Hoofdstuk 1:Politiek, Beleid en Sturing: een positiebepaling . Staat: Markt Gemeenschap Beleid: Sturing:

Transcriptie

1 Beleidsprcessen Hfdstuk 1:Plitiek, Beleid en Sturing: een psitiebepaling Allcatiemechnismen/verdelingsmechanismen (allcatie is het verdelen, wie beslist er, he? Dr wie wrdt er wat, heveel etc geprduceerd?) 1. Staat: kan de marktimperfectie plssen, zrgt vr het tegengaan van kartel-en mnplievrming. Maar k vr de prductie van cllectieve gederen en diensten (milieu bescherming, dijken, defensie). Gederen die er dus wel meten zijn maar meilijk aan de markt gebracht kunnen wrden. 2. Markt: wet van vraag en aanbd. Zelfregulering. Ok kan de plitiek cllectieve taken naar de markt verplaatsen (zals re-integratiebedrijven, zrg, veiligheid en verver). 3. Gemeenschap: lange tijd waren dit de zuilen, prtestanten, kathlieken, liberalen en scialisten. Nu is de gemeenschap gebaseerd p waarden, belangen, sciaal kapitaal, vertruwen en kenmerken. Beleid: de stlling van de (plitieke) afweging van waarden. Het realiseren van bepaalde delstellingen met behulp van bepaalde middelen in een bepaalde tijdsvlgrde. De vrnemens, keuzen en acties van één f meerder bestuurlijke instanties, gericht p de sturing van bepaalde maatschappelijke ntwikkelingen. Sturing: delgerichte beïnvleding van de samenleving in een bepaalde cntext. Bestaat uit beleidsprgramma, beleidsprjecten en beleidsinstrumenten (juridisch, ecnmisch en cmmunicatief). De verheid stuurt dus. Je kan een nderscheid maken tussen vier verschillende srten beleid: 1. Institutineel beleid: inrichting van frmele taken en verantwrdelijkheden. Het gaat nrmaal p het inrichten f herinrichten van stelsels, psities f relaties. 2. Strategisch beleid: richt zich p het nemen van maatregel die gericht zijn p het veiligstellen van het vrtbestaan van een rganisatie. Wrdt bepaald dr efficiëntie (delmatigheid) en efficiency (deltreffendheid) en legitimiteit (wetmatigheid). 3. Tactisch beleid: richt zich p het frmuleren van criteria p grnd van bepaalde hulpbrnnen. Het is dus het slim inzetten van kennis, geld en middelen. 4. Operatineel beleid: betrekking p het geven van instructies en richtlijnen met betrekking tt de cncrete uitvering van bepaalde beleidsprgramma s f wet-en regelgeving. Het zijn cncrete aanwijzingen vr de uitvering. Je kan p een andere manier k nderscheid maken tussen 7 verschillende srten beleid: 1: explrerend beleid: visientwikkeling, ntwikkelingen denkrichting, uitndiging m mee te denken, spelen met prbleemperceptie. 2. Verdelend beleid: verdeling van hulpbrnnen, kennis, infrmatie, bevegdheden en middelen. 3. Herverdelend beleid: verdeling van hulpbrnnen indien de huidige verdeling als nrechtvaardig wrd gezien. Bijvrbeeld psitieve discriminatie, versterking zwakke regi s. 4: regulerend beleid: dwingend vrschrijven en cntrleren. Bijvrbeeld vergunningen en buwvrschriften. 5. Faciliteren beleid: ndersteunden van wenselijk geachte delstellingen. Znder dat deze delstellingen dwingend zijn. 6. Stimulerend beleid: prikkels geven m gewenst gedrag te stimuleren. Bijvrbeeld subsidies, maar k heffingen en betes. 7. Cnstituerend beleid: het ntwikkelen van nieuwe spelers in bepaalde beleidsvelden.

2 Hfdstuk 2: Beleid en maatschappij: Beelden van een veranderend samenleving. De samenleving en staat zijn in de lp der jaren versplinterd. Ten eerste is er sprake van een structurele versplintering. hierdr is de samenleving cmplexer gewrden, zijn er erg veel rganisaties ntstaan. Ok is er sprake van een structureel ratinaliteittekrt. Dat is het tekrt schieten van cgnitieve (kennis) vermgen, infrmatin verlad (teveel kennis en infrmatie, iedereen weet wel iets ergens vanaf, erg veel nderzeken). Het ratinaliteittekrt wrdt versterkt dr de deelratinaliteiten en deelperspectieven. Dit wrdt verrzaakt dr de cultuur, rutine etc. binnen ene rganisatie. Ok is er sprake van een plitiek-culturele versplintering. Vreger was het zuilen systeem van kracht en speelde gelf een belangrijke rl. We zijn in de lp der tijd minder gaan denken in het samen, maar de individuele persn ging vr. De burger kan sneller handelen en rganiseren dr internet, mbiel etc. Er is een netwerksamenleving ntstaan. Dr bijvrbeeld, tv, internet, mbiliteit, camera, zijn allemaal mgelijkheden m te telefneren, ipv van vreger alleen de telefn, dit zijn een tevegende waarde. Diensten in een netwerksamenleving zijn primair dr infrmatie en kennis vrtgedreven diensten. Elke menselijke activiteit kent in vele gevallen een infrmatieverwerkende cmpnent die tenemend wrdt gedigitaliseerd en dr technlgie wrdt ndersteund. Wereldwijd ntstaat er glbalisering. Bedrijven gaan niet alleen in hun eigen land vestigen maar k elders. Er is een vrije strm ntstaat tussen kapitaal, beelden, kennis, infrmatie, geluiden en cmmunicatie tussen mensen, in de vrm van een netwerk. De kennis kmt in knppunten bij elkaar, bijvrbeeld new yrk en Tki vrmen een knppunt bij financiële transacties. Of bijvrbeeld de haven van Rtterdam, dat is weer een lgistiek knppunt. De netwerksamenleving zrgt er echter wel vr dat er een grte verschil ntstaan tussen landen. Z zijn er landen met een kennisvrsprng en landen met een kennisachterstand. Een ander kenmerk van de netwerksamenleving is de dminantie van beelden (interte, radi, tv), kennis is eenvudig te vertalen in beelden en symblen. De dramademcratie kmt k pzetten. Steeds meer emtie, dr bijv. beelden. Beelden kennen echter geen landgrenzen, waardr er weinig plitieke inspraak ver is. Plitiek zal meer gehecht raken aan beelden, icnen en symblen. Terwijl de individu niet meer weet waar die bij hrt, waarmee die zich identificeert en wat zijn cultuur is. Ok heb je de risicsamenleving. Risic is nu niet alleen iets van de natuur. Het risic is afhankelijk van de keuzes die gemaakt wrden. Als je bijvrbeeld meer treinen laat rijden, verhg je de kans p ngelukken. De vuurwerkramp in Enschede laat ziet dat de schuld niet te schuiven is p één persn, maar het een netwerk van futen is. Netwerksamenleving en risicsamenleving raken elkaar. Een ander vrbeeld zijn de verminderde grenzen tussen gasleidingen, telefnkabels, elektriciteit, water, etc. het pijpenstelsel zit k vl. Reflexieve mdernisering is de maatschappij cnfrnteren met het huidige systeem. Het penbreken van het prfessineel en techncratisch mnplie. Terug naar plitieke vaststelling van waarden, nrmen en risic s. Ruimte geven aan het penbaar debat en ruimte vr burgerinitiatieven bieden. de laatste type samenleving is de ntstatelijkte samenleving. Dit hudt in dat er een verplaatsing is van plitiek en sturend vermgen. Men nemt het k wel shifts in gvernance. Er zijn supranatinale, internatinale en interguvernementele rganisaties, zals de EU, Wereldhandelsrganisatie f het internatinale strafhf dat is een verticale pwaartse verschuiving. Het verticale neerwaartse verschuiving vindt plaats bij lkale en reginale verheid. Hrizntale verschuivingen vinden er plaats bij de rechtsprekende macht (euthanasie), bedrijven (tnt, ns), functinele verheidsrganisaties (verzelfstandiging, uitvering en

