DE MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING"

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING Masterproef van de opleiding Master in de Rechten Delphine Folens Promotor: Prof. dr. K. Bernauw Commissaris: Prof. J. Rogge

2 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING De medische aansprakelijkheid en haar verzekering Masterproef van de opleiding Master in de Rechten Delphine Folens Promotor: Prof. dr. K. Bernauw Commissaris: Prof. J. Rogge

3

4 Voorwoord Deze masterproef is geschreven in het kader van mijn studie tot het behalen van de Master in de Rechten aan de Universiteit van Gent. Mijn interesse voor het onderwerp van deze masterproef de medische aansprakelijkheid en haar verzekering is aangewakkerd tijdens de lessen van de grondige studie aansprakelijkheidsrecht en alternatieve schadevergoedingssystemen in de eerste master rechten, gedoceerd door Prof. dr. Ingrid Boone. Bij deze gelegenheid wil ik graag mijn dank betuigen aan een aantal personen die mij hebben gesteund en geholpen in de periode tijdens het schrijven van deze masterproef. Oprechte dank aan mijn promotor Prof. dr. Kristiaan Bernauw, om mij het boeiende onderwerp van de medische aansprakelijkheid en haar verzekering toe te vertrouwen en mij de opportuniteit te geven een masterproef te schrijven onder zijn promotorschap. Ook dank voor zijn leerrijke kanttekeningen en bijstand, dankzij zijn inbreng heb ik deze masterproef tot een goed einde kunnen brengen. Daarnaast gaat een woord van dank uit naar Lieve De Neve voor het taalkundig nakijken van mijn thesis. Verder wil ik ook mijn ouders bedanken voor hun steun, niet alleen tijdens de periode van het schrijven van dit werkstuk, maar ook tijdens mijn gehele rechtenstudie. Dank voor het vertrouwen, de aanmoedigingen en voor de kansen die ik van hen heb gekregen op het vlak van mijn studie. Delphine Folens Gent, mei 2013 i

5 Inhoudstafel Voorwoord... i Inhoudstafel... ii Inleiding... 1 Hoofdstuk I. De medische aansprakelijkheid... 5 A. Civielrechtelijke aansprakelijkheid Contractuele aansprakelijkheid Extracontractuele aansprakelijkheid Contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid: de samenloop B. Strafrechtelijke aansprakelijkheid Het legaliteitsbeginsel De constitutieve elementen van een misdrijf die aanleiding geven tot medische aansprakelijkheid De strafrechtelijke immuniteit van de arts Artikel 418 van het Strafwetboek Bijzondere misdrijven met betrekking tot de uitoefening van de geneeskunde De hoedanigheid van arts als verzwarende omstandigheid Strafprocesrechtelijke aspecten C. Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Inleiding Het medisch tuchtrecht en haar finaliteit De tuchtrechtelijke opdracht Tuchtmisdrijven Tuchtsancties en de gevolgen Procesrechtelijk aspect D. Administratieve aansprakelijkheid ii

6 Hoofdstuk II. De verzekerbaarheid van de medische aansprakelijkheid A. De verzekeringsovereenkomst en het belang van een degelijke aansprakelijkheidsverzekering B. De verschillende medische aansprakelijkheidsverzekeringen C. De verzekerde partijen D. De verzekeringspremie E. Het verzekerde bedrag F. Het verzekerd risico en uitsluitingen Het verzekerd risico Uitsluitingen G. Dekking in de tijd Het fact occurrence -systeem Het loss occurrence -systeem Het claims made -systeem H. Dekking in de ruimte I. Pluraliteit van medische aansprakelijkheidsverzekeringen J. Een wettelijk verplichte verzekering? Hoofdstuk III. Het eertijds regime in de Belgische rechtsorde A. Op grond van het traditionele gemeen aansprakelijkheidsrecht B. De no fault-wet van 15 mei 2007 betreffende de vergoeding van schade als gevolg van gezondheidszorg iii

7 Hoofdstuk IV. Het actuele regime in de Belgische rechtsorde: de Wet Medische Ongevallen van 31 maart 2010 en het Fonds voor Medische Ongevallen A. Inleiding B. De uitgangspunten en doelstellingen van de wet Het tweesporensysteem: de rechtbank of het Fonds Behoud van het gemene aansprakelijkheidsrecht en subrogatie van het ziekenfonds Een subjectief recht op schadevergoeding bij een medisch ongeval zonder aansprakelijkheid Oprichting van een Fonds voor Medische Ongevallen Een minnelijke, kosteloze, snelle en eenvoudige procedure Evenwichtige begroting via schadedrempels en stabilisering van verzekeringspremies Preventie van ongevallen Integrale vergoeding C. Het toepassingsgebied Personele toepassingsgebied Het materieel toepassingsgebied: het principe en de uitzonderingen D. De voorwaarden voor vergoeding door het Fonds Medische Ongevallen Ernstige schade voortvloeiende uit een medisch ongeval waarvoor geen zorgverlener aansprakelijk is Aansprakelijkheid van de zorgverlener zonder (voldoende) verzekeringsdekking Aansprakelijkheid van de zorgverlener die wordt betwist en ernstige schade Kennelijk ontoereikend vergoedingsvoorstel van verzekeraar bij aansprakelijkheid van de zorgverlener E. Het Fonds Medische Ongevallen De oprichting van het Fonds De Raad van Bestuur van het Fonds Medische Ongevallen De financiering van het Fonds De taken van het Fonds iv

8 F. De procedure voor het Fonds Het tweesporensysteem De aanvraag De onontvankelijkheid van de aanvraag Samenloop met een procedure bij de rechtbank Behandeling van de aanvraag Het advies van het Fonds Betwisting van het advies Vergoedingsvoorstel door het Fonds Vergoedingsvoorstel van de verzekeraar van de zorgverlener G. Conclusie Hoofdstuk V. Het effect van President Obama s health care reform op de medische praktijk en op de aansprakelijkheid van artsen Hoofdstuk VI. Is het Belgisch systeem eventueel een oplossing voor de problemen in de Verenigde Staten van Amerika inzake de verzekerbaarheid van de medische aansprakelijkheid? A. De medical malpractice en medical malpractice crisis in de Verenigde Staten van Amerika De medical malpractice in de Verenigde Staten van Amerika De medical malpractice crisis in de Verenigde Staten van Amerika, de oorzaken en de gevolgen B. Zou het Belgisch systeem een oplossing kunnen bieden voor de problemen inzake de verzekerbaarheid van de medische aansprakelijkheid in de Verenigde Staten van Amerika? C. Conclusie Hoofdstuk VII. Algemeen besluit v

9 Bibliografie A. Wetgeving B. Parlementaire documenten C. Rechtspraak D. Rechtsleer Boeken en bijdragen in boeken Bijdragen in tijdschriften Online bronnen Bijlagen A. AG Insurance " Algemene Voorwaarden Verzekering B.A. Medische en Paramedische beroepen B. AMMA-Verzekeringen " B.A. Beroep Algemene Voorwaarden " C. AMMA-verzekeringen " Folder beroepsaansprakelijkheid zorgverleners " D. AXA Belgium " Algemene voorwaarden verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid artsen en paramedische beroepen " vi

10 Inleiding We worden bijna dagelijks geconfronteerd met aansprakelijkheid: op straat en in het verkeer, tijdens de vrije tijd of op vakantie, bij publieke evenementen, in het kader van de beroepsactiviteit of in het bedrijfsleven, De belangrijkste functie van het aansprakelijkheidsrecht is zijn klassieke functie, het vergoeden van de geleden schade aan het slachtoffer. Ook artsen kunnen aansprakelijk gesteld worden voor fouten begaan in de uitoefening van hun medische beroepsactiviteit. Parket onderzoekt medische fout in Fabiola-ziekenhuis De Brusselse onderzoeksrechter Anciaux is een onderzoek gestart naar een mogelijke medische fout in het Koningin Fabiola-ziekenhuis. Dat maakt het Brussels parket vandaag bekend. Een arts op de spoeddienst zou een medische fout hebben gemaakt waardoor een tweejarig meisje gestorven is. De arts zou gedacht hebben dat het meisje een virale infectie had, maar drie dagen later, op 12 maart, stierf zij aan een longontsteking. Volgens de ouders ging het om een arts in opleiding. De broer van een van de ouders diende zaterdag een klacht in. Omdat het meisje al begraven is in Marokko, wordt het bijna onmogelijk om nog een autopsie uit te voeren. Met het oog op verder onderzoek wordt het medisch dossier in beslag genomen. De ouders komen eind maart terug naar België. Begin februari kwam het ziekenhuis ook al negatief in de aandacht. Toen zou een spoedarts een moeder en haar baby met hoge koorts wandelen hebben gestuurd na een foute diagnose. (belga/tma) De Morgen, 22 maart

11 Foute ingreep na patiëntenwissel in Antwerps ziekenhuis Door een patiëntenwissel in het Antwerpse Jan Palfijnziekenhuis werd bij een man een onomkeerbare urologische operatie uitgevoerd, terwijl hij helemaal geen problemen aan de urinewegen had. De patiënt die normaal gezien wel voor de urologische ingreep onder het mes moest, werd bij een andere specialist onder volledige narcose onderzocht voor een aandoening die hij ook niet had. De verwisselde patiënten zijn volgens Het Laatste Nieuws mannen van middelbare leeftijd uit de regio Antwerpen. " Het is een zeer pijnlijke kwestie. Voor de betrokken patiënten, artsen én het ziekenhuis ", bevestigt Renée Willems, woordvoerster van Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA), waaronder het Jan Palfijnziekenhuis valt. De twee patiënten zijn ondertussen gezond en wel thuis. " De patiënt met het urologische probleem werd nog dezelfde dag geopereerd. De andere man, bij wie ten onrechte iets werd weggehaald dat niet meer te herstellen is, is ook terug thuis ", aldus Willems. Volgens de woordvoerster is de uroloog die de verkeerde operatie deed een man met zeer veel ervaring én een gedegen specialist. Ondertussen heeft het ziekenhuis een intern onderzoek opgestart. Dat er fouten gemaakt zijn, staat volgens het ziekenhuis vast. " Dit had niet mogen gebeuren. We betreuren het ten zeerste. De patiënten en hun families werden ingelicht. We hebben zeker niets verborgen voor hen. " De patiënten kunnen de uroloog aanklagen en een schadevergoeding claimen wegens een medische blunder. Dat is zover bekend nog niet gebeurd, aldus Het Laatste Nieuws. (belga/adv) Het Laatste Nieuws, 2 november 2009 Het medisch aansprakelijkheidsrecht is niet alleen een complexe juridische materie, het is ook een gevoelige materie die met de nodige voorzichtigheid dient te worden benaderd. Medische fouten kunnen fatale gevolgen hebben. Een lichamelijk letsel als gevolg van een medisch schadegeval kan een enorme impact hebben op het leven van het slachtoffer, op het beroepsleven en eventueel ook op de directe omgeving van het slachtoffer. 2

