NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN 2009 GEMEENTE MAASSLUIS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN 2009 GEMEENTE MAASSLUIS"

Transcriptie

1 NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN 2009 GEMEENTE MAASSLUIS

2 Maassluis, januari 2009 Afdeling Financiën & Control Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord...4 Bestuurssamenvatting Inleiding Doelen Wettelijk kader Bestuurlijk kader Wat is risicomanagement? Begripsbepaling Het risicomanagement proces Risicomanagement in Maassluis Algemeen Verantwoordelijkheden en bevoegdheden Wie moet het doen Hoe wordt het uitgevoerd? Identificatie van risico s Analyse en beoordeling van risico s Beheersen van risico s Structurele inpassing in beleid Weerstandsvermogen Inleiding Benodigde weerstandscapaciteit Beschikbare weerstandscapaciteit Berekening weerstandsvermogen...26 Bijlagen...29 Bijlage 1 BBV artikel Bijlage 2 PoH , Collegeprogramma en Financiële Verordening Maassluis...32 Bijlage 3 Aandachtspunten commissie Middelen Bijlage 4 Integraal Risicomanagement t.o.v. Traditioneel Risicomanagement...34 Bijlage 5 Riscomatrix Maassluis- risico s per risicogebied...35 Bijlage 6 ISO norm...36 Bijlage 7 Actueel risicoprofiel en weerstandsvermogen...37 Definities, toelichtingen en afkortingen...38 Bronnen...40 Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 3

4 Voorwoord VOORWOORD Waarom moet een gemeente zich bezig houden met risico s? Binnen de context van de gemeente lijkt er veelal geen sprake te zijn van een directe bedreiging van de continuïteit door risico s. Falende risicobeheersing kan echter wel van invloed zijn op het vertrouwen dat de burger stelt in de gemeente en haar bestuurders en op het belang dat de burger hecht aan een goedwerkende gemeente. Het implementeren van risicomanagement biedt nieuwe kansen de effectiviteit van de gemeente te vergroten. Risicomanagement heeft meerwaarde voor de gemeentelijke organisatie omdat hierdoor één van de nadelige effecten van het gebrek aan marktwerking kan worden gecompenseerd. Onderstaand figuur geeft een beeld van de risico s waar de gemeente Maassluis mee te maken heeft. Gemeente Maassluis Figuur 1. Bron: gemeente Deventer, ontleend van AON Risk Consultants Sinds 1995 beschikt de gemeente Maassluis over een risicoprofiel op grond van de Comptabiliteitsvoorschriften Vanaf 1997 wordt het risicoprofiel gekwantificeerd om zo tot een bepaling van het weerstandsvermogen te kunnen komen. In dat jaar is ook het beleid ten aanzien van het weerstandsvermogen ingezet. De raad en het college kondigden in hun meerjarenprogramma s onder meer aan dat de gemeente een adequaat risicomanagement moet voeren. De provincie en het rijk hechten grote waarde aan de inventarisatie van risico s van gemeenten en leggen hierbij een relatie met de benodigde weerstandscapaciteit. Vanaf 2004 moeten gemeenten daar ook expliciet een beleid over voeren. Risico s van gemeenten beheersen soms ook de actualiteit. Denk aan de (steeds weer tegenvallende) Noord-Zuidlijn in Amsterdam, de garantstelling van de gemeente Rotterdam (Havenbedrijf), de afwaardering van boekwaarde van strategische aankopen tot de marktwaarde. Buiten de gemeenten heeft de bancaire sector de laatste tijd duidelijk laten zien dat er gebrek is aan (integraal) risicomanagement. Cees Maas, voormalig CFO van ING, schetste deze situatie onlangs Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 4

5 in Elsevier: Gedreven door winstbejag hebben de banken jarenlang het risicomanagement terzijde geschoven. In deze nota wordt nader op risicomanagement in de gemeente Maassluis ingegaan aan de hand van de volgende vragen: - Wat is het wettelijke, bestuurlijk kader en wat zijn doelstellingen van de nota?; - Wat is risicomanagement? - Hoe werken wij in deze gemeente? - Wat zijn gewenste uitgangspunten en doeleinden van risicomanagement? Deze nota bestaat uit twee onderdelen. Voor het deel risicomanagement is volstaan met kaders op hoofdlijnen en voor het deel weerstandsvermogen is uitgegaan van een meer concrete kaderstelling door de raad. Dit verschil in diepgang past in de duale rolverdeling tussen raad en college. Risicomanagement is qua uitwerking vooral een bestuurstaak. Het college, daarbij ondersteund door de directie, moet zorgdragen voor een organisatie die in control is. Risicomanagement is één van de instrumenten die daarbij worden ingezet. Bij het onderwerp weerstandsvermogen ligt er een directe koppeling met het budgetrecht van de raad. Dat vraagt om transparante en heldere kaders voor concrete vragen zoals: hoeveel geld leggen wij opzij voor het opvangen van mogelijke financiële verliezen? Bij concrete vragen horen ook concrete en toetsbare kaders. Voor deze nota is gebruik gemaakt van verslagen van collegevergaderingen, van de notulen van de Raad en commissies, van publicaties van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement, beleidsnota s van andere gemeenten en overige publicaties. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 5

6 Bestuurssamenvatting BESTUURSSAMENVATTING In deze bestuurssamenvatting worden de belangrijkste uitgangspunten en beleidskeuzes uit de nota onder elkaar gezet. Concrete voorstellen worden in vet/cursief weergegeven. Het actuele risicoprofiel en weerstandsvermogen zijn te vinden in bijlage 7. Wettelijke en bestuurlijk kader De nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen heeft de volgende doelen: - Kaderstelling raad en formuleren van beleidsuitgangspunten; - Voldoen aan wet- en regelgeving; - Verhogen van het risicobewustzijn. Voorgesteld wordt om vanaf 2010 één nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen aan te bieden. Deze vervangt de nota Reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen. De Financiële verordening wordt hierop aangepast. Wat is risicomanagement? Risicomanagement is een systematisch en regelmatig terugkerend proces om risico s te identificeren, te analyseren en te beoordelen; op basis hiervan maatregelen te nemen en te evalueren. Risicomanagement is een in hoge mate gestandaardiseerd proces dat de volgende stappen kent: - inventariseren; - analyseren; - maatregelen nemen; - bewaken. Waarom risicomanagement? Burgers hechten belang aan een goedwerkende gemeente. Goed risicomanagement is een van de middelen waarmee een gemeente ervoor kan zorgen dat burgers kunnen vertrouwen op de gemeente en haar bestuurders. Het biedt kansen om de doeltreffendheid van de gemeente te vergroten en de organisatiedoelen te halen. Het doel van risicomanagement is om gestructureerd en systematisch risico s te beheersen om de organisatiedoelstellingen effectiever en efficiënter te bereiken. Daarnaast is risicomanagement een integraal onderdeel van de besluitvormingsprocessen en vormt daarmee ook een basis voor keuzes. De toegevoegde waarde van risicomanagement zit in de communicatie over risico s en kansen en hoe deze het beste kunnen worden beheerst of gerealiseerd. Integraal risicomanagement Integraal risicomanagement gaat uit van een benadering waarbij het managen van risico s op basis van haar bijdrage aan de realisatie van de organisatiedoelstellingen wordt geïntegreerd en gecoördineerd over de gehele organisatie. Daarbij wordt uitdrukkelijk rekening gehouden met de onderlinge relaties tussen en afhankelijkheden van diverse (soorten) risico s die in een organisatie kunnen voorkomen. De ISO norm komt tegemoet aan de wens om meer handvatten te bieden voor structurele verankering van risicomanagement in de organisatie. De ISO-norm 11 kent een aantal principes: Risicomanagement voegt waarde toe en draagt bij aan de verbetering van de organisatie; Het is een integraal onderdeel van de (besluit)vormingsprocessen en vormt daarmee ook een basis voor keuzes; Het past bij de context van de organisatie en volgt veranderingen; Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 6

7 Het is een systematisch proces dat gestructureerd en op gezette tijden plaatsvindt; Het is transparant en houdt rekening met menselijke en culturele factoren. Deze principes vormen de uitgangspunten van risicomanagement in Maassluis. Zij zijn noodzakelijk om een cultuur/houding ten aanzien van risicomanagement te bepalen. Risicomanagement in Maassluis De gemeente Maassluis werkt via de methode NARIS, ontwikkeld door van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement in samenwerking met de Universiteit van Twente. Het is een integraal risicomanagement informatiesysteem dat ook wordt aanbevolen door de VNG. Wie moet het doen? Het bestuur Het college is primair de eigenaar van risico s. De raad draagt de eindverantwoordelijkheid voor de risico s in een gemeente. In zijn kaderstellende en controlerende taken heeft hij oog voor gemeentelijk beleid en beheer. Verder geeft hij ruimte voor maatregelen die risico s reduceren. Tot slot controleert de raad het college in haar rol als dagelijks bestuur. Mandaat en draagvlak Zonder mandaat en draagvlak van het bestuur (college en raad) is het onmogelijk om risicomanagement te implementeren. Belangrijk is dat het bestuur: - Het risicomanagementbeleid toelicht en uitdraagt; - De toegevoegde waarde benadrukt en uitdraagt naar belanghebbenden; - De risicomanagementdoelstelling laat aansluiten bij de programmadoelstellingen van de organisatie. Vervolgens kan men bezien wat de programmadoelstellingen betekenen voor de doelstellingen van de afdelingen. Zo volgt de risicomanagementstructuur de rollen en verantwoordelijkheden van de organisatie; - Management verantwoordelijk maakt; - Ervoor zorgt dat het een continu proces blijft. Het bestuur is verantwoordelijk voor een adequaat risicomanagement (Kadernota ). Procedureel komt het bestuur in beeld bij de rapportages in de Programmabegroting, de Kwartaalrapportages en het Programmaverslag en de vierjaarlijkse evaluatie. Feitelijk wordt van het bestuur gevraagd zich permanent bezig te houden met risico s: er wordt een risicobewustzijn gevraagd bij al haar bestuurlijke besluiten en handelingen. Daarnaast wordt, in aanvulling op een adequaat risicomanagement, van het bestuur gevraagd om voldoende reserves aan te houden in relatie tot het risicoprofiel. De ambtelijke organisatie Directeuren zijn verantwoordelijkheid voor de risico s in hun afdelingen of hun programma s. (afdelingshoofden, projectleiders en directie zijn ambtelijk eigenaar van het risico). Het team Advies, beheer en control van de afdeling Financiën en Control is verantwoordelijk voor het coördineren van de werkzaamheden op het gebied van risicomanagement, het bewaken van de kwaliteit en het zorgdragen voor rapportages en risicosimulaties ten behoeve van de planning- en controldocumenten, waaronder kwartaalrapportages, de verplichte paragraaf in de programmabegroting en -rekening. Aan de basis van risicomanagement staan de afdelingshoofden en de projectleiders. Zij staan aan de basis van het bedenken en uitvoeren van beleid en opzet en uitvoering van projecten. Zij komen in de dagelijkse praktijk situaties tegen, die risico s in zich dragen. De eerste signalering zal in de regel van deze laag in de organisatie komen. Het afdelingshoofd maakt de inschatting van de indeling in de klassen van kans, tijd en geld. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 7

