NOG TE WEINIG INTEGRAAL RISICOMANAGEMENT IN DE GEZONDHEIDSZORG

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "NOG TE WEINIG INTEGRAAL RISICOMANAGEMENT IN DE GEZONDHEIDSZORG"

Transcriptie

1 Risicomanagement: NOG TE WEINIG INTEGRAAL RISICOMANAGEMENT IN DE GEZONDHEIDSZORG De Nederlandse gezondheidszorg kenmerkt zich door ruime aandacht voor risicomanagement. De toepassing van integraal risicomanagement is daarentegen nog altijd beperkt. Een opmerkelijke constatering voor wie zich bedenkt dat deze sector opereert in een complexe, snel veranderende omgeving waarbij instellingen voortdurend worden blootgesteld aan nieuwe risico's. De invoering van marktwerking, veranderende financieringssystemen, technologische en medische ontwikkelingen en de verdergaande individualisering zijn enkele voorbeelden hiervan. Door middel van een enquête bij 40 ziekenhuizen is gezocht naar een verklaring voor de beperkte toepassing van integraal risicomanagement. 36 Brent Wong: beeld

2 Integraal risicomanagement Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moet eerst het begrip integraal risicomanagement worden gedefinieerd. In de literatuur zijn verschillende definities te vinden. De omschrijving van Enterprise Risk Management, oftewel ERM (COSO 2004), wordt wereldwijd het meest frequent aangehouden en hebben wij om die reden eveneens voor ons onderzoek gehanteerd. Deze definitie luidt als volgt: 'A process, effected by an entity's board of directors, management and other personnel, applied in strategy setting and across the enterprise, designed to identify potential events that may affect the entity, and manage risk to be within its risk appetite, to provide reasonable assurance regarding the achievement of entity objectives. Op basis van het voorgaande kan integraal risicomanagement worden gezien als een proces dat bestaat uit vier stappen: 1. definiëren van de te beheersen organisatiedoelstellingen; 2. bepalen van de risico's; 3. (desgewenst) nemen van risicomitigerende maatregelen (risicorespons); 4. Bewaking en bijsturing. We kunnen hieruit concluderen dat ERM zich toelegt op een 'topdown' risicobenadering, die uitgaat van de strategische doelen van de organisatie. Een integraal risicomanagementsysteem kan derhalve, in navolging van Emanuels (2005), worden gedefinieerd als: 'een systeem dat het management in staat stelt om de relevante risico's die het behalen van de doelstellingen van de organisatie bedreigen, te kunnen identificeren, prioriteren, analyseren en beheersen'. Henk Snapper en Dirk Swagerman: In de Zorgbrede Governance Code (2005) staat geschreven dat de Raad van Bestuur verantwoordelijk is voor het beheersen van de risico's verbonden aan de activiteiten en financiering van de zorgorganisatie. De toelichting stelt dat hiermee niet alleen de financiële risico's worden bedoeld, maar ook risico's in verband met kwaliteit, veiligheid enzovoort. De code benadrukt hiermee het belang van een integrale benadering van risicomanagement. Daarmee komt de vraag op welke oorzaken ten grondslag liggen aan de toepassing van integraal risicomanagement binnen de Nederlandse gezondheidszorginstellingen. Succesfactoren Bij veertig ziekenhuizen hebben wij door middel van enquêtes onderzocht of de mate van toepassing van integraal risicomanagement kan worden verklaard op basis van de volgende factoren, te weten: ~ strategie; ~ externe omgeving; ~ (bedrijfs)cultuur; ~ organisatiestructuur; ~ competenties van functionarissen 1. Noot 1 Dit artikel is ontleend aan het afstudeeronderzoek van de Controllersopleiding aan de RuG van H.A. Snapper welke de VRC scriptieprijs 2007 heeft gewonnen, op te vragen via h.snapper@penc.umcg.nl. 37

3 5% 23% 72% De keuze voor deze factoren is ons ingegeven omdat die zoveel mogelijk overeenkomen bij COSO genoemde aspecten. Op basis van de enquêteresultaten kan worden geconcludeerd dat bij vrijwel alle ziekenhuizen risicomanagement wordt toegepast, zij het slechts op bepaalde facetten van de bedrijfsvoering (zie figuur 1). Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan veiligheid, kwaliteit en betrouwbaarheid financiële verslaggeving. Slechts enkele instellingen passen integraal risicomanagement toe. Als we kijken naar deze instellingen, beschikken zij alle over de volgende eigenschappen. ~ 'Het verbeteren van het exploitatieresultaat en het weerstandsvermogen' is vrijwel altijd een strategisch doel. De strategische doelen zijn bij de meeste medewerkers bekend. ~ Marktwerking wordt als (zeer) belangrijk ervaren. Er bestaat tevens een verband tussen toepassing van risicomanagement (integraal of beperkt tot enkele bedrijfsvoeringsfacetten) en wettelijke regelingen. ~ Tweederde van deze instellingen maakt een afweging tussen risico en 'rendement'. Een cultuur waar openheid en het leren van fouten centraal staan, is eveneens bevorderlijk. ~ De aanwezigheid van een betrokken Raad van Bestuur en directie die de randvoorwaarden creëren en bewaken, duidelijke doelstellingen formuleren, een 'open leercultuur' nastreven en een afweging van risico en rendement ondersteunen. Wat verder uit het praktijkonderzoek naar voren komt, is dat een geformaliseerd risicomanagement bij een groot deel van de instellingen ontbreekt. Een kwart van de instellingen heeft de taken en verantwoordelijkheden inzake risicomanagement niet vastgelegd. De risicomanagementfunctie wordt bij 40 procent van de instellingen niet belegd. Hoewel de gebruikte beheersingsmaatregelen en -systemen grotendeels vergelijkbaar zijn, maken ziekenhuizen meer dan andere sectoren gebruik van kwaliteitsmanagement, zoals het INK-model. Beheersingsmaatregelen als klokkenluiderregelingen, risicoanalyses, performance management en bedrijfscontinuïteitsplanning worden daarentegen juist minder gebruikt. Deze resultaten komen overeen met de uitkomsten van het onderzoek naar de praktijk van risicomanagement in Nederland (PricewaterhouseCoopers, 2006). Toepassing op meerdere bedrijfsvoeringsfacetten Geen of beperkte toepassing Integraal risicomanagement Figuur 1. Toepassing risicomanagement Hoewel dit onderzoek zich enkel richt op ziekenhuizen, valt te verwachten dat de genoemde eigenschappen ook gelden voor qua omvang en complexiteit vergelijkbare zorginstellingen. Actuele ontwikkelingen Het onderzoek waarop wij ons in dit artikel baseren, is uitgevoerd in de periode van december 2006 tot en met februari Risicomanagement en de ontwikkeling van de onderzochte organisaties op dit gebied, staat echter niet stil. Relevante actuele ontwikkelingen die wij hieronder verder zullen toelichten, zijn: corporate governance en jaarverslaggeving, een gewijzigde financiering van de gezondheidszorg en de veranderende rol van toezichthouders en controllers. Corporate governance en jaarverslaggeving Vanaf het verslagjaar 2007 heeft de gezondheidssector te maken met de verplichte Jaarverantwoording Zorginstellingen Deze wet impliceert dat alle verslagen zoals het financiële jaarverslag, het kwaliteitsverslag en het sociaal verslag worden geïntegreerd in één zogenaamd maatschappelijk verslag. Een onderdeel van deze verantwoording is het jaarverslag. De vereisten van BW 2 titel 9 en Regeling verslaglegging WTZi maken duidelijk dat de Raad van Bestuur hierin een uiteenzetting moet geven van risico's en risicobeheersing. Dit is geheel in lijn met hetgeen in de Zorgbrede Governance Code staat vermeld. 38