12 Op het klassieke aansprakelijkheidsrecht bestaat veel kritiek. Slachtoffers dienen een aantal hindernissen te overwinnen om te worden vergoed voor hun medische schade. Slachtoffers moeten zelf bewijzen kunnen voorleggen. Het is echter zeer moeilijk om uit te maken wat aan de basis ligt van de schade. Betreft het een fout door de arts, of gaat het om een medisch risico? Er bestaan in het kader van het gemeen aansprakelijkheidsrecht talrijke problemen. De knelpunten van het gemeen aansprakelijkheidsrecht zijn de vaak hoge kosten, de lange duur van het proces en de inefficiëntie ervan. Tot slot is de uitspraak van een rechtszaak steeds onzeker en onvoorspelbaar. Specifiek in het kader van de medische aansprakelijkheid, voldoet het aansprakelijkheidsrecht bijgevolg niet meer. Ook voor artsen kunnen deze medische aansprakelijkheidsprocessen negatieve gevolgen hebben. Zij krijgen te maken met een negatieve reputatie, tijdsverlies en stijgende premies voor hun medische aansprakelijkheidsverzekeringen. Ook voor de verzekeraars heeft het medisch aansprakelijkheidsrecht tot problemen geleid, waardoor een aantal zelfs de markt hebben verlaten. De wetgever heeft gepoogd om tegemoet komen aan deze problemen. Via het foutloze vergoedingssysteem dat werd ingevoerd door de no fault-wet van 15 mei 2007 dat geen maatschappelijk draagvlak bleek te vinden, is men gekomen tot de - op de Franse wetgeving geïnspireerde - Wet Medische Ongevallen van 31 maart Slachtoffers moeten niet langer naar de rechtbank stappen en bewijzen wie aansprakelijk is voor de schade. Zij kunnen vanaf 1 september 2012 bij het Fonds voor Medische Ongevallen terecht voor een schadeloosstelling. Eerst wordt dieper ingegaan op de civielrechtelijke, strafrechtelijke, tuchtrechtelijke en administratieve aansprakelijkheid van de arts. De arts die aansprakelijk is voor een medische fout kan bijgevolg ook strafrechtelijk en/of tuchtrechtelijk worden vervolgd. Bovendien kunnen er wegens de administratieve aansprakelijkheid van de arts maatregelen worden opgelegd, en dit onverminderd eventuele strafrechtelijke- en/of tuchtrechtelijke sancties. Dit alles komt aan bod in hoofdstuk I De medische aansprakelijkheid. Daarna wordt in hoofdstuk II De verzekerbaarheid van de medische aansprakelijkheid behandeld. Het belang van een degelijke aansprakelijkheidsverzekering voor de arts wordt benadrukt. Deze biedt niet alleen een waarborg voor de verzekerde arts, maar ook voor het slachtoffer. 3

13 In hoofdstuk III wordt er verder ingegaan op Het eertijds regime inzake de medische aansprakelijkheid. Welke waren de vorige regelingen in de Belgische rechtsorde, wat waren hun pijnpunten en hoe hebben zij geleid tot het huidige regime? Het huidige regime in de Belgische rechtsorde wordt vervolgens uitgebreid besproken in Hoofdstuk IV: De Wet Medische Ongevallen van 31 maart 2010 en het Fonds voor Medische Ongevallen. Tot slot komen in de Hoofdstukken V en VI twee specifieke vragen aan bod die betrekking hebben op de medische aansprakelijkheid in de Verenigde Staten van Amerika. Wat is het effect van President Obama s health care reform op de medische praktijk en op de aansprakelijkheid van artsen in de Verenigde Staten van Amerika? Kan het Belgische systeem daar eventueel een oplossing bieden voor de problemen inzake de verzekerbaarheid van de medische aansprakelijkheid? 4

14 Hoofdstuk I. De medische aansprakelijkheid Wie is verantwoordelijk? is één van de vragen die naar boven komt wanneer een medisch ongeval zich voordoet. Deze vraag betreft de morele verantwoordelijkheid en de verwijtbaarheid. De civielrechtelijke, strafrechtelijke en tuchtrechtelijke aspecten van een medisch schadegeval zijn echter meer relevant voor de jurist. De zorgverlener die een fout begaat kan op verschillende manieren aansprakelijk gesteld worden. Hieronder wordt dieper ingegaan op de civielrechtelijke, strafrechtelijke en tuchtrechtelijke aansprakelijkheid die van toepassing is op de zorgverlener in het kader van een medisch schadegeval. Tot slot wordt ook nog kort de administratieve aansprakelijkheid van de zorgverlener besproken. A. Civielrechtelijke aansprakelijkheid 1. Contractuele aansprakelijkheid Wanneer een arts een fout maakt in de uitoefening van zijn beroep dan zal zijn contractuele aansprakelijkheid ter discussie komen te staan. Opdat de contractuele aansprakelijkheid van de arts kan worden vastgesteld dienen er een aantal voorwaarden te worden vervuld. De vereiste van het bestaan van een geldige overeenkomst tussen arts en patiënt is een eerste logische voorwaarde om tot de contractuele aansprakelijkheid van de arts te besluiten. Ten tweede, dient er sprake te zijn van de niet-uitvoering of de niet-behoorlijke uitvoering van een van de contractuele verbintenissen. De rechter zal moeten nagaan welke verbintenissen de geneesheer op zich heeft genomen en wat de aard van deze verbintenissen (inspanningsof resultaatsverbintenissen) is. En tot slot dient de niet-nakoming van de contractuele verbintenissen toe te schrijven zijn aan een foutieve gedraging van de arts, waardoor de patiënt schade heeft geleden. a. De geneeskundige behandelingsovereenkomst tussen arts en patiënt De verhouding of relatie tussen patiënt en arts is contractueel van aard. De expliciete erkenning van deze contractuele aansprakelijkheid van de geneesheer vindt zijn wortels in 5

15 het arrest Mercier van 20 mei 1936 van het Franse Hof van Cassatie. 1 Het Belgisch Burgerlijk Wetboek voorziet niet in het bestaan van een overeenkomst tot het verrichten van medische handelingen. 2 In België echter, wordt in de meerderheid van de rechtsleer het bestaan van een medisch contract of geneeskundige behandelingsovereenkomst aanvaard. Slechts weinigen opteren, zonder motivering weliswaar, voor een uitsluitende buitencontractuele aansprakelijkheid van de arts. 3 Het Belgische Hof van Cassatie heeft zich nochtans impliciet uitgesproken over de contractuele aard van de arts-patiënt relatie in haar arrest van 4 oktober Het Hof besliste hier dat het arrest van het Hof van Beroep te Luik door de toestemming van de patiënt vast te stellen zijn beschikkend gedeelte wettelijk rechtvaardigt zowel met betrekking tot het sluiten van de overeenkomst tussen arts en patiënt als tot de aquiliaanse aansprakelijkheid. 4 i. Voorwaarden tot het sluiten van een geldige overeenkomst De wet stelt vier voorwaarden die vereist zijn voor het sluiten van een geldige overeenkomst: de toestemming van de partij die zich verbindt, haar bekwaamheid om contracten aan te gaan, een bepaald voorwerp als inhoud van de verbintenis en een geoorloofde oorzaak van verbintenis. 5 ii. Kenmerken van de geneeskundige behandelingsovereenkomst Er kunnen vier belangrijke kenmerken worden onderscheiden met betrekking tot de geneeskundige behandelingsovereenkomst. 6 De geneeskundige behandelingsovereenkomst is een consensuele overeenkomst. Deze overeenkomst ontstaat door het samentreffen van de wilsuitingen van de partijen. Deze 1 J. HERBOTS, Basisbeginselen van civielrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS, H. COUSY en J. HERBOTS (eds.), De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys en Breesch, 1994, 19, nr. 47 en T. 2 J. HERBOTS, Basisbeginselen van civielrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS, H. COUSY en J. HERBOTS (eds.), De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys en Breesch, 1994, 19, nr Rb. Luik 24 november 1952, Bull.Ass. 1953, 590, noot M.G.; Rb. Bergen 12 december 1953, JT 1954, 196 en T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 49-51, nr Cass. 4 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 132, Pas. 1974, I, 121 en JT 1974, 269, noot J.-L. FAGNART. 5 Artikel 1108 Burgerlijk Wetboek. 6 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 61, nr

16 wilsovereenstemming bevat noodzakelijk een aanbod en een aanvaarding. 7 Het samentreffen van de wilsuitingen kan zowel mondeling als schriftelijk gebeuren. De geneeskundige behandelingsovereenkomst kan zelfs stilzwijgend worden gesloten. 8 De totstandkoming van de geneeskundige behandelingsovereenkomst zal hoe dan ook niet afhangen van bepaalde vormvereisten. 9 Het wegnemen van organen en weefsels bij levende personen vormt hier echter een uitzondering op: hiervoor dient de toestemming, op straffe van nietigheid, schriftelijk te worden gegeven in het bijzijn van een meerderjarige getuige. Bovendien moet zij worden gedagtekend en ondertekend door de persoon of de personen die hun toestemming moeten geven en door de meerderjarige getuige. 10 Ook een zwangerschapsafbreking vereist op de dag van de ingreep de schriftelijke kennisgeving van de vrouw dat zij vastbesloten is de ingreep te ondergaan. 11 De geneeskundige behandelingsovereenkomst is een wederkerige overeenkomst onder bezwarende titel. Een contract is wederkerig of synallagmatisch wanneer de contractanten zich over en weder jegens elkaar verbinden. 12 De verbintenis van de geneesheer bestaat uit de zorgvuldige geneeskundige behandeling van de patiënt. De verbintenis van de patiënt houdt de verplichting in de geneesheer te vergoeden. 13 De geneeskundige behandelingsovereenkomst wordt aangegaan onder bezwarende titel. Een contract onder bezwarende titel is een soort overeenkomst waarbij aan elke partij de verplichting wordt opgelegd om iets te geven of te doen. 14 Er wordt steeds een wederprestatie verwacht. De prestatie van de ene partij houdt rechtens verband met de prestatie van de wederpartij. Overeenkomsten onder bezwarende titel zijn in principe altijd wederkerig T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 63, nr J. HERBOTS, Basisbeginselen van civielrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS, H. COUSY en J. HERBOTS (eds.), De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys en Breesch, 1994, 19, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 62, nr Wet 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen, BS 14 februari Wet 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, BS 5 april 1990 en artikel 350 Strafwetboek. 12 Artikel 1102 Burgerlijk Wetboek. 13 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 66, nr Artikel 1106 Burgerlijk Wetboek. 15 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 67, nr

