Gemeentebrede integrale visie op het sociale domein

Transcriptie

1 Gemeentebrede integrale visie op het sociale domein Inleiding De overheid is zich na de Tweede Wereldoorlog steeds meer gaan bemoeien met maatschappelijke vraagstukken op het sociale domein. De overheid ontwikkelde beleid op onder andere het terrein van werk en inkomen, onderwijs, zorg, cultuur, educatie en sport. Ze koppelde daaraan een groeiende financiële bijdrage. Vele burgers en organisaties werden op die manier in hun voortbestaan geheel of gedeeltelijk afhankelijk van de overheid. "Vadertje staat" dijde uit tot het niet meer kon. De overheid bedacht daarbij zelf wat passend was voor de burger. De afgelopen jaren zien we een verandering in dit denken. Het inzicht groeide dat de probleemgerichte aanpak minder effectief was, dan de oplossingsgerichte benadering. In plaats van alles regelen voor de burger treedt de overheid terug. De burger wordt aangesproken op zijn talenten. Hetgeen de burger zelf kan doen staat voorop. Deze zogenaamde vermaatschappelijking biedt een kans om een meer compacte overheid tot stand te brengen. De overheid treedt terug en wil meer overlaten aan het maatschappelijk initiatief. Dat vraagt om een andere rol van de overheid. De zoektocht naar die andere rol vraagt om een visie op het sociale domein. Met dit document leggen we hiervoor een basis. Deze integrale visie dient als onderlegger voor de onderliggende beleidsvelden. Vastgesteld wordt dat het ene beleidsveld - n.a.v. voorliggende beleidsontwikkeling - al verder is uitgewerkt dan het andere. In hoofdstuk 6 worden deze beleidsvelden nader belicht. Waar mogelijk wordt (globaal) de stand van zaken weergegeven. Als dat nog niet mogelijk is worden enkele richtinggevende vragen geschetst waarlangs met de raad gekomen kan worden tot een nadere invulling. 2. Het sociale domein 2.1 Het sociale domein nader toegelicht Het sociale domein is een verzameling van de beleidsvelden die inhoudelijk met elkaar samenhangen en die qua beoogde resultaten mede van elkaar afhankelijk kunnen zijn. Het sociale domein beslaat de beleidsvelden sport, onderwijs, educatie, inburgering, werk en inkomen, cultuur, kinderopvang, integrale aanpak jeugd, volkgezondheid, Wmo - beleidsvelden en accommodaties. Het sociale domein is niet los te zien van andere taken (in het fysieke domein) en verantwoordelijkheden die we als gemeente hebben. De afgelopen jaren is gewerkt aan een visie op een beperkt aantal beleidsonderdelen van het sociale domein. In die periode is een aantal visienota's door de raad geaccordeerd, zoals het "algemeen beleidskader maatschappelijke ontwikkeling ", het "integraal jeugdbeleid", het "Wmo - beleidsplan" en de "beleidsnota vrijwilligerswerk". Steeds vaker voelen we de noodzaak om integraal vanuit een gezamenlijk kader te werken(bijvoorbeeld social return bij aanbesteding van groenonderhoud). Dit document legt een basis voor die integrale aanpak. Het document is een groeidocument dat steeds aangepast wordt aan de ontwikkelingen in onze samenleving en de bij de overheid. Onderstaand plaatje geeft aan dat de visie op het sociale domein niet alleen een dynamisch gebeuren is, maar ook tot stand komt door wederzijdse beïnvloeding van de samenleving (= burgers en organisaties) en de overheid. De genoemde beleidsvelden vertonen samenhang met elkaar. 1

