Grafimedia 2006 Inspectieproject naar het veilig werken met gevaarlijke stoffen en machines in drukkerijen

Transcriptie

1 Projectrapportage Inspectieproject A774 Grafimedia 2006 Inspectieproject naar het veilig werken met gevaarlijke stoffen en machines in drukkerijen Arbeidsinspectie, Den Haag 10 maart 2009 Inspectie onderwerpen Machineveiligheid Blootstelling stoffen Chemische veiligheid AI - bedrijfstakdirectie Industrie Manager strategie Ben van Welie Manager inspecties Jack Dirks Landelijke projectleider Annette Wilschut Landelijk projectsecretaris Yvette Montforts Looptijd 1 oktober 2006 t/m 31 januari 2007 Projectnummer A 774 Correspondentieadres Arbeidsinspectie, kantoor Roermond Directie Industrie Postbus AX Roermond

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord Samenvatting Aanleiding en doelstellingen Aanleiding Doelstellingen van het project Resultaten van eerdere inspectieprojecten Omvang en Opzet van het project Werkterrein/BIK-codes Looptijd en aantallen bezoeken Opzet van het project Inspectieonderwerpen Convenanten Monitor Publiciteit Projectresultaten Generaliseerbaarheid van de resultaten Totaaloverzicht inspectieresultaten Inspectieresultaten offset Inspectieresultaten Zeefdruk Bekendheid met de Arbobrochure Resultaten rookmonitor Overleg met sociale partners Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen & afspraken

3 VOORWOORD Voor u ligt het resultaat van de inspecties die in de periode 1 oktober 2006 tot 1 februari 2007 zijn uitgevoerd in de drukkerijen, oftewel de grafimedia. De inspecties hebben zich specifiek gericht op de offset en de zeefdrukkerijen. Machineveiligheid en gevaarlijke stoffen (blootstelling aan vluchtige organische stoffen) waren de hoofdonderwerpen van de inspecties. Uit het inspectieproject komt een beeld naar voren dat twee kanten heeft. Enerzijds het beeld van een branche die haar verantwoordelijkheden op het gebied van de arbeidsomstandigheden serieus neemt. Voorbeelden zijn de actieve rol in het arboconvenant en de eerste erkende branche RI&E die door de branche is ontwikkeld. Anderzijds blijken deze goede initiatieven niet goed te landen bij met name de kleinere drukkerijen. In dit inspectieproject is driekwart van de bedrijven niet in orde gebleken. Een percentage dat veel hoger ligt dan gemiddeld binnen inspectieprojecten wordt aangetroffen. Met name oude machines blijven een knelpunt. Ik nodig de sociale partners van harte uit de signalen uit dit inspectieproject op te pakken. Zij hebben al tijdens de uitvoeringsperiode gewerkt aan veiligheidsinstructies voor de degel- en cilinderpersen. Een belangrijke uitdaging daarbij is het bereiken van de kleinere drukkerijen. Zij zijn nog te vaak niet weter terwijl er goede hulpmiddelen beschikbaar zijn. De sector staat niet alleen in deze uitdaging. De Arbeidsinspectie zal, waar mogelijk ondersteunen. In de komende jaren zal zij de branche volgen en regelmatig contact onderhouden. De resultaten geven wel aanleiding een bepaalde inspectiedruk te onderhouden. Hiertoe wordt in overleg met de sector een meerjarenprogramma ontwikkeld voor 2009 en verder. Ik wens u veel succes. Drs. A. van Dijk, Waarnemend. Algemeen Directeur Arbeidsinspectie 2

4 1. SAMENVATTING Drukkerijen, oftewel de Grafimedia, waren al langere tijd niet meer actief geïnspecteerd door de Arbeidsinspectie. Gezien de lange afwezigheid en de aanwezige arborisico s is in oktober 2006 een inspectieproject gestart gericht op de offset- en zeefdruk. Het project had de volgende doelstellingen: o Het opheffen van situaties in geïnspecteerde offset- en zeefdrukkerijen betreffende machineveiligheid en gevaarlijke stoffen (blootstelling aan organische oplosmiddelen), die niet voldoen aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving. o Het opheffen van situaties in geïnspecteerde zeefdrukkerijen waarin de opslag in emballage, de handling en verwerking van chemicaliën niet voldoet aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving (inclusief de Europese Richtlijn voor Veilig werken in een explosieve atmosfeer (ATEX 137). o Het opheffen van situaties die dusdanig ernstig risico opleveren, de ernstig beboetbare feiten, dat directe maatregelen noodzakelijk zijn. Daarnaast wordt er informatie verzameld o.a. voor de VWA (rookmonitor) en de brochure-aanpak (evaluatietraject). In totaal zijn 750 drukkerijen geïnspecteerd. Het ging hierbij om 652 offsetdrukkerijen, 85 zeefdrukkerijen en 7 drukkerijen waar volgens beide principes werd gedrukt. De inspecties hebben plaatsgevonden in de periode oktober 2006 tot en met januari Driekwart van de geïnspecteerde drukkerijen bleek niet in orde te zijn. Hier zijn één of meerdere overtredingen geconstateerd. Met name het ontbreken van goede afscherming van bewegende delen en beveiligingsinrichtingen waren aanleiding tot het geven van waarschuwingen en het stilleggen van machines. Er zijn ook relatief veel waarschuwingen gegeven voor het ontbreken van een blootstellingbeoordeling vluchtige organische stoffen (VOS). Een verwijzing naar het hulpmiddel dat de branche ontwikkeld gaf vaak de oplossing. Er zijn geen grote tekortkomingen vastgesteld wat betreft de vervangingsregeling. Chemische veiligheid (de opslag van gevaarlijke stoffen en explosiegevaar) is een aandachtpunt voor de sector, niet alleen in de zeefdruk maar ook in de offset. De belangrijkste conclusies van dit project zijn: - Een actieve branche met nog een grote uitdaging om verder aan te werken. Veel van de goede initiatieven blijken niet op de werkvloer te belanden. - Veel bedrijven blijken de zaken niet op orde te hebben. Met name bij de middelgrote bedrijven (met 10 tot 50 werknemers) werden veel overtredingen aangetroffen. Zeefdrukkerijen scoren slechter dan offsetdrukkerijen. Met name oude machines vormen een knelpunt. Eerder gemaakte afspraken eind jaren negentig over aanpassing van deze machines (met individuele bedrijven zijn niet uitgevoerd. Een zekere Inspectiedruk is noodzakelijk. - De vervangingsregeling VOS wordt in de offsetdruk goed nageleefd (gehalte IsoPropylAlcohol (IPA)). De beoordeling dagelijkse en niet dagelijkse reiniging en de vervangingsregeling VOS voor de zeefdruk blijken lastig toepasbaar in de praktijk. - Het hulpmiddel voor de beoordeling van de blootstelling aan VOS in de offset is goed toepasbaar. Helaas is het hulpmiddel voor de zeefdruk nog niet gereed. - Ruim een derde van de bedrijven is overgeschakeld naar nieuwe drukpersen die ingericht zijn om IPA-vrij te drukken. Er zijn diverse redenen waarom bedrijven niet overschakelen naar IPA-vrije persen, met name vanwege technische problemen, mindere kwaliteit en uit kostenaspect. - Ook chemische veiligheid is een aandachtspunt. Er zijn relatief veel tekortkomingen geconstateerd wat betreft de opslag van gevaarlijke stoffen (voorzieningen & gebruik) en de invoering van de ATEX regelgeving. - De brochure Arbeidsrisico s in de grafimedia is door bijna tweederde van de bedrijven ontvangen. Van deze bedrijven zegt tweederde bekend te zijn met de inhoud van de brochure. Hiervan heeft ongeveer de helft daarop actie ondernomen. 3