17 De geneeskundige behandelingsovereenkomst wordt ook soms beschouwd als een aannemingsovereenkomst aannemingskenmerken of als een sui generis overeenkomst met De geneeskundige behandelingsovereenkomst heeft een intuitu personae-karakter. In het kader van de beslissing met betrekking tot de toestemming tot het contract is voor de patiënt de identiteit en de persoonlijke hoedanigheid van de arts van belang. 18 De geneeskundige behandelingsovereenkomst is een overeenkomst met opeenvolgende prestaties of een duurovereenkomst. De prestaties strekken zich uit in de tijd, de uitvoering van de overeenkomst vindt niet plaats in één keer. De uitvoering van de overeenkomst bestaat onder andere uit het onderzoeken van de patiënt, het stellen van een diagnose, de (soms langdurige) behandeling, de nazorg en andere opeenvolgende handelingen die een vooraf onbepaalde tijdsduur beslaan. De verbintenissen vloeien echter voort uit de geneeskundige behandelingsovereenkomst vanaf de totstandkoming van deze overeenkomst. Hieruit volgt dat de arts en de patiënt niet telkens opnieuw een nieuwe afzonderlijke overeenkomst moeten sluiten voor elke medische behandeling. 19 De geneeskundige behandelingsovereenkomst wordt in dit kader vaak beschouwd als een raam- of een kaderovereenkomst. Binnen de algemene duurovereenkomst is het mogelijk dat er nieuwe (deel)overeenkomsten voor een aantal concrete behandelingen ontstaan. Hierbij kan men denken aan kinesitherapie, laboratoriumonderzoeken, etc. Voor deze (deel)overeenkomsten met andere artsen of paramedici is uiteraard ook telkens de toestemming van de patiënt vereist. 20 Anderzijds, kan het voorkomen dat de geneeskundige behandelingsovereenkomst een ogenblikkelijke overeenkomst uitmaakt. De uitvoering van dit contract zal dan in één keer geschieden. Door een enkele prestatie worden de contractuele verbintenissen 16 J. HERBOTS, Basisbeginselen van civielrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS, H. COUSY en J. HERBOTS (eds.), De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys en Breesch, 1994, 19, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 69, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 70, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 71-72, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 72, nr

18 uitgevoerd alsmede beëindigd. Een voorbeeld hier is het nemen van een röntgenfoto door een radioloog. 21 b. Inspannings- of resultaatsverbintenissen Artikel 1137, eerste lid van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de verbintenis om voor het behoud van de zaak te zorgen verplicht degene die ermee belast is, daaraan alle zorgen van een goed huisvader te besteden, onverschillig of de overeenkomst één van de partijen of beide partijen gemeenschappelijk tot nut strekt. Dit artikel heeft betrekking op de inspanningsverbintenissen. Terwijl artikel 1147 van het Burgerlijk Wetboek doelt op de resultaatsverbintenissen: de schuldenaar wordt, indien daartoe grond bestaat, veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding, hetzij wegens niet-uitvoering van de verbintenis, hetzij wegens vertraging in de uitvoering, wanneer hij niet bewijst dat het niet-nakomen het gevolg is van een vreemde oorzaak die hem niet kan worden toegerekend, en hoewel er zijnerzijds geen kwade trouw is. De inspanningsverbintenis - bekeken in het kader van de arts-patiënt relatie - verplicht de arts een bepaalde inspanning te leveren of bepaalde middelen aan te wenden om een resultaat te bereiken, hoewel de arts niet belooft dat hij hierin ook zal slagen. In tegenstelling tot de inspanningsverbintenis legt de resultaatsverbintenis de verplichting op aan de arts om een welomschreven en bepaald resultaat te bereiken. 22 Bij een inspanningsverbintenis dient de geneesheer alle zorgen van een goed huisvader te besteden aan de patiënt, d.w.z. dat hij de normale zorgen moet besteden. Opdat de arts aansprakelijk kan worden gesteld door de patiënt, moet deze laatste echter aantonen dat de behandelende arts niet met de vereiste zorgvuldigheid heeft gehandeld. De arts zal zich trachten te bevrijden van zijn aansprakelijkheid door zijn zorgvuldig gedrag te bewijzen. Bij een resultaatsverbintenis lijkt het tegenovergestelde van toepassing. De patiënt dient geen fout van de arts te bewijzen, maar de arts dient zelf een vreemde oorzaak aan te tonen indien hij van zijn aansprakelijkheid bevrijd wil worden. Het bewijs van zijn zorgvuldig gedrag en 21 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 72-73, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 105, nr

19 de afwezigheid van kwade trouw zullen echter onvoldoende grond opleveren voor de bevrijding van aansprakelijkheid. 23 Het is vaak moeilijk om een onderscheid te maken tussen beide. Over het algemeen wordt aangenomen dat de verbintenissen van de arts als inspanningsverbintenissen worden gekwalificeerd. 24 De arts belooft een bepaalde inspanning te leveren en alle middelen aan te wenden ter genezing of ter verbetering van de gezondheidstoestand van de patiënt. Hij kan echter niet de genezing van de patiënt of een welbepaald resultaat beloven. Bovendien is iedereen fysiek verschillend en zal iedereen verschillend reageren op een zelfde geneeskundige behandeling, zodanig dat het onmogelijk en ondenkbaar is om een onvoorwaardelijke genezing aan de patiënt te beloven. 25 Dit sluit echter niet uit dat bepaalde verbintenissen van de geneeskundige behandelingsovereenkomst resultaatsverbintenissen kunnen uitmaken. Een resultaatsverbintenis kan voortvloeien uit een uitdrukkelijke wetsbepaling. De eerbiediging van dit wettelijk gebod of verbod maakt een resultaatsverbintenis uit. Wordt hierop een inbreuk gepleegd dan kan men spreken over de schending van een resultaatsverbintenis. Een duidelijk voorbeeld van een welbepaald gebod is het medisch beroepsgeheim. Geneesheren zijn gebonden door het medisch beroepsgeheim op grond van artikel 458 Strafwetboek. Een ander voorbeeld hier is de strafrechtelijke hulpverleningsplicht, vastgelegd in artikel 422bis Strafwetboek. 26 Verder kan een resultaatsverbintenis voortvloeien uit de uitdrukkelijke wil van de partijen. De arts kan uitdrukkelijk een bepaald resultaat beloven, maar dit gebeurt zelden. 27 Deze laatste soort resultaatsverbintenis kan voortvloeien uit het gebrek aan het aleatoir karakter van het verbintenisresultaat. Hier kunnen een eenvoudige bloedanalyse, urineonderzoek, het verwijderen van een ontstoken blindedarm,... als resultaatsverbintenissen worden aangehaald T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 105, nr Rb. Kortrijk 23 juni 1960, RW , 1812; Rb. Antwerpen 17 januari 1980, De Verz. 1981, 183 en Rb. Turnhout, 4 juni 1984, RW , 2646, noot T. VANSWEEVELT. 25 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, , nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, , nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 121, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 125, nr

20 c. De fout, de schade en het causaal verband De contractuele aansprakelijkheid van de arts is onderhevig aan het bewijs van drie elementen: de fout, de schade en het causaal verband tussen fout en schade. Het bewijs van een fout van de arts is een eerste noodzakelijke aansprakelijkheidsvoorwaarde, wanneer het gaat om een inspanningsverbintenis van de betrokken geneesheer. Bij een resultaatsverbintenis is het voldoende aan te tonen dat het beloofde resultaat niet werd bereikt. Bovendien moet de patiënt ook zijn schade en het bestaan van het oorzakelijk verband tussen de fout of het niet bereikte resultaat en de schade aantonen Extracontractuele aansprakelijkheid De extracontractuele of buitencontractuele aansprakelijkheidsregels zullen van toepassing zijn wanneer de arts en de patiënt niet door een overeenkomst zijn verbonden. Hun verhouding is buitencontractueel van aard en wordt door de aquiliaanse aansprakelijkheidsregels 30 beheerst. 31 Ook in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht dient de patiënt de fout van de arts, de hieruit voortvloeiende schade en het oorzakelijk verband te bewijzen. Bovendien dient ook bewezen te worden dat de arts niet voldoende zorgvuldigheid heeft aangewend zoals van een normaal zorgvuldige arts van dezelfde specialisatie en categorie in dezelfde omstandigheden kon verwacht worden. 32 In de hypothese dat fout, schade en causaal verband zijn bewezen, kunnen verschillende situaties aanleiding geven tot het bestaan van de buitencontractuele aansprakelijkheid van de arts: schadegevallen tijdens de pre- en postcontractuele fase, de situatie waarin de patiënt in de feitelijke onmogelijkheid verkeert om toe te stemmen en te contracteren omdat de patiënt bijvoorbeeld bewusteloos is (vb. verkeersslachtoffers), dwangbehandelingen van een persoon die lijdt aan een geslachtsziekte (vb. syfilis), een ongeldige overeenkomst, de situatie van de arts-hulppersoon, 29 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 135, nr Artikelen bis Burgerlijk Wetboek. 31 T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 77, nr T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 433, nr

21 Dit laatste voorbeeld heeft echter betrekking op de buitencontractuele aansprakelijkheid van de arts in zijn hoedanigheid als aansteller voor fouten van hulppersonen, die grond vindt in artikel 1384, derde lid van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel bepaalt dat aanstellers aansprakelijk zijn voor de schade door aangestelden veroorzaakt in de bediening waartoe zij hen gebezigd hebben. Opdat de arts als aansteller aansprakelijk kan worden gesteld volstaat het dat de fout tijdens de duur van de bediening werd gepleegd en met deze bediening in verband staat, al is het slechts onrechtstreeks en occasioneel. 3. Contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid: de samenloop De medische schade kan zowel contractueel, als buitencontractueel van aard zijn. De vraag in casu betreft of de patiënt die verbonden is door een overeenkomst met de arts, op extracontractuele basis van de arts schadevergoeding kan vorderen voor zijn geleden schade. Volgens het samenloopverbod is het in principe niet mogelijk om extracontractueel te vorderen tussen partijen die een overeenkomst hebben, tenzij de verweten fout en de schade vreemd zijn aan de uitvoering van het contract. 33 Een extracontractuele vordering tussen contractpartijen is mogelijk indien de fout een tekortkoming uitmaakt, niet aan een contractuele verbintenis maar aan de algemene zorgvuldigheidsplicht en indien die fout andere dan aan de slechte uitvoering van de overeenkomst te wijten schade heeft veroorzaakt. 34 Het slachtoffer die extracontractueel wil vorderen, moet dus bewijzen dat de fout die hij de arts ten laste legt geen inbreuk vormt op de contractuele verplichtingen, maar wel op de algemene zorgvuldigheidsnorm. Hij dient eveneens aan te tonen dat de schade niet louter uit de gebrekkige uitvoering van de overeenkomst voortvloeit. De Belgische rechtspraak en rechtsleer zijn het eens dat het slachtoffer steeds op buitencontractuele grond kan vorderen, wanneer de contractuele fout tegelijk een strafrechtelijke inbreuk uitmaakt. Het kan gebeuren dat de medische beroepsfout samenvalt met het strafrechtelijk misdrijf onopzettelijke doding of onopzettelijk toebrengen van een lichamelijk letsel, maar dit is niet altijd het geval Cass. 3 december 1975, Pas. 1976, I, Cass. 14 oktober 1985, Pas. 1986, I, T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1997, 440, nr

