
3 de mens? We kunnen er geen voorstelling van maken, wel bewegingen waarnemen die mogelijk een rol kunnen spelen bij het ontstaan van nieuwe complexiteit. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als verschillende melkwegstelsels bij elkaar komen, het heelal verder uitdijt of de zon verdwijnt? Welke nieuwe complexiteit verschijnt? Dat hangt dus ook af van de gunstige voorwaarden van dat moment. Mensheid als vertrekpunt Vanuit mensheid wordt de tijd gemarkeerd door fundamentele vraagstukken. De formule die uit de historie van de mens naar voren komt, is voor alle vraagstukken hetzelfde: verzamelen + verschillen = verhouden/delen. De complexiteit van de vraagstukken groeit en de mens ontwikkelt zich in het gebruiken van de formule. Eerst ligt het accent op verzamelen (van voedsel) dan op verschillen (door vrijstelling en specialisatie van mensen) en vervolgens op verhouden of delen (concurrentie en samenwerking). Het perspectief is collectief bewustzijn. Vertrekpunt (Verhaal)lijn Formule Perspectief Mensheid Fundamentele Vraagstukken Verzamelen Onderzoeken Verschil maken Verhouden/ delen Collectief bewustzijn Na vuurbeheersing is voor de mens als jager/verzamelaar de voortdurende zoektocht naar voedsel een belangrijk vraagstuk. Het opkomen van de landbouw begint met het bewerken van het land en temmen van de dieren. Waarschijnlijk hebben vraagstukken van overbevolking en klimaatverandering de overgang naar de landbouw gestimuleerd. Door de landbouw is er steeds meer sprake van vrijstelling en specialisatie van de mens en de opkomst van dorpen, steden en staten geeft handel. Met de moderne wereld worden de vraagstukken complexer. Met name technologische ontwikkelingen zijn niet meer bij te houden. Door groeiend bewustzijn beseffen we steeds meer onze eigen invloed op het grote geheel, zonder overigens de gevolgen te kunnen overzien. Daarmee komt het vraagstuk van verantwoordelijkheid voor deze invloed van de mens steeds meer naar voren. Een vraagstuk dat zo complex is dat we daarvoor ook steeds meer een collectief bewustzijn nodig hebben. Wat geven we door aan de volgende generatie? Cultuur als vertrekpunt Vanuit de cultuur wordt de tijd gemarkeerd door patronen en structuren van samenleven. Perspectief is het gemeenschappelijk vermogen om vraagstukken aan te kunnen. Geïnspireerd door Maria Montessori gebruiken we hier een formule voor culturele ontwikkeling: materialen + voorbereide omgeving = vorming. Vertrekpunt (Verhaal)lijn Formule Perspectief Cultuur Patronen en structuren Materialen Bouwen Voorbereide omgeving Vorming Gemeenschappelijk vermogen In het Montessorionderwijs is de voorbereide omgeving een begrip. Met het voorbereiden van de omgeving creëren we zo gunstig mogelijke omstandigheden voor (zelf)vorming, waaronder de selectie 3
4 en toegang tot materialen. Vorming kun je wel voorbereiden maar niet bepalen. Wat er verschijnt is steeds weer een verrassing. In de tijd van de grote rijken, de expansie en uitwisseling van landbouwsamenlevingen, wordt het patroon vooral gemaakt door de machthebbers, de alleenheersers. In de tijd dat de grote rijken uiteen vallen, steeds meer macht verliezen en er kleinere staten ontstaan, worden de economische en commerciële invloeden meer bepalend. Het patroon wordt meer en meer gevormd door de markten en de handel. Technologische ontwikkeling maakt dat mensen makkelijker met elkaar in contact komen en steeds globalere netwerken vormen. Ontwikkelingen gaan steeds sneller, maar de vraagstukken worden ook steeds complexer en vragen steeds meer vermogen. Fred Spier (2010), één van de Big Historici van het eerste uur beschrijft dat de mens tot op zekere hoogte zijn eigen ecologische en sociale Goldilocks (gunstige) omstandigheden bepaalt. En dat door het gebruik van grote hoeveelheden grondstoffen en energie de vraag is wat er in de nabije toekomst met de mens en de aarde zal gebeuren. Door deze onzekerheid over de toekomst van mens en aarde zien we steeds meer wereldwijde ontmoetingen tussen machten en initiatieven op wereldniveau om deze fundamentele vraagstukken van mensheid te bespreken. Hebben we een wereldgemeenschap nodig om de toekomst aan te kunnen? Zelf als vertrekpunt Vanuit onszelf wordt de tijd gemarkeerd door de ontplooiing vanaf de geboorte tot nu. Op hoofdlijnen onderscheiden we kind, volwassene en oudere en daarbinnen weer verschillende fasen waarin we potentieel en relaties ontdekken, verkennen en weten. In het Montessorionderwijs onderscheiden we de periode van 0-6 jaar, van 6-9 jaar, van 9-12 jaar en van jaar. Maria Montessori (1940) beschouwt ieder kind als een unieke bijdrage aan de wereld. Volgen we de ontwikkeling van het kind dan komen we door het kind naar een nieuwe wereld. Ook in de ontwikkeling van potentieel en relaties kunnen we spreken van een groeiende complexiteit. Geïnspireerd door Maria Montessori gebruiken we als formule: ontdekken + verkennen = weten. Vertrekpunt (Verhaal)lijn Formule Perspectief Zelf Potentieel en relaties Leren Ontdekken Verkennen Weten Eigen voorbeeld Maria Montessori beschrijft het kind tot 6 jaar als ontdekker, het kind van 6-9 als verkenner en het kind van 9-12 jaar als wetenschapper. Dat zijn de perioden waarin het kind qua ontwikkeling in staat is om dat deel van de formule toe te passen. Een formule die we vervolgens niet alleen in het onderwijs, maar ons hele leven kunnen blijven toepassen. De uitdaging van een leven lang leren en voorbeeld zijn, waarbij we potentieel en relaties tot volle wasdom laten komen en optimaal benutten. Perspectief is het voorbeeld. Maria Montessori beschrijft dat als: help mij het zelf te doen. 4
