MEMO. Nuth, 6 april 2016

Transcriptie

1 MEMO Reg. Nr. Z INT Van: College van B&W Aan: Leden van de gemeenteraad van Nuth Cc: Telefoon: Onderwerp: Perspectieven Samenwerking gemeente Nuth 2016 Nuth, 6 april 2016 Inleiding De gemeenteraad van Nuth heeft in oktober 2013, middels een op 28 oktober raadsbreed aangenomen motie, onderkend dat het noodzakelijk was om intensiever te gaan samenwerken. De nieuwe GR Parkstad kreeg vorm en daarin werd de strategische samenwerking gezocht op de beleidsvelden Wonen, Mobiliteit, Economie en Ruimte. Tevens werd begonnen met de operationele samenwerking tussen de vijf VONSS-gemeenten en werd IBA opgericht. Nu ruim 2 jaren later, kan geconstateerd worden dat de Parkstad samenwerking op de strategische onderwerpen goed vorm heeft gekregen en dat er naast de kernagenda van de GR, intensief binnen Parkstad wordt samengewerkt binnen het sociaal domein. Voor wat betreft de VONSS-samenwerking, lopen de sporen op dit moment uit elkaar. Schinnen en Onderbanken hebben het proces ingezet om te gaan herindelen. Voerendaal en Simpelveld kiezen ervoor om de samenwerking tussen hen vorm te geven middels het model van functionele integratie. Nuth staat hier letterlijk en geografisch tussen in. De gemeente Nuth is zowel uitgenodigd om aan te sluiten bij de herindeling van Schinnen en Onderbanken als bij de functionele integratie van Voerendaal en Simpelveld. U als lid van de raad van de gemeente Nuth staat nu individueel voor de moeilijke keuze om een besluit te nemen over het aansluiten bij Schinnen en Onderbanken en dus herindelen- of het aansluiten bij Voerendaal en Simpelveld en dus zelfstandig blijven en kiezen voor het model van functionele integratie -. Zoals aangegeven is dit een moeilijke maar ook belangrijke keuze. Het raakt immers onze inwoners, bedrijven en instellingen. Welke keuze die u uiteindelijk ook maakt, u dient in het achterhoofd te houden dat het gaat om het belang van onze inwoners, bedrijven en instellingen, nu en in de toekomst. Het regionale belang mag daarbij niet uit het oog worden verloren. Vele van onze burgers werken, recreëren en verblijven immers ook buiten onze gemeente. Om u te helpen bij het maken van uw keuze is deze korte memo opgesteld. Hierin wordt kort teruggekeken op het proces waarin u zich bevindt, en worden de twee voorliggende keuzes naast elkaar gezet. Proces De gemeente Nuth werkt reeds langere tijd samen met allerlei verschillende partners, zowel op strategisch vlak (denk hierbij aan de Gr Parkstad) als op operationeel vlak (bijvoorbeeld in de BsGW). De vorm van de samenwerking is daarbij verschillend, van een netwerksamenwerking tot een deelname in een Gemeenschappelijke Regeling. Om de toekomstige samenwerking in het juiste kader te zetten werd in oktober 2013 door de raad van Nuth unaniem een motie - Toekomstige samenwerking gemeente Nuth aangenomen. In deze motie werd geduid dat het voor de leefbaarheid en veiligheid in de kernen, voor het juiste niveau van dienstverlening en dat het gezien de grote uitdagingen die er op de gemeente Nuth af zouden komen, belangrijk was om op strategisch, tactisch en operationeel niveau verder te gaan samenwerken. Deze samenwerking zou zich net als in het verleden richten op verschillende partners en samenwerkingsverbanden. Zo werden en worden de strategische 1

