Lang zullen we thuis wonen

Transcriptie

1 Datum 6 mei 200 Afdrukdatum Lang zullen we thuis wonen Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm en op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Atriensis b.v.. Atriensis b.v. Insulindelaan 122 Postbus AV Eindhoven T F I E info@atriensis.nl KvK Oost Brabant ABN AMRO

2 Datum 6 mei 200 Inhoudsopgave 1 Vergrijzing en vergroening 3 2 Trias cura 5 3 Positionering corporatie 7 4 Bijlage: Kenmerken vergrijzing 8 2

3 Datum 6 mei Vergrijzing en vergroening Op veel plaatsen in den lande gaat nog steeds veel aandacht uit naar de huisvestingsvraag van starters. Maar hierachter doemt een veel omvangrijker vraagstuk op. Vergrijzing slaat hard toe. Het aantal 65-plussers stijgt van 2,5 miljoen tot 4,0 miljoen in De zogenaamde dubbele vergrijzing het aantal 80-plusssers- stijgt in deze periode nog explosiever: van zo n 0,6 miljoen tot maar liefst 1,5 miljoen. Figuur Aantal 65- en 80-plussers (CBS) 3 Wat betekent dit voor woningcorporaties? Het Besluit beheer sociale huursector (BBSH) positioneert huisvesting voor ouderen nadrukkelijk als prestatieveld voor woningcorporaties. De praktijk toont echter dat invulling van deze opgave één lange zoektocht oplevert. Regelgeving is ontoereikend, niet duidelijk of transformeert langzaam. Bijvoorbeeld de invoering van de WMO. De introductie van marktwerking in de zorg. Of de trage implementatie van de Wet toelating zorginstellingen (WTZi). Deze wet voorziet in scheiding van wonen en zorg, cruciaal voor samenwerking tussen corporaties en zorginstellingen. Problematisch is ook het beperkte perspectief in tijd en financiën van de voor corporaties onmisbare samenwerkingspartners op de terreinen zorg en welzijn.

4 Datum 6 mei 200 Woningcorporaties dragen bij aan de realisatie van huisvesting voor ouderen, gehandicapten en personen die zorg of begeleiding behoeven door: Het bouwen en exploiteren van woonzorgcomplexen en de daarbij behorende gemeenschappelijke ruimten en fysieke zorginfrastructuur, van projecten voor begeleid wonen en van vastgoed met een woon- of verblijffunctie voor de bewoners van instellingen in de verzorging, verpleging of opvang Het leveren van een bijdrage aan de totstandkoming van arrangementen met betrekking tot wonen, zorg- en dienstverlening, die zoveel mogelijk het zelfstandig wonen bevorderen Besluit beheer sociale huursector (BBSH), artikel 12b 4 Jaarverslagen van corporaties sommen waslijsten aan initiatieven op. Woningaanpassingen, samenwerking met thuiszorgorganisaties, domotica, serviceabonnementen met gemak als onderlegger, ontwikkeling van specifieke woonruimte voor ouderen en zorgsteunpunten. Een overvloed aan initiatieven, waarbij corporaties vaak meeliften met lokale initiatieven. Daardoor is het draagvlak groot. Toch is zelden duidelijk in hoeverre die initiatieven afdoende aansluiten bij de kwantitatieve en kwalitatieve lokale opgave. Is het genoeg en effectief? De corporatie is eerder speelbal dan spelmaker. Het ontbreekt aan een onderlegger. Hoe groot is de opgave in de tijd? En hoe ziet die opgave er kwalitatief uit? Welke rol is weggelegd voor de corporatie en welke voor de samenwerkingspartners? En beschikken corporatie en partners over een gedeelde visie op wonen, zorg en welzijn?