5 Toegankelijk maken van het raamwerk voor kinderen De vier vertrekpunten van het raamwerk zijn geïnspireerd op de lijnen van het leven van Jos Werkhoven (1997). Een wiskundige verrassing, die we goed kunnen gebruiken bij het introduceren van het raamwerk aan kinderen, toont dat elke lijn ongeveer een duizendste is van de vorige lijn en voortkomt uit een laatste fractie van de vorige lijn. De lijn van het alles is 13,8 miljard jaar. De lijn van de mens ongeveer 10 miljoen jaar. De lijn van de cultuur ongeveer jaar en de lijn van het kind in het primair onderwijs ongeveer 10 jaar. Als we onszelf plaatsen op deze vier lijnen dan gaan we beseffen dat de mens in het algemeen en wijzelf in het bijzonder maar een heel klein deel uitmaken van de totale tijd. Lijnen van het leven, Jos Werkhoven (1997, 2011) Leraren en kinderen kunnen tijdlijnen in beeld brengen met bijvoorbeeld touwen en linten door de school, de klas, de tuin of zelfs de stad. Kinderen kunnen beginnen met de afzonderlijke lijnen en zelf ontwikkelingen markeren. Markeringsmomenten op een tijdlijn geven houvast. Als kinderen hun eigen voorbeeld maken en niet klakkeloos een curriculum volgen, krijgen ze meer besef van het raamwerk zelf en kunnen ze het makkelijker toepassen in verschillende situaties. Verhalen doen kinderen de tijd beleven. Als leraar kun je het verhaal van ruimte en tijd gedurende het jaar of gedurende de hele schooltijd steeds terug laten komen of verder vertellen en daarbij kinderen uitnodigen een eigen verhaal te maken. Zie voor achtergrondinformatie Er was er eens. een verhaal te vertellen (Werkhoven 2011). Werk kinderen Eerste Haagse Montessorischool (2016) 5
6 Perspectieven op een kosmische benadering van ontwikkeling Aansluitend bij de vier vertrekpunten toont het raamwerk vier perspectieven op ontwikkeling. Bijzonder is dat we een perspectief in verleden, heden en toekomst kunnen plaatsen. We kunnen de perspectieven in het raamwerk vanuit (big) historisch perspectief motiveren en daarmee aannemelijk maken dat deze perspectieven ook voor de toekomst nog steeds een uitdaging zijn. Onze historie laat zien dat we als mens deel uitmaken van het grote geheel, het collectief bewustzijn, het gezamenlijk vermogen en het voorbeeld en dat onze betrokkenheid invloed heeft op ontwikkeling. De vraag is of wij aandacht hebben en verantwoordelijkheid willen nemen voor de invloed die wij hebben op ontwikkeling. We kunnen de toekomst niet bepalen. We kunnen wel investeren in zo gunstig mogelijke voorwaarden voor een kosmische benadering van ontwikkeling en daarbij de vier perspectieven niet uit het oog verliezen. Daarmee komen we bij de ambitie die we voor het Montessorionderwijs hebben geformuleerd: vakoverschrijdend vormgeven aan een kosmische benadering van ontwikkeling. In essentie omvat een kosmische benadering van ontwikkeling: het waarnemen van het grote geheel het onderzoeken van het collectief bewustzijn het bouwen van het gezamenlijk vermogen Het leren van het voorbeeld Iedereen die betrokken is, zowel school, team, leraar, leerling, ouders en anderen, kan identiteit geven aan een kosmische benadering van ontwikkeling door rond een gekozen onderwerp het waarnemen, onderzoeken, bouwen en leren te integreren. We brengen dit in beeld met behulp van vier kwadranten. Deze vier kwadranten kunnen zowel op zichzelf, opeenvolgend, in wisselwerking en als geheel werken. Een kosmische benadering van ontwikkeling vraagt van betrokkenen dat ze deze dynamiek kunnen hanteren en organiseren. Onderzoeken collectief bewustzijn Bouwen gemeenschappelijk vermogen onderwerp Waarnemen grote geheel Leren eigen voorbeeld Kosmisch kwadrantenmodel, Poorthuis
7 Formules voor het benaderen van ontwikkeling In het raamwerk onderscheiden we naast vier vertrekpunten, verhaallijnen en perspectieven ook vier formules, waarmee betrokkenen (waarnemers, onderzoekers, bouwers en lerenden) de ontwikkeling in ruimte en tijd kunnen benaderen. Een interessante parallel tussen de formule van Big History (David Christian, voor (huidige en toekomstige) drempels van toenemende complexiteit: ingrediënten + gunstige voorwaarden = nieuwe complexiteit en de formule van Maria Montessori (1940): materialen + voorbereide omgeving = vorming heeft geleid tot het zoeken van logische formules voor het benaderen van ontwikkeling bij elk van de vier niveaus van het raamwerk. Formule 1: ingrediënten + gunstige voorwaarden = nieuwe complexiteit De ontwikkeling van het universum wordt gemarkeerd door grote gebeurtenissen. Met behulp van de formule