3 handhaving), maatschappelijk middenveld (meer vrijheid wningbuwcöperaties) en de burger (zelf bepalen welke vrzieningen in een wijk zijn d.m.v wijkbudget). Hfdstuk 3: benaderingen van Beleid. Er wrden in het bek vier benaderingen beleid en beleidsprcessen nderscheiden: Een ratinele benadering: delstellingen wrden bereikt p grnd van kennis en infrmatie, he meer je weet he beter het beleid Een plitieke benadering: accent ligt p de machtsstrijd tussen allerlei belanghebbende partijen. Steun en draagvlak zijn essentieel vr het succes van het te veren beleid. Een culturele benadering: beleid wrdt vral gezien als een zingevingprces. Succesvl beleid is beleid dat vr alle betrkken partijen een gedeelde betekenis heeft. Een institutinele benadering: beleid is gevrmd dr bepaalde gestlde regels, praktijken en instituties. Succesvl beleid is beleid dat vldet aan en aansluit bij de gegreide praktijken f deze juist weet te drbreken. De ratinele benadering: Uitgangspunt: staat in het teken van delstellingen (delrealisatie staat centraal). De wereld is kenbaar (kennis kun je naar je tehalen) en vr- en nadelen van alternatieven kunnen tegen elkaar wrden afgewgen. Hm ecnmicus: hiërarchische relatie van delstellingen subdelstellingen, instrumenten/maatregelen. Heldere inschatting van ksten, baten en effectiviteit. Heldere criteria en pririteiten. En dit leidt tt delmaximalisatie. Men denkt dus dat de samenleving maakbaar is, maar niet alles is kenbaar/beperkte ratinaliteit, niet alles is dus reëel. Er wrdt dus gestreefd naar een bevredigde mate van ratinaliteit, via een planmatige, stapsgewijze aanpak. Instrumenten: wetten, regels subsidies planning vrlichting Berdeling: het succes kan bepaald wrden aan de hand van drie criteria: Effectiviteit en deltreffendheid (kmen resultaten vereen met delstelling): Z specifiek mgelijk Z meetbaar mgelijk Z acceptabel mgelijk Z realistisch mgelijk Z tijdsgebnden als mgelijk Efficiënte/delmatigheid (delstellingen realiseren tegen geringe ksten) Samenhang (nderlinge afstemmingen tussen delstellingen beleid) Er wrdt veel waarde gehecht aan prgrammeringen en kennis. Rl van kennis: kennis helpt ns m de beperkingen van bunded ratinality te cmpenseren Causale relatie: lgische rzaak- en gevlgketens he werkt het prbleem? he zal dan een plssing gaan werken? Rl van plitiek is de nrmstelling en delkeuze terwijl de rl van de ambtenarij de vrbereiding en uitvering is.

4 Verlp van het beleidsprces: Figuur 1: verlp van het ratinele beleidsprces De plitieke benadering: Weging van waarden staat centraal: belangentegenstelling (tussen partijen), pluralisme (uitgaan van verscheidenheid, veel verschillende waarden wrden getlereerd) macht&strijd, macht is het vermgen van actren m (bij anderen) een bepaald gewenst gedrag te kunnen realiseren). Macht is een relatineel begrip In Nederland is er necrpratisme : dit is de driehek van beleid waarin verheid, werknemers en werkgevers in een driehekverhuding met elkaar staan en elkaar af en te ntmeten. Hierbij hrt een Multi-actr perspectief: Onderhandelen Ruilen Cnsensus Cmprmis Er is een spanningsveld tussen algemeen belang en eigen belang Het beleidsarena bestaat uit deels parallelle, deels verlappende, deels cnflicterende belangen. De netwerken zijn Een sciaal systeem Wederzijds afhankelijk Eigen interactiepatrnen Gezamenlijke delbereiking f middelengebruik De beleidsarena s en netwerken zijn afhankelijk. Dit wrdt bepaald dr de vlgende hulpbrnnen: Wettelijke bevegdheid kapitaal/geld