5 De belangrijkste aanbevelingen zijn: - Regelmatig overleg tussen sociale partners en de Arbeidsinspectie en het uitvoeren van verkennende inspectie ten behoeve van dit overleg. - Een zekere inspectiedruk in deze branche. De Arbeidsinspectie zal een meerjarenprogramma ontwikkelen voor de periode vanaf Door de branche opstellen van meerdere veiligheidsinstructiekaarten voor veelgebruikte machines. - Maak als branche vaart met het model voor de beoordeling van de blootsteling VOS in de zeefdruk. - Help als branche met name de kleinere bedrijven door reinigingsmiddelen te categoriseren voor toepassing in dagelijks en niet-dagelijks gebruik. 2. AANLEIDING EN DOELSTELLINGEN 2.1 Aanleiding In de afgelopen jaren heeft in de sector drukkerijen, ook wel grafimedia genoemd, weinig tot geen inspectieactiviteit plaatsgevonden. Reden hiervan is dat er binnen de branche hard gewerkt is aan de verbetering van de arbeidsomstandigheden in het kader van een arboconvenant. Inmiddels is dit convenantstraject afgesloten. Gezien de aanwezige arborisico s en om de vinger aan de pols te houden met de sector, heeft tussen 1 oktober 2006 en 1 februari 2007 een inspectieproject plaatsgevonden. Offset- en zeefdruk De branche kan onderverdeeld worden in een viertal deelsectoren: 1. Offset (ca. 70% van de branche) 2. Zeefdruk (ca. 20% van de branche) 3. Flexodruk en verpakkingsdiepdruk 4. Illustratiediepdruk De aard en omvang van de deelsectoren in combinatie met de inspectieonderwerpen hebben er toe geleid dat de inspecties in dit inspectieproject zich hebben gericht op de offset- en de zeefdruk. In de voorbereiding van het project is gebleken dat een inspectie van de flexodruk en verpakkingsdiepdruk beter gecombineerd kan worden met inspecties in de papier- en kartonindustrie die voor 2007 geprogrammeerd stonden. De illustratiediepdruk beperkt zich tot een klein aantal bedrijven (5-10 bedrijven) en een complexe arboproblematiek. Er wordt gewerkt met kenmerkende apparatuur en grote hoeveelheden oplosmiddelen waarvan meer dan 95% wordt geregenereerd. Uit verkennende bezoeken is de indruk ontstaan dat er aandacht is voor de arbeidsomstandigheden en dat door verregaande automatisering de blootstelling aan stoffen steeds verder wordt beperkt. De complexiteit in combinatie met het beperkte aantal bedrijven is de reden om deze bedrijven nu buiten het project te houden. Hoe en wanneer deze drukkerijen wel te inspecteren zal nog nader afgesproken worden. Arbobrochure Het inspectieproject was één van de vier proefprojecten van de Arbeidsinspectie in het kader van het verminderen van de ervaren regel- en inspectiedruk. Met deze aanpak introduceerde de Arbeidsinspectie een werkwijze waarbij voorafgaand aan de inspecties bedrijven door middel van een brochure geïnformeerd worden over de belangrijkste arborisico s in de sector. Het doel van de brochure is het vergroten van de voorspelbaarheid van het optreden van de Arbeidsinspectie. Het streven is om door het vroegtijdig communiceren van de inspectienormering en handhavingsaanpak van de Arbeidsinspectie de door de bedrijven gevoelde regeldruk te verminderen. Begin 2006 is in nauw overleg met de branche een brochure ontwikkeld specifiek gericht op de grafimedia. In de brochure staat, naast een bondige beschrijving van de belangrijkste risico s in drukkerijen, welke normen gehanteerd worden en op welke manier de Arbeidsinspectie hiermee om zal gaan tijdens een inspectiebezoek. Ook worden werkgevers in algemene zin geïnformeerd over hoe het handhavingsbeleid van de Arbeidsinspectie in elkaar steekt. 1 De brochure is op 15 mei De brochure richt zich op belangrijkste arborisico s in een sector, normering en handhaving. Het is de bedoeling dat de sociale 4

6 breed verspreid binnen de sector (drukkerijen en aanverwante activiteiten). In principe hebben alle bedrijven vanaf één werknemer twee brochures ontvangen. De brochure is positief ontvangen door de sociale partners uit de branche. De volgende risico s worden in de brochure beschreven: - opslag en gebruik van gevaarlijke stoffen; - machineveiligheid; - geluid; - psychische belasting; - fysieke belasting. Onderwerpen De inspecties die in het kader van dit project zijn uitgevoerd richtten zich op twee belangrijke onderwerpen, namelijk het werken met gevaarlijke stoffen en het werken met machines. Vanwege de omvang van het inspectieproject is op de overige onderwerpen die in de brochure beschreven staan, tijdens dit inspectieproject niet geïnspecteerd. De keuze voor de inspectieonderwerpen is gemaakt op basis van de onderstaande redenen. - Voorrang aan de prioritaire risico s. - Binnen de grafimedia wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen. De meest gebruikte stoffen zijn oplosmiddelen (vluchtige organische stoffen). Volgens schatting komt 30% van de werknemers in drukkerijen regelmatig in contact met oplosmiddelen. Hoge concentraties oplosmiddelen tasten het zenuwstelsel aan en kunnen resulteren in het Organisch Psycho Syndroom (OPS), oftewel de zogenoemde schildersziekte. Daarnaast is er gevaar van brand en explosie. In het convenanttraject heeft de branche veel aandacht besteed aan de reductie en vervanging van oplosmiddelen. - Het veilig werken met machines maakte geen onderdeel uit van het convenant terwijl in de drukkerijen wel veel met machines wordt gewerkt. Het gaat hier om machines waar zonder goede afscherming of beveiliging lichaamsdelen geplet kunnen worden. Een voorbeeld hiervan zijn draaiende rollen. Afschermingen of beveiligingen van bewegende delen worden bij storingen of schoonmaakwerkzaamheden nogal eens als onhandig ervaren en daarom overbrugd of weggehaald. Machines die veel voorkomen zijn verschillende soorten drukpersen, papiersnijmachines, pons-, hecht- en boormachines, vergaarmachines en shredders. 2.2 Doelstellingen van het project In aansluiting op de doelstelling van de bedrijfstakdirectie Industrie om een bijdrage te leveren aan de verbetering van de arbeidsomstandigheden in de industrie en rekening houdend met de belangrijkste risico s in de grafimedia, zijn de volgende doelstellingen voor dit inspectieproject geformuleerd: o Het opheffen van situaties in geïnspecteerde offset- en zeefdrukkerijen betreffende machineveiligheid en gevaarlijke stoffen (blootstelling aan organische oplosmiddelen), die niet voldoen aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving. o Het opheffen van situaties in geïnspecteerde zeefdrukkerijen waarin de opslag in emballage, de handling en verwerking van chemicaliën niet voldoet aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving (inclusief de Europese Richtlijn voor Veilig werken in een explosieve atmosfeer (ATEX 137). o Het opheffen van situaties die dusdanig ernstig risico opleveren, de ernstig beboetbare feiten, dat directe maatregelen noodzakelijk zijn. In dit project zijn enkele monitorvragen gesteld ten behoeve van het evaluatietraject van de brochure Arbeidsrisico s in de Grafimedia. Tevens is de inspecteur gevraagd om een indruk te geven van het bedrijf in relatie tot de geconstateerde overtredingen. Het betreft hier een algehele indruk. Op verzoek van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) is de rookmonitor meegenomen met als doel inzicht te krijgen in het rookbeleid van de geïnspecteerde bedrijven. 2.3 Resultaten van eerdere inspectieprojecten De inspectiedruk is de afgelopen jaren relatief laag geweest doordat er in de sector voortvarend is gewerkt binnen het arboconvenantstraject. Hierdoor is de nalevinginformatie over deze sector beperkt. In 2001 is het laatste project uitgevoerd waarbij ook een beperkt aantal drukkerijen is geïnspecteerd. In deze inspecties stond de vervangingsregeling vluchtige organische stoffen centraal. A490 Organisch Psycho Syndroom (OPS) 2001 partners zelf maatregelen opstellen en daarin aangeven op welke wijze in de sector kan worden voldaan aan de (toekomstige) wettelijke arbo-eisen en normen (arbocatalogus). 5