8 Voorgesteld wordt om de identificatie, analyse en beoordeling van risico s op te nemen in een checklist die gebruikt wordt bij het opstellen van een advies, een informatiebrief en een nota. Er zal continu aandacht moeten zijn voor het ontwerpen en implementeren van maatregelen die risico s kunnen reduceren. Bij alle documenten van de Planning & Control-cyclus wordt er gerapporteerd over risicobeheersing. In adviezen en nota s wordt, bijvoorbeeld aan de hand van een checklist, rekening gehouden met de risico s die aan het voorgestelde nieuwe beleid of beleidswijziging, aan een grote investering, aan een nieuw project verbonden zijn. Hoe wordt het uitgevoerd? De organisatie is betrokken bij alle stappen van de risicomanagement cyclus. Uit deze cyclus vallen vijf stappen in het proces van risicomanagement te herleiden: - Identificatie van risico s; - Analyse en beoordeling van risico s; - Beheersing van risico s; - Consultatie & communicatie (rapportage); - Monitoring & beoordelen. In de rangschikking van de risico s wordt een onderscheid gemaakt in het risicogewicht en de financiële omvang van een risico (zie voor het onderscheid: paragraaf 3.6). Beheersen van risico s Wanneer risico s worden onderkend, zijn er een aantal oplossingen mogelijk. Voor elk risico moet een keuze gemaakt worden uit de volgende vier maatregelen: - Vermijden; - Verminderen; - Overdragen; - Accepteren. Het beheersen van risico s en het kiezen van een oplossingsrichting/maatregel moet een afweging worden gemaakt tussen de kosten en de effectiviteit van de beheersmaatregel. Structurele inpassing in beleid 1. De nota Risicomanagement = uitgangspunt De verplichte paragraaf weerstandsvermogen, zoals die in de begroting, de tussenrapportages en de rekening naar voren komt, deze nota als ijkpunt moeten hebben. 2. Actualisatie van de nota Risicomanagement om de vier jaar De nota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt elke vier jaar geactualiseerd. Daarnaast verdient het de voorkeur om bij de start van een in het begin van de raadsperiode de nota Risicomanagement te laten vaststellen door de raad. 3. Opname in collegeadviezen- en raadsvoorstellen, Een risicoparagraaf is verplicht voor kredietaanvragen van of hoger maar daarnaast ook voor andere voorstellen waarvoor één van de onderstaande situaties geldt voor respectievelijk geld, tijd en kwaliteit: - 30% kans op overschrijding > van een gevraagd budget of krediet; - 30% kans op overschrijding van doorlooptijd of oplevermoment; - 30% kans op substantieel andere kwaliteit dan in het voorstel weergegeven. De verantwoordelijkheid voor het informeren over deze risico s ligt bij het management op aangeven van de betreffende opsteller van de aanvraag of het voorstel. Hoewel het in de praktijk soms lastig is om deze grenzen aan te geven, is een stimulans om ook niet financiële risico s in beeld te krijgen. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 8

9 Weerstandsvermogen Weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit bestaat uit de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om niet begrote kosten die onverwachts en substantieel zijn, te dekken. Voor Maassluis maken de volgende zaken onderdeel uit van de weerstandscapaciteit. - Algemene reserve; - Onvoorzien; - Begrotingsruimte; - Stille reserves; - Onbenutte belastingcapaciteit. De gemeente Maassluis gebruikt in eerste instantie de incidentele weerstandscapaciteit om zowel incidentele als structurele tegenvallers te dekken. Vervolgens zal hiervoor bij de eerstvolgende begroting dekking gezocht worden. Lukt dit niet dan rest de structurele weerstandscapaciteit als dekkingsmiddel. Voorgesteld wordt om de weerstandscapaciteit en het totale risico structureel en incidenteel te berekenen. Berekening weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen wordt berekend door de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de benodigde weerstandscapaciteit (op basis van een gegeven zekerheidspercentage). Om het weerstandvermogen te kunnen beoordelen dient te worden vastgesteld welke ratio de gemeente Maassluis nastreeft. Hiertoe wordt gebruik gemaakt van een waarderingstabel. De gemeente Maassluis streeft een weerstandsvermogen na dat ten minste voldoende is. Als het zekerheidspercentage structureel (en substantieel) onder de 70% is én er geen zicht is op verbetering, moeten er maatregelen worden genomen. Deze maatregelen moeten er voor zorgen dat er (op redelijke termijn) weer voldoende weerstandcapaciteit (reserves) bestaat in relatie tot het risicoprofiel. Keuzebepaling zekerheidspercentage De overwegingen voor het bepalen van het zekerheidspercentage bij de nota van 2004 zijn grotendeels nog van toepassing op deze nota. Het college stelt voor het zekerheidspercentage voor resterende duur van deze raadsperiode te handhaven op 70%. Bij de start van een nieuwe raadsperiode wordt dit percentage heroverwogen. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 9

10 1. Inleiding INLEIDING 1.1 Doelen Met de nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen worden de volgende doelen beoogd: 1. Kaderstelling raad en formuleren van beleidsuitgangspunten De raad is verantwoordelijk voor een sluitende begroting. Een exact sluitende begroting zonder weerstandsvermogen betekent dat iedere tegenvaller een probleem gaat opleveren. In dat geval staan de programma s en daarmee het beleid van de gemeente onder druk (MinBZK, 2002). Daarom heeft een gemeente weerstandsvermogen nodig. In het dualistische stelsel heeft de raad een kaderstellende, budgetbepalende en controlerende taak. Met deze nota geeft de raad de kaders met betrekking tot het weerstandsvermogen en het risicomanagement aan en stelt de raad het beleid vast waarbinnen de gemeente Maassluis dient te opereren. De kaders en beleidsuitgangspunten zullen ervoor moeten zorgen dat weerstandsvermogen en risicomanagement een structureel onderdeel vormen van de planning & controlcyclus en dat Maassluis voldoende weerstandsvermogen heeft. 2. Voldoen aan wet- en regelgeving De gemeente Maassluis heeft momenteel al beleid over weerstandsvermogen en risicomanagement. Dit wordt ook via wet- en regelgeving (BBV, Gemeentewet en Financiële verordening gemeente Maassluis) verplicht gesteld. Door het vaststellen van deze nota en een actualisatie hiervan om de vier jaar zal de gemeente Maassluis aan haar wettelijke verplichtingen voldoen. 3. Verhogen van het risicobewustzijn Het belangrijkste doel van deze nota, naast de kaderstelling en het voldoen aan wet- en regelgeving, is wellicht het verhogen van het risicobewustzijn. Dit is zowel van belang op het niveau van het bestuur als het management. Voor het bestuur geldt dit vooral bij het stellen van kaders en het nemen van belangrijke besluiten. Het management zorgt voor een goede informatieverstrekking over risico s richting bestuur ten behoeve van de besluitvorming. Daarnaast is het management verantwoordelijk voor het beheersen van de risico s. Dit betekent dat bij de dagelijkse uitvoering van zijn taak het management te allen tijde zijn antenne heeft aanstaan ten aanzien van risico s. Voorts dient de organisatie zich er van bewust te zijn dat het risicomanagement een belangrijke plek heeft in de planning & control cyclus. 1.2 Wettelijk kader In het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) worden voorschriften ten aanzien van de begroting en de toelichting daarop gegeven. Een begroting moet bestaan uit een beleidsbegroting en een financiële begroting. De beleidsbegroting bestaat vervolgens uit het programmaplan en de paragrafen. Het doel van de paragrafen is, dat onderwerpen die versnipperd in de begroting (programma s) staan, worden gebundeld in een overzicht, waardoor de raad voldoende inzicht krijgt. De paragrafen geven een dwarsdoorsnede van de begroting. Bovendien is met de paragrafen telkens een groot financieel belang en/of politieke betekenis gediend. De paragrafen geven dan ook een extra informatie voor de beoordeling van de financiële positie op de korte en lange termijn. Artikel 11 van de BBV gaat over weerstandsvermogen. Dit artikel en de toelichting daarop treft u aan in bijlage 1. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 10