5 Menskracht kennis/infrmatie Tijd relaties Identiteit/imag mvang achterban Mnpliepsitie Instrument keuze wrdt gebaseerd p grnd van het ptentieel m de eigen machtsbasis/ psitie te versterken. Bevegdheden bepalen de rules f the game Handig inzetten van instrumenten (handelingsstrategie). Handig inrichten van besluitvrmingsarena s. Berdeling: Evenwicht tussen algemeen en eigen belang? Draagvlak vr beleid (netwerkperspectief)? Verbetering f verslechtering van de eigenpsitie? Beleid is gestlde cnsensus in een netwerk Kennis en infrmatie: gedefinieerd als strategische hulpbrnnen gericht p het beïnvleden van preferenties selectief ingezet m de eigen psitie/machtsbasis te versterken. Verlp van het beleidsprces: het is grillig, rmmelig, dynamisch, muddling thrugh incrementeel (met kleine stapjes) de verschillende beleidsfasen lpen dr elkaar cncurrentie van prbleem definities en plssingen grillige keuzemmenten en wisselende calities. Rl plitiek: sms bvengeschikt, sms nevengeschikt inrichting van de beleidsarena definiëren van de spelregels cprductie van beleid (bttm up) achteraf cdificeren (pschrijven) van cnsensus. De culturele benadering: Uitgangspunt: beleid is de belichaming van bepaalde zingevingpatrnen. beleid is een sciale cnstructie, een sciaal gecnstructureerde werkelijkheid. Belangrijke betekenis vr symblen (blauw p straat). Symblen als krachtige metafren, waarachter betekenissen schuil gaan Beleid is een resultaat van een zingevignsprces. Gemeenschappelijke beeldvrming mtrent de aard en mvang van een prblematiek Belangrijke aandacht vr taal als betekenisgevend instrument (framing en re-framing) Belangrijke aandacht vr beeldtaal als beïnvledingsmechanisme Mens en wereldbeeld: betekenis en zingeving ligt beslten in interactie, cmmunicatie staat centraal. Instrumenten: ruimte geven aan pen dialg, debat, discussie. Ruimte geven aan naming, framing en re-framing. Verkennen van wederzijdse denkaders. Het gaat niet alleen m de inhud (inhudelijk skills) maar k m het prces (faciliterende skills). Eerder zeken naar een vereenkmst: werken aan vertruwen, delen van betekenis, ntwikkelen van eigen taak, kennis delen, gezamenlijk leren en ntdekken. Berdeling: was men in staat m een gemeenschappelijk beeld te creëren? Wat was de kwaliteit van de interactie? (deelname, penheid, ntmnpliseren van de werkelijkheid) Was er sprake van gemeenschappelijk leren? Rl van kennis en infrmatie: Cdified knwledge en tacit knwledge druppelen dr naar:

6 Beliefs (bepaalde vertuigingen), frames en narratives (verhaallijn) dat leidt tt: Interpretatieve schemata f denkkaders Beleidsverlp: via discurscalities (een grep maatschappelijke actren die via een samenstel van psities en praktijken een gezamenlijke interpretatie van de werkelijk ntwikkelt, structureert en in stand hudt. Taalspelen Reprduceren van cnsensus Strijd m dminante betekenis Het prbleem is de mnplisering van betekenis Rl van plitiek: betekenis en symblen kunnen inspireren, maar k verhullen. En scheppen van nieuwe plitieke en publieke ruimte. Plitiek heeft symblische functie. Institutinele benadering: Uitgangspunt: Beleid is ingebed histrisch gegreide nrmen, regels en praktijken Rules: the rutines, prcedures, cnventins, rles, strategies, rganizatinal frms and Technlgies arund which plitical activity is cnstructed. Dit stuurt de afhankelijkheidsrelaties tussen actren Beleid is de uitkmst van histrisch gegreide en in regels verankerde praktijken. Mens en wereldbeeld: De samenleving functineert, dankzij deze ruggengraat van vertuigingen, cnventies en regels De beleidssectr werkt als regulerende, nrmatieve en cgnitieve infrastructuur: Ze faciliteert het functineren van rganisatie Ze disciplineert en cnditineert het functineren van rganisaties Ze draagt bij aan vrspelbaarheids van gedrag Ze reguleert verhudingen, bijv tussen verheid en burger Instrumenten: (regels bepalen het blikveld van het handelen, stijlvrkeuren beperken het repertire) Juridische instrumenten (frmele regels, bevegdheden) Ecnmische instrumenten (heffingen en subsidies) Cmmunicatieve instrumenten (vrlichting en vertuiging) Regels spelen een belangrijke rl in de wijze waarp kennis en infrmatie wrden gerepresenteerd. Rl van kennis en infrmatie: Infrmatiesystemen zijn belichaming van gestlde werkelijkheidsdefinities (ecnmische mdellen, mvatten en intensieve registraties). Infrmatie met beschikbaar zijn p verschillende niveaus Instituties herbergen regelsystemen met een nrmatieve impact p de uitvering. Instituties zijn zelf kennisbrnnen. Berdeling: Is het beleid rechtvaardig en passen in de gegeven situatie (lgic f apprpriateness) Is het beleid delmatig, deltreffend en samenhangend (lgic f cnsequence) Is een rganisatie in staat m de nrmatieve dimensie te verbinden met de empirische dimensie?