4 VOORSCHRIFTEN REGELING VERSLAGLEGGING WTZI In het jaarverslag geeft de Raad van Bestuur een uiteenzetting omtrent de werking van het in de zorginstelling gebruikte interne risicobeheersings- en controlesysteem in het verslagjaar. De Raad van Bestuur geeft daarbij tevens aan welke eventuele significante wijzigingen zijn aangebracht dan wel zijn gepland en dat deze met de Raad van Toezicht zijn gecommuniceerd. Een effectief middel om informatie over de interne organisatie te verstrekken kan de zogenaamde bedrijfsvoeringverklaring zijn. Daarmee verklaart het bestuur van de zorginstelling dat de bedrijfsvoering op te benoemen onderdelen aan bepaalde, met specifieke belanghebbenden afgesproken, eisen heeft voldaan. (...) Het jaarverslag geeft tevens een beschrijving van de voornaamste risico's en onzekerheden waarmee de rechtspersoon wordt geconfronteerd. Gedeelte uit: Regeling verslaggeving WTZi, Verslaggevingseisen inzake risicobeheersings- en controlesysteem. De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor het beheersen van de risico's verbonden aan de activiteiten van de zorgorganisatie en voor de financiering van de zorgorganisatie. De Raad van Bestuur rapporteert hierover aan en bespreekt de interne risicobeheersings- en controlesystemen met de Raad van Toezicht. Gedeelte uit: Brancheorganisaties Zorg (2005), 'Verantwoordelijkheid bestuur voor risicobeheersing'. Hoewel de genoemde handreiking een 'in control statement' niet verplicht, zou een dergelijke verklaring ons inziens goed passen bij deze verslaggeving, omdat sprake is van een geïntegreerde verslaggeving. Het toevoegen van een in control statement sluit aan op de uitgangspunten van de Zorgbrede Governance Code, integraal risicomanagement en op de gestelde vereisten vanuit de Regeling verslaggeving WTZi. De toevoeging van een in control statement zou bovendien een positieve impuls kunnen geven aan de toepassing van integraal risicomanagement. Ten aanzien van de tekst van een dergelijk in control statement adviseren wij de aanbevelingen van de commissie-frijns (Monitoring Commissie Corporate Governance Code, 2006) in acht te nemen. Deze commissie stelt dat wat betreft de financiële verslaggevingrisico's moet kunnen worden verklaard dat deze risico's 'in control' zijn. Wanneer het gaat om operationele, wet- en regelgeving en strategische risico's is een beschrijving van de risico- en controlesystemen afdoende. Aanvullend kunnen de sterke en zwakke punten in het systeem en (verbeter)stappen worden beschreven. Belanghebbenden krijgen op die manier goed inzicht in de kwaliteit van het risicomanagementsysteem binnen de organisatie. Overigens willen we aantekenen dat het in de praktijk complex zal zijn om de diversiteit aan risico's en risicobeheersingmaatregelen te 'consolideren' in een in control statement. Richtlijnen en aanwijzingen zullen, in het geval een in control statement wordt opgenomen in het maatschappelijk verslag, nog moeten worden ontwikkeld. In dit kader zal aandacht moeten zijn voor (Marsh, 2007): ~ het classificeren van risico's en de diepgang waarmee deze risico's dienen te worden omschreven in termen van impact, frequentie en beheersing; ~ de standaard conform welke de risico-evaluaties moeten plaatsvinden en de wijze waarop de werking van het risicobeheersings- en controlesysteem dient te worden beoordeeld. Wijzigende financiering Als het aan het kabinet ligt, wordt gefaseerd overgegaan op DBC-bekostiging van ziekenhuizen, waarmee de gezondheidszorg opnieuw te maken krijgt met toenemende marktwerking. Er zijn voornemens om het ziekenhuizen vanaf 2012 mogelijk te maken om winst uit te keren. Dit alles maakt dat ziekenhuizen in de (nabije) toekomst beter inzicht dienen te hebben in hun baten en lasten, kansen en risico's. De toepassing van integraal risicomanagement zal hierdoor naar verwachting toenemen. Rol van toezichthouders Naar de veranderende rol van toezichthouders hebben wij geen onderzoek gedaan. Toch valt te constateren dat de Raad van Toezicht van verschillende zorginstellingen mede naar aanleiding van wijzigingen in financiering, schandalen in andere sec- 39