5 Datum 6 mei Trias cura 5 De analogie met de klimaatcrisis helpt om visie op vergrijzing vorm te geven. De alom bekende trias energetica gebiedt om eerst de energiebehoefte terug te dringen. Duurzame energie zorgt vervolgens voor de resterende en verminderde energiebehoefte. Om het niet duurzame deel te dekken zijn tenslotte de traditionele installaties op basis van fossiele brandstoffen erg zuinig en efficiënt. Hoe zit dat dan met vergrijzing en de bijbehorende stijgende zorgbehoefte? De trias cura als ordenend principe. Allereerst de basis. Voorkom de zorgvraag bij de bewoner of stel deze uit. Als de zorgbehoefte dan toch ontstaat, speelt de vraag of de bewoner ofwel inmiddels cliënt zelfredzaam blijft met of zonder hulp van mantelzorgers. Als dit uiteindelijk ook niet meer toereikend blijkt, is het zaak om professionele zorg zo efficiënt mogelijk aan de cliënt te verlenen. Deze trias cura komt tegemoet aan het uitgangspunt om mensen zo optimaal mogelijk de regie over hun eigen leven te laten behouden. Natuurlijk is hiermee de betaalbaarheid van zorg tegelijk gebaat. Via actief beleid om wonen, zorg en welzijn meer te integreren, maatschappelijke participatie te stimuleren, en de meest kwetsbaren te beschermen, wil het kabinet vorm geven aan een integrale benadering. Daarin wordt vergrijzing niet beschouwd als een probleem, maar als een maatschappelijk goed. Staatssecretaris Bussemaker in een brief aan de Tweede Kamer, oktober 2007 Afstel of uitstel Het eerste stadium. Over welke mogelijkheden beschikken corporaties om uitstel of afstel van zorgbehoefte te bewerkstelligen? Bekend is dat verhuisgeneigdheid met het stijgen der jaren afneemt. Zo lang mogelijk thuis blijven wonen? Een veilige woonomgeving en woning vormen basisvoorwaarden voor afstel of uitstel van de zorgvraag. Signaleren van onveilige situaties in en rond de woning plus het verhelpen hiervan. Sporten en actief deelnemen aan de samenleving. Leefbaarheid is de andere succesfactor. Vereenzaming vormt een van de grootste problemen onder ouderen. Steeds meer mensen uit het sociale netwerk vallen weg en de actieradius neemt permanent af. Signalering van vereenzaming en verwaarlozing. Adequate doorverwijzing. Ontmoetingsmogelijkheden en voorzieningen voor activering. Duurzaam En dan komt het moment dat de zorgbehoefte ontstaat. Het tweede stadium. Zelfredzaamheid zonder professionele hulp en zonder gedwongen verhuizing heeft de absolute voorkeur. Voorbeelden? Allereerst bieden technologische ontwikkelingen veel mogelijkheden. Slimme toiletten, keukens, bedden en douches. Allerlei hulpmiddelen bij het verplaatsen, veiligheid, medicijntoediening of communicatie op afstand met hulpverleners.