7 Vrbeeld: lik-p-stuk beleid Gelijkvrmigheid: Ismrfisme: zich aanpassen aan bestaande regels Cercive ismrphism: pglegd/verplichtend Mimic ismrphism: kpieëren/imiteren Nrmative ismrphism: prfessinele nrmen Berdeling: Is er een nieuwe beleidspraktijk gekmen Is deze ls gekmen van de ingesleten praktijk? Hge waarde tegekend aan verander-en leervermgen van de rganisatie Leren en nt-leren Beleidsverlp: via tepassen van geïnstitutinaliseerde regels. Rules prescriptins that define what actins (r utcmes) are required, prhibited, r permitted and the sanctins authrized if the rules are nt fllwed. Via (vrspelbare) stijlen Path-dependency Rl plitiek; Gezaghebbende afweging van warden Regels geven beteknis aan prblemen Vitale, levendig plitiek (niet in zichzelf gekeerd) Hfdstuk 4: benaderingen van sturing: Onder sturing wrdt verstaan: een vrm van gerichte beïnvleding n een bepaalde cntext. (dit verndersteld ideeën ver effectiviteit, efficiëntie, legitimiteit, haalbaarheid, werkzaamheid, etc.) De vlgende vernderstellingen zijn van belang: Plitiek-bestuurlijke sturing is ndzakelijk, gerechtvaardigd en legitiem. De actr stuurt met belangrijke hulpbrnnen De actr kan flexibel reageren p verandering (zelfsturendheid mgelijkheid en vrijhei van een actr m p flexibele wijze te kunnen reageren p veranderende mgevingsntwikkelingen en stuursignalen.) De effectiviteit van sturing is cntextueel bepaald. Kennis en infrmatie zrgen vr vrspelbaarheid infrmatie en kennis zijn ndzakelijk. Er is een samenhang tussen inzet van instrumenten en de visie p sturing (sturingsmdaliteit). Klassieke vrmen van sturing: Kenmerkend vr deze vrm van sturing is het idee dat de ntwikkelingen en vraagstukken in de samenleving beheersbaar en plsbaar zijn vanuit een centraal punt. (mncentrische sturing dr wet-en regelgeving en planning. Vertrekkend uit het idee van maakbaarheid van de samenleving). (instituties als SCP, WRR, CPB wijzen p het vertruwen in maakbaarheid van de samenleving.) Het sturend vermgen van de verheid staat centraal: de verheid als machine, delbm en piramide (perfect administratin). De verheid functineert p een betruwbare, vrspelbare en gerutineerde manier. De taken, verantwrdelijkheden en psities zijn p een duidelijk hiërarchische manier met elkaar verbnden).

8 Men had geen vertruwen in het zelfsturend vermgen van de samenleving. Als er iets mis ging was dat het gevlg van het haperen van de machinerie. Samenleving en verheid zijn gescheiden entiteiten. Kennis en infrmatie: infrmatie is cruciaal m causale verbanden te begrijpen en aangrijpingspunten vr beleid te vinden en m beleid te evalueren. Op grnd van delstelling van het besturend systeem wrdt getracht het intern functineren van het bestuurd systeem te beheersen. Gericht p planning en wet en regelgeving vrnamelijk vr de tekmst. Tabel 1 kenmerken van klassiek vrmen van sturing Vernderstellingen t.a.v. sturing Plitiek-idelgische legitimatie Sturend vermgen van de sturende rganisatie Zelfsturend vermgen van rganisaties en maatschappelijke sectren Object en cntext van sturing Kennis en infrmatie Sturingsmdaliteiten en instrumenten Kenmerken van klassieke sturing Maakbaarheid en vruitgang. De verheid als maatschappelijke prbleemplsser. Overheid bvengeschikt aan de samenleving Sturend vermgen wrdt vral gezien als structureringsvraagstuk van de sturende rganisatie: de rganisatie als machine, piramide en delbm Weinig tt geen aandacht vr zelfsturend vermgen van rganisaties en sectren. Deze is immers maakbaar (dr de verheid) Object zijn interne bedrijfsprcessen (thrughput). De maatschappelijke cntext is gericht te beïnvleden, vral dr gede infrmatie. Ratinaliteit als tverwrd. Grt vertruwen in kennis en infrmatie ter vergrting van de ratinaliteit van beleidsprcessen Sturing, gericht p de gedetailleerde beheersing (cmmand and cntrl) van prcessen en ntwikkelingen dr middel van wet-en regelgeving en planning De grenzen van sturing: Financieel-ecnmische verwegingen Juridische verwegingen Bestuurskundige verwegingen Financieel-ecnmische begrenzing: Recessie/crisis tenemende staatschuld Ongebreidelde grei cllectieve uitgaven Delmatigheid/deltreffendheid Omvang ambtelijk apparaat Tenemende ppulariteit van de markt als allcatiemechanisme Juridische begrenzing: Overheid is gevangene van eigen regeldrift Verwevenheid van wetgeving Afnemende transparantie Handhavingprblemen Bestuurskundige begrenzing: Tenemende ppulariteit van bttm-up benaderingen. (dus niet vanuit één centraal punt). Klassieke systemen van bven-/nderschikking zijn niet langer effectief. (dé verheid bestaat niet).

9 Beleidsvrbereiding en uitvering zijn verweven systemen die elkaar wederzijds beïnvleden Prblemen van handhaving. Nieuwe vrmen van sturing: Van mncentrisch naar plycentrisch. Subsidiariteitsbeginsel (pvatting vlgens welke dat wat een lager rgaan kan den, niet dr een hger behrt te wrden verricht)(de verheid grijpt pas in als het maatschappelijk middenveld tekrt schiet) Severeiniteit in eigen kring (maatschappelijk grepen zijn autnm in hun eigen sectren: de verheid zrgt ervr dat ze elkaar niet betwisten). Er kwam een hernieuwde belangstelling vr liberalisme cncurrentie, marktwerking, privatisering. Sprake van tegenmen aandacht vr zelfsturende vermgens, bij zwel verheid al maatschappelijke rganisaties ruil, nderhandeling, cmprmis, verleg, cnsensus. Bij partijen is er sprake van relatieve autnmie terwijl ze anderzijds afhankelijk van elkaar zijn.--> he wrdt mede bepaald dr de hulpbrnnen waar actren verbeschikken. Beleidsnetwerken sturingscntext gericht p: Grenzen van een rganisatie (sleutelparameter) Ksten-baten afwegingen van actren (subsidies) Structurering en prcedurering (tezichthuder kwaliteit) Gemeenschappelijke beeldvrming ( ruil, cmmunicatie, nderhandeling) Nieuwe sturingsmdaliteiten New Public Management: Van burger naar klant Van input naar utputriëntatie (resultaten staan centraal) Prestatie-indicatren en benchmarking (kwantificeren en meten) Gespecialiseerde, platte, kleine rganisatienderdelen Sturing d.m.v. cntracten (niet meer p basis van hiërarchie) Marktwerking, liberalisering, privatisering Klantvriendelijkheid (kwaliteit) Publiek-private samenwerking (meer vervlechting) Vrdelen: Tegenmen transparantie en verantwrding Versterking leer-en rdeelsvermgen (gemakkelijker en systematischer inzicht eerder en beter bijgestuurd kan wrden) Prikkeling innvatie en ndernemerschap (prestatiesturing) Nadelen: Verstarring dr utputsturing (belemmert vernieuwing het leidt tt strategisch gedrag) Outputsturing leidt tt kwantificering van werkelijkheid, is verhullend Tegenmen bureaucratisering (hge eisen van infrmatie zijn ndig) Sturing p structurering en prcedurering van relaties (netwerkmanagement en institutineel ntwerp gericht p interacties tussen partijen en relaties): Veranderen van psities in netwerk (bijv veranderen van tegang die een bepaalde actr heeft tt hulpbrn, bijv het p internet zetten, bijv lijst van zwarte schlen) Veranderen van relaties tussen partijen in het netwerk (penbare aanbesteding van bepaalde diensten, kpen en bepaalde eisen) Geven ver veranderen van spelregels (uitkmsten van ruil-, nderhandeling etc in bepaalde richting sturen