11 Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in 2002 de Handreiking duale begroting gepubliceerd. De handreiking beoogt een optimale inrichting van de begroting voor gemeenten, rekening houdend met de Gemeentewet en het BBV. Volgens deze handreiking zijn er twee manieren om met een paragraaf om te gaan. 1. In de paragraaf bij de begroting worden de beleidkaders vastgesteld. Het gevaar hiervan dat de paragraaf al snel het karakter krijgen van een jaarlijkse beleidsnota, uitdijt en herhalingen bevat en daar minder effectief is; 2. De gemeente gaat uit van een nota voor het terrein van de desbetreffende paragraaf. Zo n nota geeft dan bijvoorbeeld ontwikkelingen die van belang zijn, uitgangspunten, een visie, een lange termijn aanpak en prioriteiten aan. De nota is vervolgens leidend bij het opstellen van de paragraaf. De gemeente Maassluis heeft voor de paragraaf weerstandsvermogen, net als bij de paragraaf grondbeleid, gekozen voor optie twee; de optie die wordt aanbevolen door het ministerie. Structureel of incidenteel? In het BBV wordt onderscheid gemaakt tussen de incidentele weerstandscapaciteit en de structurele weerstandscapaciteit. Dat betekent dat de gemeente niet alleen voor de mogelijke risico s moet schatten of het effect eenmalig dan wel blijvend is, maar ook bij de berekening van de weerstandscapaciteit op dat tijdsaspect moet letten. In Maassluis wordt de weerstandscapaciteit en het totale risico structureel en incidenteel berekend. Financiële verordening gemeente Maasluis Deze nota vloeit indirect voort uit de Financiële verordening gemeente Maassluis De teksten hierover zijn opgenomen in bijlage 2. In de verordening uit 2004 was een nota risicomanagement eens in de vier jaar voorzien. De huidige verordening uit 2007 schrijft alleen een jaarlijkse nota reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen voor. Deze nota is voor het laatst op 8 juli 2008 vastgesteld door de raad. De praktijk wijst echter uit er een scheiding nodig is tussen de nota Reserves, voorzieningen en de nota Risicomanagement. Voorgesteld wordt om vanaf 2010 één nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen aan te bieden in plaats van de nota Reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen. De Financiële verordening wordt hierop aangepast. Wat betreft de reserves en voorzieningen worden jaarlijks voorstellen gedaan in de Kadernota. Het gaat dan om zaken als het opheffen, instellen, verhogen, verlagen van reserves en voorzieningen. De overige mutaties voor reserves en voorzieningen worden meegenomen in de tussenrapportages. De (actualisatie van de) risico s en het weerstandsvermogen worden in alle planning en controldocumenten (begroting, kwartaalrapportage en rekening) gedurende het jaar meegenomen. Onderdeel Planning & Controldocumenten jaarlijks met met Kadernota om de vier jaar nota Risicomanagement en weerstandsvermogen voorstellen mutaties reserves en voorzieningen actualisatie risico s en weerstandsvermogen Relatie met nota Grondbeleid en Meerjaren Programma Grondexploitaties De basis van de paragraaf grondbeleid is, net als bij de paragraaf weerstandsvermogen, een nota grondbeleid. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 11

12 Conform de Financiële verordening 2007 wordt een dergelijke nota elke vier jaar geactualiseerd. Op dit moment wordt er gewerkt aan de actualisatie van de nota voor Daarnaast worden de grondcomplexen jaarlijks geactualiseerd. Op 28 oktober 2008 heeft de raad ingestemd met het Meerjaren Programma Grondexploitaties 2009 (MPG 2009), ten behoeve van de begroting In de Nota Grondbeleid 2005 is geschreven dat met ingang van 2006 een nota Grondbeleid gepresenteerd wordt die openbaar is. De Nota Grondbeleid 2005 bevat doel en uitgangspunten. De raad heeft met de vaststelling van de nota Grondbeleid tevens het kader gecreëerd voor het risicomanagement gericht op grondexploitaties. In de nota Grondbeleid worden de beleidskaders en -principes verwoord voor het beheer en ontwikkeling van onroerend goed, gericht op het uiteindelijk realiseren van beleidsdoelstellingen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, volkshuisvesting, economie, etc. In het jaarlijkse MPG worden deze beleidsdoelen en -kaders financieel vertaald. De kaders die de raad in heeft vastgesteld voor het risicomanagement van grondexploitaties zijn niet in tegenspraak met het algemene kader dat voorliggende nota aangeeft voor het risicomanagement. Wat betreft de relatie beschikbare weerstandscapaciteit en aanwezige risico s met betrekking tot (toekomstige) grondexploitaties geldt als beoordelingsmaatstaf de jaarlijks in de door de raad vast te stellen MPG op te nemen berekening van de weerstandspositie. Deze berekening vindt plaats conform de nota Risicomanagement en weerstandsvermogen. Op basis van de uitkomsten van de jaarlijkse MPG wordt bepaald in welke mate rekening moet worden gehouden met de financiële risico s van het grondbeleid met het oog op het weerstandsvermogen van de gemeente. 1.3 Bestuurlijk kader Raad De raad heeft zich op 4 april 2006 geconformeerd aan het Programma op Hoofdzaken In bijlage 2 treft u de tekst van programma 8, Bestuur, Concern en Middelen, onderdeel twee aan. Op grond van de Financiële verordening krijgt de raad een beleidsnota over reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen. Het verschijnen van volgt hieruit. Deze nota zal leidend zijn voor het beleid ten aanzien van risicomanagement en weerstandsvermogen tot en met 2010 (start nieuwe raadsperiode). In bijlage 3 treft een aantal aspecten aan die bij de behandeling van de nota Risicomanagement 2004 in de toenmalige Commissie Middelen aan de orde zijn geweest. College In bijlage 2 treft u de uitwerking van PoH in het Collegeprogramma aan. Mandaat en draagvlak Zonder mandaat en draagvlak van het bestuur (college en raad) is het onmogelijk om risicomanagement te implementeren. Belangrijk is dat het bestuur: - Het risicomanagement beleid toelicht en uitdraagt; - De toegevoegde waarde benadrukt en uitdraagt naar belanghebbenden; - De risicomanagement doelstelling laat aansluiten bij de programmadoelstellingen van de organisatie. - Management in de organisatie verantwoordelijk maakt; - Ervoor zorgt dat het een continu proces blijft. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 12

13 2. Wat is risicomanagement? WAT IS RISICOMANAGEMENT? 2.1 Begripsbepaling In het kader van deze nota is het van belang om het begrip risico duidelijk te definiëren. Een risico kan worden ervaren als een fenomeen dat latent aanwezig is en dat met een bepaalde kans tot (negatieve) gevolgen voor ons dagelijks functioneren kan leiden. Voor een gemeente omvat dit meer dan voor bedrijven, die de risico-objecten tot de zakelijke waarden beperken die bijdragen tot het bereiken van de doelstelling van de organisatie. Een gemeente zal onder alle omstandigheden een basisstructuur en voorzieningen van de lokale samenleving in stand moeten houden. In deze gemeente gaan wij uit van de volgende definitie: Een Risico is de kans van het optreden van een gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeente. Deze definitie bevat drie elementen: een risicofactor (gebeurtenis), een risico-object en de gevolgen van de risicofactor. Wanneer als gevolg van het binnendringen van een virus (gebeurtenis), de programmatuur faalt (risico-object), kan dit leiden tot onbetrouwbaarheid of onbruikbare systemen (schade). De risico s die relevant zijn voor het weerstandsvermogen kunnen een financieel gevolg hebben en zijn niet op een andere manier te ondervangen. Doen deze risico s zich voor dan worden ze dus ondervangen via de weerstandscapaciteit. Reguliere risico s maken geen onderdeel uit van het weerstandsvermogen. Deze risico s doen zich regelmatig voor en zijn veelal vrij goed meetbaar. Hiervoor kunnen immers verzekeringen worden afgesloten of voorzieningen gevormd (MinBZK, 2002). Of de gebeurtenis plaatsvindt, is niet zeker, de gevolgen hebben een bepaalde bandbreedte. Als de gebeurtenis wel zeker is, wordt in de literatuur ook de term onzekerheid gebezigd. Een Onzekerheid is een zekere gebeurtenis met een onduidelijk gevolg. De werkdefinitie risicomanagement voor deze nota luidt: Risicomanagement is een systematisch en cyclisch proces om (negatieve) risico s te identificeren, te analyseren en te beoordelen; op basis hiervan maatregelen te nemen en te evalueren. Risicomanagement is een in hoge mate gestandaardiseerd proces dat in alle gevallen de volgende stappen kent: - inventariseren; - analyseren; - maatregelen nemen; - bewaken. Het is in die zin goed vergelijkbaar met de keten: plan-do-check-act, zoals deze in de kwaliteitsliteratuur is ontwikkeld. Verder in de nota zal het risicomanagementproces worden beschreven. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 13

14 Waarom risicomanagement? Zoals gezegd, zorgt goed risicomanagement ervoor dat de burgers vertrouwen hebben in de gemeente en haar bestuurders, want zij hechten belang aan een goedwerkende gemeente. Het biedt kansen om de doeltreffendheid van de gemeente te vergroten en de organisatiedoelen te halen. Daarnaast is risicomanagement een integraal onderdeel van de besluitvormingsprocessen en vormt daarmee ook een basis voor keuzes. De toegevoegde waarde van risicomanagement zit in de communicatie over risico s en hoe deze het beste kunnen worden beheerst. Een neveneffect kan zijn dat positieve kansen eerder worden opgemerkt. Ontsporen Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat doet aan risicomanagement. Maar als voor de 8 e keer in een paar jaar een trein ontspoort met dezelfde oorzaak, memoreert de Onderzoeksraad voor Veiligheid bij monde van haar voorzitter prof. mr. Pieter van Vollenhoven (hoogleraar risicomanagement aan de Universiteit Twente) dat het tijd wordt voor daadwerkelijk risico management. We kunnen onderzoeken tot we een ons wegen, effectief risicomanagement is gericht op het daadwerkelijk beheersen van risico s. Integraal risicomanagement Integraal risicomanagement gaat uit van een benadering waarbij het managen van risico s op basis van haar bijdrage aan de realisatie van de organisatiedoelstellingen wordt geïntegreerd en gecoördineerd over de gehele organisatie. Daarbij wordt uitdrukkelijk rekening gehouden met de onderling relaties en afhankelijkheden van de diverse (soorten) organisatierisico s. In bijlage 2 worden enkele verschillen tussen meer traditioneel en integraal risicomanagement genoemd. In de praktijk is het integraal risicomanagement nog niet echt goed uit de verf gekomen (Van Marle en Haisma, 2008). Dat blijkt onder andere uit de vele projecten die hun budget overschrijden. Er wordt vanuit de vele specialismen, de vele processen en operationele controls, op deelgebieden wél aan risicomanagement gedaan, maar dit gebeurt nog op de traditionele manier. De meeste modellen voor integraal risicomanagement bieden in de praktijk te weinig handvatten om risicomanagement echt te verankeren. Om dit gat op te vullen, wordt gewerkt aan de ISO norm. Deze norm wordt medio 2009 van kracht. ISO norm De huidige normen op het gebied van risicomanagement, waaronder COSO 1, kenmerken zich over het algemeen door het creëren van overzichten naar organisatieniveau (divisie, business unit), typen risico s (strategisch, operationeel) en een koppeling aan het proces dat men voorschrijft in de code. De nadruk bij dit soort codes ligt op rapporteren en verantwoorden. Zo wordt al snel voorbijgegaan aan cultuur en omgeving, wat juist minimale randvoorwaarden zijn voor de start van een daadwerkelijke implementatie. De ISO norm komt tegemoet aan de wens om meer handvatten te bieden voor structurele verankering in de organisatie. Het doel van risicomanagement is tenslotte gestructureerd en systematisch risico s beheersen om de organisatiedoelstellingen effectiever en efficiënter te bereiken. Om dit te bewerkstelligen is het noodzakelijk dat de gehele organisatie zich bewust is van haar handelen en vroegtijdig signalen opvangt én afgeeft als er risico s ontstaan die een bedreiging kunnen zijn voor de doelstellingen van de organisatie. Naast het risicomanagementproces heeft de ISO-norm 1 COSO is een managementmodel dat is ontwikkeld door The Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO). Dit comité heeft in 1992 naar aanleiding van een aantal boekhoudschandalen en fraudegevallen aanbevelingen gedaan en richtlijnen aangegeven ten aanzien van interne controle en interne beheersing. Het in 2004 geactualiseerde model richt zich niet meer alleen op interne controle maar op het gehele interne beheersingssysteem en staat bekend als COSO II of Enterprise Risk Management Framework (ERM). Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 14