6 Datum 6 mei 200 Voorzieningen voor mantelzorgers: van logeerruimte tot aan kangoeroewoningen in de achtertuin. Complexer is voor corporaties de vraag hoe de capaciteit aan mantelzorgers en vrijwilligers op peil te krijgen en vervolgens te houden. Familie, vrijwilligers of zelfs andere mensen met een zorgvraag. Mensen aanspreken op hun mogelijkheden en niet op hun beperkingen. Efficiënt 6 Uiteindelijk ontstaat toch het moment dat zorg door professionals vereist is. Het derde en laatste stadium. In sommige situaties blijft gedwongen verhuizing gelukkig achterwege. In oudere woningen is ingrijpende woningaanpassing meestal een must. Niet alleen voor de zorgbehoeftige, maar ook voor de zorgverlener. Een beeld-spraakverbinding met zorgverleners vermindert het aantal huisbezoeken. Instandhouding van het sociale netwerk is hier trouwens ook mee gebaat. ICT maakt het op afstand verlenen van zorg mogelijk: telemedicine. In andere situaties dwingt de toegenomen zorgbehoefte wel tot verhuizing. Decennialang lang lag de claim op huisvesting voor wonen én zorg bij instellingen voor verpleging en verzorging. Momenteel wonen ruim honderdduizend ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Zorgverlening is hier onlosmakelijk aan de woonvorm verbonden. Deze capaciteit neemt niet toe. Hierdoor stijgt vanzelf de gemiddelde leeftijd en de zorgbehoefte. Er ontstaat meer en meer behoefte aan doelgroepgerichte huisvesting. Denk aan dagopvang, reguliere verzorgingshuisplaatsen, somatische en psychogeriatrische cliënten, zorghotels voor korte opvang of hospices. Ouderen wonen er steeds korter. Geregeld is interne verhuizing noodzakelijk. De zorgbehoefte verandert snel en de zorgverlening is niet van de woonvorm te ontkoppelen. Wel vindt ontkoppeling van de componenten wonen en zorg plaats in financiering. Hiermee ligt samenwerking voor de hand tussen zorginstellingen en woningcorporaties. Het vastgoed dient gericht te zijn op de efficiency van de professionele zorgverlening. De kosten van zorg zijn nu eenmaal een veelvoud van de vastgoedlasten. Maar tegelijk speelt de vraag of het vastgoed mantelzorg mogelijk maakt. Denk aan de logeerkamer op de verpleegafdeling. Nodigt de huiskamer van de verpleegafdeling familie uit om het verplichte bezoekje te verlengen en mee te helpen? Trias cura: 1. Vermijd de zorgbehoefte of stel deze uit 2. Ondersteun zelfredzaamheid en stimuleer inzet van mantelzorg en vrijwilligers 3. Als hierna professionals aan zet zijn, draag als corporatie dan bij aan optimale efficiency

7 Datum 6 mei Positionering corporatie Corporaties leveren forse inspanningen om de gevolgen van vergrijzing te vertalen naar vastgoed. Initiatieven te over. Toch is de toevalsfactor vaak hoog. Corporaties liften mee met allerlei lokale initiatieven. De waardering is daardoor hoog. Maar onduidelijk blijft of de plannen kwalitatief en kwantitatief toereiken. Inzicht in consequenties van demografische ontwikkelingen voor de huisvestingsvraag is daarbij onmisbaar. Het bijeenbrengen van wonen, welzijn en zorg in woonzorgzones en woonzorgprojecten kan niet zonder samenwerking tussen zorginstellingen, welzijnsorganisaties, gemeenten en woningcorporaties. 7 Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, februari 200 Niet meer afwachten wie er toevallig aanklopt voor samenwerking. Geen pinautomaat of speelbal, maar spelmaker. Een sociale kaart met alle lokale en regionale samenwerkingspartners op de terreinen van wonen, zorg en welzijn helpt om samenwerkingspartners actief op te sporen. De trias cura ordent initiatieven en ondersteunt beleid. Vermijd allereerst de zorgbehoefte of stel deze uit. Ondersteun hierna zelfredzaamheid van zorgbehoeftige bewoners ofwel cliënten. Stimuleer de inzet van mantelzorg en vrijwilligers. Als hierna de professionals aan zet zijn, draag als corporatie dan bij aan optimale efficiency.