10 vrdeel: faire uitgangspsitie verschaffen (meer vrijheid) nadelen: juistheid van achterliggende vernderstellingen ngewenste, nvrziene effecten (zrgpakketten zijn bijv duurder gewrden, met veel minder inhud en kwaliteit dan vrheen) miskenning strategisch gedrag van actren sturing p gemeenschappelijke beeldvrming: platfrm/pdium inrichten vr beeldvrming (van een bepaald prbleem, aard en mvang) c-prductie van beleid(cnsensus) interactieve beleidsvering (verheid betrekt in z vreg mgelijk stadium burgers, bedrijven, andere verheden etc) vrdelen: nderkenning plurifrm karakter van prblemen ntwikkelingdraagvlak vr verandering nadelen: representativiteit ( er ntstaat geen maatschappelijk beeld) discussie wrdt gegijzeld ( er is geen sprake van een dialg) Tabel 2: kenmerken van mderne sturing Vernderstellingen t.a.v sturing Plitiek-idelgische legitimatie Sturend vermgen van de sturende rganisatie Zelfsturend vermgen van rganisaties en maatschappelijke sectren Object en cntext van sturing Kennis en infrmatie Sturingsmdaliteiten en instrumenten Kenmerken van nieuwe vrmen van sturing Terugtred van de verheid als maatschappelijke prbleemplsser. Neliberale gedachten ver marktwerking Weinig aandacht. In eerste instantie vral gericht p interne bedrijfsvering. Zelfsturend vermgen van rganisaties en sectren wrdt nderkend en tt uitgangspunt vr sturing genmen. Sturing p hfdlijnen en p afstand. De verheid is slechts een actr in het brede beleidsnetwerk van actren Relatieve autnme en wederzijdse afhankelijkheid van partijen in beleidsnetwerk zijn kenmerkend vr de cntext van sturing. Object van sturing is het zelfsturende vermgen Kennis en infrmatie als machtsbrn/hulpbrn. Gericht p bescherming psitie in netwerk. Kennis en infrmatie zijn beperkt. Verscheidene perspectieven en ratinaliteiten liggen aan sturing ten grndslag. Sturingsmdaliteiten zijn gericht p: input, utput, incentives (prikkels), structurering van relaties, gemeenschappelijke beeldvrming.

11 Hfdstuk 5: beleidsprblemen en agendavrming een beleidsprbleem wrdt gedefinieerd als een discrepantie(die niet vereenstemmen, met nderlinge afwijking) tussen een maatstaf (een beginsel, nrm f del) en een vrstelling van de bestaande f een te verwachten situatie) Zekerheid ver kennis hg laag cnsensus Hg Getemde prblemen (bijv. gebrteregister) (n)tembare wetenschappelijke prblemen (klimaat bijv.) Laag (n)tembare ethische prblemen. (abrtus, euthanasie, het is zeker he je het met den, maar óf je het met den? Ongetemde plitieke prblemen (vergrijzing, vlgens bek) getemde prblemen: (gedeelde) beleidstherie is vrhanden. rzaak/gevlg en del/middelenrelaties zijn bekend gedeelde visie ver maatstaven --- ratinele benadering is passend. (n)tembare wetenschappelijke prblemen: gedeelde visie ver maatstaven geen vereenstemming ver achterliggende beleidstherie rzaak/gevlg en del/middelenrelatie ngewis --- kennis tevegen aan debat, ratinele benadering is dan werkzaam (n)tembare ethische prblemen: partijen eens ver de (kennis) aanpak echter, neens ver de maatstaven/waarden --- cnsensus zeken in debat, pacificeren van het cnflict, culturele en plitieke benadering Ongetemde, plitieke prblemen (wicked prblems): geen vereenstemming ver de (kennis) aanpak geen cnsensus ver de maatstaven/waarden --- partijen hebben uiteenlpende percepties ver de aard van het prbleem en de mgelijke plssingen aanpak: elkaars standpunten verkennen, leren van nieuwe inzichten/benaderingen Een prbleem kan in de lp van de tijd van karakter veranderen, nder andere dr: Meer kennis van rzaak en gevlg Meer kennis ver de werkzaamheid van del/middelrelaties Cnvergentie van maatstaven Beleidsprblemen wrden gedefinieerd van uit het perspectief van belanghebbende actren. Ze zijn selectief en subjectief. En wrden bepaald dr de vlgende factren: Macht en belang: actren kunnen eigen belang en psitie centraal stellen.+ actren kunnen prberen m eigen belang en psitie te versterken. Referentiekader: actren kijken vanuit hun eigen achtergrnd naar het beleidsprbleem (een scilg denkt weer anders dan een jurist). en ze kijken anders naar plssingen. Vrbeelden zijn een sciale, prfessinele f plitieke achtergrnd. Mens en wereldbeeld: Je identiteit hangt samen met deelnemen in een grep Je bent nderwrpen van laag hg buitenaf Hg Fatalisme (mens is Hiërarchie (mens heeft laag nvrspelbaar) Individualisme (mens is rbuust) structuur ndig) Egalitarisme (mens is gelijk)