15 dan ook veel aandacht voor de principes die moeten gelden. Verder maakt de norm een duidelijk onderscheid tussen het proces en het raamwerk waarbinnen risicomanagement handen en voeten krijgt. Dit raamwerk kan men ook beschouwen als kader voor de minimale randvoorwaarden waar de organisatie aan moet voldoen, wil men risicomanagement succesvol implementeren. Kernmerkend voor de ISO-norm is dat zij helder drie onderdelen onderscheidt: 1. Principes voor risicomanagement 2. Raamwerk voor risicomanagement 3. Risicomanagementproces Van Marle en Haisma beantwoorden de vraag of deze norm voldoende handvatten biedt voor een daadwerkelijke verankering van integraal risicomanagement in organisaties aan de hand van een definitie van integraal management volgens Buurma en Jacobs (2007): Integraal management in de publieke sector is inspirerend en resultaatgericht leiderschap met als kenmerken: het zodanig motiveren van medewerkers en actoren in de samenleving, dat zij optimaal willen bijdragen aan de resultaten van de organisatie; het integreren van het sturen op output, gericht op effecten in de samenleving, met het beheer van productiemiddelen; het delegeren van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden tot zo laag mogelijk in de organisatie; het elkaar aanspreken op het nakomen van afspraken in het kader van politieke ambities en de organisatiestrategie. Door het onderscheid te maken tussen principes, raamwerk en proces rondom risicomanagement komt de ISO-norm dicht bij deze definitie. De norm onderstreept het belang voor iedere gebruiker en biedt heldere handvatten om het te implementeren. De koppeling aan doelstellingen maakt de norm resultaatgericht. Het zoeken naar toegevoegde waarde voor iedere gebruiker zorgt er voor dat risicomanagement een gedeelde verantwoordelijkheid wordt en daarmee van belang wordt voor iedere geleding in een organisatie. Het raamwerk waarborgt een systematisch proces dat op gezette tijden plaatsvindt. Dit maakt het mogelijk elkaar aan te spreken op prestaties in het kader van politieke ambities en/of organisatiedoelstellingen. Voor verbetering vatbaar is het cultuuraspect. De norm onderkent dat het cultuuraspect belangrijk voor een succesvolle implementatie is, maar dat element kan volgens Van Marle en Haisma nog nadrukkelijker. De norm gaat nu vooral uit van formeel opgezette rapportagelijnen. De ervaring leert dat er ook een communicatielijn gevonden moet worden buiten de reguliere hiërarchische lijnen om. Hiermee stimuleert men een proactieve wijze van risicobeheersing. Immers, risicomanagement gaat niet over het voorspellen van de toekomst, maar over beheersing van risico s door te kijken naar de toekomst. Deze nota is opgesteld met de actuele kennis over risicomanagement en voldoet aan de ISO norm die medio 2009 van kracht wordt. 2.2 Het risicomanagementproces Risicomanagement is een hulpmiddel om op een gestructureerde en expliciete manier risico s in kaart te brengen, te evalueren en door er pro-actief mee om te gaan, ze beter te beheersen. Risico s worden geïnventariseerd, voor zover mogelijk worden er financiële gevolgen aan de risico s toegekend en, als dat nodig blijkt, worden er maatregelen aan verbonden. Door al in een vroeg stadium na te denken over de mogelijke risico s van bepaald beleid, zijn deze nog te voorkomen, of eventuele ernstige gevolgen ervan te beperken. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 15

16 Een eenmalige risicoanalyse is niet voldoende. Pas wanneer de risicoanalyse regelmatig wordt herhaald en geactualiseerd en de eruit voortvloeiende maatregelen een integraal onderdeel van de activiteiten worden, is er sprake van risicomanagement. Risicomanagement kent de volgende cyclus: Communiceren en raadplegen Vaststellen context Risico identificatie Risico analyse Risico evaluatie Risico beheersing Monitoren en beoordelen Figuur 2: Het risicomanagementproces (Bron: Van Marle en Haisma, 2008) Het proces start met het benadrukken van een goede communicatie over het risicomanagementproces en consultatie van de juiste belanghebbenden. Dit is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat iedereen eenduidig en uniform tegen de risico s aankijkt. Perceptie is erg subjectief. Het proces dient er juist voor te zorgen dat de risico s zo objectief mogelijk worden benaderd. Enige mate van subjectiviteit blijft altijd bestaan. De organisatie is betrokken bij alle bovenstaande de stappen van de cyclus van risicomanagement. Uit bovenstaande vallen drie stappen in het proces van risicomanagement te herleiden: - Identificatie van risico s; - Analyse en beoordeling van risico s; - Beheersing van risico s; Van Marle en Haisma voegen daarnaast aandacht voor: - Consultatie & communicatie (rapportage); - Monitoring & beoordelen. Deze aanvullende elementen zorgen voor de link met het raamwerk (ISO-norm). Hiermee bevat risicomanagement alle aspecten en bepalingen die nodig zijn om risico s op een gedegen en gestructureerde wijze in kaart te brengen. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 16

17 3 Risicomanagement in Maassluis RISICOMANAGEMENT IN MAASSLUIS 3.1 Algemeen Sinds 1995 wordt jaarlijks het risicoprofiel en het weerstandsvermogen van de gemeente vastgesteld. In de verschillende planning & control documenten komt dit aan de orde. De provincie kijkt over de schouder van de gemeente mee en beoordeelt de paragraaf Weerstandsvermogen en het daarbij behorende risicoprofiel als toezichthouder bij de goedkeuring van de begroting en jaarverslag. De gemeente Maassluis werkt via de methode NARIS, ontwikkeld door van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement in samenwerking met de Universiteit van Twente. Het is een integraal risicomanagement informatiesysteem dat ook wordt aanbevolen door de VNG. 3.2 Verantwoordelijkheden en bevoegdheden Risicomanagement kan door een persoon in verschillende rollen worden toegepast. Tevens geldt dat risicomanagement van toepassing is op verschillende aspectgebieden. Deze rollen, met hun kenmerkende verantwoordelijkheden en bevoegdheden, en de aspectgebieden met hun eigen specifieke kenmerken bepalen op welke wijze risicomanagement kan worden ingezet en bepalen daarmee ook direct en indirect de resultaten die kunnen worden behaald. In gemeenteland vinden sommige leidinggevenden dat risico s en risicokwantificering op het bordje van een specifieke afdeling (bijvoorbeeld Financiën) moesten liggen. Hoewel integraal management, zoals hiervoor beschreven, in de meeste ambtelijke organisaties niet volgens het boekje worden uitgevoerd, valt het managen van risico s gewoon onder de verantwoordelijkheid van het afdelingshoofd/projectleider Wie moet het doen De ambtelijke organisatie Directeuren zijn verantwoordelijkheid voor de risico s op hun afdelingen of hun programma s (afdelingshoofden, projectleiders en directie zijn ambtelijk eigenaar van het risico). Bij de gemeente Maassluis is het team Advies, beheer en control van de afdeling Financiën en Control verantwoordelijk voor het coördineren van de werkzaamheden op het gebied van risicomanagement, het bewaken van de kwaliteit en het zorgdragen voor rapportages en risicosimulaties ten behoeve van de planning- en controldocumenten, waaronder kwartaalrapportages, de verplichte paragraaf in de programmabegroting en -rekening. Daarnaast is er binnen Financiën en Control een applicatiebeheerder aangesteld die het programma NARIS beheert. Deze functionaris fungeert eveneens als kwaliteitsbewaker en consultant/informatieverschaffer voor de leidinggevenden bij het continue proces van risicomanagement. Aan de basis van risicomanagement staan de afdelingshoofden en de projectleiders. Zij staan aan de basis van het bedenken en uitvoeren van beleid en opzet en uitvoering van projecten. Zij komen in de dagelijkse praktijk situaties tegen, die risico s in zich dragen. De eerste signalering zal in de regel van deze laag in de organisatie komen. Het afdelingshoofd maakt de inschatting van de indeling in de klassen van kans, tijd en geld. Voorgesteld wordt om de identificatie, analyse en beoordeling van risico s mee te nemen in een checklist die gebruikt zou moeten bij het opstellen van een advies, een informatiebrief en een nota. Deze checklist zal in de organisatie worden uitgezet. Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 17