7 In 2001 is een groot project uitgevoerd naar het gebruik van vluchtige organische stoffen (VOS) in sectoren waarvan bekend is dat met VOS gewerkt wordt. Naast een meer algemeen gerichte inspectie is in 70 offset-drukkerijen gecontroleerd of werd voldaan aan de vervangingsregeling VOS (m.n. percentage isopropylalcohol (IPA) en schoonmaakmiddelen). De belangrijkste bevindingen waren dat een kwart van de geïnspecteerde drukkerijen niet beschikte over een RI&E. Indien er wel een RI&E was ontbrak in 20 bedrijven een (volwaardig) plan van aanpak. In totaal werd in 9 drukkerijen (13% van de geïnspecteerde drukkerijen) een overtreding op de vervangingsregeling VOS vastgesteld. In 6 gevallen ging het om een overschrijding van het maximum gehalte IPA in het vochtwater en in 3 gevallen om de gebruikte reinigingsmiddelen. Geconcludeerd werd dat, gezien de termijn waarop de vervangingsregeling van kracht was, dit een bemoedigend resultaat was. Naast het inspectiedeel werden in hetzelfde project ook gegevens verzameld in het kader van een herhalingsonderzoek naar de toepassing van VOS bevattende producten. Het percentage bedrijven dat met VOS bevattende producten werkte in de grafische sector was t.o.v gedaald (68% in 2001, 86% in 1996). Van de bedrijven die nog werkten met VOS bevattende producten gaf de helft aan dat de vervanging waar mogelijk was gerealiseerd. Bijna een kwart van deze bedrijven was nog bezig met vervanging. T.o.v. de totale steekproef scoorde de sector hiermee goed. 6

8 3. OMVANG EN OPZET VAN HET PROJECT 3.1 Werkterrein/BIK-codes 2 De bedrijven die zijn bezocht vallen onder de BIK-code 222 Drukkerijen en aanverwante activiteiten. Binnen deze sector heeft dit inspectieproject zich gericht op bedrijven die werken met offset- of zeefdruk(zie voor een nadere toelichting paragraaf 2.1). Vooraf is gebeld met de bedrijven om deze te selecteren uit BIK 222. De bedrijven met flexo- of verpakkingsdiepdruk zijn geïnspecteerd in het project in de papier- en kartonindustrie dat is gestart in oktober Bedrijven die onder de grafimedia vallen, maar die met relatief veel desktop publishers werken, zijn in het project Uitgeverijen geïnspecteerd. Ook dit project is gestart in oktober Bedrijven die recent waren bezocht in het kader van andere projecten zijn niet opnieuw geïnspecteerd. De inspecties hebben zich met name geconcentreerd op bedrijven met 5 of meer werknemers. 3.2 Looptijd en aantallen bezoeken Het project is gestart op 1 oktober In januari 2007 zijn de laatste inspectiebezoeken gebracht. In totaal zijn 750 bedrijven bezocht. 3.3 Opzet van het project Een half jaar voor de geplande bezoeken is de branchebrochure toegestuurd, samen met een aankondigingsbrief. De Arbowet- en regelgeving die van toepassing was voor de inspectieonderwerpen staat vermeld in de branchebrochure. Tijdens de onaangekondigde inspectie is een gesprek gevoerd met de werkgever en/of bedrijfsleider, waarna een werkplekinspectie heeft plaatsgevonden (indien mogelijk samen met de personeelsvertegenwoordiger). Bij constatering van ernstige overtredingen heeft tevens een inspectie op de RI&E en de aanwezigheid van een preventiemedewerker plaatsgevonden. Na afloop van de rondgang door het bedrijf is nog kort toegelicht op welke wijze de resultaten van de inspectie worden teruggekoppeld en hoe een eventueel vervolgtraject eruit ziet. Binnen dit project is een proef uitgevoerd in het kader van doseren bij het controleren. Dit betekent dat niet in 100% van alle gevallen de eerder geconstateerde overtredingen daadwerkelijk gecontroleerd zijn. 3.4 Inspectieonderwerpen De hoofdonderwerpen waarop in dit project wordt geïnspecteerd, worden hieronder beschreven. 1. Algemene veiligheid Bij dit project is geïnspecteerd op het onderwerp Algemene Veiligheid, met name op de inrichting van arbeidsplaatsen en op het werken met arbeidsmiddelen. Voor wat de inrichting van arbeidsplaatsen betreft, richtte de aandacht zich op veilige toegangen, op de opslag producten, op het gevaar van vallende voorwerpen en op het ontbreken van vluchtwegen. Met betrekking tot het aspect arbeidsmiddelen heeft de aandacht zich gericht op het gebruik van machines. Bedrijven in de grafimedia maken gebruik van verschillende machines zoals drukpersen, vouw- en vergaarmachines, snijmachines en shredders. Tijdens de inspectie ging de aandacht enerzijds uit naar de toestand waarin de machines verkeren zoals; juiste opstelling van het arbeidsmiddel, geschiktheid van het arbeidsmiddel/arbeidsplaats voor de betreffende werkzaamheden de aanwezigheid van de juiste afschermingen en / of beveiligingsinrichtingen, het juiste gebruik van de machines, de aanwezigheid van onacceptabele restrisico s ten gevolge van gebrek aan onderhoud, eventueel noodzakelijke keuringen. Anderzijds is aandacht uitgegaan naar machines die niet aan de daarop van toepassing zijnde productwetgeving voldeden. Ook is op aanwezigheid van het onderhoudsregister gecontroleerd. De informatie in de erkende branche RI&E is het uitgangspunt geweest in de instructie van de 2 BIK=Bedrijfsindeling van de Kamer van Koophandel 7