22 B. Strafrechtelijke aansprakelijkheid Er zijn ook verschillende strafrechtelijke elementen gekoppeld aan de uitoefening van de medische beroepsactiviteit. Één van de prioritaire waarden die het strafrecht probeert te vrijwaren is het behoud van de lichamelijke integriteit. In dit kader speelt de geneesheer een cruciale rol. De strafrechtelijke aansprakelijkheid bevat verschillende aspecten binnen het raam van de medische aansprakelijkheid, waarvan de belangrijkste en meest relevante hieronder verder worden besproken. 1. Het legaliteitsbeginsel Het legaliteitsbeginsel in het strafrecht houdt in dat enkel die feitelijke gedragingen als misdrijf kunnen worden gesanctioneerd, die wettelijk als dusdanig omschreven zijn. Met betrekking tot de strafbaarstelling betekent dit dat een gedraging van een persoon enkel strafbaar kan zijn overeenkomstig het strafrecht indien op dat ogenblik een wet bestond die de gedraging strafbaar stelde. Met betrekking tot sancties houdt dit in dat enkel die sancties kunnen worden opgelegd, waarvan de aard en de maat door de wetgever werden bepaald. Dit principe is in overeenstemming met de functionele behoefte aan rechtszekerheid. 36 Het legaliteitsbeginsel is afkomstig van de Duitse rechtsgeleerde P.J. Anselm von Feuerbach, die dit principe in het Latijn omschreef als nullum crimen, nulla poena sine lege. Het betekent letterlijk geen delict, geen straf zonder wet. Het verhindert dat een daad door de wetgever strafbaar wordt gesteld met terugwerkende kracht. Dit fundamenteel beginsel is logischerwijze ook van toepassing op de strafrechtelijke aansprakelijkheid in het kader van medische schadegevallen. 2. De constitutieve elementen van een misdrijf die aanleiding geven tot medische aansprakelijkheid Opdat er sprake zou zijn van een misdrijf moeten er drie constitutieve elementen aanwezig zijn: het materieel element, het moreel element en het element wederrechtelijkheid. 36 R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 26, nr

23 a. Het materieel element Het materieel element betreft de uiterlijk waarneembare verschijningsvorm van het misdrijf. Het is de veruitwendigde menselijke gedraging die beantwoordt aan de feitelijke inhoud van een wettelijke misdrijfomschrijving. Als voorbeeld kan hier artikel 398 van het Strafwetboek worden aangehaald als veel voorkomend misdrijf bij medische ongevallen. Het materieel element bestaat in het toebrengen van slagen en verwondingen. 37 Men kan volgens de inhoud van het materieel element handelingsmisdrijven, dat het stellen van door de strafwet verboden gedragingen betreffen, onderscheiden van onthoudingsmisdrijven, in welk geval het gaat om het niet-handelen wanneer de wet een verplichting tot het stellen van een bepaald gedrag oplegt. Een voorbeeld van dit laatste treft men aan in artikel 422bis van het Strafwetboek: het schuldig verzuim hulp te verlenen aan personen in groot gevaar. 38 Het specifieke misdrijf schuldig hulpverzuim wordt infra verder uiteengezet. b. Het moreel element De gedraging die overeenkomt met het materieel element van een delictsomschrijving volstaat op zichzelf niet om een strafbaar feit op te leveren. Er moet tevens een schuldvorm aanwezig zijn in hoofde van de dader, dit is het moreel element van het misdrijf. 39 De schuld vereist op de eerste plaats een schuldbekwaamheid, wat betekent dat iemand rechtens geacht wordt het voorwerp te kunnen uitmaken van een strafrechtelijk verwijt. Het begrip schuldbekwaamheid vereist toerekeningsvatbaarheid en de nodige wilsvrijheid om zich normconform te gedragen. 40 De schuld in hoofde van een schuldbekwame dader kan twee vormen aannemen: opzet en onachtzaamheid. Wanneer de dader wetens en willens heeft gehandeld is er sprake van 37 R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 27, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 27-28, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 33, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 34, nr

24 opzet. Zo moet het toedienen van een dodelijke injectie (euthanasie) bij een patiënt door een dokter of verpleger beschouwd worden als moord wanneer voorbedachtheid aanwezig was. De onachtzaamheid kan voortvloeien uit een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg, waarbij men ongewild een strafrechtelijk beschermd goed schendt, hoewel men dit had kunnen en moeten vermijden. Zo kan de besmetting van een patiënt met het HIV-virus in het raam van het medisch handelen het gevolg zijn van een onachtzaamheid door de dokter of door een verpleegkundige. 41 In sommige situaties is er sprake van schulduitsluitingsgronden. Dit kan tot gevolg hebben dat elke grondslag aan een potentieel strafrechtelijk verwijt wordt ontnomen, waardoor de schuld vervalt. Schulduitsluitingsgronden rechtvaardigen de gedraging niet, maar heffen enkel de schuld van de dader op zodanig dat het misdrijf hem niet kan worden verweten. In het Belgisch strafrecht zijn er slechts twee schulduitsluitingsgronden: overmacht en dwaling. 42 Bij overmacht wordt aangenomen dat de wilsvrijheid van de betrokkene wordt uitgeschakeld. Dit kan slechts voortvloeien uit een onvoorzienbare en onweerstaanbare gebeurtenis onafhankelijk van de menselijke wil. Dwaling kan zowel betrekking hebben op het recht als op de feiten. Zowel bij rechtsdwaling als bij feitelijke dwaling volstaat enkel een onoverkomelijke dwaling, m.a.w. de dwaling die zou zijn begaan door iedere redelijke en voorzichtige arts van dezelfde specialisatie in dezelfde omstandigheden. 43 c. Het element wederrechtelijkheid Naast het materieel en het moreel element is ook het element wederrechtelijkheid vereist opdat er sprake zou zijn van een misdrijf. Dit impliceert dat er geen rechtvaardigingsgronden aanwezig mogen zijn. Rechtvaardigingsgronden zijn omstandigheden waardoor een strafbaar feit zijn wederrechtelijk karakter verliest. De gedraging verliest hierdoor niet alleen haar wederrechtelijk karakter, maar de dader is zelfs 41 R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 34, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 35, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 35-36, nr

25 gerechtigd de daad te stellen. In het kader van de medische aansprakelijkheid zijn de rechtvaardigingsgronden van het wettelijk voorschrift en de noodtoestand relevant. 44 i. Het wettelijk voorschrift of het overheidsbevel Overeenkomstig artikel 70 van het Strafwetboek is er geen misdrijf wanneer het feit door de wet geboden is en door de overheid werd bevolen. Een voorbeeld van een expliciet wettelijk voorschrift van toepassing op de strafrechtelijke medische aansprakelijkheid betreft de schending van het beroepsgeheim 45, waarbij de geneesheer afstand kan doen van zijn beroepsgeheim wanneer hij geroepen is om in rechte te getuigen. Een voorbeeld van een impliciet wettelijk voorschrift kan men terugvinden in het kader van de heelkundige ingrepen waarbij bijvoorbeeld een arts tijdens de uitvoering van een operatie in principe een inbreuk pleegt op artikel 398 van het Strafwetboek (betreffende opzettelijke slagen en verwondingen). Artsen beschikken in dit kader over een strafrechtelijke immuniteit. 46 De problematiek rond de strafrechtelijke immuniteit van de arts wordt hieronder behandeld in titel 3 De strafrechtelijke immuniteit van de arts. ii. De noodtoestand De noodtoestand is een situatie waarin men door het overtreden van de strafwet een ander en belangrijker rechtsgoed tracht te beschermen. Het bewust overtreden van de strafwet is de enigste optie om in noodsituaties een rechtsgoed dat van hogere orde is te vrijwaren. Klassieke voorbeelden hiervan zijn het overtreden van de snelheidsbeperkingen door een ambulance die zich naar de plaats van het ongeval begeeft of een therapeutische abortus om het leven van de moeder te redden R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 30, nr Artikel 458 Strafwetboek. 46 R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 30-31, nr R. VERSTRAETEN, Algemene theorie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid, in H. CLAASSENS et al., De aansprakelijkheid in ziekenhuisverband, Gent, Mys & Breesch, 1994, 31, nr

26 3. De strafrechtelijke immuniteit van de arts De artikelen 392 ev. van het Strafwetboek betreffen het opzettelijk doden en opzettelijk toebrengen van een lichamelijk letsel. 48 Artsen die overgaan tot een chirurgische ingreep, brengen herhaaldelijk en opzettelijk de patiënt lichamelijke letsels toe. Het is ook de bedoeling van de arts deze lichamelijke letsels toe te brengen. Ook injecties en het toedienen van geneesmiddelen vallen als medische handelingen onder het opzettelijk toebrengen van slagen en verwondingen. In de regel worden deze medische handelingen niet strafbaar gesteld, de arts beschikt in dit kader over een strafrechtelijke immuniteit. 49 De vraag is waarom de chirurg die operaties uitvoert, niet strafrechtelijk vervolgd wordt wegens vrijwillige slagen en verwondingen. Nergens in de wet vindt men een expliciete rechtvaardigingsgrond. Er bestaan verschillende en uiteenlopende theorieën hieromtrent. 50 Een eerste theorie zegt dat de toestemming van de patiënt de dokter het recht geeft op het toebrengen van een lichamelijk letsel. Deze theorie dient echter verworpen te worden. De toestemming van de patiënt is wel een noodzakelijke maar niet voldoende voorwaarde tot immuniteit. De toestemming van de patiënt is vrijwel altijd vereist vóór elk heelkundig ingrijpen, indien dit mogelijk is (bijvoorbeeld niet wanneer een arts bij spoedeisendheid een bewusteloze patiënt ter hulp schiet). De Strafwet is van openbare orde en private overeenkomsten kunnen hier geen afbreuk aan doen. Een loutere abortus, zelfs met de toestemming van de patiënt en op zijn uitdrukkelijk verzoek, zal toch strafbaar zijn. 51 De toestemming neemt dan ook het strafbaar karakter van het feit niet weg. 52 Een tweede theorie die eveneens verworpen moet worden, steunt op de afwezigheid van een misdadig opzet bij de geneesheer. Een algemeen opzet en de intentie om de slagen en verwondingen toe te brengen is aanwezig bij de geneesheer. Een bijzonder opzet in het 48 Hoofdstuk I van titel VIII van het Strafwetboek. 49 P. ARNOU, De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 168, nr P. ARNOU, De strafrechtelijke immuniteit van de medicus. Grondslag en grenzen., Jura Falc , P. ARNOU, De strafrechtelijke immuniteit van de medicus. Grondslag en grenzen., Jura Falc , P. ARNOU, De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 168, nr. 12 en H. NYS, De toestemming van de patiënt, Vl.T.Gez ,