kunnen we het waarnemen van grote gebeurtenissen ontwikkelen en plaatsen in het perspectief van het grote geheel Formule 2: verzamelen + verschillen = verhouden/delen De ontwikkeling van mensheid wordt gemarkeerd door de vraagstukken. Met behulp van de formule kunnen we het onderzoeken van vraagstukken ontwikkelen en plaatsen in het perspectief van het collectief bewustzijn. Formule 3: materialen + voorbereide omgeving = vorming De ontwikkeling van de cultuur wordt gemarkeerd door patronen en structuren. Met behulp van de formule kunnen we het bouwen van patronen en structuren ontwikkelen en plaatsen in het perspectief van het gezamenlijk vermogen. Formule 4: ontdekken + verkennen = weten De ontwikkeling van het zelf wordt gemarkeerd door potentieel en relaties. Met behulp van de formule kunnen we het leren van potentieel en relaties ontwikkelen en plaatsen in het perspectief van het voorbeeld zijn. Netwerkanalyse voor het werken met de formules Een instrument voor het werken met de formules is de netwerkanalyse van Poorthuis (2003). De stappen van de netwerkanalyse sluiten toevallig precies aan bij de formules. De netwerkanalyse van Poorthuis wordt gebruikt voor het ordenen van betrokkenheid en het bouwen van netwerkstructuur als basis voor ontwikkeling. Toepassingen van deze netwerkanalyse zijn te vinden in het onderzoeksprogramma van de WUR: Netwerken in de veehouderij (Wielinga 2008) en het onderzoeksprogramma van de Open Universiteit: organiseren van een netwerklerende school (Poorthuis 2011). In onderstaande stappen hebben we de formule van Big History ingrediënten + gunstige voorwaarden = nieuwe complexiteit verwerkt in de netwerkanalyse. Stappen 1. Neem een groot vel papier en plaats de (historische, huidige of toekomstige) gebeurtenis als kern in het midden. 2. Verzamel vervolgens alle ingrediënten die bij deze gebeurtenis betrokken zijn en schrijf deze rondom aan de buitenste rand van het papier. 3. Ga dan op zoek naar de gunstige voorwaarden (mensen, middelen, omstandigheden) die maken dat de ingrediënten verbonden zijn/worden met de kern en plaats deze op het papier tussen de ingrediënten en de kern. 4. Zo verschijnt een dynamische netwerkstructuur 7
8 5. Ingrediënten en gunstige voorwaarden integreren in complexiteit. 6. Hoe meer de kern verbonden blijft met (nieuwe) ingrediënten en voorwaarden hoe dynamischer het netwerk. 7. Indien nodig (als we vastlopen in complexiteit) gaan we terug naar de kern en beginnen opnieuw met het analyseren en opbouwen van het netwerk. We kunnen deze netwerkanalyse individueel of met groepen maken. In plaats van een groot vel papier werken we dan op papieren tafelkleden. Iedereen kan meedoen, leraren en kinderen dwars door de school of met ouders erbij. Netwerkanalyse Poorthuis (2003) Tot slot Zoals beschreven geeft het raamwerk een overzicht van ruimte en tijd en een kosmische benadering van ontwikkeling. Het raamwerk brengt niet zozeer inhoud maar vooral een samenhangend weefsel in beeld. Uitdaging is om de diversiteit aan relaties te ontdekken. We nodigen onderzoekers en leraren graag uit om het raamwerk voor de volgende Big History Conferentie te testen. Literatuur en links Christian, David. www. Bighistoryproject.com Hall, Constance van Big History. Een vakoverschrijdende oriëntatie op de wetenschappen. Uitgeverij Boom Montessori, Maria Door het kind naar de nieuwe wereld. Poorthuis, Anne-Marie Betrokken bij innovatie. Universiteit Utrecht. Poorthuis, Anne-Marie e.a Organiseren van een netwerklerende school. Open Universiteit. Spier, Fred Big History and the future of humanity. Wiley-Blackwell Chichester United Kingdom. (blz188) Werkhoven, Jos De lijnen van het leven. Uitgeverij De Arend Kortenhoef Werkhoven, Jos Once upon a time, there was a story to be told (Er was er eens een verhaal te vertellen) in: Evolution, a big history perspective. Edited by Leonid Grinin, Andrey V. Korotayev and Barry H. Rodrigue, Uchitel Publishing House Volgograd. Wielinga et al Networks with free actors, Encouraging sustainable innovations in animal husbandry by using the FAN approach. Researchprogram Wageningen UR. (pagina 57 de netwerkanalyse). 8
De aandacht voor het netwerk
De aandacht voor het netwerk bij ondernemen en organiseren Anne-Marie Poorthuis Lieke Hoogerwerf Conny van der Bijl De aandacht voor het netwerk De aandacht voor het netwerk kende eind jaren negentig een
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatieGemeentelijke netwerkstrategie voor regievoering
Gemeentelijke netwerkstrategie voor regievoering Anne-Marie Poorthuis Werken met het gemeentelijke regieprogramma vanuit de eigen (organisatie)kracht van de lokale gemeenschap met de regievoering van de
Nadere informatieNetwerkonderzoekend bouwen aan energievelden
Netwerkonderzoekend bouwen aan energievelden Lokaal en regionaal georganiseerde energievelden van ondernemers, de aandacht van gemeenten en de betrokkenheid van consumenten zijn de basis waarmee de Gemeinwohl
Nadere informatieUitgeverij De Arend Kortenhoef, Poorthuis, A. en Hoogerwerf L., Netwerkmultiloog, de regels van het spel.