9 inspecteurs. 2. Arbeidshygiëne (Vluchtige Organische Stoffen) Binnen de grafimedia wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen. De meest gebruikte stoffen zijn oplosmiddelen (vluchtige organische stoffen). Volgens schatting komt 30% van de werknemers in drukkerijen regelmatig in contact met oplosmiddelen. Hoge concentraties oplosmiddelen tasten het zenuwstelsel aan en kunnen resulteren in het Organisch Psycho Syndroom (OPS), oftewel de zogenoemde schildersziekte. Daarnaast is er gevaar van brand en explosie. Oplosmiddelen komen vrij bij het mengen van inkten, het drukproces zelf en bij schoonmaakwerkzaamheden van rollen, etc. Per druktechniek verschilt de hoeveelheid toegepaste oplosmiddelen en de mogelijkheden om over te schakelen naar producten die minder oplosmiddelen bevatten, dan wel oplosmiddelvrij zijn. Dit onderwerp is in principe te onderscheiden in twee min of meer van elkaar los staande onderdelen waarop binnen dit project geïnspecteerd is, te weten: Vervangingsregeling VOS voor offsetdrukkerijen, respectievelijk zeefdrukkerijen Beoordeling van de blootstelling aan oplosmiddelen. Offset Voor offsetdrukkerijen worden in de Arbeidsomstandighedenregeling beperkingen gesteld aan het gebruik van vluchtige organische stoffen (VOS) bij bepaalde werkzaamheden. Deze beperkingen hebben betrekking op: Het gebruik van alcohol (IPA) in vochtwater. Het reinigen van machines of machineonderdelen, gereedschappen of materialen die worden gebruikt bij offsetdrukken. Door de branche is een hulpmiddel voor de offset ontwikkeld die een gevalideerde rekenmodule bevat waarmee kan worden bepaald welke ventilatiecapaciteit benodigd is om grenswaarden niet te overschrijden. Wanneer met dit model aangetoond kon worden dat er voldoende ventilatiecapaciteit aanwezig was, beschouwden we de blootstelling als beoordeeld. Dit rekenprogramma is geïnstalleerd op de PDA s 3 van de inspecteurs zodat tijdens de inspectie kon worden vastgesteld of de grenswaarde werd overschreden. Zeefdruk Ook voor zeefdrukkerijen worden in de Arbeidsomstandighedenregeling beperkingen gesteld aan het gebruik van vluchtige organische stoffen (VOS) bij bepaalde werkzaamheden. Deze beperkingen hebben betrekking op: Het zeefdrukken van bepaalde soorten papier en karton Het reinigen van machines of machineonderdelen, gereedschappen of materialen die worden gebruikt bij zeefdrukken. Het door de branche ontwikkelde hulpmiddel om de ventilatiecapaciteit te berekenen is voor de zeefdrukkerijen op dit moment nog niet gevalideerd. 3. Chemische veiligheid In de zeefdrukkerijen is nog een deel van de bedrijven niet overgestapt op UV-inkten. In die bedrijven worden (licht ontvlambare) oplosmiddelen gebruikt. Voor het schoonmaken van materialen worden soms ook corrosieve stoffen ingezet. Om risico s met deze stoffen te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken, dienen er maatregelen te worden getroffen. In dit project is specifiek bij de zeefdrukkerijen gekeken naar de opslag gevaarlijke stoffen in emballage, dag- en werkvoorraad gevaarlijke stoffen, nood/oogdouche en explosieveiligheid. Risico-inventarisatie en Evaluatie (RIE) Daar waar de inspecteur tijdens zijn inspectie een ernstige overtreding heeft geconstateerd heeft eveneens een inspectie plaatsgevonden op de RIE en op de aanwezigheid van een preventiemedewerker. 3.5 Convenanten In de afgelopen jaren is in de grafimedia hard gewerkt aan een verbetering van de 3 Personal Digital Assistent 8

10 arbeidsomstandigheden in het kader van het arboconvenant Grafimediabranche. Dit convenant is ingegaan op 9 oktober 2001 en liep tot 9 oktober Het richtte zich op de thema s werkdruk, RSI, organische oplosmiddelen, verzuimbegeleiding en vroegtijdige re-integratie. Op 9 december 2003 is een Arboplusconvenant afgesloten. Dit convenant liep tot 9 december De twee kerndoelstellingen, reductie op het punt van ziekteverzuim en WAO-uitstroom, zijn ruimschoots gehaald. Ook de blootstelling aan oplosmiddelen is verder afgenomen. Tijdens de looptijd van het convenant zijn een aantal instrumenten ontwikkeld waaronder de digitale RI&E. Ook zijn er voor de offset en de zeefdruk hulpmiddelen ontwikkeld waarmee het gebruik van oplosmiddelen in kaart gebracht kan worden en die hulp bieden bij het beheersen hiervan. 3.6 Monitor In paragraaf 2.2 is reeds een beschrijving gegeven van een aantal monitorvragen die in dit project zijn opgenomen. Daarnaast zijn, naar aanleiding van het verzoek van de branche (KVGO), elk bedrijf enkele monitorvragen gesteld over het overschakelen op nieuwe drukprocessen en het gebruik van IPA (isopropylalcohol). Het is belangrijk om te weten hoe deze overschakeling plaatsvindt en of er aanvullende voorlichting vanuit de sector noodzakelijk is. Een andere reden dat deze vragen zijn opgenomen is om te verifiëren of er vooraf een goede inschatting is gemaakt om de opslag van gevaarlijke stoffen in de offset niet mee te nemen in dit project. In hoofdstuk 4 worden de resultaten van de monitorvragen nader beschreven. 3.7 Publiciteit Voor en gedurende het project is er met name contact geweest met het KVGO (Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen) en FNV/KIEM. Doordat dit project deel uitmaakt van het project Aanpak Nieuw Inspectiebeleid en een brochure is verschenen, is er tijdens de voorbereiding al de nodige publiciteit aan gegeven. In onderstaande artikelen is het project aangekondigd: SZW persbericht 06/73 Meer voorlichting van Arbeidsinspectie moet Arbo verbeteren d.d. 15 mei 2006 Aankondiging in Kernnieuws, het blad van de KVGO, 2 mei 2006 Artikel in COMPRES, lijfblad voor ondernemers in de grafimedia (extra editie; d.d. 21 juni 2006): Pilotproject Arbeidsinspectie niet leuker, wel gemakkelijker Grafisch Weekblad (augustusnummer 2006) KIEM Magazine, sectorkrant Grafimedia Circa bedrijven (excl. ZZP-ers 4 ) hebben halverwege mei 2006 allen twee exemplaren van de brochure Arbeidsrisico s in de grafimedia ontvangen met een brief waarin het inspectieproject wordt aangekondigd. Via de website van het KVGO zijn de leden tijdens de looptijd van het project tussentijds geïnformeerd. 4 ZZP-er = Zelfstandige Zonder Personeel. 9