5 De structuur en cultuur moeten een afweging tussen risico en rendement mogelijk maken toren (Ahold, Enron, Parmalat) en de aandacht voor Sarbanes Oxley en de code Tabaksblat zich in toenemende mate (integraal) bezighoudt met de wijze waarop zorginstellingen risico's inventariseren, evalueren en beheersen. Wij schatten in dat hierdoor de toepassing van integraal risicomanagement de komende jaren in deze sector zal toenemen. Rol van de controller Risicomanagement is primair de verantwoordelijkheid van het bestuur en management. De controller kan in dit proces van toegevoegde waarde zijn. Enerzijds door zijn betrokkenheid bij het opstellen van risicomanagement, het risicomanagementsysteem en procedures. Anderzijds door zijn beoordelende rol in het risicomanagementproces. Hoewel de controller momenteel nog veelal een uitvoerende rol heeft, constateren we een toenemende bewustwording van de toegevoegde, ondersteunende waarde van de controller. Door zijn kennis van bedrijfsprocessen is de controller namelijk in staat om het effect van de verschillende stappen van het proces en de onderlinge verwevenheid van risico's te beoordelen. Conclusie Op basis van de bestudeerde literatuur en het door ons uitgevoerde praktijkonderzoek concluderen wij dat er vier randvoorwaarden zijn die een succesvolle toepassing van integraal risicomanagement bij zorginstellingen mogelijk maken. ~ Concrete doelstellingen. De strategische doelen van een organisatie vormen de basis voor integraal risicomanagement en dienen bekend te zijn in de organisatie. ~ De structuur en cultuur moeten een afweging tussen risico en 'rendement' mogelijk maken. Organisaties die risicomijdend gedrag vertonen, zullen veelal moeite hebben met het adequaat toepassen van integraal risicomanagement. ~ Een 'open leercultuur'. Hiermee wordt openheid bedoeld en de wil om te leren van fouten. Wij willen hierbij verwijzen naar een onderzoek van Shell Nederland (2004) in het kader van het VWS-programma 'Sneller Beter'. ~ Betrokkenheid van Raad van Bestuur en directie. Alleen dan kunnen de drie hiervoor genoemde randvoorwaarden worden bereikt. Bovenstaande elementen zullen bij een zorgsinstelling in het interne sturings- en beheersingssysteem moeten worden geïncorporeerd. Wij constateren dat bovenstaande vier randvoorwaarden veelal een cultuurverandering vereisen. Hoewel nog sprake is van een beperkte toepassing van integraal risicomanagement signaleren wij diverse ontwikkelingen die ons inziens het belang van integraal risicomanagement onderstrepen. We verwachten dan ook dat integraal risicomanagement in de (nabije) toekomst bij steeds meer zorginstellingen een rol van belang gaat spelen. Literatuur ~ Brancheorganisaties Zorg (BoZ), Zorgbrede Governance Code, Utrecht, 19 december ~ Committee of Sponsoring Organisations of the Treadway Commission (COSO), Enterprise risk management framework, september ~ Emanuels, J.A & W.G. de Munnik, Enterprise Risk Management als risicobeheersingssysteem - Een praktische uitwerking van het risicomanagementproces. In: Management Control & Accounting, december 2005, p ~ Emanuels, J.A. & W.G. de Munnik, Enterprise Risk Management: een risicobeheersingssysteem voor organisaties. In: Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, juni 2006, pagina 294 t/m 299. ~ Marsh, Risicomanagement bij zorginstellingen, ~ Monitoring Commissie Corporate Governance Code, Tweede rapport over de naleving van de Nederlandse corporate governance code. Den Haag, december 2006 (zie ~ PriceWaterhouseCoopers (in samenwerking met de RuG), Risicomanagement: De praktijk in Nederland. Herziene versie, januari ~ Schein, E., Organizational culture and leaderschip. San Fransisco, Jossey-Bass, ~ Shell Nederland, Hier werk je veilig, of je werkt hier niet. In: Sneller Beter De veiligheid in de zorg, november 2004 (zie ~ Snapper, H.A. & D.M. Swagerman, Enterprise Risk Management bij ziekenhuizen. In: Controllersmagazine, nr. 4, april 2007, p Henk Snapper is directeur Financiën & Control van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Dirk Swagerman is hoogleraar Controlling aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). 40

Programma uur Introductie door de dagvoorzitter

Programma uur Introductie door de dagvoorzitter Programma 14.30-14.35 uur Introductie door de dagvoorzitter 14.35-15.10 uur Prof. Mr. Gerard van Solinge Risico-management: taak, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid 15.10-15.45 uur Drs. Geomaly

Nadere informatie

Het wat en hoe van risicomanagement. LOKmml-bijeenkomst donderdag 24 maart 2016

Het wat en hoe van risicomanagement. LOKmml-bijeenkomst donderdag 24 maart 2016 Het wat en hoe van risicomanagement LOKmml-bijeenkomst donderdag 24 maart 2016 Opbouw presentatie Introductie Douwe Meetsma Normvereisten uit ISO 15189 en context Wat is Risico management Operationeel

Nadere informatie

De definitieve Code Corporate Governance, enige beschouwingen vanuit risicoperspectief.

De definitieve Code Corporate Governance, enige beschouwingen vanuit risicoperspectief. De definitieve Code Corporate Governance, enige beschouwingen vanuit risicoperspectief. In de Code van Commissie Peters De Veertig Aanbevelingen (juni 1997) staat in zeer algemene termen iets over risicobeheersing.