De Netwerkmultiloog De Netwerkmultiloog is een netwerkconferentiespel om met grote groepen vanuit verschillende invalshoeken een thema te verkennen en te verdiepen. Achtergrond De Netwerkmultiloog hebben
Nadere informatieMijn start met Kosmische opvoeding en onderwijs.
Joseph P.H.M. Werkhoven, Kortenhoef, uitgever. Het bevragen van ruimte en tijd. Een persoonlijk verslag van een ontdekkingsreis. Gedurende mijn dertigjarige loopbaan binnen het montessorionderwijs in Nederland
Nadere informatieomgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren
Jongeren leren organiseren Hoe kunnen jongeren regie hebben over eigen handelen en toch in verbinding zijn met alles om hen heen? Hoe verstaan jongeren de kunst om te bouwen aan netwerken, om een positie
Nadere informatieHoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog
Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Anne-Marie Poorthuis en Sjanneke Werkhoven De netwerkmultiloog is een methode om veel mensen in een organisatie te betrekken bij een organisatiethema
Nadere informatieNieuw vak voor VWO-ers: Big History Roland Holst College begint schooljaar met een Big Bang
Nieuw vak voor VWO-ers: Big History Roland Holst College begint schooljaar met een Big Bang In samenwerking met het Big History Project, een initiatief van historicus David Christian en Bill Gates, begint
Nadere informatie... een verhaal te vertellen...
Er was eens...... een verhaal te vertellen... Drempelbijeenkomst 3 cursus Kosmische Educatie - Big History Montessorischool Houten 13 januari 2016 PROGRAMMA Welkom Mededelingen Voorbereiding BH congres
Nadere informatieWat is KOO volgens Jos Werkhoven?
Kortenhoef, 3 juni 2013 Wat is KOO volgens Jos Werkhoven? In dit stuk gebruik ik nog even de term KOO in afwachting van een eventuele andere naamgeving. Onderstaande is een meer toegespitste versie van
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieGemeentelijke netwerkstrategie voor regievoering
Gemeentelijke netwerkstrategie voor regievoering Anne-Marie Poorthuis Werken met het gemeentelijke regieprogramma vanuit de eigen (organisatie)kracht van de lokale gemeenschap met de regievoering van de
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieBouwen aan een sociaal stelsel vanuit de wijk. Masterclass wijkgericht werken Anne-Marie Poorthuis, Eigentijdse Verbindingen
Bouwen aan een sociaal stelsel vanuit de wijk Masterclass wijkgericht werken Anne-Marie Poorthuis, Eigentijdse Verbindingen Van aanbod naar vraag naar versterken van vermogen Werken in de wijk Zelforganisatie
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatieSystemisch kijken. Effectief samenwerken aan maatschappelijke vraagstukken en diepgaand collectief leren en vernieuwen mogelijk maken
Systemisch kijken Effectief samenwerken aan maatschappelijke vraagstukken en diepgaand collectief leren en vernieuwen mogelijk maken 1 Wanneer biedt systemisch kijken uitkomst? Bijvoorbeeld: Als de samenwerking
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieRegionale broedplaatsen voor onderzoek en praktijkleren
Werkplaatsen Sociaal Domein Regionale broedplaatsen voor onderzoek en praktijkleren www.werkplaatsensociaaldomein.nl Verbinden en versterken De transitie en vooral de daaruit voortvloeiende transformaties
Nadere informatie(Montessori)onderwijs. Toekomst??? Er was eens...een verhaal te vertellen... 26 maart 2015. Jos Werkhoven
UitgeverijDe Arend (Montessori)onderwijs Toekomst??? Er was eens...een verhaal te vertellen... 26 maart 2015 Jos Werkhoven UitgeverijDe Arend Voorstellen - Jos Werkhoven (bijna) 65 jaar - 1972-2002 werkzaam
Nadere informatieJaarverslag Werkgroep Kosmisch onderwijs en opvoeding 2011-2012
Jaarverslag Werkgroep Kosmisch onderwijs en opvoeding 2011-2012 Leden van de werkgroep: Annet Kooiman (montessori werkplaats), André Gilara ( montessori Anninkschool), Jos Werkhoven (uitgeverij de Arend),
Nadere informatieOnderwijs2032. Uw feedback op het advies!