2 Ontwikkelingen overheid & samenleving ^3 ( Beleid bestuur gemeentebreed 2.2 De participatietrap voor burgers en de verantwoordelijkheidsladder voor de overheid De noodzaak en wens voor een gemeentebrede integrale visie is verklaarbaar door een aantal ontwikkelingen in overheidsland. Namelijk de terugtredende overheid, de bezuinigingen en de cultuuromslag: geen recht meer hebben op, maar eerst nagaan wat jezelf kunt doen. De vraag is wat kunnen burgers en verenigingen zelf, en waar hebben ze ondersteuning bij nodig en in welke vorm? Welke rol speelt de overheid hierin? Om deze laatste vraag te kunnen beantwoorden, maken we gebruik van de participatietrap voor burgers en verenigingen in het sociale domein. De participatietrap bestaat uit de volgende treden: Eigen kracht Sociaal netwerk Algemene voorzieningen Collectieve voorzieningen Individuele voorzieningen. Naast de participatietrap voor burgers en verenigingen is er een verantwoordelijkheidsladder van de overheid. 2

3 Deze bestaat uit 5 treden die de rol van de overheid weergeven. Deze rol varieert van loslaten naar reguleren. Loslaten Faciliteren Stimuleren Regisseren Reguleren De participatietrap voor burgers en de verantwoordelijkheidsladder van de overheid kunnen in samenhang met elkaar gezien worden. De overheid laat los, faciliteert en stimuleert de eigen kracht, sociale netwerken en algemene voorzieningen. De meeste inzet pleegt de overheid op het terrein van de individuele en collectieve voorzieningen. Ind voorz Collectieve voorzieningen Algemene voorzieningen Sociale netwerken Eigen kracht De inzet van de eigen kracht, de sociale netwerken en algemene voorzieningen(verenigingen) dragen bij een robuuste samenleving waarbinnen minder beroep gedaan hoeft te worden collectieve of individuele voorzieningen. 2.3 Nadere toelichting op de treden van de participatietrap voor burgers en verenigingen en de verantwoordelijkheidsladder voor de overheid. Hieronder volgt een toelichting op de participatietrap vanuit de burger. Welke betekenis hebben de treden en hoe kan dit geconcretiseerd worden? 3

4 1. Eigen kracht: burgers en organisaties ondernemen op eigen initiatief maatschappelijke activiteiten in het sociale domein voor zichzelf, familie en/of omgeving en hebben daarbij geen ondersteuning van de overheid nodig. Onder maatschappelijke activiteiten worden die activiteiten binnen het sociale domein verstaan waar de burger of organisatie behoefte aan heeft. Dat kan zijn op het terrein van sport, zorg, cultuur, onderwijs, jeugd, educatie, werk, enz. 2. Sociaal netwerk: burgers en organisaties maken gebruik van hun netwerken (familie, vrienden, kennissen, organisatie waar men actief is) om maatschappelijke activiteiten te realiseren ofte voldoen aan een hulpvraag. Bijvoorbeeld boodschappen doen, een klusje opknappen. 3. Algemene voorzieningen: Maatschappelijke activiteiten die individueel of in groepsverband aangeboden worden aan de burgers op het terrein van sport, zorg, cultuur, onderwijs, jeugd, educatie, werk, enz. door verenigingen, stichtingen of commerciële organisaties. Deze maatschappelijke activiteiten zijn beschikbaar en toegankelijk voor iedere burger. Iedere burger kan zich als lid of deelnemer hierbij aansluiten. 4. Collectieve voorzieningen Maatschappelijke activiteiten voor burgers en groepen van burgers die op grond van hun problematiek geïndiceerd zijn om hieraan deel te nemen of hiervan gebruik te maken. 