Nadere informatie

SEMINAR PRAKTISCH RISICOMANAGEMENT d.d. 1 juni 2010 in De Meern

SEMINAR PRAKTISCH RISICOMANAGEMENT d.d. 1 juni 2010 in De Meern SEMINAR PRAKTISCH RISICOMANAGEMENT d.d. 1 juni 2010 in De Meern Programma 13.30 uur Opening 13.40 uur Risicomanagement in het onderwijs door Marien Rozendaal RA 14.30 uur Pauze 15.00 uur Risicomanagement

Nadere informatie

OPERATIONEEL RISKMANAGEMENT. Groningen, maart 2016 Wim Pauw

OPERATIONEEL RISKMANAGEMENT. Groningen, maart 2016 Wim Pauw OPERATIONEEL RISKMANAGEMENT Groningen, maart 2016 Wim Pauw Risicomanagement Risicomanagement is steeds meer een actueel thema voor financiële beleidsbepalers, maar zij worstelen vaak met de bijbehorende

Nadere informatie

Advies inzake Risicobenadering

Advies inzake Risicobenadering dvies inzake Risicobenadering Het afstemmen van modellen op uitdagingen PRIMO heeft binnen haar organisatie een divisie opgericht die zich geheel richt op het effectief gebruik van risicomanagementmodellen.

Nadere informatie

De Raad van Toezicht voert tenminste jaarlijks met de Raad van Bestuur een functionering en beoordelingsgesprek. (in de maand september)

De Raad van Toezicht voert tenminste jaarlijks met de Raad van Bestuur een functionering en beoordelingsgesprek. (in de maand september) TAKEN EN BEVOEGDHEDEN RAAD VAN TOEZICHT ALERIMUS 1. Taak en werkwijze: De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het besturen door de Raad van Bestuur en op de algemene gang van zaken in

Nadere informatie

Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012

Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012 Datum: 24 april 2012 Onderwerp: Van toepassing op: Status: Accountants die controleopdrachten uitvoeren Praktijkhandreiking Relevante regelgeving

Nadere informatie

REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN

REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN 24 november 2017 INHOUD HOOFDSTUK 1: Rol en status van het Reglement 1 HOOFDSTUK 2: Samenstelling RAC 1 HOOFDSTUK 3: Taken RAC 2 HOOFDSTUK

Nadere informatie

Concept Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de goedkeurende controleverklaring

Concept Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de goedkeurende controleverklaring Nadere toelichtingen in de goedkeurende controleverklaring maart 2012 Concept Praktijkhandreiking 1119 Inleiding Binnen de huidige wet- en regelgeving kan de accountant reeds uitdrukkelijk inspelen op

Nadere informatie

Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen

Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen Dit Directiestatuut is op 14 december 2006 ter kennis gebracht aan de algemene vergadering van aandeelhouders en na goedkeuring door de raad van commissarissen

Nadere informatie

Hoe groot was de appetite voor risk appetite?

Hoe groot was de appetite voor risk appetite? Hoe groot was de appetite voor risk appetite? Hoe groot was de appetite voor risk appetite? In 2016 zijn de eerste bestuursverslagen gepubliceerd waarin ondernemingen de nieuwe RJ vereisten ten aanzien

Nadere informatie

DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK?

DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK? WHITEPAPER DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK? DOOR M. HOOGERWERF, SENIOR BUSINESS CONS ULTANT Risicomanagement is tegenwoordig een belangrijk onderdeel van uw bedrijfsvoering. Dagelijks wordt er aandacht

Nadere informatie

CobiT. Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1

CobiT. Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1 CobiT Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1 Control objectives for information and related Technology Lezenswaardig: 1. CobiT, Opkomst, ondergang en opleving

Nadere informatie

Integraal risicomanagement

Integraal risicomanagement Samenvatting Integraal risicomanagement in 40 Nederlandse ziekenhuizen Inhoud Inleiding 3 Onderzoeksvragen 3 Integraal risicomanagement onvoldoende beschreven 4 Aanbevelingen 5 Over VvAA 7 2 VvAA Risicomanagement

Nadere informatie

RJ-Uiting 2014-3: ontwerp-richtlijn 400 Jaarverslag

RJ-Uiting 2014-3: ontwerp-richtlijn 400 Jaarverslag RJ-Uiting 2014-3: ontwerp-richtlijn 400 Jaarverslag Ten geleide In de jaareditie 2013 van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving is hoofdstuk 400 Jaarverslag opgenomen met geringe aanpassingen in de

Nadere informatie

Het belang van risicomanagement voor maatschappelijke organisaties Beheersing of buikpijn?

Het belang van risicomanagement voor maatschappelijke organisaties Beheersing of buikpijn? Het belang van risicomanagement voor maatschappelijke organisaties Beheersing of buikpijn? 7 september 2017 Erik Breijer 1 Waarom Risicomanagement? Wat is aanleiding om met risicomanagement te starten:

Nadere informatie

INGETROKKEN PER 6 DECEMBER 2016

INGETROKKEN PER 6 DECEMBER 2016 Dit document maakt gebruik van bladwijzers NBA-handreiking 1119 Nadere toelichting in de controleverklaring 24 april 2012 NBA-handreiking 1119 NBA-handreiking 1119: Van toepassing op: Accountants die controle-opdrachten

Nadere informatie

Rollen in Risk Management

Rollen in Risk Management Rollen in Risk Management 10 oktober 2009 1 Inleiding In de afgelopen maanden heeft de Enterprise Risk Management-werkgroep een tweetal columns op de IIA website gepubliceerd: 1. Een algemene inleiding

Nadere informatie

23 MAART 2016 MONITORING COMMISSIE CORPORATE GOVERNANCE PROF. DR. BARBARA BAARSMA AMSTERDAM, EUMEDION EN CLIFFORD CHANCE

23 MAART 2016 MONITORING COMMISSIE CORPORATE GOVERNANCE PROF. DR. BARBARA BAARSMA AMSTERDAM, EUMEDION EN CLIFFORD CHANCE 23 MAART 2016 MONITORING COMMISSIE CORPORATE GOVERNANCE PROF. DR. BARBARA BAARSMA AMSTERDAM, EUMEDION EN CLIFFORD CHANCE De huidige Code» Wat is de achtergrond van de Code?» Wat is het doel van de Code?»