Onderwijs2032 Uw feedback op het advies! Doel van deze bijeenkomst Ophalen van feedback vanuit schoolbestuurders en schoolleiders op het hoofdlijn advies van het platform Onderwijs2032 tbv de reactie van
Nadere informatieCOMMUNICEREN VANUIT JE KERN
COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieVereniging van leraren in de Economisch/maatschappelijke vakken
Vereniging van leraren in de Economisch/maatschappelijke vakken Schelluinen, 5 juli 2018 Feedback vanuit Vecon voor het ontwikkelteam M&M Geacht ontwikkelteam M&M, Hierbij een reactie van de Vecon. Inleiding
Nadere informatieOnthullingen van Kennis
Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2
Nadere informatieManifest Communities of Practices HR bedrijvennetwerk
Manifest Communities of Practices HR bedrijvennetwerk Netwerkjaar 201-2018 Reinventing HR Het is de intentie van het HR Bedrijvennetwerk om via uitwisseling het HR vakmanschap te professionaliseren en
Nadere informatieOver Manifestatie. 'Wensen zijn voorgevoelens van hetgeen je in staat bent daadwerkelijk te realiseren' Goethe
Over Manifestatie Visies die je voor jezelf hebt, zijn een duidelijke voorbode van wat je voor jezelf kunt creëren. Je mag er van uitgaan dat je precies de juiste talenten in huis hebt en dat je precies
Nadere informatieDwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz
Datum 15-04-2015 Dwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz Barend van Heusden Marnix Academie Utrecht, 18 maart 2016 Datum 15-04-2015 2 Inleiding Een heel bekende tegenstelling:
Nadere informatieNieuwe tijden ander sociaal werk. Hans Boutellier Conferentie Wmo-werkplaatsen Utrecht 10 oktober 2014
Nieuwe tijden ander sociaal werk Hans Boutellier Conferentie Wmo-werkplaatsen Utrecht 10 oktober 2014 Inhoud van het verhaal Nieuwe tijden - complexiteit De improvisatiemaatschappij Sociaal domein - Meer
Nadere informatieDoelen. Leergebieden
1 Doelen KENNEN & KUNNEN SAMENHANG BALANS OVERLADENHEID EIGEN RUIMTE Leergebieden 2 Ontwikkelproces 125 18 9 ONTWIKKELTEAMS 84 ONTWIKKELSCHOLEN Randvoorwaarden Het ontwikkelteam richt zich op: kerncurriculum:
Nadere informatieCOCREATIE. in straten, wijken, dorpen en gemeenten. #kwadraet
COCREATIE in straten, wijken, dorpen en gemeenten #kwadraet C o c r e a t i e p r a k t i j k e n e x p e r t i s e Koen Steuperaert directeur Procesbegeleider koen@kwadraet.be www.kwadraet.be Kwadraet
Nadere informatieSymposium Ware Winst 2 juni 2017 Universiteit voor Humanistiek
Symposium Ware Winst 2 juni 2017 Universiteit voor Humanistiek Welkom door Kleri Sparou Kleri Sparou is student Humanistiek te Utrecht en stagiaire bij de GGE het Gooi. Zij onderzoekt hoe een economie
Nadere informatieFiguur 1. 1: stappen netwerkanalyse
Hoofdstuk 1 Van netwerkanalyse naar organisatieroutine Anne-Marie Poorthuis en Conny van der Bijl Initiatief zoekt nemer, Loesje Een van de meest krachtige organisatie-instrumenten die we hebben ontwikkeld
Nadere informatieMISSIE - VISIE - MOTTO
MISSIE - VISIE - MOTTO Mei 2015 Versie 4.0 Inhoudsopgave INLEIDING 3 WAAR KOMT DIT VANDAAN? 3 MISSIE: WAAR STAAN WE VOOR? 4 VISIE: WAT DOEN WE EN WAAROM? 4 MOTTO, KORT EN KRACHTIG 5 2 INLEIDING Elke organisatie,
Nadere informatieKadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015
Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en
Nadere informatieHET NEDERLANDSE CURRICULUM VOOR DE TOEKOMST
HET NEDERLANDSE CURRICULUM VOOR DE TOEKOMST SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Jan van den Akker SLO-Jubileumconferentie Utrecht, 10 december 2015 We zijn allemaal nieuwsgierig naar de
Nadere informatieCommuniceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A.
Communiceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A. ter Haar Samenvatting In dit proefschrift is de aard en het
Nadere informatieHoutskoolschets Asten april 2017
Houtskoolschets Asten2030 14 april 2017 Opzet Asten2030 Start A Verkenning B Verbreding C 3 Verankering Dag van de Toekomst Besluit vorming 1. Werk Conferentie intern 2. Werk Conferentie intern Internet
Nadere informatieLECTORAAT NEW MARKETING In het kort
LECTORAAT NEW MARKETING In het kort Marcel Grol mjm.grol@avans.nl Geert Kastelijn gha.kastelijn@avans.nl Susan KlijsenVan Elteren sa.klijsenvanelteren@avans.nl Leo Broekhuizen lh.broekhuizen@avans.nl DEELNEMERS
Nadere informatieThe best of both worlds D O O R J E R O E N L I J Z E N G A EN E M I E L H E I N S B R O E K
The best of both worlds D O O R J E R O E N L I J Z E N G A EN E M I E L H E I N S B R O E K Het nieuwe toverwoord: Datascience Using automated methods to analyze massive amounts of data and to extract
Nadere informatieCanon en kerndoelen geschiedenis PO
Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente
Nadere informatieErfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media
Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 12/14/2012 2 Vragen... Hoe verhoudt erfgoed- zich tot cultuureducatie? Wat zijn kenmerkende eigenschappen van
Nadere informatieGesprekken zonder einde
Gesprekken zonder einde sociale media vanuit interactieperspectief Nijmegen, 2 oktober 2010 Noelle Aarts, Universiteit van Amsterdam Wageningen Universiteit Enkele cijfers 82 % van alle dertigers in Amerika
Nadere informatieSamen de Wereld Kleuren PEDAGOGISCHE VISIE
Samen de Wereld Kleuren PEDAGOGISCHE VISIE Geboeid kijk je de wereld in om je te blijven verwonderen. Of je nu oud of jong bent, die verwondering moet je vasthouden. 2 SWK-Kinderopvang SWKGroep Kinderopvang
Nadere informatieSamen de Wereld Kleuren PEDAGOGISCHE VISIE
Samen de Wereld Kleuren PEDAGOGISCHE VISIE SWKGroep Geboeid kijk je de wereld in om je te blijven verwonderen. Of je nu oud of jong bent, die verwondering moet je vasthouden. Stichting SWKGroep staat voor
Nadere informatieCultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs Barend van Heusden
Cultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs 2009-2014 Barend van Heusden Inhoud Wat wilden we bereiken? Wat hebben we bereikt? De context Hoe nu verder? 2 Wat wilden we bereiken?