11 4. PROJECTRESULTATEN 4.1 Generaliseerbaarheid van de resultaten De resultaten van dit project zijn voor wat betreft de offsetdrukkerijen generaliseerbaar naar alle offsetbedrijven (met 5 of meer werknemers in loondienst). Voor zeefdrukkerijen geldt dat de resultaten een goed beeld geven van de aard en de omvang van de problematiek voor wat betreft de geïnspecteerde onderwerpen (met 5 of meer werknemers in loondienst) Totaaloverzicht inspectieresultaten Binnen dit project zijn 750 bedrijven geïnspecteerd, waaronder 652 offsetdrukkerijen, 85 zeefdrukkerijen en 7 drukkerijen waarbij volgens beide principes wordt gedrukt. Bij 6 drukkerijen was het drukproces niet aangegeven en derhalve onbekend. Bij 744 bedrijven is een monitor afgenomen Profiel van de bezochte bedrijven Aantal werknemers In de geïnspecteerde bedrijven zijn in totaal ca werknemers werkzaam. De indeling van de bedrijven naar grootteklasse is als volgt: Bij 42% van de bedrijven werkt minder dan 10 werknemers Bij 49% van de bedrijven werkt 10 tot 50 werknemers Bij 9% van de bedrijven werkt 50 of meer werknemers. Mate van georganiseerdheid van de branche De organisatiegraad van de drukkerijen is hoog. Dit bleek niet alleen uit de antwoorden op de monitorvragen, maar ook uit de reacties die werden teruggekoppeld naar de KVGO en inspecteurs. Van de geïnspecteerde bedrijven is 89% aangesloten bij een brancheorganisatie. Bijna al deze bedrijven (98%) zijn aangesloten bij de KVGO. Sommige bedrijven gaven aan bij meerdere brancheorganisaties te zijn aangesloten, bijvoorbeeld tevens lid van Kartoflex. Kleine bedrijven zijn naar verhouding minder vaak aangesloten Algemene inspectieresultaten Tijdens het eerste bezoek zijn bij 555 bedrijven overtredingen geconstateerd. Dit betekent dat in 74% van de bedrijven overtredingen zijn vastgesteld (zie figuur 1). Bij 195 bedrijven (26%) zijn geen overtredingen geconstateerd (zie ook figuur 2). Figuur 1. Resultaten totale inspectieproject 26% Zaak In orde Zaak Niet in orde 74% 5 Wat betreft de generaliseerbaarheid is voor de zeefdrukkerijen gekozen voor een andere, minder krachtige, formulering. In de eerste plaats geldt voor zeefdrukkerijen, dat er een gering aantal zeefdrukkerijen in de steekproef is opgenomen. Daarnaast geldt, omdat er onduidelijkheid is over het werkelijke aantal zeefdrukkerijen, dat alleen bij benadering bekend is hoe het aantal zeefdrukkerijen in de steekproef zich verhoudt tot het totale aantal. 10

12 In totaal zijn overtredingen geconstateerd. Tijdens een inspectie kan een inspecteur meer dan één handhavingsinstrument inzetten. Denk hierbij aan een stillegging met boete voor een onveilige machine met daarnaast een waarschuwing voor het niet hebben van een blootstellingsbeoordeling. Hierdoor ligt het aantal overtredingen hoger dan het totale aantal bedrijven dat tijdens de inspectie niet in orde bleek. Afgezet tegen het aantal geïnspecteerde bedrijven met overtreding is in dit inspectieproject sprake van gemiddeld 2,4 overtredingen per bedrijf met een overtreding. Met name in de groep bedrijven met 10 tot 50 werknemers (366 bedrijven in totaal) is naar verhouding het grootste aantal overtreders te vinden. 20% van de bedrijven in deze grootteklasse is in orde. Bij 80% van deze bedrijven zijn één of meer overtredingen vastgesteld. In figuur 2 is een overzicht weergegeven waarin het aantal bedrijven is opgenomen waarbij overtredingen zijn geconstateerd. Uit deze figuur blijkt dat in bijna 50% van de geïnspecteerde bedrijven 2 of meer overtredingen zijn geconstateerd. Figuur 2. Aantal bedrijven naar aantal overtredingen aantal bedrijven > 5 aantal overtredingen 21 In figuur 3 is de verdeling van de overtredingen weergegeven per inspectieonderwerp. Overtredingen op het gebied van veilig werken met veilige machines zijn relatief veel aangetroffen; 57% van de overtredingen had betrekking op het gebruik van arbeidsmiddelen (762 overtredingen). Bijna alle overtredingen op dit onderwerp hadden betrekking op een onvoldoende afscherming of beveiligingsinrichting van bewegende delen van machines, namelijk 725 overtredingen. Van 431 overtredingen is bekend dat deze betrekking hadden op de drukpersen. Daarnaast hadden 127 overtredingen betrekking op papiersnijmachines. Uit evaringen van inspecteurs is op te maken dat HCA persen een substantieel aandeel hadden in de tekortkomingen bij drukpersen. In vergelijking met overtredingen bij andere machines zoals verpakkingsmachines, hechtmachines, vergaarmachines en overige drukkerijmachines blijkt dat bij met name drukpersen en papiersnijmachines het aantal overtredingen relatief groot is. Opvallend is dat in deze sector hele oude machines worden gebruikt naast de allernieuwste drukpersen in hetzelfde bedrijf. Naast machineveiligheid, heeft 30% van de geconstateerde overtredingen betrekking op het onderwerp gevaarlijke stoffen (407 overtredingen). Daarbij ging het vaak over het uitvoeren van een beoordeling van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen (258 overtredingen). Met betrekking tot het vervangen van vluchtige organische stoffen/produkten bij aangewezen werkzaamheden werden 51 overtredingen vastgesteld. Indien een overtreding werd vastgesteld is navraag gedaan naar de risicoinventarisatie en evaluatie (RI&E). Dit resulteerde in 46 overtredingen voor een onvolledige RI&E. 11

13 Figuur 3. Aantal overtredingen 4% 2% 6% Inrichting arbeidsplaatsen 31% Gevaarlijke stoffen Arbeidsmiddelen 57% Persoonlijke beschermingsmiddelen RI&E, deskundige bijstand, Tabel 1 geeft de verdeling van de ingezette handhavinginstrumenten. Van de overtredingen resulteerden er in een waarschuwing. Dit betreft bijna 95% van de overtredingen. In 62 gevallen is het werk stilgelegd waarvan 5 keer preventief. Dit laatste wil zeggen zonder boeteoplegging. In alle andere gevallen was er sprake van ernstig gevaar (m.n. machineveiligheid) en is ook een boeterapport opgesteld. Tabel 1. Ingezette handhavinginstrumenten Instrument Aantal % (kennisgeving) eis 6 0,5 waarschuwing ,7 boeterapport 3 0,2 stillegging met boeterapport 57 4,3 stillegging 5 0,4 Totaal Algemene indruk Aan de inspecteur is gevraagd een algemene indruk van het bedrijf te geven. Daaruit komt naar voren dat 9% van de bedrijven naar het oordeel van de inspecteur de kwalificatie rommelig verdient, 59% keurig en 29% niet keurig maar ook niet rommelig. De overige 3% van de bedrijven zijn niet ingedeeld. De keurige bedrijven worden relatief vaker aangetroffen onder grotere bedrijven en onder de bij een brancheorganisatie aangesloten bedrijven. De rommelige bedrijven daarentegen minder vaak. In de offset komen relatief meer keurige bedrijven voor vergeleken met de zeefdruk. De bedrijven in de zeefdruk worden door de inspecteurs vaker ingedeeld als rommelig. Aan de inspecteurs is ook gevraagd om aan te geven wat naar hun mening de voornaamste achterliggende reden is waarom een bedrijf in overtreding was. Daaruit komt het volgende beeld naar voren: 39% van de bedrijven zijn zogenaamde niet-weters ( het bedrijf kan en wil het wel, maar weet het niet ) 2% van de bedrijven zijn zogenaamde niet-kunners ( het bedrijf weet het wel, maar is niet bij machte ) 1% van de bedrijven zijn zogenaamde niet-willers ( het bedrijf weet het wel en kan het misschien ook, maar wil het niet ) bij 25% van de bedrijven betrof het een incidentele overtreding 12