18 Er is continu aandacht voor het ontwerpen en implementeren van maatregelen die risico s kunnen reduceren. Bij alle documenten van de Planning & Control-cyclus (Kadernota, Programmabegroting, Kwartaalrapportages en Programmaverslag) wordt er gerapporteerd over risicobeheersing. In adviezen en nota s wordt, bijvoorbeeld aan de hand van een checklist, rekening gehouden met risico s die aan het voorgestelde nieuwe beleid of beleidswijziging, aan een grote investering of aan een nieuw project verbonden zijn. In op te stellen competentieprofielen en prestatieafspraken tussen afdelingshoofd en directie en tussen directie en college zal aandacht geschonken moeten worden aan activiteiten van risicomanagement. Er is een parallel te trekken tussen het beheren van budgetten en het beheren van risico s. Voor budgetten is er een budgethoudersregeling, die aangeeft tot welk bedrag een medewerker, afdelingshoofd en directeur verplichtingen mag aangaan. In de financiële verordening is het college gemandateerd voor uitgaven tot een bepaalde hoogte. Naar analogie hiervan wordt een vergelijkbare verantwoordelijkheidsverdeling voor risico s gemaakt, waarbij grote risico s op hoger niveau in de organisatie terecht komen. In de rangschikking van de risico s kan een onderscheid worden gemaakt in het risicogewicht en de financiële omvang van een risico (zie vorige paragraaf). Allereerst wordt er een keuze gemaakt voor een toedeling van één van beide of beide. Beide indelingen zijn complementair aan elkaar of overlappen elkaar gedeeltelijk. Indien de keuze wordt gemaakt voor risicoscore, vallen financieel grote risico s met een lagere kans af. De onderschatting van deze risico s is een veel gemaakte fout in het openbaar bestuur en maatschappelijk verkeer. Indien alleen op het financieel gewicht wordt gelet, valt de tijdscomponent weg. Juist bestuur en topmanagement geven sturing aan de periodisering van werkzaamheden van de organisatie/derden en worden afgerekend op tijdig gereed zijn van zaken. Daarom worden beide indelingen gebruikt. Voor de overwegingen van de niveau-indeling kan gelden dat er in een gemeente met de omvang, eigenschappen en ligging van Maassluis naar schatting tussen de 130 en 160 relevante risico s in de risico-inventarisatie zijn opgenomen (het aantal aangemelde risico s in het vierde kwartaal 2008 bedraagt circa 155). Hier geldt ook de zgn. 80/20 regel: 20% van de risico s geeft 80% van het gewicht of van de financiële omvang. Wie is risico-eigenaar? 50 Geldgevolg Directie Risicoscore Afdelingshoofd/ projectleider 1 Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 18

19 Bestuurlijke verantwoordelijkheid Zoals gesteld, is het college primair de eigenaar van risico s. Besturen gaat niet zonder risico s en het college zal zich daarvan bij al haar besluiten bewust van moeten zijn. Het tussentijdse vertrek van bestuurders (in 2008 bijna 200) wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door risico s die daadwerkelijk zijn opgetreden. De geloofwaardigheid van het bestuur en het vertrouwen van de burger hangen samen met het vermogen om risico s te managen. De raad draagt de eindverantwoordelijkheid voor de risico s in een gemeente. In zijn kaderstellende en controlerende taken heeft hij oog voor gemeentelijk beleid en beheer. Voorts geeft hij ruimte voor maatregelen die risico s reduceren. Tot slot controleert de raad het college in haar rol als dagelijks bestuur. Het bestuur is verantwoordelijk voor een adequaat risicomanagement (Kadernota ). Procedureel komt het bestuur in beeld bij de verantwoording via de Programmabegroting, de Kwartaalrapportages en het Programmaverslag en de vierjaarlijkse evaluatie. Feitelijk wordt van het bestuur gevraagd zich permanent bezig te houden met risico s: er wordt een risicobewustzijn gevraagd bij al haar bestuurlijke besluiten en handelingen. Een adequaat risicomanagement impliceert ook dat indien het zekerheidspercentage structureel (en substantieel) onder de 70% is én er geen zicht is op verbetering, er maatregelen genomen moeten worden. Deze maatregelen moeten er voor zorgen dat er (op redelijke termijn) weer voldoende weerstandcapaciteit (reserves) is in relatie tot het risicoprofiel. Tot slot zullen het college en de raad op grond van de (aangepaste) gemeentelijke financiële verordening eens per vier jaar het beleid ten aanzien van risicomanagement evalueren. 3.3 Hoe wordt het uitgevoerd? Identificatie van risico s In deze fase worden alle potentiële risico s geïnventariseerd en per risico een productverantwoordelijke en omschrijving gegeven. Risico s zijn op vele verschillende manieren in te delen. De meest gebruikte categorisering is goed toepasbaar op de situatie in de gemeente Maassluis. Onder risicocategorie wordt het type risico verstaan. Er zijn tien soorten categorieën te onderscheiden: 1. Bedrijfsproces: Aantasting van de productiecapaciteit vanwege gehele of gedeeltelijke bedrijfsstilstand en de daaruit voortvloeiende planningsproblemen; 2. Letsel / veiligheid: Het oproepen van gevoelens van (sociale) onveiligheid en eventueel gevolgd door bedreiging of lichamelijke schade aan personen; 3. Financieel: Directe aantasting van de vermogenspositie van de organisatie; 4. Materieel: Beschadiging of verlies van gebouwen, bedrijfsinventaris, transportmiddelen, goederen enz.; 5. Imago / politiek: Aantasting van het vertrouwen in de organisatie als gevolg van negatieve publiciteit; 6. Milieu: Aantasting van lucht, bodem, water of leefomgeving; 7. Informatie/strategie: Schade door onvoldoende of niet juiste informatie, waardoor geen of niet juiste besluiten worden genomen; 8. Personele /Arbo: Schade door aantasting van de arbeidscapaciteit en kwaliteit van arbeid; 9. Juridisch /aansprakelijkheid: Aantasting van de vermogenspositie van de organisatie door claims van derden als gevolg van wettelijke- of contractuele aansprakelijkheid (materiele schade, letselschade enz.); 10. Product: Aantasting van de afzetcapaciteit, doordat producten en diensten niet aan de door de afnemer gestelde kwaliteitseisen voldoen. Naast een risicocategorie wordt er ook per risico het risicogebied bepaald. Risicogebieden zijn clusters van samenhangende activiteiten waarbinnen de risico s zich kunnen voordoen. Denk aan risico- Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 19

20 gebieden als automatisering, WMO, facilitaire zaken etc. In bijlage 3 treft u beide onderdelen in een schema aan. De inventarisatie van risico s, het indelen in categorieën en het eraan koppelen van productverantwoordelijken gebeurt door middel van gesprekken met verschillende medewerkers in de gemeentelijke organisatie die op hun beleidsterrein met risico s in aanraking kunnen komen. Samen met de risico-eigenaren is tevens voor elk risico een omschrijving gegeven, zodat goed duidelijk is wat het risico inhoudt en wat er binnen de gemeentelijke organisatie mee wordt bedoeld. Naast de interne inventarisaties wordt er nog gebruik gemaakt van de centrale database van NARIS. Deze database bevat alle relevante risico s die de aangesloten gemeenten (ongeveer 80) hebben ingevoerd. Overigens bestaat er voor de maatregelen ook een dergelijke database Analyse en beoordeling van risico s Variabelen in NARIS In de tweede fase worden risico s geanalyseerd en beoordeeld. Om te laten zien hoe NARIS werkt, maar ook om aan te geven hoe risico s in klassen kunnen worden ingedeeld, wordt hieronder een uitleg gegeven van de variabelen in NARIS. Op basis van die klassenindeling kunnen grote risico s aan hogere leidinggevende niveaus worden toebedeeld. Deze variabelen worden in categorieën van 1 t/m 5 ingedeeld. Op basis hiervan ontstaat het volgende schema: Categorie Kansklasse Tijdgevolg Geldgevolg 0 niet 0 % geen tijdgevolg geen geldgevolg 1 zeer klein 10 % 0-1 week x < klein 30 % 1-4 weken < x < niet klein/niet groot 50 % 4-8 weken < x < groot 70 % 8-26 weken < x < zeer groot 90 % > 26 weken x > Toelichting: Kansklasse - Niet - spreekt voor zich - Zeer klein wordt gehanteerd voor de risico s waarvan het onwaarschijnlijk is dat deze zich in het komende jaar voordoen (1 x per 10 jaar of >). - Klein - hanteren we voor risico s waarvan het niet waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar voordoen (1 x per 5-10 jaar). - Niet klein/niet groot - hanteren we voor risico s die zich het komende jaar wel maar ook niet kunnen voordoen (1 x per 2-5 jaar). - Groot - hanteren we voor risico s waarvan het waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar zullen voordoen (1 x per 1-2 jaar). - Zeer groot - hanteren we voor risico s waarvan het zeer waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar gaan voordoen (1 x per jaar of >). Geldgevolg De hoogte van de bedragen zijn gebaseerd op een percentage op de totale begroting. Met het oog op de begroting 2009 kunnen bovenstaande bedragen gehandhaafd blijven. Tijdgevolg Het tijdgevolg heeft betrekking op het risico van vertraging en uitstel van het project, het werk, het beleid. Zo kan bijvoorbeeld een archeologische vondst bij een bouwproject een aanzienlijke vertraging opleveren van de voortgang van het project, waardoor de baten later worden ontvangen dan gepland. Maar ook een bestuurder kan de raad voor een bepaalde datum een nota hebben toegezegd. Wordt die datum niet gehaald, dan hoeft er geen direct geldgevolg te zijn. Toch heeft de over- Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2009 gemeente Maassluis 20

Nota risicomanagement 2014

Nota risicomanagement 2014 Nota risicomanagement 2014 Opgesteld door: Afdeling concerncontrol D.d.: Februari 2014 2 Inhoud 1 Inleiding... 5 2 Wettelijk kader en doelstellingen... 6 2.1 BBV... 6 2.2 Doelstellingen... 6 3 Risicomanagement...