Nadere informatie

Achtergrond Informatieprotocol Stichting Bram Ridderkerk

Achtergrond Informatieprotocol Stichting Bram Ridderkerk Informatieprotocol Achtergrond Informatieprotocol Stichting Bram Ridderkerk De Zorgbrede Governancecode 2010 bepaalt dat de informatievoorziening van de Raad van Toezicht wordt vastgelegd in een Informatieprotocol.

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 *** Onbekende risico s zijn een bedreiging, bekende risico s een management issue *** Samenvatting en besluit Risicomanagement is een groeiproces waarbij

Nadere informatie

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur 1. Algemeen Deugdelijk ondernemingsbestuur is waar corporate governance over gaat. Binnen de bedrijfskunde wordt de term gebruikt voor het aanduiden van hoe een

Nadere informatie

Informatiemanager. Doel. Context

Informatiemanager. Doel. Context Informatiemanager Doel Ontwikkelen, in stand houden, evalueren, aanpassen en regisseren van het informatiemanagement, de digitale informatievoorziening en de ICT-facilitering van de instelling en/of de

Nadere informatie

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Mr drs. Peter Steenwijk Nederlands Compliance Instituut Even voorstellen: Peter Steenwijk Bedrijfskunde, Ondernemingsrecht en Internal Auditing

Nadere informatie

Inspiratiedag. Workshop 1: Risicogestuurde interne controle. 15 september 2016

Inspiratiedag. Workshop 1: Risicogestuurde interne controle. 15 september 2016 Inspiratiedag Workshop 1: Risicogestuurde interne controle 15 september 2016 Programma Inleiding Risicomanagement Interne beheersing Relatie met de externe accountant Van interne controle naar beheersing

Nadere informatie

Dit reglement is vastgesteld door de raad van commissarissen van Woningbouwvereniging Habeko wonen op 8 juli 2008.

Dit reglement is vastgesteld door de raad van commissarissen van Woningbouwvereniging Habeko wonen op 8 juli 2008. Bestuursreglement Dit reglement is vastgesteld door de raad van commissarissen van Woningbouwvereniging Habeko wonen op 8 juli 2008. Artikel 1 Status en inhoud van het reglement 1. Dit reglement is opgesteld

Nadere informatie

REGLEMENT AUDITCOMMISSIE RAAD VAN COMMISSARISSEN KWH Water B.V.

REGLEMENT AUDITCOMMISSIE RAAD VAN COMMISSARISSEN KWH Water B.V. REGLEMENT AUDITCOMMISSIE RAAD VAN COMMISSARISSEN KWH Water B.V. Vastgesteld door de Raad van Commissarissen op 11 december 2014 INLEIDING Dit reglement is opgesteld ingevolge artikel 12 lid 5 en 12 van

Nadere informatie

FM in de zorg. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen.

FM in de zorg. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Syllabus FM in de zorg Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer UMC Utrecht, GGZ ingeest en Domus Medica.

Nadere informatie

Inleiding 11 DEEL 1 BESCHRIJVING VAN DE RISICO S 23

Inleiding 11 DEEL 1 BESCHRIJVING VAN DE RISICO S 23 Inhoud Inleiding 11 Risicomanagement, een selectie van toepassingen in ondernemingsbestuur 13 Theorie? 15 Bekende toepassingen 17 Risicomanagement in de financiële sector 18 Risico s in verband met ondernemingsbestuur

Nadere informatie

Slide 1. Slide 2 Introduktie. Slide 3 Deze les: 2 onderwerpen. Les 1 Definities en belang Informatie Technologie. Intro docent Opzet/tentamenstof

Slide 1. Slide 2 Introduktie. Slide 3 Deze les: 2 onderwerpen. Les 1 Definities en belang Informatie Technologie. Intro docent Opzet/tentamenstof Slide 1 Les 1 Definities en belang Informatie Technologie IT A Basics en toepassing Informatie Technologie Versie 4.1 Sept 2014 Slide 2 Introduktie Intro docent Opzet/tentamenstof Stof/vraagstukken behandeld

Nadere informatie

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Mr drs. Peter Steenwijk Nederlands Compliance Instituut Even voorstellen: Peter Steenwijk Bedrijfskunde, Ondernemingsrecht en Internal Auditing

Nadere informatie

Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement

Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement Benne van Popta (voorzitter Detailhandel) Steffanie Spoorenberg (adviseur Atos Consulting) Agenda 1. Risicomanagement 2. Risicomanagement vanuit

Nadere informatie

Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304

Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304 Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304 Doel Bijdragen aan de formulering van het strategische en tactische (financieel-)economische beleid van de instelling of onderdelen daarvan, alsmede vorm en

Nadere informatie

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Hoofdindeling: Leidraden Opgesteld door: Commissie Enterprise Risk Management (ERM) Vastgesteld door: Commissie Enterprise Risk Management (ERM)

Nadere informatie

Auditcommissie Reglement 2016

Auditcommissie Reglement 2016 Auditcommissie Reglement 2016 Woningstichting Het Grootslag Versie 2.0 Vastgesteld door de RvC 15 april 2016 Inhoud Doelstelling van de auditcommissie... 3 1. Doelstelling... 3 1.1 Ondersteuning... 3 1.2

Nadere informatie

Risicomanagement voor het MKB. Remko Renes Ruud Snoeker

Risicomanagement voor het MKB. Remko Renes Ruud Snoeker Risicomanagement voor het MKB Remko Renes Ruud Snoeker Agenda 1. Introductie risico-dialoog 2. Voorbereiding & risico-gesprek 3. Rapporteren & afstemming 4. Uitvoering & evaluatie De aanpak bestaat uit