14 bij 26% van de bedrijven is sprake van een zekere mate van bedrijfsblindheid ( het bedrijf weet het wel, kan het wel en wil het wel, maar is zich niet altijd voldoende bewust van de risico s ) bij de overige 7% is aangegeven dat geen duidelijke indruk verkregen kon worden Uit de resultaten komt naar voren dat het niet weten naar verhouding een grotere rol speelt bij kleinere bedrijven dan bij grotere bedrijven. Bij zeefdrukbedrijven zijn relatief vaker vijf of meer overtredingen geconstateerd dan bij offsetbedrijven. Dit sluit aan bij de constatering dat de zeefdrukkerijen meer als rommelig worden ingeschat door de inspecteurs. Tussen bij een brancheorganisatie aangesloten bedrijf en een niet aangesloten bedrijf valt geen noemenswaardig verschil te constateren wat betreft het aantal vastgestelde overtredingen. In paragraaf 4.3 en 4.4 worden de specifieke resultaten in de offset- c.q. zeefdrukkerijen beschreven. 4.3 Inspectieresultaten offset Zoals al eerder aangegeven zijn in het kader van dit project 652 offsetdrukkerijen geïnspecteerd. In het merendeel van deze bedrijven, namelijk 93%, werd vellen offsetdruk toegepast. Bij 482 bedrijven (bijna 74%) zijn in totaal overtredingen geconstateerd. Dit betekent gemiddeld 2,2 overtredingen per bedrijf Algemene veiligheid Binnen dit onderwerp is gekeken naar de inrichting van de arbeidsplaats en naar het gebruik van machines. In totaal zijn er 685 overtredingen vastgesteld. Van de geconstateerde overtredingen hadden er 29 betrekking op de inrichting van de arbeidsplaats. Dit betreft met name opmerkingen over vluchtwegen en nooduitgangen die niet vrij van obstakels waren en een niet veilige en ordelijke inrichting van de arbeidsplaats. De overige 656 overtredingen hadden betrekking op machineveiligheid, waarbij 96% (628 overtredingen) specifiek betrekking had op het ontbreken van schermen/beveiligingen ter voorkoming van gevaar van bewegende delen. Van 403 overtredingen is bekend dat deze betrekking hadden op de drukpersen, gevolgd door 107 overtredingen op dit onderwerp bij de papiersnijmachine Arbeidshygiëne (Vluchtige Organische Stoffen) Zoals eerder aangegeven is bij dit onderwerp specifiek gekeken naar de naleving van de vervangingsregeling VOS. Aandacht ging uit naar het gebruik van IPA in het vochtwater en het reinigen van de machines e.d. Naast de vervangingsregeling is ook gekeken of het bedrijf een beoordeling van de blootstelling aan oplosmiddelen had uitgevoerd. Bij 42 van de 652 geïnspecteerde offsetdrukkerijen zijn 46 overtredingen vastgesteld die betrekking hadden op de vervangingsregeling (6,4%). Het merendeel hiervan betrof dat het gemeten volumepecentage isopropylalcohol (IPA) in het vochtwater meer was dan het maximum toelaatbare gehalte van 8%. Bij 3 bedrijven heeft dit geleid tot een boeterapport. Ook zijn er enkele overtredingen vastgesteld die betrekking hadden op het feit dat voor het reinigen van de drukpersen er middelen gebruikt werden waarvan het vlampunt te laag was. Met betrekking tot de beoordeling van blootstelling aan oplosmiddelen hebben 225 bedrijven een waarschuwing gekregen. Dit betekent dat in ruim een derde (34,5%) van de geïnspecteerde offsetdrukkerijen geen beoordeling had plaatsgevonden. Tijdens de inspecties is handig gebruik gemaakt van het ontwikkelde branchehulpmiddel. Inspecteurs gingen vaak ter plekke met het bedrijf aan de slag met dit model Overschakelen nieuwe drukprocessen en gebruik IPA Naast de inspectie is er ook informatie verzameld over het overschakelen van naar nieuwe drukpersen en het gebruik van IPA. Bij bijna tweederde van de geïnspecteerde offsetbedrijven (61%) is de laatste drukpers 6 jaar geleden of eerder (dus voor 2001) in gebruik genomen. Door ruim een derde van deze bedrijven (39%) die konden aangegeven wanneer de laatste pers aangeschaft is, is aangegeven dat deze pers nu ingericht is om IPA-vrij te drukken. Dit percentage ligt voor persen die na 1 januari 2006 zijn aangeschaft, iets hoger. 13