Nadere informatie

F. Buijserd Burgemeester

F. Buijserd Burgemeester emeente nieuwkoop afdeling bedrijfsondersteuning raadsvoorstel portefeuillehouder Jan Tersteeg opgesteld door Ellen Burgers / 186 kenmerk/datum 09.0017140 / 11 februari 2010 vergaderdatum raad 11 februari

Nadere informatie

Nota risicomanagement. Gemeente Asten

Nota risicomanagement. Gemeente Asten Nota risicomanagement Gemeente Asten Inhoudsopgave: 1 INLEIDING... 3 2 UITGANGSPUNTEN... 4 2.1 BESLUIT BEGROTING EN VERANTWOORDING (BBV)...4 2.2 FINANCIËLE VERORDENING ARTIKEL 212...4 3 DOELSTELLING...

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017 GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van de gemeente Nieuwkoop Nr. 115712 6 juli 2017 NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017 Gemeente Nieuwkoop Afdeling Bedrijfsvoering April 2017 1. Inleiding Wettelijke

Nadere informatie

Aan de raad van de gemeente Lingewaard

Aan de raad van de gemeente Lingewaard 6 Aan de raad van de gemeente Lingewaard *14RDS00194* 14RDS00194 Onderwerp Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen 2014-2017 1 Samenvatting In deze nieuwe Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen September 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Aanleiding... 4 3. Nadere toelichting... 5 4. Doelstellingen en wettelijke kaders... 6 4.1. Doelstellingen...

Nadere informatie

ISO 31000 stimuleert integraal risicomanagement

ISO 31000 stimuleert integraal risicomanagement TPC public control integraal risicomanagement norm ISO 31000 verankering implementatie ISO 31000 stimuleert integraal risicomanagement Het voor integraal risicomanagement vaak gebruikte COSO-model biedt

Nadere informatie

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO Risicomanagementbeleid 2015-2018 Gemeente Medemblik IO-14-18168 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Wat is Risicomanagement?... 4 1.1 Risico...4 1.2 Risicomanagement...4 1.3 Risicoprofiel...4 2. Doelstellingen

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG Opgesteld door: G.Z-H In opdracht van: Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg Postbus 341 3100 AH Schiedam Tel.: 010-2981010 Fax: 010-2981020

Nadere informatie

Nota risicomanagement en weerstandsvermogen

Nota risicomanagement en weerstandsvermogen Vastgesteld door B&W op: 24 oktober 2016 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Doel en verantwoordelijkheidsverdeling 3 2 Risicomanagement(beleid) 5 2.1 Het begrip risico 5 2.2 Het begrip risicomanagement

Nadere informatie

Bijlage bij raadsvoorstel nr Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen

Bijlage bij raadsvoorstel nr Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen 2012-2015 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding a. Aanleiding en kader b. Proces 2. Risicomanagement a. Risico's en risicomanagement b. Invoering van risicomanagement

Nadere informatie

beleidskader RISICOMANAGEMENT

beleidskader RISICOMANAGEMENT beleidskader RISICOMANAGEMENT The biggest risk is not taking any risk... In a world that changing really quickly, the only strategy that is guaranteed to fail is not taking risks. Mark Zuckerberg, oprichter

Nadere informatie

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Wettelijk kader In het Waterschapsbesluit (2009) is vastgelegd wat de voorschriften zijn voor de paragraaf weerstandsvermogen in de meerjarenraming,

Nadere informatie

Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Risicomanagement en Weerstandsvermogen Risicomanagement en Weerstandsvermogen Boxmeer, 28 september 2010 tbo . Inhoudsopgave Risicomanagement en weerstandsvermogen 1. Inleiding...3 1.1. Aanleiding... 3 1.2. Doelstelling en reikwijdte... 3 1.3.

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 *** Onbekende risico s zijn een bedreiging, bekende risico s een management issue *** Samenvatting en besluit Risicomanagement is een groeiproces waarbij

Nadere informatie

Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth

Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth De taak van de raad onder het dualisme Kaders stellen (WMO, Jeugdwet, handhaving) Budgetteren (begroting) Lokale wetgeving

Nadere informatie

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd Raadsvoorstel Aan : Raad van Geertruidenberg Raadsvergadering : 28 januari 2016 Agendanummer : 08 Datum collegebesluit : 8 december 2015 Onderwerp : Beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen 0.

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2013 Financial control 17 december 2012 Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Pagina 2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting... 5 2 Aanleiding... 6 3 Inleiding...

Nadere informatie

Discussienota. 1. Inleiding. 2. Beleidsgrenzen

Discussienota. 1. Inleiding. 2. Beleidsgrenzen Discussienota Van : College van Burgemeester en Wethouders Afdeling : Financiën Portefeuillehouder : Wethouder van Eijkeren Onderwerp : Risicomanagement Datum commissievergadering : 6/9/2012 1. Inleiding

Nadere informatie

Kadernota Risicomanagement provincie Groningen

Kadernota Risicomanagement provincie Groningen Kadernota Risicomanagement provincie Groningen Provincie Groningen December 2014 1. Inleiding Op basis van de Financiële Verordening Provincie Groningen dienen Gedeputeerden Staten (GS) ten minste eenmaal

Nadere informatie

Gemeente Waddinxveen. Nota. Risicomanagement en. Weerstandsvermogen 2012

Gemeente Waddinxveen. Nota. Risicomanagement en. Weerstandsvermogen 2012 Gemeente Waddinxveen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2012 1 2 Inhoudsopgave blz 1. Inleiding 5 2. Doelen 7 2.1. Wet- en regelgeving 7 2.2. Bestuurlijk draagvlak 8 3. Risicomanagement 9 3.1.

Nadere informatie

INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen

INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen Raadsvergadering d.d. : 1 december 2011 Raadsbesluitnummer : R11.081 Carrousel d.d. : 17 november 2011 Onderwerp : Eindrapport Rekenkamercommissie kwaliteit Grondbeleid

Nadere informatie

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Aan de raad, Onderwerp: Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Voorstel: Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit 1 SAMENVATTING Tijdens de raadsinformatiebijeenkomst

Nadere informatie

Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam

Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam Robert t Hart / Geert Haisma 26 september 2013 r.hart@risicomanagement.nl / haisma@risicomanagement.nl 1www.risicomanagement.nl Visie risicomanagement Gemeenten

Nadere informatie

Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland

Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland 2017-2020 Inhoud 1. Aanleiding en Context... 3 2. Doel... 3 3. Methode... 3 3.1 Inventariseren en beoordelen risico s... 3 3.2 Vaststellen

Nadere informatie

Telefoonnummer Onderwerp: Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2015 Gemeente Harlingen

Telefoonnummer Onderwerp: Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2015 Gemeente Harlingen Voorstel aan de gemeenteraad van Harlingen *GR15.00077* GR15.00077 Behandeld in Gezamenlijke commissie Mens & Bestuur en Omgeving Datum Commissie 17 juni 2015 Agendanummer 9 Datum Raad 1 juli 2015 Agendanummer

Nadere informatie

Onderwerp: Risico inventarisatie project rwzi Utrecht Nummer: 604438. Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter consultering ter advisering

Onderwerp: Risico inventarisatie project rwzi Utrecht Nummer: 604438. Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter consultering ter advisering COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE BMZ ALGEMEEN BESTUUR Agendapunt 9A Onderwerp: Risico inventarisatie project rwzi Utrecht Nummer: 604438 In D&H: 22-01-2013 Steller: Drs. J.L.P.A. Dankaart

Nadere informatie

Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015. RAD Hoeksche Waard

Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015. RAD Hoeksche Waard Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015 Inhoud Samenvatting... 3 Inleiding Risicomanagement... 4 Doel risicomanagement Stappen risicomanagement Risicobeheersing Taken en verantwoordelijkheden

Nadere informatie

Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie

Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie Rubriek: Financiën en economie Naam regeling: Nota risicomanagementbeleid 2015 Citeertitel: Nota risicomanagementbeleid 2015 Wettelijke grondslag Vastgesteld

Nadere informatie

= Datum raadsvergadering: 15 december 2010 Agenda nr.: (in te vullen door griffie) Voorstel invulling aanbevelingen rapport Sturing grote projecten

= Datum raadsvergadering: 15 december 2010 Agenda nr.: (in te vullen door griffie) Voorstel invulling aanbevelingen rapport Sturing grote projecten Raadsvoorstel = Datum raadsvergadering: 15 december 2010 Agenda nr.: (in te vullen door griffie) Portefeuillehouder: Onderwerp: S. Adriaansen/J.A. Peeters Registratiecode: (in te vullen door griffie) Voorstel

Nadere informatie

Wij stellen de volgende data voor de oplevering van de planning en controlproducten 2010:

Wij stellen de volgende data voor de oplevering van de planning en controlproducten 2010: Planning en controlcyclus 2010 Samenvatting In dit voorstel is de planning opgenomen van de planning- en controlproducten 2010: de jaarrekening 2009, de voorjaarsnota 2010, de kadernota 2011, de programmabegroting

Nadere informatie

Kadernota paragraaf A. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Kadernota paragraaf A. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Kadernota paragraaf A. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Versie 2014-1 - Inhoudsopgave: 1 Inleiding... 3 1.1 Algemeen... 3 1.2 Rollen in het kader van risicomanagement... 4 1.3 Doelstellingen kadernota...

Nadere informatie

FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS

FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS Het Algemeen Bestuur van het recreatieschap Dobbeplas; Gezien het voorstel van het Dagelijks Bestuur van 13 oktober 2014; Gelet op het bepaalde in de artikelen

Nadere informatie

Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015

Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015 Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015 Datum : 19 februari 2015 Afdeling: ConcernController - 1 - Nota Risicomanagement INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2 Waarom doen we aan risicomanagement?