5. Individuele voorzieningen Maatschappelijke activiteiten voor individuele burgers die op grond van hun problematiek geïndiceerd zijn om hiervoor in aanmerking te komen en waarvoor een collectieve voorziening niet toereikend of geschikt is. Vanuit de overheid bezien kun je gaat het bij de eerste 3 treden om algemeen beleid, Dit wordt ook inclusief beleid genoemd.. Hierbij wordt beleid ontwikkeld dat gericht is op het bevorderen van de eigen kracht en participatie van burgers, hun mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen en op het versterken van de leefbaarheid en sociale samenhang in de buurten. Dit kan bijvoorbeeld gaan over het in stand houden van speelvoorzieningen, sport en accommodaties. Als de burger op grond van hun problematiek of indicatie aangewezen zijn op specifieke voorzieningen zal de overheid hiervoor exclusief beleid ontwikkelen. In dit geval kan gedacht worden aan maatschappelijke zorg, afgestemd op het individu en diens persoonlijke omstandigheden. Voorbeelden hiervan zijn leerlingenvervoer, huishoudelijke hulp, minimabeleid, woningaanpassing, schuldhulpverlening. Met ruwweg 80% van de burgers gaat het goed in Loon op Zand. Zo'n 20% van de burgers maakt gebruik van collectieve en individuele voorzieningen op basis van de verantwoordelijkheidsladder. Van het totale beschikbare budget in het sociale domein is ongeveer 20% bestemd voor algemene voorzieningen en 80% voor de collectieve en individuele voorzieningen. 3. Redenen voor een gemeentebrede integrale visie De redenen om als overheid terug te treden zijn divers.. Ze hebben te maken met het feit, dat de overheid de huidige taken en taakuitoefening door haarzelf en de maatschappelijke partners kritisch onder de loep heeft genomen. Ook draagt de rijksoverheid steeds meer taken in het sociale domein over naar de gemeenten. Aan deze bewegingen in overheidsland liggen een aantal redenen ten grondslag met een positieve en negatieve dimensie. De redenen met een positieve dimensie laten de kansen zien: Van zorgen voor... naar zorgen dat... Talenten van burgers aanboren oftewel de eigen kracht benutten Versterken sociale context 4

5 Stimuleren gemeenschapszin Gemeente staat dichter bij de burger dan de rijksoverheid Het voorkomen dat vragen/problemen achteraf gerepareerd moeten worden. De redenen met een negatieve dimensie benadrukken de noodzaak tot verandering: Hoge kosten huidige regelingen Gefragmenteerde dienstverlening Versnipperde aansturing Overregulering Bezuinigingen De kadernota van de gemeente zegt het volgende: "Voor de gemeente is belangrijk dat haar inwoners volwaardig, zelfstandig en veilig kunnen leven op het gebied van wonen, werken, deelname aan de samenleving en mobiliteit. Uitgangspunt is dat iedereen aanspraak kan maken op een fatsoenlijk bestaan en niemand aan de kant hoeft te staan. Een sociaal vangnet zorgt daarvoor. De gemeente faciliteert en stimuleert de sociale samenhang, leefbaarheid en maatschappelijke participatie van iedereen binnen de gemeente. Samen met inwoners, maatschappelijke organisaties, verenigingen en ondernemers wordt de kwaliteit van de samenleving op basis van solidariteit op peil gehouden". Bij burgers en organisaties is het besef aanwezig dat met minder hetzelfde of meer gedaan moet worden. Daarbij is het voor hen geen onoverkomelijk probleem meer, dat niet alle voorzieningen op dezelfde wijze als nu in stand worden gehouden. De rode draad is dat er veel belang wordt gehecht aan het feit dat bepaalde groepen (jeugd, ouderen, minima) niet buiten de boot vallen. 4. Doorontwikkeling van de visie en het bestaande beleid De terugtredende rijksoverheid en de overheveling van rijkstaken naar de gemeente (w.o. de invoering van de drie transities) vraagt om een doorontwikkeling van de bestaande visie op het sociale domein. Ook is het van belang dat verbindingen tussen de beleidsvelden binnen het sociale domein gelegd worden.. Ten behoeve van de invoering van de drie transities hebben de Hart van Brabant gemeenten hun visie op de samenleving als volgt weergegeven: "We willen naar een samenleving toe waarin burgers, verenigingen