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

Directiestatuut. Waterleidingmaatschappij Drenthe

Directiestatuut. Waterleidingmaatschappij Drenthe Directiestatuut Waterleidingmaatschappij Drenthe Inhoud Directiestatuut van de NV Waterleidingmaatschappij Drenthe Artikel 1 Definities 3 Artikel 2 Inleiding 3 Artikel 3 Taken van de directie 3 Artikel

Nadere informatie

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel CORPORATE GOVERNANCE MAANDAG 2 MAART UUR

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel CORPORATE GOVERNANCE MAANDAG 2 MAART UUR SPD Bedrijfsadministratie Correctiemodel CORPORATE GOVERNANCE MAANDAG 2 MAART 2015 13.30-15.00 UUR SPD Bedrijfsadministratie Corporate governance Maandag 2 MAART 2015 B / 7 2015 Stichting ENS B / 7 Opgave

Nadere informatie

Risico s in beeld. Wat nu? Door Ilona Hoving 1

Risico s in beeld. Wat nu? Door Ilona Hoving 1 Risico s in beeld. Wat nu? 29-9-2015 Door Ilona Hoving 1 Even voorstellen Ilona Hoving 29-9-2015 Door Ilona Hoving 2 Wat gaan we DOEN? Korte introductie op thema Aan de slag met risico s Hoe waardeer je

Nadere informatie

Reglement Bestuur HOOFDSTUK 1 ALGEMEEN

Reglement Bestuur HOOFDSTUK 1 ALGEMEEN Reglement Bestuur HOOFDSTUK 1 ALGEMEEN Artikel 1 - begrippen Bestuur : bestuur van de RPO zoals bedoeld in artikel 2.60b van de Mediawet; Bestuurder : lid en tevens voorzitter van het Bestuur; Raad van

Nadere informatie

Governance Code 2018

Governance Code 2018 Governance Code 2018 Stichting Federatie van Zorginstellingen ALGEMEEN 1. De Governance Code 2018, kortweg de code, is tot stand gekomen op initiatief van Stichting Federatie van Zorginstellingen. De code

Nadere informatie

REGLEMENT RAAD VAN BESTUUR

REGLEMENT RAAD VAN BESTUUR REGLEMENT RAAD VAN BESTUUR Opgesteld door de Raad van Toezicht van de Stichting SWZ, statutair gevestigd te Son (gemeente Son en Breugel) en vastgesteld bij besluit van de Raad van Toezicht van 08-09-2016

Nadere informatie

ISA 610, GEBRUIKMAKEN VAN DE WERKZAAMHEDEN VAN INTERNE AUDITORS

ISA 610, GEBRUIKMAKEN VAN DE WERKZAAMHEDEN VAN INTERNE AUDITORS INTERNATIONAL STANDARD ON AUDITING (ISA) ISA 610, GEBRUIKMAKEN VAN DE WERKZAAMHEDEN VAN INTERNE AUDITORS Deze Internationale controlestandaard (ISA) werd in 2009 in de Engelse taal gepubliceerd door de

Nadere informatie

Risicomanagement Nederlandse zorginstellingen nog in ontwikkeling

Risicomanagement Nederlandse zorginstellingen nog in ontwikkeling Risicomanagement Nederlandse zorginstellingen nog in ontwikkeling Nederlandse zorginstellingen hebben hun risicomanagement nog onvoldoende, inefficiënt en te oppervlakkig georganiseerd. Slechts zo n tien

Nadere informatie

Controleprotocol behorende bij de jaarverantwoording zorginstellingen 2010

Controleprotocol behorende bij de jaarverantwoording zorginstellingen 2010 Controleprotocol behorende bij de jaarverantwoording zorginstellingen 2010 Hoofdstuk 1: Algemene inleiding 1.1 Wettelijk kader Het jaardocument Jaarverantwoording zorginstellingen 2010 (jaardocument) is

Nadere informatie

Januari 2011. Visiedocument Bestuurdersaansprakelijkheid Woningcorporaties. Governance, Risk & Compliance

Januari 2011. Visiedocument Bestuurdersaansprakelijkheid Woningcorporaties. Governance, Risk & Compliance Januari 2011 Visiedocument Bestuurdersaansprakelijkheid Woningcorporaties - Governance, Risk & Compliance Agenda Bespreken ontwikkelingen Governance, Risk & Compliance Invloed op bestuurdersaansprakelijkheid

Nadere informatie

De inzichtelijkheid van de rapportage over interne risicobeheersing: Een kwantitatieve analyse voor de AEX fondsen, boekjaar 2008

De inzichtelijkheid van de rapportage over interne risicobeheersing: Een kwantitatieve analyse voor de AEX fondsen, boekjaar 2008 De inzichtelijkheid van de rapportage over interne risicobeheersing: Een kwantitatieve analyse voor de AEX fondsen, boekjaar 2008 November 2009 Corporate Governance Insights Centre Rijksuniversiteit Groningen

Nadere informatie

Corporaties In Control

Corporaties In Control Corporaties In Control D A T U M : 3 0 M E I 2 0 1 3 Leonie van Meel & Frank Bieleman Agenda 1. Speelveld 2. Risicomanagement / Governancecode 3. Projectfasering ICS 4. Onafhankelijke rol / verantwoordelijkheid

Nadere informatie

RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK

RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK 16-3-2017 Michel Kee 10e Nationale Dag van Commissarissen en Toezichthouders Doorn Discussie over hoe risicomanagement waardevol vorm te geven aan de hand van praktijkvoorbeelden

Nadere informatie

Verschillen en overeenkomsten tussen SOx en SAS 70

Verschillen en overeenkomsten tussen SOx en SAS 70 Compact 2007/3 Verschillen en overeenkomsten tussen SOx en SAS 70 Drs. J.H.L. Groosman RE Sinds de bekende boekhoudschandalen is er veel aandacht voor de interne beheersing en goed ondernemingsbestuur,

Nadere informatie

Beheersing beheerst. Over risicogestuurde interne controle in het sociale domein

Beheersing beheerst. Over risicogestuurde interne controle in het sociale domein Beheersing beheerst Over risicogestuurde interne controle in het sociale domein Beheersing beheerst Over risicogestuurde interne controle in het sociale domein Hoe draagt interne controle bij aan het efficiënt

Nadere informatie

Reglement van de. Audit Commissie van de Raad van Commissarissen. van. Sligro Food Group N.V.