12 Regels: kleuren de perceptie en de aanpak van het prbleem Taal: de wijze waarp je het beeld schrijft metafren, symblen, slgans zijn krachtige taaluitingen met een eigen verhaal. Ok cijfers zijn hiervan een vrbeeld. En causale verhalen kunnen k gebruik wrden en verantwrdelijkheden. Calities: actren zijn verbnden dr min f meer vereenkmstige psities t.a.v het beleidsprbleem. Cmmunicatie: beleidsdefinities kristalliseren in interactie. Prces van gemeenschappelijke beeldvrming. Gemeenschappelijke gedragen ideeën ver prbleem en plssing. Partijen leren zich dus aan elkaar aanpassen. Classificeren is het in en uitsluiten van grepen en het stellen van plitieke grenzen dr de grenzen die hierbven getrkken wrden. Beleid is de uitkmst van een strijd tussen gerganiseerd grepen in een bepaalde mgeving. Het is een krachtenspel van elites. Smmige nderwerpen wrden in de plitieke arena behandeld en andere daarbuiten (mbilizatin f bias) Nn decisin is een manier m de vraag naar verandering m.b.t. de allcatie van pbrengsten en privileges in de samenleving: te verstekken vrdat ze uitgesprken kunne wrden nzichtbaar te huden m zeep te brengen m daarmee tegang te krijgen tt een relevantie decisinmaking arena. Drdat er allerlei verschillende agenda s zijn meten barrières verwnnen wrden. Smmige nderwerpen mgen niet p een agenda kmen m dat het vlgens de grndwet niet mag f internatinale verdragen. Onderwerpen die wel mgen behren tt de systemic agenda. Op de institutinele f plitieke agenda staan de nderwerpen die afkmstig zijn van de maatschappelijke agenda. De besluitvrmingsagenda bestaat uit nderwerpen waarvan plitici, bestuurders en beleidsmakers vinden dat zij daadwerkelijk mgezet meten wrden in cncrete prgramma;s f wette en regels.

13 Figuur 2 links het mdel via Parsns (Cbb en Elder) en rechts het mdel van van der Eijk en Kk barrièremdel

14 Bij Cbb en Elder spelen er de vlgende dingen een rl: Het specifieke karakter van het nderwerp: grte grep trekkend De maatschappelijke betekenis van een nderwerp:he grter, he meer publiek De tijdelijkheid van het nderwerp: he betekenis vller p lange termijn he meer publiek Het technische karakter van het nderwerp: he technische he minder publiek Het unieke karakter van het nderwerp: he minder variatie het issue heeft p een bekend thema, kans p meer publiek. Ze wijzen teen sp het belang van krachtige symblen, retriek etc, meer culturele benadering. Massamedia spelen als drgeefluik Van der Eijk en kk geven echter de weg weer die het nadat het p de plitieke agenda is gekmen aflegt. Bij hun barrièremdel wrden alle punten mgezet in de vlgende: wensen wrden mgezet in eisen, eisen in strijdpunten etc. Beleid ntstaat dr (her)definiëring van het beleidsprbleem Actren trachten dit prces te beïnvleden dr het maken van claims (men claimt dat zijn perceptie de juiste is van het prbleem) Dminante waarden, instituties, rituelen bepalen f een barrière kan wrden genmen Er kunnen kanttekeningen bij de barrièremdellen geplaatst wrden: Lineariteit/chrnlgie: een echte agendavrming verlpt vaak veel chatischer. Er kunnen fasen wrden vergeslagen. Massamedia aandacht: massamedia lijken een eigen agenda te hebben met sterke symblen/beeldcultuur, ze hebben er eigen belang bij. En er is een eigen dynamiek van internet, iedere persn kan een zender beginnen. Cncurrentie van nderwerpen: er zijn heel veel nderwerpen en bij elke nderwerp gaat het niet z. Veel halen bepaalde vensters in het barrièremdel al niet meer. (agenda crwding) Prbleemgerichtheid:er heft niet perse een prbleem te zijn. Er kan k een plssing zijn vr iets wat ng geen prbleem is. Strmenmdel: Het alternatief mdel dat de lineariteit van het barrièremdel ter discussie stelt is het strmenmdel van Kingdn. Het mdel is een fluïde strming die ntstaat dr trial and errr. De eerste strm is de stm van prblemen. Die bestaat uit percepties van prblemen. Indicatren: metingen wrden gebruikt m de schaal en aard van het prbleem te weergeven Gebeurtenissen: die trekken de aandacht Feedback: er wrdt infrmatie gegeven ver de resultaten De tweede strm is de beleidsstrm: dit zijn de plssingen met de plicy entrepreneur: mensen die prblemen plssingen en gebeurtenissen bij elkaar brengen. De mate waarin een plssing verleeft: Idee met technisch inpasbaar zijn Dminante waarden binnen beleidsgemeenschap (een typisch franse plssing zal in Nederland dus niet werken) Het met tekmstbestendig zijn (gemeide ksten meten relatief stabiel blijven) De derde strm is die van de (plitieke) gebeurtenissen: De natinale gemedstestand (bijv. de testand in Pim Frtyns tijd)