27 Belgisch strafrecht is niet vereist voor het misdrijf van opzettelijke slagen en verwondingen. Deze stelling wordt dan ook verworpen door de meeste rechtspraak en rechtsleer. 53 Een volgende theorie vindt verantwoording in het strafrechtelijk figuur van de noodtoestand. Er is geen misdrijf wanneer de strafwet wordt overtreden om een objectief hoger belang te vrijwaren. Deze rechtvaardigingsgrond is reeds supra aangehaald. Bij noodtoestand is echter vereist dat het om noodsituaties gaat. Vele medische ingrepen worden in noodsituaties uitgevoerd en kunnen door middel van de noodtoestand gerechtvaardigd worden. Maar vele ingrepen worden ook niet door noodzaak bevolen, zoals esthetische chirurgie. In dergelijke gevallen biedt de noodtoestand geen oplossing. 54 Een laatste theorie die steun vindt in de wettelijke toestemming wordt algemeen aanvaard als de correcte immuniteitsgrond. 55 Er wordt aangenomen dat de wetgever door het organiseren van het medisch beroep impliciet de toelating geeft om medische handelingen te stellen. De uitoefening van het medisch beroep wordt toegelaten en artsen kunnen vrij handelen binnen dit door de wetgever gegeven werkterrein. Dit heeft echter niet tot gevolg dat elke medische handeling door de arts in de uitoefening van zijn beroep straffeloos zal zijn. Er dient aan een aantal bijkomende voorwaarden voldaan te zijn. De ingreep moet een voldoende curatief of preventief doel hebben. De patiënt moet zijn voorafgaande toestemming hebben gegeven en hij dient voldoende ingelicht te zijn over de gevolgen en de aard van de ingreep. Verder moet er een voldoende noodzakelijkheid bestaan tot het uitvoeren van de ingreep. Ten slotte mag de arts geen fouten maken bij de uitvoering van de ingreep. Zijn aansprakelijkheid zal echter wel in het gedrang komen wanneer er sprake is van opzet of nalatigheid. Indien aan deze voorwaarden zijn voldaan, dan worden de medische handelingen van de arts geacht gedekt te zijn door de strafrechtelijke immuniteit Corr. Brussel 27 september 1969, Pas. 1969, III, 115 en P. ARNOU, De strafrechtelijke immuniteit van de medicus. Grondslag en grenzen., Jura Falc , P. ARNOU, De strafrechtelijke immuniteit van de medicus. Grondslag en grenzen., Jura Falc , 433 en P. ARNOU, De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 169, nr R. TAHON, Le consentement de la victime, Rev.dr.pén , P. ARNOU, De strafrechtelijke immuniteit van de medicus. Grondslag en grenzen., Jura Falc , en P. ARNOU, De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, , nr

28 4. Artikel 418 van het Strafwetboek Artikel 418 van het Strafwetboek bepaalt dat schuldig is aan onopzettelijk doden of aan onopzettelijk toebrengen van letsel, hij die het kwaad veroorzaakt door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg, maar zonder het oogmerk om de persoon van een ander aan te randen. Wanneer dus de arts een onopzettelijke fout begaat door gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid in de uitoefening van zijn medische beroepsactiviteit, maakt de arts zich schuldig aan het misdrijf beschreven in artikel 418 van het Strafwetboek. 57 De onopzettelijke slagen en verwondingen moeten hetzij de dood 58, hetzij een letsel 59 tot gevolg hebben. De lichtste fout is voldoende om de strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer in te roepen (culpa levissima). Deze fout zal in abstracto worden beoordeeld: de handelingen van de arts worden vergeleken met die van een normaal, zorgvuldig en oplettend geneesheer van dezelfde specialisatie en in dezelfde situatie. Dit laatste vloeit voort uit de algemene zorgvuldigheidsplicht die oplegt dat de arts zicht dient te gedragen zoals een normaal, voorzichtig en oplettende arts. Bovendien moeten ook de omstandigheden waarin het medisch ongeval plaatsvond in beschouwing worden genomen (een universitair ziekenhuis valt niet te vergelijken met een veldhospitaal, waardoor de arts geplaatst in de laatstvermelde omstandigheden minder streng zal beoordeeld worden). Verder dient de arts te handelen in het licht van de huidige stand van de wetenschap. Het werken met verouderde apparatuur, instrumenten of technieken maken een fout uit, en brengen de strafrechtelijke aansprakelijkheid van de arts in kwestie met zich mee. 60 Ten slotte dient er een causaal verband te bestaan tussen de fout van de arts en de dood of het letsel. Dat de fout niet de enige oorzaak is van de dood of het letsel is niet relevant, maar een direct en zeker verband is wel vereist Artikel 418 Strafwetboek. 58 Artikel 419 Strafwetboek. 59 Artikel 420 Strafwetboek 60 P. ARNOU, De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer, in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (eds.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, , nr Rb. Turnhout 6 februari 1984, Vl.T.Gez. 1987, 386, noot T. VANSWEEVELT. 19

Factsheet De aansprakelijkheid van de arts

Factsheet De aansprakelijkheid van de arts Factsheet De aansprakelijkheid van de arts Algemeen Als u vermoedt dat een beroepsbeoefenaar uw rechten heeft geschonden, kunt u hem of de zorginstelling waarbinnen hij werkt aansprakelijk stellen. Volgens

Nadere informatie

WET MEDISCHE ONGEVALLEN

WET MEDISCHE ONGEVALLEN WET MEDISCHE ONGEVALLEN Thierry VANSWEEVELT Hoogleraar Universiteit Antwerpen Advocaat Dewallens & partners Thierry.vansweevelt@ua.ac.be University of Antwerp/ Law firm Dewallens & partners KLASSIEK FOUTSYSTEEM

Nadere informatie

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND. Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND. Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen INHOUD I. De begrippen burgerlijke aansprakelijkheid en strafrechtelijke II. Twee concrete

Nadere informatie

Vergoedingsvoorwaarden van het Fonds voor de Medische Ongevallen

Vergoedingsvoorwaarden van het Fonds voor de Medische Ongevallen Vergoedingsvoorwaarden van het Fonds voor de Medische Ongevallen Steven Lierman Ondervoorzitter beheerscomité FMO KU Leuven, UA Vergoedingsvoorwaarden van het Fonds voor de Medische Ongevallen 1 1. Krachtlijnen

Nadere informatie

Burgerlijke aansprakelijkheid in schoolverband

Burgerlijke aansprakelijkheid in schoolverband Burgerlijke aansprakelijkheid in schoolverband Prof. dr. Alois VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen 1 BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID EN STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID A. Begrip burgerlijke

Nadere informatie

Het advies van de accountant of belastingconsulent en de rechtsdwaling in strafzaken

Het advies van de accountant of belastingconsulent en de rechtsdwaling in strafzaken Het advies van de accountant of belastingconsulent en de rechtsdwaling in strafzaken J. VAN DROOGBROECK De accountant en de belastingconsulent verstrekken adviezen aan de onderneming die hem tewerkstelt

Nadere informatie

Meer info inzake aansprakelijkheid VZW en haar bestuurders

Meer info inzake aansprakelijkheid VZW en haar bestuurders Meer info inzake aansprakelijkheid VZW en haar bestuurders DE BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID De persoon die schade aan iemand anders veroorzaakt, is verplicht die te herstellen. Hierbij wordt een onderscheid

Nadere informatie

HET FONDS MEDISCHE ONGEVALLEN. Jo DE COCK Administrateur-generaal RIZIV KVK 18 juni 2013

HET FONDS MEDISCHE ONGEVALLEN. Jo DE COCK Administrateur-generaal RIZIV KVK 18 juni 2013 HET FONDS MEDISCHE ONGEVALLEN Jo DE COCK Administrateur-generaal RIZIV KVK 18 juni 2013 OVERZICHT Wanneer werd het Fonds opgericht? Waarom werd het Fonds opgericht? Huidige situatie Bijzonderheden en doelstellingen

Nadere informatie

Prioritaire voertuigen

Prioritaire voertuigen Prioritaire voertuigen Wat doet de politierechtbank ermee? Kathleen Stinckens Rechter in de politierechtbank Leuven Inleiding Zonder ongeval Met ongeval Voor de burgerlijke rechtbank Voor de strafrechtbank

Nadere informatie

Hoe omgaan met zorgkundigen en vertegenwoordigers op ok. Een standpunt

Hoe omgaan met zorgkundigen en vertegenwoordigers op ok. Een standpunt Hoe omgaan met zorgkundigen en vertegenwoordigers op ok. Een standpunt Blankenberge 27 maart 2009 Jan Vande Moortel Lector en advocaat AXIOMA S 1. We leven in een rechtsstaat 2. De wet is niet altijd zoals

Nadere informatie

Juridische aspecten van verpleegkundige handelingen

Juridische aspecten van verpleegkundige handelingen Juridische aspecten van verpleegkundige handelingen Gent, 1 oktober 2009 Jan Vande Moortel Lector en advocaat AXIOMA S 1. We leven in een rechtsstaat 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten zijn We

Nadere informatie

De aansprakelijkheid van de aannemer DEEL I: De contractuele aansprakelijkheid

De aansprakelijkheid van de aannemer DEEL I: De contractuele aansprakelijkheid De aansprakelijkheid van de aannemer DEEL I: De contractuele aansprakelijkheid FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E info@forumadvocaten.be W www.forumadvocaten.be

Nadere informatie

Mevrouw K. Feyen. Geachte mevrouw Feyen,

Mevrouw K. Feyen. Geachte mevrouw Feyen, Mevrouw K. Feyen karen.feyen@gmail.com Datum: 18 mei 2012 Betreft: Advies met betrekking tot de professionele aansprakelijkheid van de ziekenhuisfysici Ons kenmerk: Belgische Vereniging voor Ziekenhuisfysici

Nadere informatie

Contracten: basisbeginselen. Door Mr. Franky De Mil Advocaat-vennoot bij Pure Advocaten

Contracten: basisbeginselen. Door Mr. Franky De Mil Advocaat-vennoot bij Pure Advocaten Contracten: basisbeginselen Door Mr. Franky De Mil Advocaat-vennoot bij Pure Advocaten Introductie Van der Gucht Advocaten Pure Advocaten Voskenslaan 34 9000 Gent Doel: basisbeginselen Contracten (principes

Nadere informatie

De aansprakelijkheid van de CB-arts

De aansprakelijkheid van de CB-arts De aansprakelijkheid van de CB-arts Raf Van Goethem Advocaat Dewallens & partners Overzicht 1. Algemene inleiding 2. Bevoegdheden van verpleegkundigen tot toedienen van vaccins 3. De aansprakelijkheid

Nadere informatie

Juridische verantwoordelijkheden /aansprakelijkheid van de preventieadviseur

Juridische verantwoordelijkheden /aansprakelijkheid van de preventieadviseur Juridische verantwoordelijkheden /aansprakelijkheid van de preventieadviseur dr. Vanessa Verdeyen Docent sociaal recht & zorgrecht Vrijwillig wetenschappelijk medewerker Instituut Sociaal Recht, KULeuven

Nadere informatie

HIV, aids en recht Een juridisch overzicht. Nick van Gelder Vorser Medisch Recht UA Advocaat Monard D Hulst

