Rapport. NOS Prinsjesdagonderzoek 2016

Transcriptie

1 Rapport NOS Prinsjesdagonderzoek 2016

2 Inhoudsopgave 2 Samenvatting 3 De stand van de economie 9 De economie en de rol van het kabinet 14 De Nederlandse samenleving 18 Nederland en de wereld 23 Onderzoeksopzet 2016 Ipsos BV. All rights reserved. Contains Ipsos Confidential and Proprietary information and may not be disclosed or reproduced without the prior written consent of Ipsos. 1

3 Samenvatting De economie Voorafgaand aan de vierde Prinsjesdag van het tweede kabinet Rutte zijn Nederlanders nog niet erg optimistisch over de Nederlandse economie en de impact daarvan op hun eigen portemonnee. Dit blijkt uit het jaarlijkse NOS-Prinsjesdagonderzoek, uitgevoerd door Ipsos. Hoewel in vergelijking met vorig jaar minder Nederlanders hebben bezuinigd, is het dit jaar voor meer mensen moeilijk rondkomen. Bovendien merkt een meerderheid van de Nederlanders niets van een aantrekkende economie. Ook over de vooruitzichten zijn Nederlanders weinig positief. Een meerderheid van de Nederlanders denkt dat de economische situatie het komende jaar hetzelfde blijft. Een jaar geleden waren Nederlanders iets hoopvoller gestemd, maar dat optimisme is dit jaar getemperd. Als het gaat om het financiële beleid van het kabinet, moet er volgens Nederlanders meer geïnvesteerd worden in de gezondheidszorg. Op afstand zijn werkgelegenheid, onderwijs, veiligheid en de koopkracht van ouderen andere terreinen die het kabinet moet steunen. Ontwikkelingssamenwerking en immigratie/asiel zijn juist terreinen waarop mag worden bezuinigd. Het rapportcijfer voor het kabinet blijft in de eerste drie kwartalen van 2016 stabiel. Het kan op dit moment rekenen op een onvoldoende: een 5,2. De Nederlandse samenleving en de wereld Nederlanders ervoeren afgelopen jaar een groeiende onrust in de Nederlandse samenleving. De kloof tussen diverse groepen is volgens hen toegenomen. Met name op het gebied van de multiculturele samenleving zijn de verschillen het afgelopen jaar volgens hen groter geworden en een aanzienlijk deel van de Nederlanders maakt zich daar ernstige zorgen over. Ook tussen arm en rijk zijn er volgens Nederlanders verontrustende verschillen ontstaan. Nederland en de wereld: 3 op de 10 Nederlanders zijn banger voor een terroristische aanslag dan een jaar geleden. De meeste Nederlanders zijn even bang. Er is groot draagvlak voor een actieve inzet van het kabinet om de spanningen tussen Turkse Nederlanders te laten afnemen. Er is weinig vertrouwen in de doeltreffendheid van de afspraken tussen EU en Turkije om de vluchtelingenstroom te beheersen. Volgens een groot deel van de Nederlanders heeft de Brexit negatieve gevolgen voor Nederland. Volgens ruim 4 op de 10 Nederlanders betekent het vertrek van Groot-Brittannië slecht nieuws. 2

4 De stand van de economie

5 Nederlanders kunnen minder goed rondkomen dan vorig jaar Na een opleving een jaar geleden, zien we nu dat minder Nederlanders zeggen goed te kunnen rondkomen. Vorig jaar kon 56% goed rondkomen; dit jaar is dat gezakt naar 50%. Het aantal mensen dat net niet kan rondkomen is iets gegroeid ten opzichte van vorig jaar. Het aantal mensen dat net kan rondkomen is nagenoeg gelijk gebleven hetzelfde geldt voor het aantal mensen die beslist niet kan rondkomen. Welk van de onderstaande uitspraken past het best bij u? Ik kan goed rondkomen 50% Ik kan maar net rondkomen 39% Ik kan net niet rondkomen 9% Ik kan beslist niet rondkomen 2% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 4