Nadere informatie

Raadsinformatiebrief Nr. :

Raadsinformatiebrief Nr. : Raadsinformatiebrief Nr. : Onderwerp: Risicomanagement Reg.nr. : 12.0693 B&W verg. : 19 juni 2012 : 1) Status In het licht van de actieve informatieplicht informeren wij U over de stand van zaken met betrekking

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10

Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10 Nota Weerstandsvermogen 2013 Gemeente Olst-Wijhe Olst-Wijhe, maart 2013 doc. nr.: 13.014804 Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Hoofdstuk indeling 1.

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen 2015-2018 0LGGHQ'HOÀDQG

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen 2015-2018 0LGGHQ'HOÀDQG Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen 2015-2018 0LGGHQ'HOÀDQG Inhoudsopgave Bestuurssamenvatting 3 1. Inleiding 4 2. Doelstellingen 5 3. Risicomanagement in de organisatie 5 3.1 Verantwoordelijkheids-

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015

Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015 GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Groesbeek. Nr. 88648 25 september 2015 Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015 De raad van de gemeente Gemeente Groesbeek; gelezen het voorstel

Nadere informatie

(Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement

(Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement (Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement Aanleiding Het college heeft de opdracht een Nota Risicomanagement op te stellen. Hiertoe heeft de raad besloten bij de rapportage Financiële Strategie.

Nadere informatie

Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer

Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer 1. Inleiding In 2008 heeft Aniek Geerts, student Master of Business Administration met begeleiding vanuit de Rijksuniversiteit Groningen door de heer B.J.W.Pennink

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Vastgesteld in de gemeenteraad 25 januari 2011 Nota weerstandsvermogen en risicomanagement Pagina 1 van 9 Weerstandsvermogen en risicomanagement 1. Inleiding.

Nadere informatie

Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing. Gemeente Uden

Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing. Gemeente Uden Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing Gemeente Uden Opgesteld door: Marieke Wagemakers Functie: Adviseur Planning & Control Afdeling: Middelen Cluster: Bedrijfsbureau - 1 - Inhoudsopgave 1.1 Samenvatting...

Nadere informatie

4.2 Weerstandsvermogen

4.2 Weerstandsvermogen 4.2 Weerstandsvermogen 4.2.1 Inleiding Deze paragraaf handelt over de hoogte van de algemene reserve en andere weerstandscapaciteit waarover de gemeente Spijkenisse beschikt om calamiteiten en andere tegenvallers

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Beek, november 2011 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Wettelijke kaders en doelstellingen 4 2.1 Wettelijke kaders 4 2.2 Doelstellingen 5 3 Risicomanagement 6 3.1

Nadere informatie

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018 Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018 November 2017 1 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Doelstelling en reikwijdte nota... 3 1.3 Definities

Nadere informatie

II. De Nota risicomanagement Delfland vast te stellen met onder meer de volgende bepalingen:

II. De Nota risicomanagement Delfland vast te stellen met onder meer de volgende bepalingen: agendapunt B.05 1046082 Aan Verenigde Vergadering ONTWERP NOTA RISICOMANAGEMENT DELFLAND Gevraagd besluit Verenigde Vergadering 05-06-2014 I. De Nota risico's en weerstandsvermogen Delfland, vastgesteld

Nadere informatie

Risicomanagement in de zorg

Risicomanagement in de zorg Risicomanagement in de zorg Een praktische invulling voor een integrale aanpak Diana Dingemans en Eveline Rutgers In de zorg neemt de belangstelling voor risicomanagement toe. Naast financiële risico s

Nadere informatie

Nota weerstandsvermogen. gemeente Leeuwarderadeel

Nota weerstandsvermogen. gemeente Leeuwarderadeel Nota weerstandsvermogen gemeente Leeuwarderadeel Inhoudsopgave Inleiding...3 Wet- en regelgeving en huidig beleid...4 2.1 Besluit begroting en Verantwoording...4 2.2 Financiële verordening gemeente Leeuwarderadeel...4

Nadere informatie

Risicomanagementbeleid. Gemeente Beemster. BNG Consultancy Services (BCS) BCS. Referentienummer

Risicomanagementbeleid. Gemeente Beemster. BNG Consultancy Services (BCS) BCS. Referentienummer Risicomanagementbeleid Gemeente Beemster BNG Consultancy Services (BCS) Referentienummer BCS Doorkiesnummer (070) 3750 473 Faxnummer (070) 3649 349 Datum oktober 2009 Versie Versie 1.0 Samenvatting Conform

Nadere informatie

Risicomanagement: Veel kansen zijn nog niet benut!

Risicomanagement: Veel kansen zijn nog niet benut! Risicomanagement: Veel kansen zijn nog niet benut! Inleiding In 1995 deed risicomanagement bij gemeenten zijn intrede doordat deze verplicht werden gesteld een risicoparagraaf in hun begroting op te nemen.

Nadere informatie

Themaraad financiën 3 april

Themaraad financiën 3 april Themaraad financiën 3 april 2017 1 Aanleiding en doelstelling P&C-cyclus Robuust financieel beleid Begroting Financiële positie Risico s Afsluiting Agenda 2 Aanleiding en doelstelling Aanleiding Vanuit

Nadere informatie

Risicomanagement en weerstandsvermogen. 1. Inleiding

Risicomanagement en weerstandsvermogen. 1. Inleiding Risicomanagement en weerstandsvermogen 1. Inleiding Met deze nota wordt het beleid op gebied van risicomanagement en de spelregels voor de uitvoering vastgelegd, in het bijzonder waar het financiële risico

Nadere informatie

Planning & control cyclus

Planning & control cyclus Bijlage 2 behorende bij de kaderbrief 2015 Planning & control cyclus Spoorboek 1 2 Inleiding Dit spoorboek Planning & Control-cyclus dient als handvat en achtergrondinformatie voor de organisatie bij de

Nadere informatie

KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland

KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland Leeswijzer De Kadernota Weerstandsvermogen is op het gebied van risicomanagement een vervolg op de verordening financieel beheer

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen 2019 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 3 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 3 1.2 Inhoud van de nota... 3 2 Regelgeving en definities reserves

Nadere informatie

gezien het voorstel van de Tijdelijke Commissie ingesteld door de Drechtraad van 21 augustus 2006 en 13 november 2006; b e s l u i t :

gezien het voorstel van de Tijdelijke Commissie ingesteld door de Drechtraad van 21 augustus 2006 en 13 november 2006; b e s l u i t : De Drechtraad gezien het voorstel van de Tijdelijke Commissie ingesteld door de Drechtraad van 21 augustus 2006 en 13 november 2006; gelet op artikel 212 van de Gemeentewet, alsmede artikel 30, eerste

Nadere informatie

College van Gedeputeerde Staten Statenvoorstel. Ontwerp-besluit pag. 4. Toelichting: pag. 5

College van Gedeputeerde Staten Statenvoorstel. Ontwerp-besluit pag. 4. Toelichting: pag. 5 2017MME151 College van Gedeputeerde Staten Statenvoorstel DATUM 26 september 2017 NUMMER PS AFDELING Managementondersteuning COMMISSIE Alle STELLER Alex van der Weij DOORKIESNUMMER 3992 DOCUMENTUMNUMMER

Nadere informatie

Nota risicomanagement en weerstandvermogen

Nota risicomanagement en weerstandvermogen CVDR Officiële uitgave van Tubbergen. Nr. CVDR0_ februari 08 Nota risicomanagement en weerstandvermogen De raad van de gemeente Tubbergen, gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders

Nadere informatie

Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5

Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5 RAADSVOORSTEL Verseon kenmerk: 368891 Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5 Onderwerp: Beleidsbegroting 2013-2016 Verantwoordelijk portefeuillehouder: Drs. F.P. Fakkers SAMENVATTING Vanuit

Nadere informatie

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Risicomanagement Risicomanagement is het proces waarbij de organisatie continue en systematisch doorlopen wordt op risico s, met als doel de gevolgen ervan

Nadere informatie

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen)

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) 2 januari 2014 2 Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Inhoudsopgave

Nadere informatie

Bestuurlijk spoorboekje planning en control 2015

Bestuurlijk spoorboekje planning en control 2015 Bestuurlijk spoorboekje planning en control Gemeente Velsen 17 december 2014 Inleiding In de Wet dualisering gemeentebestuur zijn de posities, functies en bevoegdheden van de Raad en het College formeel

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Pagina 1 van 24

NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Pagina 1 van 24 NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN 2016-2019. Pagina 1 van 24 Inhoudsopgave HOOFDSTUK I SAMENVATTING 4 1.1 WEERSTANDSCAPACITEIT 4 1.2 INTEGRAAL RISICOMANAGEMENT 5 1.3 WEERSTANDSVERMOGEN 6 HOOFDSTUK

Nadere informatie

BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING

BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING Officiële uitgave van de gemeenschappelijke regeling Metropoolregio Eindhoven Nr. 626 6 november 2017 Financiële Verordening 2018 1. Algemene bepalingen Artikel 1. Begripsbepaling

Nadere informatie

Kadernota weerstandsvermogen & risicomanagement 2006. Kadernota weerstandsvermogen en risicomanagement Gemeente Alkmaar

Kadernota weerstandsvermogen & risicomanagement 2006. Kadernota weerstandsvermogen en risicomanagement Gemeente Alkmaar Kadernota weerstandsvermogen en risicomanagement Gemeente Alkmaar 1 Inleiding en wettelijk kader De vele lopende projecten zoals De Mare, Boekelermeer en Stationsgebied laten zien dat gemeente Alkmaar

Nadere informatie

Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie

Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie 30 mei 2018 Concerncontrol Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aanbevelingen RKC 3 2 1. Inleiding De Rekenkamercommissie (RKC) heeft naar aanleiding

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H)

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 2 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 2 1.2 Inhoud van de nota... 2 2 Regelgeving en

Nadere informatie

Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen

Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen 1 van 19 Inhoud 1 Inleiding risicomanagement en weerstandsvermogen 3 1.1 Doelstellingen risicomanagement 3 1.2 Besluit Begroting en Verantwoording

Nadere informatie

Beleidsnotitie Risicomanagement en Weerstandsvermogen gemeente Zeist

Beleidsnotitie Risicomanagement en Weerstandsvermogen gemeente Zeist GEWIJZIGD Beleidsnotitie Risicomanagement en Weerstandsvermogen gemeente Zeist Service Centrum Afdeling FinanciënApril 2011 (bijlage bij 11RAAD0060) 11GRIF0233 Inhoudsopgave Hoofdstuk: Pagina: 1. Inleiding

Nadere informatie

Toelichting op de Financiële verordening gemeente Maassluis 2011

Toelichting op de Financiële verordening gemeente Maassluis 2011 Toelichting op de Financiële verordening gemeente Maassluis 2011 Toelichting Artikel 1. Definities Voor de gehanteerde begrippen in de verordening gelden de definities uit de Gemeentewet, de Wet Fido,

Nadere informatie

Gemeenteraad 16 april 2014

Gemeenteraad 16 april 2014 Gemeenteraad 16 april 2014 Inkomsten (primaire begroting 2014) (bedragen x 1 miljoen) Algemene uitkering 119 Inkomensoverdrachten van het Rijk 74 Belastingen en heffingen 53 Overige goederen en diensten

Nadere informatie

Advies inzake Risicobenadering

Advies inzake Risicobenadering dvies inzake Risicobenadering Het afstemmen van modellen op uitdagingen PRIMO heeft binnen haar organisatie een divisie opgericht die zich geheel richt op het effectief gebruik van risicomanagementmodellen.