15 Van de bedrijven die aangegeven hebben dat de pers nu niet ingericht is om IPA-vrij te drukken, geeft een derde (34%) aan dat het wel mogelijk is om deze pers om te laten bouwen naar een IPA-vrije pers 6. Het ombouwen van een drukpers is kostbaar. Bij deze bedrijven is doorgevraagd waarom er dan geen gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid om de pers om te bouwen. De volgende redenen zijn genoemd 7 : Vanwege technische problemen (47%) Vanwege de mindere kwaliteit (46%) Vanwege de kosten (23%) Bedrijf is er mee bezig (7%) Niet in verdiept (6%) Te veel moeite (2%) Personeel wil niet (2%) Andere redenen (4%) 8 Op de vraag aan de offsetbedrijven of bij een eventuele aanschaf van een nieuwe pers het al dan niet IPA-vrij drukken een beslissingscriterium zal zijn, geeft 81% aan dat dit het geval zal zijn. Men wil naar IPA-vrij drukken. Verder geeft 30% van de bedrijven aan behoefte te hebben aan meer informatie met betrekking tot de mogelijkheden van IPA-vrij drukken Chemische Veiligheid Alhoewel chemische veiligheid geen inspectieonderwerp was in de offset, had de inspecteur in een aantal bedrijven wel aanleiding om hier een overtreding te constateren. Dit had te maken met de vraag die werd gesteld over de opslag en gebruik van IPA. In totaal zijn 48 overtredingen geconstateerd die betrekking hebben op de chemische veiligheid in 38 bedrijven. Bijna de helft van deze overtredingen, namelijk 22, hebben betrekking op de opslag zelf en het gebruik hiervan. Aspecten als te veel werkvoorraad, de ventilatie van de opslag, orde en netheid en scheiding van onverenigbare stoffen waren aanleiding tot het geven van een waarschuwing. In 2 bedrijven is waarschuwing gegeven voor een slechte of ontbrekende signalering. Maatregelen ter voorkoming van en de beoordeling van gasexplosiegevaar resulteerde in een handhavingtraject in 4 bedrijven. Het ontbreken van de juiste persoonlijke beschermingsmaatregelen was aanleiding voor 10 waarschuwingen. Noodvoorzieningen (met name de oogdouche) ontbraken of waren onvoldoende in 9 bedrijven. Tenslotte is er één waarschuwing gegeven voor het ontbreken van voorlichting en instructie op dit onderwerp Opslag en gebruik van IPA Van de offsetbedrijven heeft 80% IPA in opslag. Bij 8% van de offsetbedrijven wordt geen gebruik gemaakt van IPA. Bij de bedrijven die IPA in opslag hebben, geeft 21% aan, dat dit minder dan 25 kg is, 31% dat dit tussen de 25 en 50 kg (of liter) ligt en 49% dat dit 50 kg of meer is. 4.4 Inspectieresultaten Zeefdruk In dit project zijn 85 zeefdrukkerijen geïnspecteerd waarbij bij 66 bedrijven (ruim 77%) in totaal 218 overtredingen zijn geconstateerd (gemiddeld 2,6 overtreding per bedrijf). Inspecteurs rapporteerden een groot contrast binnen de zeefdruk; een bedrijf heeft zijn zaken op goed orde of juist helemaal niet. Ruim 60% van de zeefdrukkerijen werkte zowel met oplosmiddelhoudende en -vrije inkt. De overige 40% van de zeefdrukkerijen kan onderverdeeld worden in twee gelijke groepen waarvan de ene groep werkt met alleen oplosmiddelhoudende inkt en de andere groep met alleen oplosmiddelvrije inkt Algemene Veiligheid Binnen dit onderwerp is gekeken naar de inrichting van de arbeidsplaats en naar het gebruik van machines. In totaal zijn er 93 overtredingen vastgesteld. Van de geconstateerde overtredingen hadden er 6 betrekking op de inrichting van de arbeidsplaats. De overige 87 overtredingen hadden betrekking op machineveiligheid, waarbij het merendeel, namelijk 79 overtredingen, specifiek betrekking had op het ontbreken van schermen/beveiligingen ter voorkoming van gevaar van bewegende delen. Bij 39 overtredingen was niet aangegeven om welke machine dit ging. Waar dit wel was aangegeven betrof het 28 keer de drukpers en 20 keer de papiersnijmachine. 6 37% gaf aan dat dit niet mogelijk is en 29% gaf aan dit niet te weten. 7 Door een aantal bedrijven is meer dan één reden genoemd. 8 Hier is genoemd: startadvies fabrikant, vanwege garantie, vervangers zijn carcinogeen, slechte ervaring, bedrijf stopt binnenkort. 14

16 Arbeidshygiëne (Vluchtige Organische Stoffen) Zoals eerder aangegeven is bij dit onderwerp specifiek gekeken naar de naleving van de vervangingsregeling VOS waarbij met name aandacht was voor het zeefdrukken van bepaalde soorten papier en karton en het reinigen van de machines e.d. Eveneens is gekeken naar de beoordeling van de blootstelling aan oplosmiddelen. Slechts bij 3 van de 85 geïnspecteerde zeefdrukkerijen is een overtreding vastgesteld die betrekking had op de vervangingsregeling (3,2%). Dit betrof het gebruik van reinigingsmiddelen met een te laag vlampunt. Met betrekking tot de beoordeling van blootstelling aan oplosmiddelen hebben 28 bedrijven een waarschuwing gekregen. Dit betekent dat bijna een derde (32,9%) van de geïnspecteerde zeefdrukkerijen niet aan de wettelijke voorschriften voldeed Chemische Veiligheid Bij 91% van de zeefdrukbedrijven heeft een inspectie chemische veiligheid plaatsgevonden. In totaal zijn 82 overtredingen geconstateerd die betrekking hebben op de chemische veiligheid in 44 bedrijven. Dit is in bijna 60% van de zeefdrukkerijen waar een inspectie op dit onderwerp heeft plaatsgevonden. Het ontbreken van (goede) noodvoorzieningen was 25 keer de aanleiding voor het geven van een waarschuwing. Het ontbreken van de oogdouche scoorde hoog. Een kwart van de overtredingen, namelijk 21 overtredingen had betrekking op de opslag zelf (bijv. ventilatie) en het gebruik hiervan (bijv. onverenigbare stoffen, te veel werkvoorraad). Het onderwerp gasexplosiegevaar (maatregelen ter voorkoming van/beoordeling) was aanleiding voor 20 waarschuwingen in 17 bedrijven. In 4 bedrijven is waarschuwing gegeven voor een slechte of ontbrekende signalering. Het ontbreken van de juiste persoonlijke beschermingsmaatregelen was aanleiding voor 11 waarschuwingen. Tenslotte is ook hier één waarschuwing gegeven voor het ontbreken van voorlichting en instructie op dit onderwerp Eisen aan de opslag Tijdens de inspecties is nagegaan welke richtlijn werd gevolgd voor de opslag van gevaarlijke stoffen. Tweederde van de bedrijven (66%) volgt de CPR 15 richtlijnen en 16% de PGS 15 richtlijn 9. Bij 16% van deze bedrijven werd geen richtlijn aangehouden bij de opslag van gevaarlijke stoffen. De overige 2% geeft aan dat de aanwezige hoeveelheid gevaarlijke stoffen te gering is voor een richtlijn of dat er op korte termijn verhuisd wordt naar een nieuw pand. 4.5 Bekendheid met de Arbobrochure Bijna tweederde van de bedrijven (62%) heeft aangegeven, dat ze de brochure Arbeidsrisico s in de grafimedia hebben ontvangen. De bij een branche aangesloten bedrijven hebben relatief vaker de brochure ontvangen dan niet aangesloten bedrijven. Eenzelfde constatering geldt voor offsetbedrijven (versus zeefdrukbedrijven). Tweederde van de bedrijven die de brochure ontvangen heeft (67%), zegt bekend te zijn met de inhoud van deze brochure. Grotere bedrijven zijn naar verhouding vaker op de hoogte dan kleinere bedrijven. Bijna de helft van de bedrijven die bekend is met de inhoud van de brochure (48%) heeft naar aanleiding daarvan actie genomen. Bedrijven met 10 of meer werknemers hebben relatief vaker dan kleinere bedrijven kennis genomen van de inhoud van de brochure en hebben relatief vaker dan kleinere bedrijven daarop actie genomen. Van de bedrijven die actie hebben genomen hebben sommige bedrijven meer dan één activiteit ondernomen. Door de bedrijven zijn de volgende activiteiten genoemd: Contact met brancheorganisatie (31%) KAM 10 -coördinator/ preventiemedewerker ingeschakeld (22%) Updaten van RI&E (19%) Contact met arbodienst (15%) Intern bespreken (5%) Zelf het bedrijf langs/ doorgelopen (4%) 9 De CPR-richtlijnen zijn publicaties uitgebracht door de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen. In 2005 zijn deze vervangen door de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen (PGS). 10 KAM = Kwaliteit Arbo Milieu 15