15 Gerganiseerde plitiek krachten ( he is het gerganiseerd en welke frmele en infrmele plitieke rganisaties spelen een rl) De psitie van verheidsrganen: Wanneer de plicy windw penstaat kunnen de drie strmen bij elkaar kmen. Een plitieke gebeurtenis zrgt er vr dat er een kppeling tussen de strmen plaats vind. Timing en teval spelen hierin een belangrijke rl. Kritiek p mdel: Miskent institutinele agenda van gegreide praktijken, regels en cnventies Miskent interne lgica van bureaucratie Wekt gemakkelijk het beeld p van grte, revlutinaire veranderingen. Het kan k gewn een prces zijn van wederzijdse aanpassing. Hfdstuk 6: De vrming van beleid: Ontwerp, instrumentkeuze en besluitvrming Onderwerpstrategieën, vier perspectieven: Beleidsanalystisch: ratinele benadering van beleid rzaak-/gevlgketen is helder afwegen van de beste prbleem-/plssingscmbinatie veel aandacht vr instrumentatie Kritiek: hudt nvldende rekening met plitiek en nrmatieve afwegingen. Cprducerend: gezamenlijke ntwikkeling van beleidspraktijk wederzijdse afhankelijkheid, cmmunicatie, verleg, ruil en nderhandeling gedeelde pvattingen ver aard van het prbleem en aard van de plssing. Beleidsinhud beleidsprces. Participatie: gezamenlijke ntwikkeling van beleidspraktijk ruimte vr ideeën belanghebbenden aandacht vr prbleem en plssing werken aan draagvlak beleidsinhud beleidsprces Imitatie: vernemen/aanpassen van best-practices. Plitieke betekenis: is er een ged klimaat vr innvatie (plici windw) zijn er abassadeurs in de rganisatie? Institutinele betekenis: past de beste practice is zij aanvaardbaar (frmele en infrmele druk Diffusiestrategie: nadenken ver kennisdisseminatie is het wel werkelijk in staat m die kennis te verspreiden? Leerprces: ruimte geven aan leren en aanpassen gdness f fit ervaringsleren (trial and errr) Vlgens de presentatie hren getemde prblemen, (n)tembare wetenschappelijke prblemen bij beleidsanalytisch en imitatie. Vlgens de presentatie hren (n)tembare ethische prblemen en ngetemde plitiek prblemen bij cprducerend en participatie. Vr de keuze van een ntwerpstrategie kan nder andere rekening gehuden wrden met de aard van het prbleem, beleidsprduct en het terug denken (heen en weer, f ze dus daadwerkelijk zullen werken) Ontwerplgica: Ratinele benadering: De werkzaamheid van een beleid is gebaseerd p vernderstellingen (beleidstherie): Causaal (rzaak-gevlg) Finaal (del-middelen) Nrmatief (welke plitieke waarden zijn in het geding) Analytische hulpmiddelen: delbm & beleidsveldmdel De kwaliteit van de beleidstherie:

16 Empirische kennis: hge mate van zekerheid m.b.t de kennis Deugdelijke argumentatie: argumentatieve schl: lgisch, cnsistent, vlledig, bjectief vertuigend --- discursieve schl: debat en dialg (machtsvrij Flexibel en lerend Aanvaardbaarheid (plitiek en maatschappelijk) Figuur 3: vrbeeld van een delbm van vrstellen rndm gratis kinderpvang Bij het maken van een beleidsveldmdel f delbm kun je bepaalde ratinele ntwerpregels hanteren: 1. Frmulering en analyse van de pdracht: (randvrwaarden geven) 2. Mdeleer causale relaties 3. (cncept) frmulering einddel en evaluatiecriteria 4.frmulering van verwachte effecten 5. Vergelijk ksten/baten met alternatieven 6. Ontwerp beleidsvrstel 7. Analyse en ntwerp uitvering 8. De uiteindelijk vrmgeving van beleid. Tabel 3: ntwerpstrategieën en de aard van het beleidsprbleem Mate van eenvud Mate van zekerheid eenvudig Cmplex Zeker Rutinematig ntwerpen (kleine Diagnstisch ntwerpen heveelheid gegevens, weinig hgwaardige kennis) Onzeker Intuïtief ntwerpen Lerend ntwerpen

17 Kanttekening: Beleidstherieën zijn geen wetenschap, maar handelingstherieën (causal stries) Iedere actr heeft een eigen beleidstherie Vrdeel: fcus en scherpte richting gevend aan uitvering ijkpunt/richtlijn vr berdeling Nadeel: ratinele benadering miskent machtselementen in de beleidsvrbereiding, bepaling en uitvering Plitieke benadering: Partijen zijn wederzijds afhankelijk Partijen ntwikkelen strategisch gedrag dat hun belang, psitie en pvattingen het best beschermt Het systematisch in kaart brengen van partijen geeft inzicht in de stand van zaken in een netwerk. Tabel 4: vrbeeld: mdel vr netwerkanalyse Actr/kenmerken van netwerk Actr a Actr b Actr c Actr d Taak en psitie Belang Dminante perceptie prbleem Dminante perceptie van relevante aanpakken Ter beschikking staande machtsbrnnen Dminante afhankelijkheidspatrnen Gevlgde en te verwachten strategische interactiepatrnen Het is bij netwerkanalyse belangrijk dat je in kaart breng wie de actren zijn, welke rganisatie, delen van de rganisatie afdelingen wat is hun psitie, verantwrdelijkheid,

18 bevegdheid? Dit is van belang mdat binnen één rganisatie verschillende psities schuil kunnen gaan. Ok met je kijken naar waar de actr naar kijkt, waar zijn zijn belangen. Daarna kun je kijken welke punten tussen actren vereenstemmen en verschillen. Een actr heeft bepaalde machtsbrnnen (materiële/financiële etc) Kapitaal/geld kennis/vaardigheden prfessinaliteit Infrmatie (sleutel tt inf) psitie-/functiemacht Psitie in besluitvrming relaties (k infrmeel) Identiteit/imag calities/cllectieve macht Maar de effectiviteit van machtsbrnnen wrdt begrensd dr: Beperkt tepassingsbereik (b.v wettelijke bevegdheid) Onmisbaarheid nuitputtelijkheid (geld) Overdraagbaarheid (infrmatie/imag) Hudbaarheid(infrmatie die actueel met zijn) Ruilbaarheid (geld en inf kun je ruilen, frmele taken niet) Je hebt verschillende typen afhankelijkheid: Symmetrische afhankelijkheid: partijen zijn nderling, in gelijke mate van elkaar afhankelijk Asymmetrische afhankelijkheid: partijen zijn nderling, in ngelijke mate van elkaar afhankelijk. Pled interdependency: actren putten uit een gemeenschappelijke reservir van hulpbrnnen Sequential interdependency: de activiteiten bij één actr hebben gevlgen vr de activiteiten van andere actren Reciprcal interdependence: wederzijdse afhankelijkheid p in- en utput. (vervlechting van in en utput) De afhankelijkheid van een actr wrdt bepaald dr drie factren: In heverre is de hulpbrn ndzakelijk vr het vrtbestaan van de actr? In heverre is de actr in staat m de beschikbaarheid, verdeling en gebruik te beïnvleden? In heverre zijn alternatieve hulpbrnnen vrhanden? Dr de afhankelijkheidsrelaties hebben actren bepaalde strategieën. Je hebt verschillende srten de vlgende hebben de maken met cnflicten: Type 1: nn-interactie: vermijding: a. actren kunnen met elkaar interacteren dr niet met elkaar te interacteren (bang m te vechten, hpen dat het verwaait. B. fusie: samenwerking mndt uit in samensmelting Type 2: cnflictueuze interactie: a: cnflict f strijd: men wen machtsbrnnen aan m elkaar dwars te zitten. B: cmpetitie: geen rechtstreekse strijd, vaak met derde partij Type 3: Gecördineerde interactie: a. cmpetitiebeperking (trachten gemeenschappelijke spelregels te ntwikkelen beperken wederzijdse nadelen van hun cncurrentie). B: calitievrming (tijdelijk). C: samenwerking (bijv RWS en prvincie) De andere strategieën hebben te maken met het vermijden van cnflicten: Type 1 cnflictvermijding: a: cmplexiteitsreductie (het cmplexe prbleem psplitsen in deelvragen en deelprblemen) b: beperking van de reikwijdte van het beleid (beperken tt makkelijkere stukken waar cnsensus gevnden kan wrden, meilijker uitgeschven) Type2: cnsensusverbetering: a. prbleemplssing b. verreding (vertuigen) c. nderhandeling. D. dwang