HIV, aids en recht Een juridisch overzicht. Nick van Gelder Vorser Medisch Recht UA Advocaat Monard D Hulst HIV, aids en recht Een juridisch overzicht Nick van Gelder Vorser Medisch Recht UA Advocaat Monard D Hulst 1 Inleiding en overzicht 1. Recht op behandeling en informed consent 2. Aansprakelijkheidskwesties

Nadere informatie

Juridische kanttekeningen rond maaltijdzorg. Jan Vande Moortel Advamo Arteveldehogeschool Gent

Juridische kanttekeningen rond maaltijdzorg. Jan Vande Moortel Advamo Arteveldehogeschool Gent Juridische kanttekeningen rond maaltijdzorg Jan Vande Moortel Advamo Arteveldehogeschool Gent WIE HEEFT BESLISSINGSRECHT? De patiënt Is hij nog bekwaam? Wie bepaalt de bekwaamheid? Zijn vertegenwoordiger

Nadere informatie

BESCHERMING TEGEN AANSPRAKELIJKHEID: TIJDENS EN NA DE CARRIERE

BESCHERMING TEGEN AANSPRAKELIJKHEID: TIJDENS EN NA DE CARRIERE BESCHERMING TEGEN AANSPRAKELIJKHEID: TIJDENS EN NA DE CARRIERE Thierry VANSWEEVELT Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen Advocaat Dewallens & partners Voorzitter AHLEC (www.ahlec.be) 1 LOKET VOOR KLACHTEN

Nadere informatie

medische verzekeringen sinds 1944 AMMA VERZEKERINGEN Burgerlijke beroepsaansprakelijkheid loontrekkende verpleegkundigen

medische verzekeringen sinds 1944 AMMA VERZEKERINGEN Burgerlijke beroepsaansprakelijkheid loontrekkende verpleegkundigen AMMA VERZEKERINGEN Burgerlijke beroepsaansprakelijkheid loontrekkende verpleegkundigen medische verzekeringen sinds 1944 onderlinge verzekeringsonderneming toegelaten door de Commissie voor het Bank-,

Nadere informatie

schuldig? De grenzen van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid binnen goede zorg medisch-ethisch colloquium 07/12/2016 Emmaüs vzw

schuldig? De grenzen van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid binnen goede zorg medisch-ethisch colloquium 07/12/2016 Emmaüs vzw schuldig? De grenzen van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid binnen goede zorg medisch-ethisch colloquium 07/12/2016 Emmaüs vzw Luc Baetens bedrijfsjurist-coördinator AANSPRAKELIJKHEID Zorg voor

Nadere informatie

Nr. C F M. A., Mr. Cécile Draps, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. L. N., 2. D. M..

Nr. C F M. A., Mr. Cécile Draps, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. L. N., 2. D. M.. 14 december 2001 C.98.0469.F/1 Nr. C.98.0469.F M. A., Mr. Cécile Draps, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. L. N., 2. D. M.. HET HOF, Gehoord het verslag van raadsheer Storck en op de conclusie

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 1 FEBRUARI 2011 P.10.1335.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.10.1335.N 1. D. L. M. D., beklaagde, 2. D. A., civielrechtelijk aansprakelijke partij, 3. T. D., civielrechtelijk aansprakelijke partij,

Nadere informatie

We leven in een rechtsstaat

We leven in een rechtsstaat Juridische aspecten bij het klaarzetten en toedienen van medicatie in de thuisverpleging Oostende, 29 maart 2011 Jan Vande Moortel Juridisch adviseur NVKVV www.advamo.com We leven in een rechtsstaat Bescherming

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 28 APRIL 2015 P.14.1623.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.14.1623.N L M R V, inverdenkinggestelde, eiseres, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor

Nadere informatie

Trends binnen de verschillende pijlers van diabeteszorg = prikkels tot gedeelde kwaliteitszorg

Trends binnen de verschillende pijlers van diabeteszorg = prikkels tot gedeelde kwaliteitszorg Trends binnen de verschillende pijlers van diabeteszorg = prikkels tot gedeelde kwaliteitszorg Gent, 8 november 2011 Jan Vande Moortel Advocaat Lector recht en ethiek Wie is verantwoordelijk en waarvoor?

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE Woord vooraf Inhoudsopgave 7 Verhouding straf(proces)recht - aansprakelijkheidsrecht Strafrechtelijke en civielrechtelijke fout

INHOUDSOPGAVE Woord vooraf Inhoudsopgave 7 Verhouding straf(proces)recht - aansprakelijkheidsrecht Strafrechtelijke en civielrechtelijke fout INHOUDSOPGAVE Woord vooraf 5 Inhoudsopgave 7 I. Verhouding straf(proces)recht - aansprakelijkheidsrecht 13 A. Strafrechtelijke en civielrechtelijke fout 13 1. Cass., 15 mei 1941 (het steenbakkersarrest)

Nadere informatie

Aansprakelijkheid en bevoegdheid van de vroedvrouw. Bornem 18 oktober 2012 20 oktober 2012. Jan Vande Moortel Lector en advocaat

Aansprakelijkheid en bevoegdheid van de vroedvrouw. Bornem 18 oktober 2012 20 oktober 2012. Jan Vande Moortel Lector en advocaat Aansprakelijkheid en bevoegdheid van de vroedvrouw Bornem 18 oktober 2012 20 oktober 2012 Jan Vande Moortel Lector en advocaat 1. We leven in een rechtsstaat 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten

Nadere informatie

Informatiefiche. Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon

Informatiefiche. Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon Informatiefiche Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon VERANTWOORDELIJKHEID Een (ernstig) arbeidsongeval leidt zowel tot strafrechtelijke verantwoordelijkheid als burgerlijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke

Nadere informatie

Medische aansprakelijkheid en de beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor medische beroepen.

Medische aansprakelijkheid en de beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor medische beroepen. Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014 Medische aansprakelijkheid en de beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor medische beroepen. Masterproef van de opleiding Master in

Nadere informatie

Medische aansprakelijkheid Een dagelijkse praktijk?

Medische aansprakelijkheid Een dagelijkse praktijk? Medische aansprakelijkheid Een dagelijkse praktijk? Dr. Tom Thomas Verzekeringsgeneeskunde en Medische expertise 2 maart 2011 Inhoud Medische aansprakelijkheid Soorten Constitutieve elementen Medisch ongeval

Nadere informatie

MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING

MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING Faculteit rechtsgeleerdheid Academiejaar 2010-2011 MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING Masterproef van de opleiding Master in de Rechten AERSSENS ELINE 00601978 Major Burgerlijk Recht Promotor: Prof.

Nadere informatie

UITVOEREN VAN WERKEN IN BELGIE Aandachtspunten bij de aannemingsovereenkomst

UITVOEREN VAN WERKEN IN BELGIE Aandachtspunten bij de aannemingsovereenkomst UITVOEREN VAN WERKEN IN BELGIE Aandachtspunten bij de aannemingsovereenkomst NKVK 13 oktober 2015 Lore Derdeyn Overzicht 1. Bewijs van de aannemingsovereenkomst 2. Belangrijke clausules van de aannemingsovereenkomst

Nadere informatie

Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen

Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E info@forumadvocaten.be W www.forumadvocaten.be Inleiding

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 13 JUNI 2005 S.04.0109.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. S.04.0109.N.- B. J., eiser, vertegenwoordigd door Mr. Huguette Geinger, advocaat bij het Hof van Cassatie, kantoor houdende te 1000 Brussel,

Nadere informatie

Voorwoord. Materieel strafrecht. Inleiding. 2 Bronnen van strafrecht 3 Voorwaarden voor strafbaarheid. De menselijke gedraging

Voorwoord. Materieel strafrecht. Inleiding. 2 Bronnen van strafrecht 3 Voorwaarden voor strafbaarheid. De menselijke gedraging Inhoud Voorwoord 9 Deel I Materieel strafrecht 11 1 Strafrecht 2 Bronnen van strafrecht 3 Voorwaarden voor strafbaarheid 13 13 14 18 I 4 5 II 6 7 8 9 10 11 De menselijke gedraging De gedraging Causaal

Nadere informatie

ARBEIDSVEILIGHEID EN AANSPRAKELIJKHEID

ARBEIDSVEILIGHEID EN AANSPRAKELIJKHEID ARBEIDSVEILIGHEID EN AANSPRAKELIJKHEID Gouverneur Roppesingel 15 bus 1.2 (B) 3500 Hasselt T +32 11 36 09 71 F +32 11 36 08 15 steven.renette@mploy.be ERNSTIG ARBEIDSONGEVAL 1. ERNSTIG ARBEIDSONGEVAL Arbeidsongeval:

Nadere informatie

Amsterdam Centre for Insurance Studies (ACIS) De opzetclausule in aansprakelijkheidsverzekeringen

Amsterdam Centre for Insurance Studies (ACIS) De opzetclausule in aansprakelijkheidsverzekeringen Amsterdam Centre for Insurance Studies (ACIS) De opzetclausule in aansprakelijkheidsverzekeringen Prof. dr. M.L. Hendrikse Inleiding: de aard van de aansprakelijkheidsverzekering (1) Art. 7:952 BW (eigen

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 22 JUNI 2009 C.08.0546.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C.08.0546.N 1. V.R., en 2. V.A., eisers, vertegenwoordigd door mr. Willy van Eeckhoutte, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor

Nadere informatie

De positie van de hulpverlener in welzijnsvoorzieningen: geprangd tussen aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid.

De positie van de hulpverlener in welzijnsvoorzieningen: geprangd tussen aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid. De positie van de hulpverlener in welzijnsvoorzieningen: geprangd tussen aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid. Deel I : Juridisch luik: de figuur van aansprakelijkheid en schuldig verzuim in de hulpverlening

Nadere informatie

PROEF 2. Reeks Gezondheidsrecht. Redactie: Tom Balthazar, Filip Dewallens en Thierry Vansweevelt (Voorzitter)

PROEF 2. Reeks Gezondheidsrecht. Redactie: Tom Balthazar, Filip Dewallens en Thierry Vansweevelt (Voorzitter) Reeks Gezondheidsrecht Redactie: Tom Balthazar, Filip Dewallens en Thierry Vansweevelt (Voorzitter) VERGOEDING VAN SLACHTOFFERS VAN MEDISCHE ONGEVALLEN Praktijkgerichte analyse van de wet van 31 maart

Nadere informatie

De beroepsaansprakelijkheid van artsen. Eddy Mullens 8 februari 2014

De beroepsaansprakelijkheid van artsen. Eddy Mullens 8 februari 2014 De beroepsaansprakelijkheid van artsen Eddy Mullens 8 februari 2014 Inhoudstafel Wat is een verzekeringscontract? Aansprakelijkheid? Soorten aansprakelijkheid Fonds medische ongevallen Tijdsgebonden karakter

Nadere informatie

Rolnummer 4237. Arrest nr. 33/2008 van 28 februari 2008 A R R E S T

Rolnummer 4237. Arrest nr. 33/2008 van 28 februari 2008 A R R E S T Rolnummer 4237 Arrest nr. 33/2008 van 28 februari 2008 A R R E S T In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 34, 2, van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gesteld door