Reglement van de. Audit Commissie van de Raad van Commissarissen. van. Sligro Food Group N.V. - 1 - Reglement van de Audit Commissie van de Raad van Commissarissen van Sligro Food Group N.V. - 2 - Dit Reglement is vastgesteld door de Raad van Commissarissen op 4 december 2017 op grond van artikel

Nadere informatie

Beschrijving van de generieke norm: ISO 27001:2013. Grafimedia en Creatieve Industrie. Versie: augustus 2016

Beschrijving van de generieke norm: ISO 27001:2013. Grafimedia en Creatieve Industrie. Versie: augustus 2016 Beschrijving van de generieke norm: ISO 27001:2013 Grafimedia en Creatieve Industrie Versie: augustus 2016 Uitgave van de branche (SCGM) INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 INLEIDING... 4 1. ONDERWERP EN

Nadere informatie

Controleprotocol Jaarverantwoording zorginstellingen 2011

Controleprotocol Jaarverantwoording zorginstellingen 2011 > Postadres Postbus 16114 2500 BC Den Haag Controleprotocol Jaarverantwoording zorginstellingen 2011 Bezoekadres: Wijnhaven 16 2511 GA Den Haag T 070 340 54 87 F 070 340 65 35 www.jaarverslagenzorg. nl

Nadere informatie

De onbekende vijand. 25 september 2014 Roger J.M.G. Coenen M.Sc CFA

De onbekende vijand. 25 september 2014 Roger J.M.G. Coenen M.Sc CFA De onbekende vijand 25 september 2014 Roger J.M.G. Coenen M.Sc CFA 1 2 Introductie Risico: wat is risico? Risicosoorten Operationeel risico (OR): Definitie, soorten, gevolgen & voorbeelden van debacles

Nadere informatie

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek 1 Algemeen Deugdelijk ondernemingsbestuur is waar corporate governance over gaat. Binnen de bedrijfskunde wordt de term gebruikt voor het aanduiden van hoe

Nadere informatie

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING 2. VERSTEVIGING VAN RISICOMANAGEMENT Van belang is een goed samenspel tussen het bestuur, de raad van commissarissen en de auditcommissie, evenals goede communicatie met

Nadere informatie

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder

Nadere informatie

RvC-verslagen geven weinig inzicht

RvC-verslagen geven weinig inzicht RvC-verslagen geven weinig inzicht Erasmus Universiteit Rotterdam September 2010 Dr. Mijntje Lückerath-Rovers Drs. Margot Scheltema contact: luckerath@frg.eur.nl Het onderzoek Ondernemingen : Van 60 ondernemingen

Nadere informatie

Medewerker administratieve processen en systemen

Medewerker administratieve processen en systemen processen en systemen Doel Voorbereiden, analyseren, ontwerpen, ontwikkelen, beheren en evalueren van procedures en inrichting van het administratieve proces en interne controles, rekening houdend met

Nadere informatie

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Overige gegevens Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de Raad van Toezicht van De Nederlandse Hartstichting Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening Wij vinden dat

Nadere informatie

Commitment without understanding is a liability

Commitment without understanding is a liability Commitment without understanding is a liability Accent Organisatie Advies Risicocultuur tastbaar maken Propositie van Accent Organisatie Advies Frank van Egeraat Januari 2017 Nederlandse Corporate Governance

Nadere informatie

PROJECT INITIATION DOCUMENT

PROJECT INITIATION DOCUMENT PROJECT INITIATION DOCUMENT Versie: Datum: x.x dd-mm-jj DOCUMENTATIE Versie Naam opdrachtgever Naam opsteller Datum: dd-mm-jj Voor akkoord: Datum:. INHOUDSOPGAVE 1. Managementsamenvatting

Nadere informatie

De meerwaarde van de interne auditdienst voor het management

De meerwaarde van de interne auditdienst voor het management De meerwaarde van de interne auditdienst voor het management IIA Voorjaarscongres Robert Vos 1 Vraag Kan een bedrijf ook zonder interne auditdienst in control zijn? 2 Robert Vos IIA Voorjaarscongres Aandachtspunten

Nadere informatie

Strategisch Risicomanagement

Strategisch Risicomanagement Commitment without understanding is a liability Strategisch Risicomanagement Auteur Drs. Carla van der Weerdt RA Accent Organisatie Advies Effectief en efficiënt risicomanagement op bestuursniveau Risicomanagement

Nadere informatie

Reglement bestuur Stichting Havensteder

Reglement bestuur Stichting Havensteder Reglement bestuur Stichting Havensteder Dit reglement is krachtens artikel 7 lid 3 van de statuten door het bestuur van Stichting Havensteder vastgesteld op 6 september 2011, na goedkeuring door de raad

Nadere informatie

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II AG Commissie ERM Leidraad: overzicht wetgeving en vereisten Introductie In dit document is een overzicht opgenomen van de vereisten aan de risicomanagement

Nadere informatie

Reglement auditcommissie

Reglement auditcommissie Reglement auditcommissie REGLEMENT AUDITCOMMISSIE Dit reglement is vastgesteld op grond van artikel 7.1 van het reglement van de raad van commissarissen en met inachtneming van de Nederlandse corporate

Nadere informatie

Jaarrekening Patijnenburg 2016

Jaarrekening Patijnenburg 2016 Jaarrekening Patijnenburg 2016 CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: het bestuur van Stichting Patijnenburg Verklaring over de in het jaarverslag

Nadere informatie

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system! Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!! Tom Veerman! Triple A Risk Finance B.V.! 1! Programma! Solvency II stand