2 vraagstukken vooral weggezet in Parkstad (en IBA) en werden en worden operationele vraagstukken bij verschillende partners weggezet (zoals bijvoorbeeld de belasting-inning bij de BsGW). In de motie werd verder nadrukkelijk aangegeven dat de gemeente Nuth verder zou gaan samenwerken op operationeel vlak met de gemeenten Simpelveld, Voerendaal, Schinnen en Onderbanken (de VONSSsamenwerking). Daarmee werd de voorzichtig in gang gezette VONSS-samenwerking verder geformaliseerd. De VONSS-samenwerking werd mede als gevolg van deze motie verder geïntensiveerd en verbreed. Naast de intentie om te gaan samenwerken op het gebied van bedrijfsvoering, zou een samenwerking op het gebied van het sociaal domein en het groene domein verder onderzocht gaan worden. In 2014 werd door de colleges van B&W geconstateerd, naar aanleiding van de reeds in gang gezette trajecten, dat het goed zou zijn om een onderzoek te doen naar een robuuste VONSS-samenwerking. Dit onderzoek zou zich richten op een viertal varianten: netwerksamenwerking, functionele integratie van bedrijfsonderdelen, ambtelijke fusie en herindeling. Hoewel deze laatste variant bij een meerderheid van de gemeenten op dat moment niet aan de orde was, werd voor de volledigheid deze variant wel meegenomen in het onderzoek. De opdracht voor dit onderzoek werd vervolgens gegund aan onderzoeksbureau BMC. BMC is met de opdracht aan de slag gegaan en heeft, om een goed beeld te krijgen van de ommewereld over de VONSS-samenwerking, vele gesprekken gevoerd met maatschappelijke instellingen, onderwijskoepels, het georganiseerd bedrijfsleven enzovoort. Alle raden zijn eveneens betrokken geweest bij het onderzoek, zowel in individueel verband als in een tweetal plenaire sessies. Dit laatste monde uit in de motie: Vertrouwen in VONSS-samenwerking. In de eerste helft van 2015 leverde BMC haar rapport op aan de colleges van B&W van de VONSS-gemeenten. Na oplevering zou het rapport in een gezamenlijke raadsbijeenkomst worden besproken. Vervolgens zou een uniform raadsvoorstel worden geformuleerd, waarna alle raden een besluit zouden nemen over de uitkomsten van het VONSS-rapport. BMC had de aanbeveling gedaan om in te zetten op functionele integratie. Dit was op dat moment de meest haalbare wijze van samenwerking. Voor herindeling of een volledige ambtelijke fusie was op dat moment geen draagvlak bij alle vijf VONSS-gemeenten. De netwerksamenwerking werd als te licht beschouwd. Alvorens er een gezamenlijke raadsvergadering zou plaatsvinden over de toekomst van de VONSSsamenwerking, besloot de gemeenteraad van Onderbanken in juli 2015 om in te zetten op een herindeling met Schinnen. De gemeenteraad van Onderbanken had in het verleden reeds eerder te kennen gegeven dat zelfstandigheid op termijn niet meer haalbaar was. Naar aanleiding van het raadbesluit om in te zetten op herindeling, werden de andere VONSS-gemeenten, Nuth, Simpelveld en Voerendaal uitgenodigd om bij dit proces aan te sluiten. In december 2015 spraken de raden van Onderbanken en Schinnen de intentie uit om te gaan herindelen en de ARHI-procedure op te starten. De gemeente Nuth werd vervolgens nogmaals expliciet uitgenodigd om deel te nemen aan het proces van herindeling met Schinnen en Onderbanken. Met het inzetten van het herindelingsproces in Schinnen en Onderbanken, kreeg de VONSS-samenwerking twee sporen. Enerzijds dus de herindeling van Schinnen en Onderbanken en anderzijds het inzetten op functionele integratie van Voerendaal en Simpelveld. Deze laatste twee gemeenten spraken zich nadrukkelijk uit tegen herindeling en tegen een volledige ambtelijke fusie. Doordat er twee verschillende sporen ontstonden werd de VONSS-samenwerking in de breedte on hold gezet. Samenwerking zal nog wel plaatsvinden in de breedte, maar enkel als een netwerksamenwerking. Nuth werd in eerste