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 9 APRIL 2019 P.18.1208.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.18.1208.N W A V, beklaagde, eiser, met als raadsman mr. Tom De Clercq, advocaat bij de balie Gent. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het

Nadere informatie

WAT NA EEN MEDISCH ONGEVAL? Fonds voor Medische ongevallen

WAT NA EEN MEDISCH ONGEVAL? Fonds voor Medische ongevallen WAT NA EEN MEDISCH ONGEVAL? Fonds voor Medische ongevallen Welkom Als u van oordeel bent het slachtoffer te zijn van schade als gevolg van gezondheidszorg in het ziekenhuis, zijn er een aantal pistes

Nadere informatie

Hulpverleningszones: tijd voor een zonaal verhaal 21 november 2016

Hulpverleningszones: tijd voor een zonaal verhaal 21 november 2016 Hulpverleningszones: tijd voor een zonaal verhaal 21 november 2016 #vvsgbwcongres Aansprakelijkheid van zonepersoneel Geert Vandenwijngaert #vvsgbwcongres De aansprakelijkheid van en voor de personeelsleden

Nadere informatie

Misdrijven en sancties in de Wegverkeerswet

Misdrijven en sancties in de Wegverkeerswet Misdrijven en sancties in de Wegverkeerswet Patrick ARNOU Martine DE BUSSCHER KLUWER RECHTSWETENSCHAPPEN BELGIÉ ' VERKORT GECITEERDE WETGEVING VERKORT GECITEERDE LITERATUUR XVII XXI DEEL I. DEFINITIE VAN

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 4 NOVEMBER 2014 P.13.1253.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.13.1253.N A B, burgerlijke partij, eiseres, met als raadsman mr. Stijn De Meulenaer, advocaat bij de balie te Gent, met kantoor te

Nadere informatie

RECHTSPRAAK- EN WETGEVINGSBUNDEL GEZONDHEIDSRECHT

RECHTSPRAAK- EN WETGEVINGSBUNDEL GEZONDHEIDSRECHT Reeks Recht en Gezondheidszorg - Nr. 7 RECHTSPRAAK- EN WETGEVINGSBUNDEL GEZONDHEIDSRECHT Tweede editie, September 1998 Thierry VANSWEEVELT Hoofddocent Universiteit Antwerpen (UIA) INHOUDSTAFEL Woord vooraf

Nadere informatie

Wat na een medisch ongeval?

Wat na een medisch ongeval? Wat na een medisch ongeval? Fonds voor Medische ongevallen Versie juni 2017 - objectid 10641 vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt, www.jessazh.be Vragen over het Fonds voor Medische ongevallen

Nadere informatie

Artikel 3:40 Een besluit treedt niet in werking voordat het is bekendgemaakt.

Artikel 3:40 Een besluit treedt niet in werking voordat het is bekendgemaakt. Wetgeving Algemene wet bestuursrecht Artikel 1:3 1. Onder besluit wordt verstaan: een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling. 2. Onder beschikking

Nadere informatie

Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland

Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen Rechtswaarborgen in een herijkte welvaartsstaat 'Herijking van de rechtsstaat' en het Nederlandse recht Culpa in

Nadere informatie

Welke verzekeringen dien ik af te sluiten als erkend arts? Michel F. Vanheule 29 november 2014

Welke verzekeringen dien ik af te sluiten als erkend arts? Michel F. Vanheule 29 november 2014 Welke verzekeringen dien ik af te sluiten als erkend arts? Michel F. Vanheule 29 november 2014 Inhoudstafel Wat is een verzekeringscontract? Waarom moet ik als arts verzekerd zijn? Aansprakelijkheid? Soorten

Nadere informatie

Reanimatie & Recht. mr. Bob Berkemeier Letselschade adviseur Maassen Letseldesk

Reanimatie & Recht. mr. Bob Berkemeier Letselschade adviseur Maassen Letseldesk Reanimatie & Recht zorgvuldig balanceren tussen hulpverleningsplicht en zelfbeschikkingsrecht mr. Bob Berkemeier Letselschade adviseur Maassen Letseldesk Hulpverleningsplicht Verankerd in: Millennia van

Nadere informatie

De contractuele uitsluiting en beperking van de tienjarige aansprakelijkheid van de architect (Cass. 5 september 2014)

De contractuele uitsluiting en beperking van de tienjarige aansprakelijkheid van de architect (Cass. 5 september 2014) De contractuele uitsluiting en beperking van de tienjarige aansprakelijkheid van de architect (Cass. 5 september 2014) FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95

Nadere informatie

AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VME EN DE SYNDICUS IN HET APPARTEMENTSRECHT.

AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VME EN DE SYNDICUS IN HET APPARTEMENTSRECHT. AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VME EN DE SYNDICUS IN HET APPARTEMENTSRECHT. Wie is aansprakelijk voor schadegevallen en hoe kan deze aansprakelijkheid worden vermeden? Een mede-eigenaar in een appartementsgebouw

Nadere informatie

Een standpunt over de burgerlijke aansprakelijkheid van bestuurders van een V.Z.W. in de sportwereld

Een standpunt over de burgerlijke aansprakelijkheid van bestuurders van een V.Z.W. in de sportwereld www.vdelegal.be Een standpunt over de burgerlijke aansprakelijkheid van bestuurders van een V.Z.W. in de sportwereld Brussel, 24 november 2003 Johan VANDEN EYNDE Advocaat Vanden Eynde Legal Avenue de la

Nadere informatie

Wat na een medisch ongeval?

Wat na een medisch ongeval? Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 30 81 11 Wat na een medisch ongeval? Fonds voor Medische ongevallen

Nadere informatie

RECHTSBIJSTAND. Hoofdstuk 5. Art.21. Voorafgaandelijke bepaling

RECHTSBIJSTAND. Hoofdstuk 5. Art.21. Voorafgaandelijke bepaling Hoofdstuk 5 RECHTSBIJSTAND Voorafgaandelijke bepaling Gewaarborgd schadegeval Art.21 De bepalingen van de overige hoofdstukken van deze overeenkomst zijn van toepassing op Rechtsbijstand voor zover ze

Nadere informatie

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE ARCHITECT VERBONDEN DOOR EEN ARBEIDSOVEREENKOMST

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE ARCHITECT VERBONDEN DOOR EEN ARBEIDSOVEREENKOMST BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE ARCHITECT VERBONDEN DOOR EEN ARBEIDSOVEREENKOMST 1) Omschrijving van de arbeidsovereenkomst Artikel 3 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten

Nadere informatie

VERGOEDING VAN SLACHTOFFERS VAN MEDISCHE ONGEVALLEN

VERGOEDING VAN SLACHTOFFERS VAN MEDISCHE ONGEVALLEN VERGOEDING VAN SLACHTOFFERS VAN MEDISCHE ONGEVALLEN Reeks Gezondheidsrecht Redactie: Tom Balthazar Filip Dewallens Thierry Vansweevelt (voorzitter) VERGOEDING VAN SLACHTOFFERS VAN MEDISCHE ONGEVALLEN Praktijkgerichte

Nadere informatie

Conventie. Rechtsbijstandsverzekering van Generali Belgium NV

Conventie. Rechtsbijstandsverzekering van Generali Belgium NV Conventie De duur van de verzekeringsovereenkomst wordt vastgesteld in de bijzondere voorwaarden. Hij kan niet langer zijn dan één jaar. Op elke jaarlijkse vervaldag wordt de verzekeringsovereenkomst stilzwijgend

Nadere informatie

Zeg ik het of zeg ik het niet?

Zeg ik het of zeg ik het niet? Zeg ik het of zeg ik het niet? De praktijk van het beroepsgeheim Vijand of bondgenoot van de triade? Prof. Frank Hutsebaut Ter inleiding Kernvraag: hoe zorgvuldig communiceren in het kader van de triade

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 26 APRIL 2018 C.17.0578.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C.17.0578.N 1. BALOISE BELGIUM nv, met zetel te 2600 Antwerpen (Berchem), Posthofbrug 16, 2. AG INSURANCE nv, met zetel te 1000 Brussel,

Nadere informatie

Bestuurder zijn is niet vrijblijvend.

Bestuurder zijn is niet vrijblijvend. Bestuurder zijn is niet vrijblijvend. Ook in België wordt de verantwoordelijkheid van bestuurders met de dag belangrijker. Nieuwe wetgeving en procedures verplichten bestuurders om meer dan ooit bewust

Nadere informatie

Inleiding. Het systeem II 15. Causaal verband Relativiteit Groepsaansprakelijkheid. Aansprakelijkheid voor personen

Inleiding. Het systeem II 15. Causaal verband Relativiteit Groepsaansprakelijkheid. Aansprakelijkheid voor personen Inhoud I 1 2 Deel 1 II 3 4 5 6 7 8 9 10 III 11 12 13 14 15 Inleiding Aansprakelijkheidsrecht Het systeem Vestiging Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig handelen (art. 6:162 BW) Onrechtmatige daad

Nadere informatie

DE VERGOEDING VAN SCHADE ALS GEVOLG VAN GEZONDHEIDSZORGEN

DE VERGOEDING VAN SCHADE ALS GEVOLG VAN GEZONDHEIDSZORGEN Academiejaar 2008-09 DE VERGOEDING VAN SCHADE ALS GEVOLG VAN GEZONDHEIDSZORGEN Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Judith Demeyer 20040472 Major Burgerlijk recht en Strafrecht

Nadere informatie

1 Inleiding. Infofiche J010 04/2017. Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon 1/5

1 Inleiding. Infofiche J010 04/2017. Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon 1/5 Infofiche J010 04/2017 Verantwoordelijkheid van de bevoegde persoon 1 Inleiding Deze fiche is bedoeld om de (wettelijke) taken van zowel de bevoegde persoon die wordt aangewezen door de werkgever die de

Nadere informatie

Publieke en non-profitsector, interne controle en deugdelijk bestuur: een efficiënter bestuur en meer betrouwbare financiële stromen

Publieke en non-profitsector, interne controle en deugdelijk bestuur: een efficiënter bestuur en meer betrouwbare financiële stromen Journée d études - Studiedag Publieke en non-profitsector, interne controle en deugdelijk bestuur Secteurs public et non marchand, contrôle interne et bonne gouvernance 17.10.2008 Studiedag - Journée d

Nadere informatie

Beroepsgeheim Ontwerp tot wijziging van artikel 458bis van het Strafwetboek

Beroepsgeheim Ontwerp tot wijziging van artikel 458bis van het Strafwetboek Beroepsgeheim Ontwerp tot wijziging van artikel 458bis van het Strafwetboek Doc: a135005 Tijdschrift: 135 Datum: 17/09/2011 Origine: NR Thema's: Beroepsgeheim Kwetsbare personen Mishandeling van een kind,

Nadere informatie

Beknopte inhoudstafel

Beknopte inhoudstafel REVEVR_VB_13001_2013.book Page V Monday, August 5, 2013 9:32 AM Beknopte inhoudstafel Een gedetailleerde inhoudsopgave vindt u bij het begin van elk deel p. Algemene inleiding (Herman Nys)...1 I. Wat is

Nadere informatie

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015 Not.nr. : GE45.FJ.4277/14-Sw4 RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015 in de zaak van het openbaar ministerie tegen: Stéphane Michel Christian W., zonder beroep, geboren te Boussu op (

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 2 OKTOBER 2009 C.08.0200.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C.08.0200.F FORTIS INSURANCE BELGIUM, Mr. Antoine De Bruyn, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen P. D. I. RECHTSPLEGING VOOR HET

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 21 DECEMBER 2010 P.10.0213.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.10.0213.N G. R. burgerlijke partij, eiser, vertegenwoordigd door mr. Huguette Geinger, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen T.