6 Meerderheid moest afgelopen jaar bezuinigen; wel afname ten opzichte van vorig jaar Een meerderheid van de Nederlanders heeft het afgelopen jaar bezuinigd. Dit is een kleine afname ten opzichte van een jaar geleden. Het aandeel Nederlanders dat in de komende twaalf maanden gaat bezuinigen is even groot als een jaar geleden. Kunt u aangeven wat bij de onderstaande stellingen voor u van toepassing is? Ik ben sinds een aantal jaar al aan het bezuinigen 54% Ik heb de afgelopen 12 maanden bezuinigd 57% 2015 Ik ga de komende 12 maanden bezuinigen 40% 2016 Ik kan niet meer bezuinigen dan nu 26% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) op wie de bovenstaande uitspraken van toepassing zijn 5

7 Meerderheid merkt nog steeds niets van aantrekkende economie 6 op de 10 Nederlanders merken niets van een aantrekkende economie na de crisis. Dit aandeel is ongeveer gelijk gebleven met vorig jaar. Nederlanders die er wél wat van merken (41%), zien dat mensen in de directe omgeving (nieuwe) huizen gaan kopen. Volgens diverse instanties, als het CBS en het CPB gaat het na de crisis weer beter met de Nederlandse economie. In hoeverre merkt u in uw directe omgeving dat het wat beter gaat met de economie? Ik merk er niets van 59% (2015: 62%) Ik merk het sterk 2% (2015: 2%) Hoe merkt u dat het in uw directe omgeving wat beter gaat met de Nederlandse economie? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. Mensen kopen weer (nieuwe) huizen Mensen hebben meer te besteden Mensen hebben meer kans op een baan/om hun baan te behouden 30% 42% 63% Ik merk het een beetje 39% (2015: 36%) Ik hoor erover in gesprek met mensen Anders 7% 29% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Uitleg in vraagstelling CBS en CPB zie blz. 24 Basis: Nederlanders 18+ die een beetje/sterk merken dat het beter gaat met de Nederlandse economie (n=434) 6

8 Minder Nederlanders verwachten komend jaar verbetering van de economische situatie Een jaar geleden waren Nederlanders optimistischer over de economische situatie in het komende jaar. Destijds verwachtten 3 op de 10 Nederlanders dat de situatie zou verbeteren; nu zijn dat er 2 op de 10. De meeste Nederlanders verwachten dat de economische situatie in Nederland het komende jaar hetzelfde blijft als nu. En als u denkt aan de komende twaalf maanden, denkt u dat de economische situatie in Nederland beter wordt, hetzelfde blijft of slechter wordt? De situatie verbetert 22% De situatie blijft hetzelfde 61% De situatie verslechtert 17% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 7

9 Als de belastingen omlaag zouden gaan, verwachten Nederlanders meer te gaan besteden Andere belangrijke factoren om meer te gaan besteden zijn een hogere spaarrente en een dalende werkloosheid. Welke signalen van een verbeterende economie zijn voor u nodig te besluiten om meer te gaan besteden? U kunt maximaal drie antwoordopties selecteren. Lagere belastingen 57% Hogere spaarrente Dalende werkloosheid 33% 39% Positieve uitspraken uit de Nederlandse politiek over de economie Economische groei in andere Europese landen Opleven van de woningmarkt 14% 13% 11% Stijgende huizenprijzen Anders 9% 19% Hoger AOW Kijkt niet naar signalen over de economie Weet het niet Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 8

10 Het kabinet en de economie

11 Nederlanders willen vooral meer geld naar de zorg Nederlanders zien graag extra investeringen van de regering in de zorg. 2 op de 3 Nederlanders willen dat daar extra geld voor wordt vrijgemaakt. Werkgelegenheid, onderwijs, veiligheid en de koopkracht van ouderen zijn andere beleidsterreinen waar de regering volgens Nederlanders in zou moeten investeren. In welke van onderstaande beleidsterreinen moet de Nederlandse regering volgens u meer investeren? U kunt er maximaal drie selecteren. Gezondheidszorg Werkgelegenheid Onderwijs Veiligheid Koopkracht ouderen Milieu en duurzaamheid Defensie Infrastructuur Welzijn en sport Immigratie en asiel Integratie Ontwikkelingssamenwerking Kunst en cultuur Landbouw en visserij Anders Weet ik niet Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 15% 11% 6% 6% 5% 4% 3% 3% 2% 2% 9% 37% 36% 29% 29% 63% 10