instantie expliciet gevraagd om deel te nemen aan de herindeling met Schinnen en Onderbanken. In een later stadium werd Nuth eveneens gevraagd om deel te nemen aan de functionele integratie met Simpelveld en Voerendaal. Met andere woorden Nuth kwam letterlijk en figuurlijk in het midden te staan. Het is nu aan u als raad om een besluit te nemen over welk spoor de gemeente Nuth gaat volgen. Om een goede en afgewogen keuze te maken, heeft een afvaardiging van uw raad (het Presidium) gesproken met respectievelijk de Presidia van Simpelveld en Voerendaal en met de Presidia van Schinnen en Onderbanken. Daarnaast heeft u in een tweetal sessies met elkaar debateerd over het onderwerp met behulp 2

3 van Prof. Dr. A. Korsten. Op 9 mei vindt een vervolgsessie plaats. Naderhand zal in een raadsvergadering een besluit worden genomen over de voorliggende sporen. Zoals al eerder is aangegeven is het van belang dat u als raadslid een afgewogen keuze maakt over het spoor dat u wilt dat de gemeente Nuth gaat volgen. Deze keuze is belangrijk voor onze burgers, bedrijven en instellingen, maar is ook van belang in regionaal opzicht. Vele opgaven kunnen we namelijk slechts in regionaal verband oppakken. Het maken van deze keuze dient, met de bovenstaande belangen in het achterhoofd, zorgvuldig te worden gemaakt. Er zit aan de andere kant ook wel enige druk op uw eigen proces. De andere vier VONSS-gemeenten hebben hun keuzes gemaakt en willen graag door in hun proces. De twee sporen Zoals hierboven is aangegeven liggen er twee sporen/twee opties voor. Herindeling met Schinnen en Onderbanken en functionele integratie met Simpelveld en Voerendaal. Hieronder wordt kort aangegeven wat de beide opties inhouden. Tevens wordt een korte afweging weergegeven van de beide opties. Inmiddels is al veel literatuur verschenen over deze en andere samenwerkingsvormen. In deze memo wordt gebruik gemaakt van de rapportage van BMC. BMC heeft immers een afweging gemaakt van de verschillende samenwerkingsvormen voor VONSS. Functionele integratie: In deze vorm worden bepaalde specialismen (bijvoorbeeld op het gebied van taken in het sociaal domein, HRM, juridische dienstverlening of communicatie) bijeengevoegd. Afhankelijk van het aantal taken dat hierin wordt ondergebracht kan worden gekozen voor een centrumgemeenteconstructie, bestuursovereenkomsten of de instelling van een openbaar lichaam of bedrijfsvoeringsorganisatie. Medewerkers zijn hier in dienst van een van de gemeenten of van een gezamenlijke organisatie en werken voor alle gemeenten. Kwetsbaarheden kunnen worden bestreden, terwijl de kwaliteit door specialisatie kan toenemen. Directe democratische sturing, controle en verantwoording blijft mogelijk. Deze vorm sloot goed aan bij de ontwikkeling die de VONSSgemeenten doormaakten en kon daarom op bestuurlijk draagvlak rekenen. Er moeten wel keuzes worden gemaakt over de te integreren taken. Het gewicht van deze taken bepaalt of deze vorm voldoende robuust en toekomstbestendig is. Gemeentelijke herindeling: In deze vorm is er een volledige ambtelijke en bestuurlijke fusie. De huidige gemeenten houdt op te bestaan en er ontstaat één nieuwe gemeente. Theoretisch gezien levert deze vorm voordelen op: ze biedt bijna dezelfde mogelijkheden als een ambtelijke fusie, maar heeft niet de nadelen ervan. Het voordeel van deze vorm is zijn overzichtelijkheid; de manier waarop taken en bevoegdheden zijn belegd is voor iedereen helder. Ook biedt een herindeling net als een ambtelijke fusie meer mogelijkheden om de kwaliteit, effectiviteit en de efficiency te