Nadere informatieTransformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw
Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-
Nadere informatiePASSEND ONDERWIJSONDERZOEK SAMEN ONDERZOEKEND LEREN. José van Loo
PASSEND ONDERWIJSONDERZOEK SAMEN ONDERZOEKEND LEREN José van Loo CNV Schoolleiders 6 november 2014 Onderzoek? Onderzoekende houding Onderzoeksmatig leiderschap Onderzoekende schoolcultuur Onderzoekende
Nadere informatieDe specifieke lerarenopleiding
geëngageerd onderzoekend communicatief talent ontwikkelend vakdeskundig leerling gericht samenwerkend De specifieke lerarenopleiding dynamisch leergierig master Jij bent... inspirerend creatief toekomstgericht
Nadere informatieErfgoedonderwijs. 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren. 4. Erfgoed in de klas voorbeelden
Erfgoedonderwijs 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren 4. Erfgoed in de klas voorbeelden ERFGOED DOEN! Wat is erfgoed? Wat is erfgoed? Definitie Materiële
Nadere informatieHet Pedagogische Raamwerk en implicaties voor de opleiding van kinderbegeleiders
Vakgroep Sociale Agogiek UGent ECEGO KU Leuven Het Pedagogische Raamwerk en implicaties voor de opleiding van kinderbegeleiders Prof. dr. Ferre Laevers K.U. Leuven Meten en Monitoren van Kwaliteit in de
Nadere informatieRuimte creëren. kennis, p. 17). De oplettende lezer ziet dat in het schema van deze negen aspecten deze ruimte wordt aangeduid met de woorden
VERSLAG REACTIE 20 Over vermeende tegenstellingen die irrelevant zijn In het stuk van Piet van der Ploeg Pabo s varen blind op constructivisme (zie artikel op pagina 13) worden veel tegenstellingen geschetst.
Nadere informatieDe Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen
1 De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen In het publieke domein worden allerlei nieuwe technieken gebruikt: ambtenaren gebruiken Twitter, games, webplatformen en monitoringtools om de
Nadere informatieBox 1: Matrix Handelingsgericht werken Schoolwide Positive Behavior Support Oplossingsgericht werken
Kees Dijkstra (Windesheim), Els de Jong (Hogeschool Utrecht) en Elle van Meurs (Fontys OSO). 31 mei 2012 Box 1: Matrix Handelingsgericht werken Schoolwide Positive Behavior Support Oplossingsgericht werken
Nadere informatieVoldoende is niet goed genoeg.. Strategisch beleidsplan 2015/2019. Stichting H 3 O
Voldoende is niet goed genoeg.. Strategisch beleidsplan 2015/2019 Stichting H 3 O 1 Bijzonder Wat is het bijzondere van H 3 O? Waarin onderscheidt H 3 O zich, wat maakt het verschil? En wat wil H 3 O waarmaken?
Nadere informatieWerkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs
Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,
Nadere informatieTussen potentieel en praktijk Onderzoekend bouwen met het netwerk als ordeningsprincipe Anne-Marie Poorthuis
Ruimte (maken) voor onderzoekende professionaliteit Onderzoekend handelen, handelend onderzoeken Redactie Gerhard Smid en Etienne Rouwette, Van Gorcum, september 2009 Hoofdstuk II.07 Tussen potentieel
Nadere informatieGeneraties. wederkerig leren
Generaties & wederkerig leren Wat betekent de tijd waarin je bent opgegroeid voor de manier waarop je omgaat met vernieuwing in het onderwijs? En wat kunnen verschillende generaties van elkaar leren, jong
Nadere informatie12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU
12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU DE LOKALE RELIGIEUZE SITUATIE IN KAART BRENGEN EN BEGRIJPEN 01 Lokale overheden wordt verzocht zich bewust te zijn van het toenemende belang
Nadere informatieHandreiking Teamkwaliteitsportret
Handreiking Teamkwaliteitsportret Als team hart voor onderwijskwaliteit tonen Met de handreiking Teamkwaliteitsportret kunnen teams hun ambities om de kwaliteit van hun onderwijs te versterken bepalen
Nadere informatieKosmische Educatie KE. Hogeschool Rotterdam. 2o mei 2014. Ëèíèÿ âñåãî ñóùåãî. Ëèíèÿ êóëüòóðû. Ëèíèÿ ìîåé æèçíè. Äåñÿòü ðàç ïî ìèëëèîíó
UitgeverijDe Arend %¹ma ÅEÁ¾ª¹i Kosmische Educatie KE Hogeschool Rotterdam 2o mei 2014 UitgeverijDe Arend VOORSTELLEN ben Ik - een onafhankelijk Montessoriaan wie - waar Werkgroep KE: - Wie/waar ben ik?