19 Tabel 5: actr-ratinaliteitenanalyse Actr A Actr B Actr C Actr D Plitieke ratinaliteit Juridisch ratinaliteit Ecnmische ratinaliteit Technlgische en/f prfessinele ratinaliteit Plitiek de vraag he bepaalde prblemen meten en kunnen wrden aangepakt Juridisch eisen die de demcratische rechtstaat bepaalt staan centraal Ecnmisch he een bepaalde heveelheid financiële middelen kan en mag wrden aangewend. Technlgisch/prfessineel kennis van prfessinels. De culturele benadering: Hudt rekening met de expressieve/symblisch dimensie van beleid Het gebruikt krachtige beelden waarmee partijen zich kunnen identificeren, bijv. 1. Vertellen van een verhaal f ntwikkelen van een verhaallijn 2. Persnaliseren van een prbleem f aanpak. (meisje nulde) 3. Uitvergrten van een kleurrijk detail 4. Vertellen van een rzakelijk verhaal 5. Metafrisch taalgebruik (de val de muur) 6. Symblen (algemeen belang) 7. Mythen 8. Visualiseren 9. Cijfers De institutinele benadering: Er wrdt vral gelet p de structurerende invled is allerlei instituties hebben p de vrijheid van actren m beslissingen te nemen en de relaties tussen deze actren (regels, gewnten, praktijken etc.) Lgic f apprpriateness (hrt het, past het?) Lgic f cnsequence (mag het, werkt het? Padafhankelijkheid Beleidsinstrumenten: Beleidsinstrumenten als gereedschap: (ratinele benadering): m de beleidsmachine draaiende te huden. De eigenschappen zijn dus effectiviteit en efficiency. Beleidsinstrumenten als machtsbrn: (plitieke benadering)het wrdt dan gebruikt als sturingsinstrument in netwerken. Beleidsinstrumenten in netwerken: waarbij instrumenten aan mde nderhevig zijn. Wat het vlk, het bedrijf etc dus wenst/wil. Tabel 6: srten beleidsinstrumenten gerdend naar verschillende aspecten en sturingsmdellen Sturingsmdel/aspect Juridisch Ecnmisch cmmunicatie Dirigerend Gebd, verbd Prijsregulering Vrlicht Cnstitueren Grndwet, staatsrecht Infrastructurele werken Onderwijs, nderzek Individueel Vergunning Heffingen Advies Algemeen Wet Prijsregulering Massamedia Beperkend Gebd, verbd Heffing Prpaganda Verruimend Overeenkmst Subsidie vrlichting

20 Kritiek: Overlap tussen categrieën Weinig g vr sciale vrzieningen Geen nderscheid naar werkzaamheid instrumenten Geen aandacht vr planning Geen aandacht vr ict Effectrs zijn instrumenten die de verheid kan hanteren m bepaalde veranderingen in de samenleving tt stand te brengen. Terwijl detectrs verwijzen naar instrumenten die de verheid gebruikt m infrmatie te verzamelen en te verwerken. Tabel 7:beleidsinstrumenten als machtsbrn Type hulpbrn/ srt instrument Effectr Specifiek generiek Detectrs Specifiek Generiek Ndaliteit (centraal punt) Mndelinge bdschappen Bdschappen via massamedia Ongevraagde infrmatie Inwinnen infrmatie Geld Autriteit Organisatie Specifieke subsidies Open subsidieregeling Ongevraagde belning vr infrmatie Cntract m infrmatie te verkrijgen Individuele vrschriften Algemene Vrschriften Meldingsplicht Uitveren peridieke cntrles Individuele vrzieningen Algemene vrzieningen Detectie systemen Plaatsen van afluisterapparatuur/ camera s Besluitvrming: Vrnderstelling: Delstellingen zijn bekend Infrmatie is vlledig Alternatieven zijn bekend Inzet middelen is bekend Het middel met de beste ksten/batenverhuding krijgt de vrkeur. Tabel 8: nderscheid tussen ratinele en incrementel benadering van beleidsvrming Ratinele benadering (rt methd) Waarden/criteria/delstellingen zijn helder van elkaar te nderscheiden en te berdelen Eerst wrden delen bepaald en dan de middelen gekzen m het del te bereiken Succesvl beleid is gebaseerd p de inzet van die middelen die het del realiseren De analyse is almvattend Therievrming speelt een belangrijke ndersteunende rl Incrementele benadering (branch methd) Waarden/criteria en delen/middelen lpen dr elkaar (maar sterk vervlchten) Vervlechting maat het lastig m delmiddelrelaties te bepalen. Succesvl beleid is gebaseerd p plitieke vereenstemming, znder beleidsanalyse van delen en middelen. De analyse is beperkt Therie speelt zeer bescheiden rl, er is sprake van strategisch gedrag Een andere klassiek psitie in de therie ver besluitvrming is mixed scanning: Stap 1: inventariseer uitputtend, maar glbaal alle mgelijkheden --- verwerp alternatieven die p prblemen zullen stuiten