12 Groot draagvlak voor meer investeringen in zorg, veiligheid en koopkracht ouderen Hoe belangrijk vindt u het dat er extra overheidsgeld gaat naar Gezondheidszorg Koopkracht ouderen Veiligheid Neutraal 13% Onbelangrijk 1% Onbelangrijk 9% Neutraal 35% Belangrijk 56% Neutraal 29% Onbelangrijk 2% Belangrijk 86% Belangrijk 69% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Extra investeringen in de zorg zouden op veel steun kunnen rekenen bij de Nederlanders. Vrijwel niemand staat negatief tegenover meer geld naar de zorg. Ook meer geld naar veiligheid vinden Nederlanders belangrijk. Een kleine meerderheid vindt het belangrijk om in de koopkracht van ouderen te investeren. 11

13 Als er bezuinigd moet worden, kiezen de meeste Nederlanders voor minder geld naar ontwikkelingssamenwerking en immigratie/asiel Andere beleidsterreinen waar minder geld naartoe mag, als het aan de kiezer ligt, zijn kunst en cultuur en integratie. En waar mag volgens u meer op bezuinigd worden? U kunt meerdere antwoorden selecteren. Ontwikkelingssamenwerking Immigratie en asiel Kunst en cultuur Integratie Defensie Welzijn en sport Infrastructuur Landbouw en visserij Milieu en duurzaamheid Koopkracht ouderen Veiligheid Werkgelegenheid Gezondheidszorg Onderwijs Anders Weet ik niet 4% 2% 1% 1% 1% 2% 7% 12% 11% 17% 15% 14% 26% 38% 48% 46% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 12

14 Nederlanders niet enthousiast over invloed kabinetsbeleid op economie Was in 2013 nog een grote meerderheid uitgesproken negatief over de invloed van het kabinetsbeleid op de economie, in 2016 denkt nog maar 26% dat het beleid negatief uitwerkt op de economie. Dit betekent echter niet dat de meer optimisme heerst over het economische beleid van het cabinet, slechts 16% denkt op dit moment dat het kabinetsbeleid goed uitpakt op de economie. 100% 80% 60% 40% 20% 0% 82% 43% 43% 33% 30% 26% 28% 25% 19% 16% 10% 16% Alle kiezers 2013 Alle kiezers 2014 Alle kiezers 2015 Alle kiezers 2016 Ik denk dat het huidige beleid van de regering de economische situatie verslechtert Ik denk dat het huidige beleid van de regering nauwelijks invloed heeft op de ontwikkeling van de economie Ik denk dat het huidige beleid van de regering een positieve invloed heeft op de economie 44% van de Nederlanders vindt daarnaast dat de Nederlandse regering te optimistisch is over de huidige stand van de economie. Dit is vergelijkbaar met een jaar geleden. Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) die het eens zijn met bovenstaande stellingen 13

15 Stabiliteit in rapportcijfer kabinet Rutte 2 in 2016: een onvoldoende Dit beeld zagen we in 2015 terug. Op een schaal van 1 tot en met 10 beweegt het gemiddelde in 2016 tot nu toe tussen de 4,9 en de 5,3. 7 Welk rapportcijfer zou u het kabinet geven voor hoe het op dit moment functioneert? 6 5 Week 45: Beëdiging kabinet Rutte/Asscher Week 41: akkoord met C3 over begroting Week 29: Vliegramp MH Week 17 week 20: Bed-bad-en-brood discussie Week 14: Meerderheid kiezers wijst associatieakkoord tussen EU en Oekraïne af in referendum Week 11: Opstelten en Teeven stappen op ' '14 Week 12: VVD grootste bij PS2015, PvdA verliest ' '