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 16 OKTOBER 2012 P.12.0487.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.12.0487.N I ARGENTA ASSURANTIES nv, met zetel te 2018 Antwerpen, Belgiëlei 49-53, vrijwillig tussenkomende partij, eiseres, vertegenwoordigd

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 26 SEPTEMBER 2006 P.05.1663.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.05.1663.N 1. V D F S, beklaagde, met als raadsman Mr. Lieven Diependaele, advocaat bij de balie te Oudenaarde, 2. GARAGE CARROSSERIE

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord. xiii. Lijst van afkortingen. Verkort aangehaalde werken

Inhoudsopgave. Voorwoord. xiii. Lijst van afkortingen. Verkort aangehaalde werken Voorwoord Lijst van afkortingen Verkort aangehaalde werken v xiii xv 1 Inleiding 1 1.1 De Nederlandse strafwetgeving 1 1.2 Ongeschreven recht, verdragsrecht, supranationaal recht 3 1.3 Het Wetboek van

Nadere informatie

MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERINGEN

MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERINGEN FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID FA C U LTEIT R EC H TSG ELEER D H EID MEDISCHE AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERINGEN SCRIPTIE INGEDIEND TOT HET BEHALEN VAN DE ACADEMISCHE GRAAD VAN MASTER IN DE RECHTEN DOOR:

Nadere informatie

Fonds voor de medische ongevallen

Fonds voor de medische ongevallen Fonds voor de medische ongevallen 1 Fonds voor de medische ongevallen Opdrachten Toepassingsgebied Vergoedingsvoorwaarden Raad van bestuur 2 Fonds voor de medische ongevallen Opdrachten 3 Opdrachten van

Nadere informatie

WONDZORG. Wetgeving: verpleging en wondzorg AXIOMA S. 1. We leven in een rechtsstaat. 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten zijn

WONDZORG. Wetgeving: verpleging en wondzorg AXIOMA S. 1. We leven in een rechtsstaat. 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten zijn WONDZORG AXIOMA S 1. We leven in een rechtsstaat Wetgeving: verpleging en wondzorg 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten zijn We leven in een rechtsstaat Bescherming van de titel Bescherming van

Nadere informatie

CLAUSULE 108: BEROEPSAANSPRAKELIJKHEID VAN DE NIET DOOR DE BIV ERKENDE SYNDICUS

CLAUSULE 108: BEROEPSAANSPRAKELIJKHEID VAN DE NIET DOOR DE BIV ERKENDE SYNDICUS CLAUSULE 108: BEROEPSAANSPRAKELIJKHEID VAN DE NIET DOOR DE BIV ERKENDE SYNDICUS De bepalingen die hierna zijn voorzien vullen het lexicon, het hoofdstuk "B.A. Uitbating" en het hoofdstuk "Gemeenschappelijke

Nadere informatie

De positie van de zorgverlener in stafrechtelijke onderzoeken van beweerde medische aansprakelijkheid. Prof. Dr. Sylvie Tack Advocaat.

De positie van de zorgverlener in stafrechtelijke onderzoeken van beweerde medische aansprakelijkheid. Prof. Dr. Sylvie Tack Advocaat. De positie van de zorgverlener in stafrechtelijke onderzoeken van beweerde medische aansprakelijkheid Prof. Dr. Sylvie Tack Advocaat Inleiding Stel, zwangere vrouw bevalt aan 42 weken van zoon met hoog

Nadere informatie

Aansprakelijkheid en BTW in de vzw & de feitelijke vereniging

Aansprakelijkheid en BTW in de vzw & de feitelijke vereniging Aansprakelijkheid en BTW in de vzw & de feitelijke vereniging 1 Wat? A. Inleiding verschillen tussen een feitelijke vereniging en een vzw B. Toegepast: Aansprakelijkheid welk risico lopen leden en bestuur

Nadere informatie

Uw verantwoordelijkheid bij een arbeidsongeval van een uitzendkracht

Uw verantwoordelijkheid bij een arbeidsongeval van een uitzendkracht Uw verantwoordelijkheid bij een arbeidsongeval van een uitzendkracht Bron: Privésector: Wet 10 april 1971 Overheidssector: Wet 3 juli 1967 2 Soorten arbeidsongevallen Op de werkvloer/werf Van en naar het

Nadere informatie

Gelet op de adviesaanvraag ontvangen op 15 januari 2013 namens mevrouw X;

Gelet op de adviesaanvraag ontvangen op 15 januari 2013 namens mevrouw X; ADVIES VERLEEND DOOR HET FONDS VOOR DE MEDISCHE ONGEVALLEN, IN TOEPASSING VAN ARTIKEL 21 VAN DE WET VAN 31 MAART 2010 BETREFFENDE DE VERGOEDING VAN SCHADE ALS GEVOLG VAN GEZONDHEIDSZORG Gelet op de adviesaanvraag

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 3 MAART 2015 P.13.1040.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.13.1040.N UCB nv, met zetel te 1070 Brussel (Anderlecht), Researchlaan 60, beklaagde, eiseres, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist,

Nadere informatie

INHOUD. Voorwoord... v. Hoofdstuk I. De toetsing van sancties door de rechter: algemeen kader Beatrix Vanlerberghe... 1

INHOUD. Voorwoord... v. Hoofdstuk I. De toetsing van sancties door de rechter: algemeen kader Beatrix Vanlerberghe... 1 INHOUD Voorwoord............................................................ v Hoofdstuk I. De toetsing van sancties door de rechter: algemeen kader Beatrix Vanlerberghe............................................

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 25 FEBRUARI 2009 P.08.1594.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.08.1594.F J. R., Mrs. Benoît Lespire, advocaat bij de balie te Luik, en Raphaël Gevers, advocaat bij de balie te Brussel. I. RECHTSPLEGING

Nadere informatie

SEMINARIE 05/05/2018 DE ECONOMISCHE BEROEPEN EN HUN VERANTWOORDELIJKHEID

SEMINARIE 05/05/2018 DE ECONOMISCHE BEROEPEN EN HUN VERANTWOORDELIJKHEID SEMINARIE 05/05/2018 DE ECONOMISCHE BEROEPEN EN HUN VERANTWOORDELIJKHEID Strafrecht Burgerlijk recht Deontologie BURGERLIJK RECHT Of De verhouding tussen 2 personen TWEE SOORTEN CONTRACTUEEL= IN UITVOERING

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 20 JANUARI 2011 C.09.0306.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C.09.0306.F 1. K. J.-P., 2. G. E. Mr. Pierre Van Ommeslaghe, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen WAALS GEWEST, Mr. Antoine De Bruyn,

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 2 JUNI 2015 P.13.1452.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.13.1452.N M N M, beklaagde, eiser, met als raadsman mr. Jozef Robbroeckx, advocaat bij de balie te Antwerpen. I. RECHTSPLEGING VOOR HET

Nadere informatie

Centrum Duurzaam Gebouwbeheer

Centrum Duurzaam Gebouwbeheer Even voorstellen CeDuBo: promotie duurzaam bouwen sinds 2001 CDG : Centrum duurzaam gebouwbeheer Nieuw initiatief, gelanceerd 2015 Ondersteuning gebouwbeheerders www.gebouwbeheerder.be Centrum Duurzaam

Nadere informatie

Beginselen van behoorlijk bestuur. Prof. dr. Ingrid Opdebeek Gewoon hoogleraar bestuursrecht Advocaat

Beginselen van behoorlijk bestuur. Prof. dr. Ingrid Opdebeek Gewoon hoogleraar bestuursrecht Advocaat Beginselen van behoorlijk bestuur Prof. dr. Ingrid Opdebeek Gewoon hoogleraar bestuursrecht Advocaat INHOUD I. Bronnen (tucht)recht II. Begrip beginselen van behoorlijk bestuur III. Overzicht beginselen

Nadere informatie

RECENTE ONTWIKKELINGEN IN HET GEZONDHEIDSRECHT

RECENTE ONTWIKKELINGEN IN HET GEZONDHEIDSRECHT RECENTE ONTWIKKELINGEN IN HET GEZONDHEIDSRECHT RECENTE ONTWIKKELINGEN IN HET GEZONDHEIDSRECHT Herman Nys gewoon hoogleraar medisch recht KU Leuven, adviseur bio-ethiek Europese Commissie (EGE) ISBN 978

Nadere informatie

VZW BEMIDDELING. Bemiddelaar: KBC Insurance Solutions

VZW BEMIDDELING. Bemiddelaar: KBC Insurance Solutions VZW BEMIDDELING Bemiddelaar: KBC Insurance Solutions Verzekeraar : GENERALI BELGIUM Generali Belgium NV - Maatschappelijk Kapitaal 40.000.000,00 EUR - BTW - KBO-nr. (BE) 0403.262.553 - RPR Brussel www.generali.be

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 19 maart 2004 C.03.0037.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C.03.0037.F.- BELGISCHE STAAT, minister van Landsverdediging, Mr. Antoine De Bruyn, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen L. K., Mr.

Nadere informatie

Stra frech c t B rgerli rl j i k j k re c t Deontologie

Stra frech c t B rgerli rl j i k j k re c t Deontologie DE ECONOMISCHE BEROEPEN EN HUN VERANTWOORDELIJKHEID Strafrecht Burgerlijk recht Deontologie BURGERLIJK RECHT Of De verhouding tussen 2 personen TWEE SOORTEN CONTRACTUEEL = IN UITVOERING VAN OVEREENKOMST

Nadere informatie

Beknopte Inhoudstafel

Beknopte Inhoudstafel Beknopte Inhoudstafel Een gedetailleerde inhoudsopgave vindt U bij het begin van elk deel p. Algemene inleiding (Herman Nys)... 1 I. Wat is het recht?... 3 A. Oorsprong en noodzaak van het recht... 3 B.

Nadere informatie

A R R E S T. In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen.

A R R E S T. In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. Rolnummer 2540 Arrest nr. 17/2003 van 28 januari 2003 A R R E S T In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. Het

Nadere informatie

Conventie. Rechtsbijstandsverzekering van Generali Belgium NV

Conventie. Rechtsbijstandsverzekering van Generali Belgium NV Conventie De duur van de verzekeringsovereenkomst wordt vastgesteld in de bijzondere voorwaarden. Hij kan niet langer zijn dan één jaar. Op elke jaarlijkse vervaldag wordt de verzekeringsovereenkomst stilzwijgend

Nadere informatie