en stichtingen, het maatschappelijk middenveld en commerciële organisaties zichzelf en anderen helpen, dan wel activiteiten met en voor elkaar organiseren. Als iemand het echt niet zelf en met zijn sociale netwerk redt, dan zorgt de overheid voor ondersteuning." Ideaaltypisch geformuleerd: Van "samenleving" naar "gemeenschap, oftewel het bouwen van een zorgzame, robuuste gemeenschap. Om de cultuuromslag te bewerkstelligen (d.w.z. meer oplossingen in de sfeer van eigen kracht, sociale netwerken en algemene voorzieningen), moeten er wel voorwaarden en voorzieningen in deze sferen gecreëerd worden. Dat betekent dat de gemeente samen met uitvoerende organisaties gericht moeten werken aan: Het bevorderen van de eigen talenten van burgers en verenigingen. Het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Het (laten) aanbieden van algemene voorzieningen, inclusief de daarvoor benodigde structuur (fysiek en sociaal). 5

6 5. Uitgangspunten voor een gemeentebrede visie op het sociale domein De doorontwikkeling van de visie tot een gemeentebrede integrale visie heeft geleid tot het formuleren van een aantal uitgangspunten. Deze uitgangspunten hangen in meerdere of mindere mate met elkaar samen. 1. De verantwoordelijkheidsladder voor de overheid en de participatietrap voor de burgers en organisaties is leidend voor het gemeentelijk handelen en haar uitvoeringspartners. 2. Het succesvol uitvoeren van beleid in het sociale domein is haalbaar onder de voorwaarde, dat een omslag in denken en handelen gerealiseerd wordt binnen de gemeente. Dat vergt een inspanning op bestuurlijk- management- en uitvoerend niveau. 3. De overheid treedt terug in het sociale en fysieke domein daar waar burgers het op eigen kracht kunnen. Medewerkers van de gemeente werken volgens de treden van de verantwoordelijkheidsladder. Dit betekent dat zij eerst kijken naar wat de burger zelf kan doen. 4. Wijkgericht werken is gericht op het zelfoplossend vermogen van burgers. 5. De gemeente stimuleert het aanbieden en gebruik maken van algemene en voorliggende voorzieningen, inclusief de daarvoor benodigde structuur (fysiek en sociaal) en sociale netwerken. 6. Gemeente en maatschappelijke organisaties hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om voorzieningen en activiteiten fysiek, sociaal en financieel toegankelijk te maken en te houden voor kwetsbare burgers. 7. De gemeente ontwikkelt samen met maatschappelijke organisaties een passend pakket aan algemene en voorliggende voorzieningen. 8. De beschikbare middelen voor burgers en verenigingen worden zoveel mogelijk ingezet voor individuele en collectieve voorzieningen.??? 9. De gemeente heeft aandacht voor, faciliteert en stimuleert initiatieven die kunnen voorkomen dat mensen te snel en onnodig gebruik maken van collectieve en/of individuele voorzieningen. 6. Het sociale domein nader uitgewerkt. 6.1 Inleiding De kadernota zegt het volgende over de eigen kracht van burgers: "Voor de gemeente is belangrijk dat haar inwoners volwaardig, zelfstandig en veilig kunnen leven op het gebied van wonen, werken, deelname aan de samenleving en mobiliteit. Uitgangspunt is dat iedereen aanspraak kan maken op een fatsoenlijk bestaan en niemand aan de kant hoeft te staan. Een sociaal vangnet zorgt daarvoor. De gemeente stimuleert en faciliteert de sociale samenhang, leefbaarheid en maatschappelijke participatie van iedereen binnen de gemeente (op de beleidsterreinen sport, onderwijs, educatie, inburgering, werk en inkomen, cultuur, integraal jeugdbeleid, volkgezondheid, Wmo - beleidsvelden en accommodaties). Samen met inwoners, maatschappelijke organisaties, verenigingen en ondernemers wordt de kwaliteit van de samenleving op basis van solidariteit op peil gehouden". Wat betekent dit en de in paragraaf 6 geformuleerde uitgangspunten voor de betrokken beleidsvelden, de drie transities binnen het sociale domein en het afwegingskader nieuw subsidiebeleid? 