vergroten. Om die reden is deze vorm het meest robuust en duurzaam. Hiertegenover staat dat deze optie zeker op korte termijn niet erg kostenefficiënt is. De vorming van een nieuwe gemeente brengt immers vaak hoge bestuurskosten met zich mee. Overigens staan tegenover deze kosten extra frictiebudgetten vanuit het Rijk. Voor een VONSS-herindeling is dit becijferd op 20 miljoen Euro. Voor een herindeling Nuth, Schinnen, Onderbanken zal dit plusminus 10 miljoen Euro bedragen. Verder zijn er nadelen op het gebied van flexibiliteit: nieuwe partners kunnen niet eenvoudig aansluiten. Ook zal zo n fusie geen einde maken aan de noodzaak van samenwerkings- verbanden, vooral omdat elk(e) taak of beleidsveld zijn eigen schaal kent. Anders dan vaak wordt gedacht zijn er niet automatisch nadelen op het gebied van kwaliteit en identiteit: veel heringedeelde gemeenten blijken in staat om de kwaliteit van dienstverlening en beleid te garanderen op een manier die recht doet aan de verschillen tussen dorpsgemeenschappen. Afwegingskader BMC: Effectiviteit en robuustheid: De samenwerkingsvorm stelt gemeenten in staat om de doelen van samenwerking te realiseren en de huidige en toekomstige opgaven op te pakken. Efficiëntie en kostenbeheersing: De samenwerkingsvorm werkt tegen zo gering mogelijke bestuurlijke en ambtelijke kosten en inspanningen. 3

4 Kwaliteit en identiteit: De samenwerkingsvorm stelt gemeenten in staat om de kwaliteit van dienstverlening en beleid te garanderen op een manier die recht doet aan de verschillen tussen dorpsgemeenschappen. Flexibiliteit: De samenwerkingsvorm biedt de mogelijkheid om op relatief eenvoudige wijze nieuwe taken op te pakken of nieuwe samenwerkingspartners toe te laten. Democratische legitimering: De samenwerkingsvorm biedt voldoende mogelijkheden voor aansturing en controle door de (raden van de) betrokken gemeenten. Transparantie en draagvlak: Zowel de samenwerkingsvorm zelf als de toedeling van taken en verantwoordelijkheden binnen het model is voor alle belanghebbenden (controlerende raadsleden, belanghebbende burgers et cetera) voldoende duidelijk en kan rekenen op voldoende bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak. Duurzaamheid: De samenwerkingsvorm bevat voldoende waarborgen voor continuïteit van de regionale samenwerking tussen de gemeenten en eventuele andere partijen. Advies BMC Elke vorm van samenwerking kent zijn voor- en zijn nadelen. Afhankelijk van de context en afhankelijk van de doelstellingen worden deze voor- en nadelen tegen elkaar afgewogen. BMC gaf aan dat, in het licht van de bestuurlijke en politieke context omtrent VONSS van dat moment (voorjaar 2015), een functionele integratie van bedrijfsonderdelen het meest haalbaar was. Er was geen breed draagvlak voor een herindeling of voor een ambtelijke fusie. Met andere woorden de meest haalbare vorm van samenwerking is dan functionele integratie. In haar rapportage verwoordt BMC het als volgt: Deze vorm sluit goed aan bij de ontwikkeling die VONSS nu doormaakt en kan daarom op bestuurlijk draagvlak rekenen. Als de voor- en nadelen van de verschillende opties op een rij worden gezet, is een functionele integratie het enige ontwikkelingsscenario dat haalbaarheid weet te combineren met kwaliteit. Ambtelijke fusie zou wellicht meer kwaliteit en robuustheid kunnen bieden, maar deze optie is om politieke en andere redenen op korte termijn niet haalbaar. 