16 De Nederlandse samenleving

17 Kloof tussen moslim en niet-moslim, arm en rijk en autochtoon en allochtoon nam volgens Nederlanders toe het afgelopen jaar Sommige partijen spreken van een toenemende tweedeling in Nederland. Vindt u dat de verschillen tussen de onderstaande groepen in Nederland de laatste jaren zijn toegenomen, gelijk zijn gebleven of zijn afgenomen? Afgenomen Gelijk gebleven Toegenomen Weet ik niet Moslim en niet-moslim 2% 12% 73% 13% Arm en rijk 2% 17% 71% 10% Autochtoon en allochtoon 2% 16% 70% 12% Laag- en hoogopgeleid 3% 31% 51% 15% Jong en oud 4% 32% 49% 15% Stad en platteland 7% 43% 32% 17% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Nederlanders voelden het afgelopen jaar een groeiende onrust tussen een aantal groepen in de Nederlandse samenleving. Er is volgens veel Nederlanders vooral polarisatie ontstaan tussen moslim en niet-moslims en allochtone en autochtone Nederlanders. Daarnaast is de kloof tussen arm en rijk in Nederland ook toegenomen, aldus een groot deel van de Nederlanders. 16

18 Nederlanders die de kloof zagen toenemen, maken zich hier (veel) zorgen over Wanneer men een kloof ziet tussen de betreffende groepen maken zij zich met name veel zorgen over de verschillen tussen moslim en niet-moslim en autochtoon en allochtoon. De verschillen tussen de onderstaande groepen nemen volgens u toe. Over welke toenemende verschillen maakt u zich zorgen? Geen zorgen Enigszins zorgen Veel zorgen Weet ik niet Moslim en niet-moslim 5% 35% 59% 1% Autochtoon en allochtoon 8% 37% 54% 1% Arm en rijk 8% 47% 44% 1% Laag- en hoogopgeleid 18% 56% 25% 1% Jong en oud 19% 57% 23% 1% Stad en platteland 39% 44% 15% 2% Basis: Nederlanders 18+ die vinden dat de verschillen tussen de betreffende groepen zijn toegenomen (n= ) 17

19 Van alle Nederlanders maken 7 op de 10 zich (enigszins) zorgen over de kloof tussen moslims en niet-moslims Gepercenteerd over het totaal zien we dat 7 op de 10 Nederlanders zich enigszins of veel zorgen maken over de groeiende verschillen tussen moslims en niet-moslims die zij hebben waargenomen. Ook zijn 2 op de 3 Nederlanders bezorgd over de groeiende kloof tussen autochtoon en allochtoon en tussen arm en rijk. Zorgen over toegenomen verschillen tussen groepen Nederlanders Zorgen Verschillen toegenomen, geen zorgen Verschillen gelijk/afgenomen Moslim en niet-moslim 69% 4% 27% Autochtoon en allochtoon 64% 6% 30% Arm en rijk 64% 6% 30% Laag- en hoogopgeleid 41% 9% 50% Jong en oud 39% 10% 51% Stad en platteland 19% 5% 76% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) In bovenstaande grafiek is de ongewogen basis van mensen die zich enigszins en veel zorgen maken gepercenteerd over de totale steekproef. Op deze manier kunnen we uitspraken doen over alle Nederlanders. 18

20 Nederland en de wereld

21 3 op de 10 Nederlanders banger dan een jaar geleden voor een terroristische aanslag in Nederland Als u terugdenkt aan precies een jaar geleden, bent u banger of minder bang geworden voor een terroristische aanslag in Nederland? Minder bang dan een jaar geleden 1% Banger dan een jaar geleden 29% Niet banger, niet minder bang dan een jaar geleden 70% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Een groot deel ervaart niet meer, maar ook niet minder dreiging van een terroristische aanslag in Nederland. Slechts 1% is minder bang dan een jaar geleden. 20