6.2 De beleidsvelden In deze paragraaf wordt kort weergegeven hoe de visie vertaald kan worden naar de diverse beleidsvelden. Naast een korte schets van de huidige situatie wordt per beleidsveld onder andere een aantal vragen gericht op de toekomst gesteld. Voor zover nodig zal de verdere uitwerking per beleidsveld later plaatsvinden en apart aan de raad voorgelegd worden. 6

7 a. Afwegingskader nieuw subsidiebeleid Op basis van de algemene subsidieverordening wordt nu subsidie verleend aan instellingen en verenigingen in onze gemeente. Deze gemeentebrede integrale visie op de op het sociale domein moet gezien worden als onderlegger voor het afwegingskader nieuw subsidiebeleid. De geformuleerde uitgangspunten in het afwegingskader zijn afgeleid van deze gemeentebrede integrale visie op het sociale domein. Het afwegingskader wordt medio 2013 als discussienota besproken met de gesubsidieerde instellingen en daarna ter besluitvorming aan de raad voorgelegd. b. Drie transities De 3 transities kennen ieder hun eigen historie en dynamiek. Vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning wordt al vanaf 2007 gewerkt vanuit de visie dat de burger zelf als eerste verantwoordelijk is voor het oplossen van zijn eigen probleem. Als hij dit niet kan en zijn netwerk geen ondersteuning kan bieden, dan kan wellicht de overheid een helpende hand bieden. Het Servicepunt Wonen Welzijn en Zorg is nu nog de regisseur van de uitvoering voor de voorzieningen in het kader van de Wmo. In de toekomst zal het Servicepunt in principe de regie op het uitvoeringsproces binnen het sociale domein, d.w.z. op het terrein van welzijn, wonen, zorg, inkomensondersteuning en werken moeten kunnen oppakken. Waar dat wettelijk niet mogelijk is of niet effectief/efficiënt is, wordt samenwerking en samenhang gezocht in de regio. Afzonderlijke toegangspoorten worden niet meer geaccepteerd. Een uitzondering kan bijvoorbeeld zijn: de gedwongen hulpverlening in het kader van de jeugdzorg. In de keuzenota over de transitie AWBZ die in 2014 aan de raad wordt voorgelegd wordt dit verder uit gewerkt. Leidraad is hierbij de visie op het sociale domein zoals hier weergegeven. Momenteel zijn er meerdere nota's die betrekking hebben op jeugd. Bestaande beleidsvelden, zoals kinderopvang, onderwijs, jeugd - en jongerenwerk, aanpak voortijdig schoolverlaten zullen worden samengevoegd met andere beleidsvelden die overgeheveld worden naar de gemeente. De nota integraal jeugdbeleid zal moeten aansluiten om de nieuwe wet jeugdhulp en de transitie jeugdzorg. Dit zal verder uitgewerkt worden in de keuzenota transitie jeugdzorg. Uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid van de burger worden in de visienota Werk en Inkomen van de Langstraatgemeenten, thema's behandeld als activering van bijstandsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, wederkerigheidprincipe, social return en lokale werkgeversbenadering. Deze visienota wordt in mei 2013 aan de gemeenteraad voorgelegd. c. Sport Het is belangrijk dat iedere burger de mogelijkheid heeft om te sporten. Bereikbaarheid en toegankelijkheid zijn belangrijke uitgangspunten hierbij. Kinderen en jongeren tot 18 jaar die nog afhankelijk zijn van hun ouders/ opvoeders worden gestimuleerd om te sporten. Vanuit de verantwoordelijkheidsladder kan de vraag gesteld