17 Andere activiteiten (15%) Resultaten rookmonitor Op verzoek van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) is in dit project de rookmonitor meegenomen. Hieruit is gebleken dat 99 bedrijven niet aan de wet voldeden. De VWA heeft vervolgens gerichte inspecties uitgevoerd in het kader van de naleving van de Tabakswet. Uit de inspectieresultaten van de VWA blijkt dat (inmiddels) 35% van de 99 geïnspecteerde bedrijven een rookbeleid heeft ingevoerd conform de eisen van de Tabakswet, namelijk een volledig rookverbod (30%) of een algemeen rookverbod met speciale rookruimten (5%). Bij 51 inspecties (52%) is een schriftelijke waarschuwing opgelegd omdat er sprake was van het overtreden van één of meerdere bepalingen van de Tabakswet. Bijna alle schriftelijke waarschuwingen hadden betrekking op het roken in een werkruimte(n) (78%), gezamenlijke ruimte(n) (12%) of gezamenlijke ruimte(n) en werkruimte(n) (4%). 4.7 Overleg met sociale partners Al kort na de start van het inspectieproject kwamen bij zowel de projectorganisatie als de KVGO meldingen binnen die gingen over de beveiliging van de degelpers en de cilinderpers. Het ging steeds weer over dezelfde problematiek en dat was aanleiding om het overleg over dit onderwerp al gedurende het project te starten. Ondanks discussies over het risico van het ontbreken van afscherming aan deze persen die al lang gebruikt worden in de grafimedia, heeft de KVGO het signaal serieus opgepakt en is aan de slag gegaan met het ontwikkeling van Veiligheidsinstructiekaarten voor zowel de degel- als de cilinderpers. Dit was voor de Arbeidsinspectie reden om de controletermijnen voor deze persen uit te stellen tot 3 maanden na het verschijnen van de instructies (na 1 juli 2007). De veiligheidsinstructies zijn beschikbaar via Het was voor de KVGO goed merkbaar dat de inspecties waren aangekondigd via een brochure en dat inspecties daadwerkelijk plaatsvonden. Dit bleek niet alleen uit de telefonische reacties, maar ook uit de frequentie waarmee de erkende branche RI&E werd gedownload. Tijdens het overleg met sociale partners in december 2006, bleek dat het downloaden van de RI&E was verdubbeld ten opzichte van de eerste helft van Hier zijn o.a. genoemd: aanbrengen ruimteventilatie, opslag aangepast, VIB bladen opgevraagd, internet geraadpleegd, medewerker vrijgemaakt, aanschaf machines en afscherming papiersnijmachine. 16

18 5. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 5.1 Conclusies De resultaten van het project in de Grafimedia zoals die in het voorgaande hoofdstuk zijn beschreven, zijn voor wat betreft de offsetdrukkerijen generaliseerbaar naar alle offsetbedrijven (met 5 of meer werknemers in loondienst). Voor de zeefdrukkerijen geldt dat de resultaten een goed beeld geven van de aard en de omvang van de problematiek voor wat betreft de geïnspecteerde onderwerpen. Het aantal geïnspecteerde zeefdrukkerijen was lager dan vooraf ingeschat. Waarschijnlijk komt dit doordat de inspecties zich hebben geconcentreerd op drukkerijen met tenminste 5 werknemers. Beeld van de branche Voorafgaand aan dit inspectieproject was het beeld van de grafimedia bij de Arbeidsinspectie heel positief. De branche was actief geweest in het arboconvenanttraject en liep voorop met het ontwikkelen van instrumenten, zoals bijvoorbeeld de eerste erkende branche RI&E. Al lang was er niet meer grootschalig geïnspecteerd in deze branche. Het huidige inspectieproject is opgestart vanuit de aanwezige risico s in de branche en om vinger aan de pols te houden. De aankondiging van het inspectieproject door middel van een brochure en informatie via de sociale partners, heeft goed gewerkt. Het opvragen van de branche RI&E is verdubbeld. Een actieve branche, maar aandacht voor hulp aan kleine bedrijven is noodzakelijk Het inspectieproject bevestigt het beeld dat sociale partners in de grafimedia willen werken aan een verdere verbetering van de arbeidsomstandigheden. Er zijn voor bedrijven veel hulpmiddelen beschikbaar en ook tijdens het inspectieproject zijn signalen opgepakt om aanvullende veiligheidsinstructies op te stellen voor de degel- en cilinderpers. De KVGO is wat dat betreft een goede ingang omdat er sprake is van een hoge organisatiegraad in deze branche, bijna 90% van de bedrijven is aangesloten bij een brancheorganisatie waarvan bijna allemaal bij de KVGO. Echter, de inspectiepraktijk laat zien dat de hulpmiddelen vaak niet gebruikt worden in met name de kleinere bedrijven. In deze branche zijn er relatief veel kleinere bedrijven actief. De inspecteurs hebben aangegeven dat bij kleine bedrijven het niet weten een belangrijkere rol speelt bij het overtreden van de wet, vergeleken met de grotere bedrijven. Derhalve is een belangrijk aandachtspunt, niet alleen voor deze branche, het laten landen van de beschikbare hulpmiddelen op de werkvloer bij met name de kleine bedrijven. Veel bedrijven in overtreding Ondanks het positieve beeld over de sector, is het aantal bedrijven dat niet in orde bleek hoog. Bij drie van de vier geïnspecteerde bedrijven is tenminste één overtreding geconstateerd. Zeefdrukkerijen scoren hierin slechter dan de offsetdrukkerijen. Het aantal bedrijven dat gemiddeld niet in orde is in inspectieprojecten van de Arbeidsinspectie was 51% in Overigens scoren niet-leden niet slechter dan de bedrijven die wel lid zijn van een branche-organisatie. Veilig werken met veilige machines In het inspectieproject zijn veel overtredingen geconstateerd wat betreft machineveiligheid. Het ontbreken van goede afscherming van bewegende delen van machines, incl. beveiligingsinrichtingen, scoorde erg hoog. In vergelijking met overtredingen bij andere machines zoals verpakkingsmachines, hechtmachines, vergaarmachines en overige drukkerijmachines blijkt dat bij met name drukpersen en papiersnijmachines het aantal overtredingen relatief groot is. Hierbij maken HCA persen een substantieel deel uit van de tekortkomingen bij drukpersen. Uit de discussie met bedrijven en de KVGO bleek dat de beleving van de risico s van met name oude degel- en cilinderpersen afweek van het uitgangspunt van de Arbeidsinspectie. Daarnaast staan deze persen al decennia lang in de sector en zijn afgeschreven. Toch hebben ze blijkbaar nog een economische waarde want ze worden nog steeds gebruikt in het drukproces voor specifieke klussen. Aan de drukkerijen is de keuze geweest om deze drukpersen definitief af te stoten of aan te passen. Door de KVGO zijn hiertoe praktische instructies ontwikkeld om knelplaatsen aan deze oude persen te beveiligen. De hercontroles van drukkerijen zijn door de Arbeidsinspectie uitgesteld tot na 1 juli 2007 om bedrijven te tijd te geven om met deze instructies aan de slag te gaan. Overigens speelden dezelfde discussies ook al eind jaren negentig. De toen gemaakt afspraken ten aanzien van de beveiliging van deze persen bleken niet te zijn nagekomen door de branche. Dit geeft aan dat een zekere inspectiedruk noodzakelijk is om de zelfwerkzaamheid van een branche te stimuleren. 17