22 7 op de 10 Nederlanders willen actieve inzet regering voor oplossing spanning tussen Turkse Nederlanders; grootste deel vindt harde aanpak gepast Na de militaire staatsgreep in Turkije zijn er in Nederland spanningen ontstaan tussen groepen Turkse Nederlanders. Vindt u dat de Nederlandse regering zich actief moet inzetten om deze spanningen in Nederland te laten afnemen? Weet ik niet 17% Nee 13% Ja 70% Wat moet de Nederlandse regering volgens u doen aan de spanningen tussen groepen Turkse Nederlanders die zijn ontstaan na de staatsgreep in Turkije? Op basis van de open antwoorden die Nederlanders geven, zien we dat Nederlanders tenminste willen dat de Nederlandse wetten gehandhaafd worden. Veel Nederlanders vinden dat de groepen die spanningen veroorzaken, zich moeten aanpassen aan de Nederlandse normen en waarden. De geopperde maatregelen voor wanneer dat niet gebeurt, variëren van praten met deze groepen over Nederlandse normen en waarden en duidelijk maken dat problemen in Turkije niet in Nederland uitgevochten mogen worden tot de uitzet van mensen die de Nederlandse normen en waarden niet respecteren en voor onrust zorgen. Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Onder PvdA- en CDA-kiezers uit 2012 is de roep om een oplossing van de regering het grootst van alle kiezersgroepen. Ruim 80% van beide groepen wil dat de regering zich actief inzet op deze kwestie. 21

23 Meerderheid Nederlanders heeft geen vertrouwen afspraken EU-Turkije om vluchtelingenstroom te beheersen Sinds maart dit jaar zijn de afspraken tussen de Europese Unie afspraken en Turkije van kracht met als doel de vluchtelingenstroom beter te regelen. Heeft u er vertrouwen in dat deze afspraken helpen bij het beheersbaar maken van het probleem? Weet ik niet 11% Veel vertrouwen 1% Een beetje vertrouwen 33% Geen vertrouwen 55% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) Bij Nederlanders die vertrouwen hebben in een goede werking van de afspraken op de vluchtelingenproblematiek is dit zeer broos. Slechts 1% heeft veel vertrouwen in de afspraken tussen de Europese Unie en Turkije. 22

24 Ruim 4 op de 10 Nederlanders veronderstellen negatieve gevolgen van Brexit voor Nederland In Groot-Brittannië stemde onlangs een meerderheid van de kiezers voor een vertrek van hun land uit de Europese Unie (ook wel 'Brexit' genoemd). Denkt u dat het vertrek van Groot-Brittannië uit de EU vooral positieve of negatieve gevolgen heeft voor Nederland? Weet ik niet 28% Vooral positieve gevolgen 5% Geen gevolgen 24% De meeste Nederlanders denken dat de Brexit, het vertrek van Groot- Brittannië uit de Europese Unie, vooral een negatieve weerslag zal hebben op Nederland. Een klein deel denkt aan de andere kant dat de Brexit goed nieuws is voor Nederland. Dit denken vooral PVV-kiezers bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Een kwart denkt dat de Brexit helemaal geen gevolgen heeft voor Nederland. Nog eens een kwart kan niet goed inschatten wat de Brexit voor Nederland betekent. Vooral negatieve gevolgen 43% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.049) 23

25 Onderzoeksopzet

26 Onderzoeksopzet Doelgroep Voor dit onderzoek is een steekproef ondervraagd van stemgerechtigde Nederlanders. De steekproef is een goede afspiegeling van de stemgerechtigde Nederlandse bevolking. De respondenten zijn allereerst benaderd op basis van leeftijd, geslacht en opleidingsniveau en de resultaten zijn vervolgens nog eens herwogen op de belangrijkste socio-demografische kenmerken en stemkeuze bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. De respondenten zijn geworven uit het ISO-gecertificeerde Ipsos I-say Panel. Methode De vragen hebben meegelopen in de Ipsos Politieke Barometer van week 37. De Ipsos Politieke Barometer is gebaseerd op online onderzoek. Respondenten uit het panel zijn daarbij via benaderd om deel te nemen in het onderzoek. De gegevens zijn verzameld van dinsdagmiddag 13 september tot en met donderdag 15 september. Het veldwerk vond daarmee plaats in de week voor Prinsjesdag. Uitleg termen in vraagstelling blz. 8: CBS: Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verzamelt en publiceert allerlei statistische gegevens van maatschappelijke en economische aard. CBP: Het Centraal Planbureau (CPB) doet wetenschappelijk onderzoek dat politici en beleidsmakers kunnen gebruiken bij het nemen van besluiten over beleidsvraagstukken. Voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van de Ipsos Politieke Barometer gaat u naar: 25