worden of de gemeente sport moet faciliteren en zo ja - in welke vorm en in welke mate. Dat zal verder uitgewerkt moeten worden in een visie op sport. d. Onderwijs De gemeente is verantwoordelijk voor onderwijshuisvesting, de aanpak van onderwijsachterstanden, het leerlingenvervoer. Momenteel stimuleert ze ook cultuureducatie op de basisscholen via Marktplaats. De gemeente vindt het belangrijk dat de ontwikkelingen in passend onderwijs afgestemd worden met de jeugdzorg. Met de uitvoering van de leerplicht en de aanpak van voortijdig schoolverlaten streeft de gemeente ernaar dat zoveel mogelijk jongeren een startkwalificatie behalen. Een versterking van de verbinding tussen onderwijs en bedrijfsleven wordt in regionaal verband opgepakt. Over bovengenoemde onderdelen van het onderwijsbeleid zijn beleidsnota's verschenen. In de toekomst zal ook dit beleidsveld getoetst worden aan de uitgangspunten van het sociale domein. 7

8 f. Cultuur Dit beleidsveld omvat nu activiteiten die de culturele identiteit van de gemeente versterken. De gemeente draagt momenteel de verantwoordelijkheid om voorwaarden te scheppen voor een breed scala aan kunst- en culturele disciplines en werkterreinen zoals muziek, cultuureducatie, amateurkunst, heemkunde, volkscultuur en beeldende kunst. De activiteiten zijn voor een belangrijk deel gericht op de (schoolgaande) jeugd in het kader van de cultuureducatie. Met deze culturele activiteiten kan een cultureel klimaat in stand gehouden. De vraag is hoe het cultuurbeleid verder gestalte gegeven kan worden. Hoe wordt meer samenhang gecreëerd tussen de diverse kunstdisciplines en hoe worden verbindingen gelegd met andere beleidsvelden. Ligt het primaat hiervoor bij de overheid of bij de burger? Wie is primair verantwoordelijk voor het in stand houden van kunst, (volks)cultuur, muziek enz. Deze vragen zullen beantwoord moeten worden in een nog op te stellen cultuurnota. ;'. Volksgezond De huidige lokale nota volksgezondheid gaat onder andere over preventieve activiteiten om te voorkomen dat burgers te snel in de curatieve zorg terecht komen. Dit uitgangspunt sluit aan bij de gemeentebrede integrale visie op het sociale domein. Nader onderzocht moet worden of er voldoende effectieve activiteiten in het kader van preventie plaatsvinden en of er voldoende samenhang is met andere beleidsvelden. j. Wijkgericht werken Het wijkgericht werken heeft gestalte gekregen in "samenwerkenaandewijk". De eigen kracht en sociale netwerken spelen een belangrijke rol in de activiteiten van de buurtcomités, gericht op schoon, heel en veilig. De volgende vraag dient zich aan: hoe zorgen we ervoor dat op buurtniveau zorg en welzijn meer aandacht krijgt op basis van de participatietrap. De ontwikkeling van sociale teams op buurtniveau is een nieuwe opgave. k. Accommodaties Een beleidsplan accommodatiebeleid is in voorbereiding. Er wordt onderzocht of het mogelijk is om bepaalde accommodaties aan het accommodatiebeleid toe te voegen. Tevens wordt de vraag onderzocht in hoeverre de gemeente zich verantwoordelijk moet stellen voor (instandhouding van) accommodaties en zo ja welke komen dan daarvoor in aanmerking. e. Vrijwilligers Het huidige vrijwilligersbeleid is aan revisie toe. In het sociale domein is de inzet van vrijwilligers onmisbaar. Bij een terugtredende overheid is de inzet van vrijwilligers steeds belangrijker. Gaan we ervan uit dat burgers, verenigingen en instellingen zelf hun vrijwilligers voldoende weten te stimuleren, faciliteren, binden en belonen? Moet en wil de gemeente hierbij een rol hebben? Deze en andere vragen zullen in de toekomst beantwoord gaan worden. 8