1 BMC geeft eveneens in haar advies aan dat vanuit de netwerksamenwerking kan worden gebouwd aan de functionele integratie. Deze optie biedt echter nog geen oplossing voor problemen op bestuurs- en samenwerkingskracht. Met deze eerste stap kunnen acute kwetsbaarheden worden weggenomen en kan voorlopig worden voorzien in de behoefte aan meer kwaliteit en effectiviteit. Deze stap biedt nog geen perspectieven op een structurele oplossing van problemen op het gebied van bestuurs- en samenwerkingskracht, maar kan wel op korte termijn kwetsbaarheden wegnemen en de kwaliteit versterken. Zoals hierboven is aangegeven kennen beide sporen zowel voor- als nadelen. Het is aan u als raadslid om de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen en een besluit te nemen dat het beste is voor de inwoners, bedrijven en instellingen van Nuth en dat het beste regionale perspectief biedt. Standpunten OR en en MT Nuth: De ondernemingsraden van de vijf VONSS-gemeenten hebben zich in een gezamenlijke brief aan de gemeenteraden uitgesproken voor een duurzame oplossing. In hun ogen behelst dit minimaal een ambtelijke fusie, maar meer nog een herindeling van de vijf VONSS-gemeenten. 1 Gezien het feit dat herindeling al vanaf het begin niet werd gedragen is deze optie weliswaar benoemd, maar niet verder onderzocht. 4

5 Het MT van de gemeente Nuth heeft zich in haar memo eveneens uitgesproken voor een herindeling met Schinnen en Onderbanken boven een functionele integratie met Simpelveld en Voerendaal. Taakvelden functionele integratie Uw raad heeft in de bijeenkomst van 29 maart j.l. gevraagd naar een lijst van vijf taakvelden waarop functionele integratie mogelijk en wenselijk was en welke een bijdrage leveren aan de verbetering van kwaliteit, een vermindering van kwetsbaarheid en een verbetering van continuïteit. In de rapportage van BMC wordt in haar advies eveneens gesproken over een lijst van taakvelden. BMC geeft daarover het volgende aan: Het ligt hierbij voor de hand om als eerste de ondersteunende taken en daarna ook de beleidsarme en zelfs beleidsrijke taken onder te brengen, zoals hiervoor genoemd. Kenmerkend is dat het taken betreft die naar verwachting ook in de komende jaren zullen worden uitgevoerd en in die zin een min of meer structureel, permanent karakter hebben. Aanvullend op het advies van BMC zouden de taakvelden voldoende volume moeten hebben. Volume in de zin van budgetten of volume in de zin van formatie. Daarmee wordt namelijk voorkomen dat de coördinatiekosten of frictiekosten niet meer in de pas lopen met de opbrengsten. Met andere woorden de te maken initiële kosten (bijvoorbeeld als gevolg van het vernieuwen of veranderen van IT-systemen) of de structurele extra kosten moeten beheersbaar zijn. Zoals BMC aangeeft dienen de taken ook in komende jaren te worden uitgevoerd. Taakvelden waarvan nu al bekend is dat ze op termijn in een ander samenwerkingsverband worden weggezet (zoals gegevensbeheer bij de GR het Gegevenshuys en technisch ICT-beheer bij Parkstad IT) worden daarom ook niet meegenomen in dit overzicht. Dit geldt uiteraard ook voor taken die Nuth nu al extern heeft weggezet. Nuth heeft namelijk vele taken extern weggezet (zie bijvoorbeeld het raadsbesluit omtrent het beheer van de openbare ruimte). Deze nu weer terughalen zal in het licht van kwetsbaarheden of kwaliteit niet opportuun zijn. Dit alles bezien te hebben dan zouden de onderstaande vijf taakvelden met prioriteit kunnen worden opgepakt: 1. (Afval)waterbeheer; 2. Juridische zaken: a. Algemeen bestuursrechtelijk; b. Juridische handhaving; c. Inkoop en aanbesteding. 3. Handhaving openbare ruimte (inzet BOA); 4. Flexpool receptie, telefonie en burgerzaken; 5. Ruimtelijke ordening (bestemmingsplannen). 5