Nadere informatie

RISICOMANAGEMENT. Wat voegt risicomanagement toe?

RISICOMANAGEMENT. Wat voegt risicomanagement toe? RISICOMANAGEMENT Risicomanagement ondersteunt op een gestructureerde manier het behalen van doelstellingen en het opleveren van projectresultaten. Dit kan door risico s expliciet te maken, beheersmaatregelen

Nadere informatie

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Oktober 2012 1 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Doelstelling en reikwijdte nota... 3 1.3 Definities en

Nadere informatie

Sector: PF Nr.: De raad van de gemeente Hengelo; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van, nr ;

Sector: PF Nr.: De raad van de gemeente Hengelo; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van, nr ; Sector: PF Nr.: 1021247 De raad van de gemeente Hengelo; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van, nr 1021219; b e s l u i t : vast te stellen de volgende Verordening op het financiële beleid

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland 1 Inhoud Management Samenvatting... 3 Hoofdstuk 1 Inleiding... 4 Hoofdstuk 2 Weerstandsvermogen... 5 Hoofdstuk 3 Begrippenkader...

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1. Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement

RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1. Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1 Raadsvergadering van 2 oktober 2008 Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement Verantwoordelijke portefeuillehouder: M.G. de

Nadere informatie

Verordening op het financiële beleid en beheer van de gemeente Hengelo

Verordening op het financiële beleid en beheer van de gemeente Hengelo GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Hengelo. Nr. 70808 2 december 2014 Verordening op het financiële beleid en beheer van de gemeente Hengelo De raad van de gemeente Hengelo; gelezen het voorstel

Nadere informatie

Onderwerp: Aanpassing Financiële Verordening

Onderwerp: Aanpassing Financiële Verordening Onderwerp: Aanpassing Financiële Verordening In Algemeen Bestuur van 21 december 2011 is de Financiële Verordening (FV) vastgesteld. In de FV is in artikel 13 de bepaling opgenomen dat een inventarisatie

Nadere informatie

Raadsstuk. Onderwerp: Actualisatie financiële verordening Haarlem BBV nr: 2015/98823

Raadsstuk. Onderwerp: Actualisatie financiële verordening Haarlem BBV nr: 2015/98823 Raadsstuk Onderwerp: Actualisatie financiële verordening Haarlem BBV nr: 2015/98823 1. Inleiding De gemeenteraad stelt kaders vast o.a. in de vorm van gemeentelijke verordeningen. De financiële beheersverordening

Nadere informatie

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Normenkader, toets van de begroting aan de formele eisen Inhoudsopgave 1 Normenkader 2 1.1 Besluit Begroting en Verantwoording 2 1.2 Verordening

Nadere informatie

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten Checklist Informatievoorziening Grote Projecten Najaar 2010 Rekenkamercommissie Berkelland, Bronckhorst, Lochem, Montferland 1. Inleiding De uitvoering van grote projecten in Nederland heeft nogal eens

Nadere informatie

P R E S E N T A T I E R G W

P R E S E N T A T I E R G W P R E S E N T A T I E R G W 2 0 1 7 1 RESULTAATGERICHTWERKEN = HET SLUITSTUK VAN HNW! April 2015 serious ambtenaar: hoe implementeren we RGW binnen de SED? Uitkomst cultuurverandering, duurt 3 5 jaar Verantwoordelijkheden

Nadere informatie

Financiële verordening gemeente Achtkarspelen

Financiële verordening gemeente Achtkarspelen Financiële verordening gemeente Achtkarspelen De raad van de gemeente Achtkarspelen; gezien het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van @; gelet op artikel 212 van de gemeentewet en

Nadere informatie

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Datum: 18 mei 2012 Afdeling: Bestuur, team ontwikkeling Afdelingshoofd:

Nadere informatie

Volgens artikel 11 van het besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) bestaat het weerstandsvermogen uit de relatie tussen:

Volgens artikel 11 van het besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) bestaat het weerstandsvermogen uit de relatie tussen: Meent 94 Postbus 70012 info@rekenkamer.rotterdam.nl t 010 267 22 42 3000 KP Rotterdam www.rekenkamer.rotterdam.nl Gemeente Rotterdam Gemeenteraad d.t.k.v. de griffie Coolsingel 40 3011 AD ROTTERDAM ons

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 8. Doetinchem, 26 oktober 2016 GEWIJZIGD VASTGESTELD 3 NOVEMBER Programmabegroting 2017

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 8. Doetinchem, 26 oktober 2016 GEWIJZIGD VASTGESTELD 3 NOVEMBER Programmabegroting 2017 Aan de raad AGENDAPUNT NR. 8 GEWIJZIGD VASTGESTELD 3 NOVEMBER 2016 Programmabegroting 2017 Te besluiten om: 1. De programmabegroting 2017 vast te stellen, waarmee tevens wordt besloten om: 2. Voor de financiën

Nadere informatie

Bijlage: 3 Bij welk oorspronkelijk stuk hoort de bijlage: 2009i00970 discussiememo p&c cyclus

Bijlage: 3 Bij welk oorspronkelijk stuk hoort de bijlage: 2009i00970 discussiememo p&c cyclus Postregistratienummer: 2009i01003 Bijlage: 3 Bij welk oorspronkelijk stuk hoort de bijlage: 2009i00970 Onderwerp: discussiememo p&c cyclus Naam auteur: Yvonne van Halem Memo Postregistratienummer: 2009i00628

Nadere informatie

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Rekenkamer Oost-Nederland, Juni 2007 Inhoudsopgave 1. Inleiding...

Nadere informatie

Visiedocument Financieel Beleid

Visiedocument Financieel Beleid 1. Financieel beleid Grip Om grip te houden op de gemeentefinanciën voert de gemeente financieel beleid uit. Enerzijds betreft dit wettelijke taken, zoals het opstellen van een begroting en een jaarrekening,

Nadere informatie

Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland

Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland OVER OOSTZAAN Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland WORMERLAND. GESCAND OP 13 SEP. 2013 Gemeente Oostzaan Datum : Aan: Raadsleden gemeente Oostzaan Uw BSN : - Uw brief van :

Nadere informatie

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN Berenschot Evaluatie wet VTH Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN 22 mei 2017 Bijlage 3. Analyse financiële ratio s omgevingsdiensten Inleiding In deze

Nadere informatie

Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen

Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen auteur Bas Bours/Suzan v Wezel datum december 2014 afdeling Fpl & C versie 0.4 status definitief bestandsnaam Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Risicomanagement

Nadere informatie

Regeling Financieel Beheer Belastingsamenwerking Gouwe- Rijnland

Regeling Financieel Beheer Belastingsamenwerking Gouwe- Rijnland Regeling Financieel Beheer Belastingsamenwerking Gouwe- Rijnland Het Algemeen Bestuur van de Gemeenschappelijke regeling Gouwe-Rijnland (BSGR), gelet op: Artikel 212 van de Gemeentewet; Het Waterschapsbesluit;

Nadere informatie

Hoezo dé nieuwe ISO-normen?

Hoezo dé nieuwe ISO-normen? De nieuwe ISO-normen Dick Hortensius Senior consultant Managementsystemen NEN Milieu & Maatschappij dick.hortensius@nen.nl 1 Hoezo dé nieuwe ISO-normen? 2 1 De cijfers voor Nederland (eind 2013) Norm Aantal

Nadere informatie

In dit hoofdstuk wordt uiteengezet welke taken en verantwoordelijkheden de verschillende actoren binnen de gemeente Spijkenisse hebben.

In dit hoofdstuk wordt uiteengezet welke taken en verantwoordelijkheden de verschillende actoren binnen de gemeente Spijkenisse hebben. 7 Taken en verantwoordelijkheden In dit hoofdstuk wordt uiteengezet welke taken en verantwoordelijkheden de verschillende actoren binnen de gemeente Spijkenisse hebben. 7.1 Gemeenteraad De Gemeenteraad

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2014

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2014 Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2014 Gemeente Neder-Betuwe Dodewaard Echteld Kesteren Ochten Opheusden IJzendoorn Opheusden 3 december 2013 Nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2014

Nadere informatie

ALGEMENE VERGADERING. Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. Samenvatting

ALGEMENE VERGADERING. Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. Samenvatting VERGA DERDAT UM SE CTO R/A FDEL ING 25 augustus 2009 SMO/Financiën ST UKDATUM NAAM ST ELLER 10 juni 2009 mw. S. Ploeger ALGEMENE VERGADERING AGENDAPUNT Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. ONDERWERP

Nadere informatie

De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?!

De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?! De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?! Stichting QualityMasters Nieuwland Parc 157 3351 LJ Papendrecht 078-3030060 info@qualitymasters.com www.qualitymasters.com 02-2015 Inhoud Inleiding pagina 3 Van Oud naar

Nadere informatie