8 Datum 6 mei Bijlage: Kenmerken vergrijzing 2,4 miljoen ouderen in 2007 Op 1 januari 2007 telde Nederland bijna 2,4 miljoen ouderen (personen van 65 jaar en ouder). Daarmee is 14% van de bevolking 65-plusser. Van alle 65-plussers is 25% 80 jaar en ouder. Van alle 65-plussers was ruim 1,0 miljoen man (43%) en 1,4 miljoen vrouw (57%). Hoe hoger de leeftijd, hoe groter het aandeel vrouwen in de bevolking. Oudere mannen gehuwd, oudere vrouwen verweduwd 8 Van de mannen van 65 jaar en ouder was het merendeel (75%) gehuwd op 1 januari Het aandeel gehuwden onder oudere vrouwen was een stuk kleiner (44%). Dit komt doordat op iedere leeftijd voor mannen de sterftekans groter is dan voor vrouwen en doordat mannen meestal met een iets jongere vrouw getrouwd zijn. Bijna ouderen in verzorgingshuis of verpleeghuis Op 1 januari 2006 woonden personen van 65 jaar en ouder in een verzorgingshuis of een verpleeghuis. Van alle 65-plussers woonde 5% in een verzorgingshuis of een verpleeghuis en van de 80-plussers was dat 16%. Aantal ouderen sterk toegenomen Vanaf 100 tot en met 2007 is het aantal 65-plussers toegenomen van 0,3 naar 2,4 miljoen. Het aantal 80-plussers nam nog sterker toe, van naar De belangrijkste oorzaken van de toename van vergrijzing zijn: de groei van de totale bevolking (waarmee het absolute aantal ouderen is toegenomen), de daling van de vruchtbaarheid en de stijging van de levensverwachting. Aantal al ouderen zal sterk blijven toenemen Het aantal ouderen zal de komende decennia sterk blijven toenemen. De belangrijkste oorzaak daarvan is het op leeftijd komen van de naoorlogse babyboomgeneratie ( ). Hierdoor zal vanaf 2011 het aantal ouderen nog sterker stijgen dan daarvoor. (1) Website RIVM

9 Datum 6 mei 200 Groot verlies kwaliteit van leven door verschillende ziekten Vooral coronaire hartziekten en beroerten veroorzaken een grote ziektelast bij ouderen. Dit zijn eveneens ziekten waaraan veel ouderen overlijden. Ziekten, zoals artrose en gezichts- en gehoorstoornissen, komen ook vaak voor. Aan deze ziekten overlijden ouderen weliswaar niet, maar zorgen wel voor veel verlies aan kwaliteit van leven. Vergrijzing blijft toenemen en vanaf 2010 in versnelde mate Het aantal ouderen zal de komende decennia sterk blijven toenemen, vanaf ongeveer 2010 zelfs in versnelde mate (zie figuur 1). Het aantal 65-plussers zal toenemen van 2,4 miljoen in 2007 tot 3, miljoen in In 2050 is naar schatting 24% van de bevolking 65-plusser ten opzichte van 14% in Van de 65-plussers zal in % 80 jaar en ouder zijn, terwijl dit in % was. Daarmee neemt ook de zogenoemde dubbele vergrijzing toe. De belangrijkste oorzaak voor de sterk toenemende vergrijzing van de bevolking is gelegen in de geboorte-ontwikkelingen in het verleden: de babyboomgeneratie van begint vanaf 2011 de leeftijd van 65 jaar te passeren. Verder blijven de factoren die in het verleden tot een stijging van het aantal ouderen hebben geleid ook in de toekomst van belang, zij het in mindere mate als in de afgelopen jaren. Vergrijzing als maatschappelijk vraagstuk De sterke groei van het aantal ouderen heeft allerlei maatschappelijke gevolgen, bijvoorbeeld op het gebied van pensioenvoorziening, gezondheidszorg en ouderenzorg. Om de gevolgen van de vergrijzing hierop te voorzien, is het niet alleen belangrijk om te weten hoeveel ouderen er in de toekomst zullen zijn, maar ook is het van belang om vragen te stellen als: zijn de ouderen van de toekomst meer of minder gezond dan de ouderen van nu? Doen zij een groter of kleiner beroep op de gezondheidszorg? Zal hun welvaartspositie gemiddeld beter of slechter zijn? Dit soort vragen zijn in het algemeen moeilijk te beantwoorden, temeer omdat het overheidsbeleid tussen nu en 2050 aanzienlijk zou kunnen veranderen. NB Bron: website RIVM