Nadere informatieRegionaal verslag. Landelijk debat Ons Onderwijs Den Haag, 28 mei 2015
Regionaal verslag Landelijk debat Ons Onderwijs 2032 Den Haag, 28 mei 2015 1. Een korte impressie van de dialoog De debatavond in Den Haag bij het HCO is bezocht door circa 35 deelnemers. Van de aanwezige
Nadere informatieStudiedag Duurzame Ontwikkeling
Studiedag Duurzame Ontwikkeling Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken, taken te verdelen en werk te plannen, maar leer de mensen
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET COLLECTIEF ONDERWIJS VAN MORGEN
Op weg naar 2020 Dit is het verhaal van de NUOVO scholengroep. Verantwoordelijk voor voortgezet onderwijs aan ruim 5.000 leerlingen in de stad Utrecht. Tien openbare scholen bieden samen een breed aanbod:
Nadere informatieEen duurzame ontwikkeling sluit aan op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties in gevaar te brengen 1.
Duurzaamheidsbeleid De bijzondere locatie van Buitenkans Kinderopvang bij het stadslandbouwproject biedt een uitstekende basis voor duurzame kinderopvang. Natuur, ons voedselketen en respect voor mens
Nadere informatieOntdek je wereld. Koersplan THUIS IN DE WERELD. Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle
Ontdek je wereld Koersplan 2019-2023 THUIS IN DE WERELD Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle 013-530 25 48 info@edu-ley.nl www.edu-ley.nl Betekenis geven aan ambities Missie: Waar staan onze scholen voor? Edu-Ley
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad muziek
basiscompetenties 2de graad muziek 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad muziek Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties muziek voor de 2 de graad van de langlopende studierichtingen
Nadere informatieDelfstoffen uit de ruimte
Delfstoffen uit de ruimte Waar werk je? Je ben als deskundige op het gebied van sterrenkunde en ruimtevaart deel van een team bij het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen en SRON (Netherlands
Nadere informatieINTRODUCTIE. BASIS VOOR CULTUURPARTICIPATIE NEXT Regiopakket
INTRODUCTIE BASIS VOOR CULTUURPARTICIPATIE NEXT Regiopakket INTRODUCTIE De Basis voor Cultuurparticipatie In 2017 hebben op initiatief van het LKCA landelijk ruim 200 professionals meegedacht aan de Basis
Nadere informatieErfgoed en Multiperspectiviteit
Expertmeeting Erfgoedonderwijs 16 juni 2016 Erfgoed en Multiperspectiviteit Maria Grever Center for Historical Culture EUR Outline 1. Diversiteit en multiperspectiviteit 2. Belang multiperspectiviteit
Nadere informatieVisie op duurzaam Veranderen
Visie op duurzaam Veranderen Ruysdael Ruysdael is een gerenommeerd bureau dat zich sinds haar oprichting in 1994 heeft gespecialiseerd in het managen van veranderingen. Onze dienstverlening kent talloze
Nadere informatieWie zijn wij? Waar staan wij voor?
Wie zijn wij? Waar staan wij voor? Identiteit: wat drijft ons in ons werk? Op onze school is iedereen welkom, ongeacht zijn of haar achtergrond. De Franciscusschool is een Katholieke basisschool, een school
Nadere informatieBLAADJE #4. mei 2018
BLAADJE #4 mei 2018 School voor KEES GROEP 1/2 breinvriendelijk onderwijs OBS met engelse les vanaf groep 1 De Koningslinde is een jonge openbare basisschool (obs ) in Vught. In het stadhouderspark, in
Nadere informatieIntroductie. Cita architecten zoekt naar het specifieke en bijzondere van een ontwerpopgave.
Introductie Cita: architecten bna wordt gevormd door een team enthousiaste mensen. Wij zijn een middelgroot architecten bureau, dat ruim 25 jaar bestaat. Onze projecten variëren van grote complexe multifunctionele
Nadere informatieRUIMTE VOOR HELDEN Ouderbrochure
GOO! voor Opvang en Onderwijs RUIMTE VOOR HELDEN Ouderbrochure Elk kind heeft een held of heldin in zich om moeilijke situaties te overwinnen. Hiervoor is niet alleen moed nodig, maar ook inzicht, de juiste
Nadere informatieDe manager als consument: de vereisten 162 De managementomgeving opbouwen 163 Verscheidenheid van managers erkennen 165
Inhoud Voorwoord 8 1 Gezamenlijk waarde creëren 13 De veranderende rol van de consument 14 Interactie tussen consument en bedrijf: gezamenlijk waarde creëren is de realiteit die zich aandient 17 Gezamenlijk
Nadere informatieDe lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK
De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK Krachtige leeromgeving Inbreken in de klas Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het secundair onderwijs Diversiteit
Nadere informatieLeren over leren. Amsterdam, januari Beste Cora Bagley Marrett,
Leren over leren Amsterdam, januari 2019 Beste Cora Bagley Marrett, Volgens de grote Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Jerome Bruner waren er in de twintigste eeuw, die hijzelf overigens bijna helemaal
Nadere informatieVan Samenhang naar Verbinding
Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.
Nadere informatieLeerplan OVSG. Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden. Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen
2014 2015 Leerplan OVSG Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen THOMAS MORE KEMPEN VORSELAAR INHOUDSOPGAVE 1 Wereldoriëntatie...
Nadere informatieRoadmap Les voor de toekomst Weten wat je moet doen als je niet weet wat je moet doen.
Roadmap Les voor de toekomst Weten wat je moet doen als je niet weet wat je moet doen. Auteur: Guus Geisen, irisz Inleiding Deze uitwerking is een suggestie voor verschillende lessen rondom duurzaamheid.
Nadere informatieThema s voor vanmiddag?
Participatief Actieonderzoek in Masteropleidingen: Bijdragen aan veranderen in de beroepspraktijk Dinsdag 26 maart 2019 Jaap Ikink Master Social Work Noord Nederland Thema s voor vanmiddag? Inventarisatie
Nadere informatieEen symbiose van onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg
I nleiding Een symbiose van onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg Onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in het primair onderwijs (PO). Onderwijskwaliteit staat voor
Nadere informatieDrempels. droom. werkelijkheid
Drempels tussen droom en werkelijkheid Een dynamisch groen kennissysteem, midden in de praktijk In de groene sector spelen vraagstukken waar direct en gerichte antwoorden voor nodig zijn. Goede oplossingen
Nadere informatieDit Ben Ik. nieuwsbrief. Juni 2018
Dit Ben Ik nieuwsbrief Juni 2018 Met deze nieuwsbrief houden wij u op de hoogte van de ontwikkeling van de interventie Dit Ben Ik. De interventie is bedoeld voor cliënten waar rollen, krachten en eigenschappen
Nadere informatieWaar gaan de ontwikkelteams mee aan de slag?
Waar gaan de ontwikkelteams mee aan de slag? Wat hebben onze leerlingen nodig om uit te groeien tot volwassenen die hun steentje bijdragen aan de samenleving, economisch zelfredzaam zijn én met zelfvertrouwen
Nadere informatiehttps://www.managementboek.nl/boek/9789012117951/informatiemanagement-enbeleid-toon-abcouwer#over
https://www.managementboek.nl/boek/9789012117951/informatiemanagement-enbeleid-toon-abcouwer#over Samenvatting 'Informatiemanagement en -beleid' zijn voorwaardelijk voor een gezonde en effectieve informatiehuishouding.
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit
ontwerp fourpack Cultuureducatie met Kwaliteit Onze ambities 1 2 3 Stappenplan Het kwadrant Drie domeinen 1 Intake 5 Scholingsactiviteiten VERBREDEN 2 Assessment 6 Meerjarenvisie In huis 3 Ambitiegesprek
Nadere informatieVerbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie
Verbinden van wetenschap en samenleving NWO-strategie 2019-2022 Verbinden van wetenschap en samenleving Dit strategisch plan beschrijft de koers van NWO voor de jaren 2019 tot en met 2022. NWO legt hierin
Nadere informatieLeerlandschappen. Amersfoort 26 oktober 2009 Manon Ruijters
Amersfoort 26 oktober 2009 Manon Ruijters Er zijn veel verschillende vormen van leren. Leren gebeurd in alle organisaties! Maar hoe zorg je dat: kennis stroomt? dat wat er gemaakt wordt, ook toegepast
Nadere informatieInformatiebijeenkomst
Informatiebijeenkomst Leernetwerk Sterker door zelforganiserende teams 28 november 2016 Adviseurs leernetwerk Will Schutte Wouter van Oord - Jansen Martijn Simons Programma Nader kennismaken Wat is zelforganisatie
Nadere informatieSTAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND
STAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND Onderwijsraad TRNDR-resultaten Hilversum, 20 februari 2019 1 TRNDR-RESULTATEN (14-12-2018 T/M 15-02-2019) 2 1. TOP 10 TRENDS Onderwijsraad - TRNDR resultaten 3 TOP 10 TRENDS
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatiePOSTNORMAL TIMES A TEMPORARY FUTURES INSTITUTE MUSEUM VAN HEDENDAAGSE KUNST ANTWERPEN 28 APRIL 17 SEPTEMBER
NL POSTNORMAL TIMES A TEMPORARY FUTURES INSTITUTE MUSEUM VAN HEDENDAAGSE KUNST ANTWERPEN 28 APRIL 17 SEPTEMBER 2017 1 2 SPELINHOUD Je werd uitgenodigd om een oneindig spel te spelen. Welke waarden hebben
Nadere informatieBasisboek Integrale veiligheid, 2011
Basisboek Integrale veiligheid, 2011 HOOFDSTUK 5 Bouwen aan Netwerken Anne-Marie Poorthuis (poorthuis@netwerkimpuls.nl of 06-12395394) Na dit hoofdstuk kun je: een netwerk analyseren, een kennisinfrastructuur
Nadere informatie