Nadere informatie

Geïntegreerd jaarverslag Gasunie 2013

Geïntegreerd jaarverslag Gasunie 2013 Risicomanagement We onderkennen een aantal algemene risico s. De aard van onze werkzaamheden brengt daarnaast nog specifieke risico s met zich mee. Om deze zo goed mogelijk te beheersen en waar mogelijk

Nadere informatie

Gedragseffecten in de (internal) audit-professie. 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018

Gedragseffecten in de (internal) audit-professie. 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018 Gedragseffecten in de (internal) audit-professie 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018 1 Introductie John Bendermacher RA CIA 57 jaar Chief Audit Executive ABN AMRO Voorheen SNS REAAL,

Nadere informatie

Impact of BEPS disruptions on TCF / TRM / Tax Strategy

Impact of BEPS disruptions on TCF / TRM / Tax Strategy Impact of BEPS disruptions on TCF / TRM / Tax Strategy Be prepared for the future Herman Huidink & Hans de Jong TCF / TRM Basics (I) Werkstromen Tax Tax risk management & control Tax reporting & compliance

Nadere informatie

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: de Raad van Toezicht van Stichting Filmtheater t Hoogt A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2017 Ons oordeel Wij hebben

Nadere informatie

Onderwijsrisico s in beeld

Onderwijsrisico s in beeld 28 Onderwijsinstellingen moeten rapporteren over de organisatiebrede risico s die ze lopen en de wijze waarop ze die risico s beheersen. Nieuwe verslagleggingregels stellen hieraan sinds 2008 nadere specifieke

Nadere informatie

Informatieprotocol. Datum: 27 april 2010 Raad van toezicht Raad van bestuur

Informatieprotocol. Datum: 27 april 2010 Raad van toezicht Raad van bestuur Informatieprotocol Datum: 27 april 2010 Aan: Raad van toezicht Van: Raad van bestuur Kenmerk: II-1.1/10.78.1n 1. Inleiding De RvT en de RvB van de St. Anna Zorggroep achten het van belang dat de RvT tijdig

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 873 Wijziging van boek 2 van het Burgerlijk Wetboek ter verduidelijking van de artikelen 297a en 297b Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING 1 Het advies

Nadere informatie

Reglement Auditcommissie. Veluwonen

Reglement Auditcommissie. Veluwonen Reglement Auditcommissie Veluwonen Versie 2017-01 - januari 2017 INHOUDSOPGAVE 1 Vaststelling en reikwijdte van het reglement 2 Samenstelling van de commissie 3 Taken en bevoegdheden 4 Relatie tot de externe

Nadere informatie

Tax is a Black Box.* Kwalitatief onderzoek over fiscaliteit bij beursgenoteerde ondernemingen

Tax is a Black Box.* Kwalitatief onderzoek over fiscaliteit bij beursgenoteerde ondernemingen Tax is a Black Box.* Kwalitatief onderzoek over fiscaliteit bij beursgenoteerde ondernemingen Bij PricewaterhouseCoopers Nederland werken ruim 4.500 professionals samen vanuit drie verschillende invalshoeken:

Nadere informatie

Controller controller verdedigingslinie controller procesrisico s verdedigingslinie 1a procesbeheersing verdedigingslinie 1b Risicomanagement taken

Controller controller verdedigingslinie controller procesrisico s verdedigingslinie 1a procesbeheersing verdedigingslinie 1b Risicomanagement taken Controller De controller maakt deel uit van de tweede verdedigingslinie (staffunctie). De controller is vanuit deze rol betrokken bij het monitoren van de beheersing van de procesrisico s door de operationele

Nadere informatie

Meer aandacht voor het bestuursverslag in de controleverklaring

Meer aandacht voor het bestuursverslag in de controleverklaring Januari 2017 Meer aandacht voor het bestuursverslag in de controleverklaring De accountant rapporteert over materiële onjuistheden De leden van de Koninklijke NBA vormen een brede, pluriforme beroepsgroep

Nadere informatie

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT i

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT i CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT i Aan: de aandeelhouders en de raad van commissarissen van... (naam entiteit(en)) A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 201X

Nadere informatie

Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015

Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015 Nota Risicomanagement Echt-Susteren 2015 Datum : 19 februari 2015 Afdeling: ConcernController - 1 - Nota Risicomanagement INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2 Waarom doen we aan risicomanagement?

Nadere informatie

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse

Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Module 5: Inrichting risicomanagement en inleiding risicoanalyse Mr drs. Peter Steenwijk Nederlands Compliance Instituut Even voorstellen: Peter Steenwijk Bedrijfskunde, Ondernemingsrecht en Internal Auditing

Nadere informatie

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de directie en de raad van toezicht van Stichting Paradiso Amsterdam Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport opgenomen

Nadere informatie

GRI-tabel - ANWB MVO-jaarverslag 2012

GRI-tabel - ANWB MVO-jaarverslag 2012 GRI-tabel - ANWB MVO-jaarverslag 2012 Verwijzing paginanummers Visie en strategie 1.1 Verklaring van de directie. 1. Voorwoord 1.2 Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico's en mogelijkheden. 1. Voorwoord,

Nadere informatie

De sociaal- psychologische aspecten van risicomanagement

De sociaal- psychologische aspecten van risicomanagement De sociaal- psychologische aspecten van risicomanagement Door: drs. Jan Otten, partner bij Auditing & Consulting Services (ACS) te Driebergen. Voorts is hij kerndocent van de pdo Internal/Operational Auditing

Nadere informatie

3. Dit directiereglement kan - na overleg met de directeur - worden aangevuld en gewijzigd bij besluit van de raad van toezicht.

3. Dit directiereglement kan - na overleg met de directeur - worden aangevuld en gewijzigd bij besluit van de raad van toezicht. Directiereglement Artikel 1. Begrippen en terminologie Dit reglement is opgesteld door de directeur en vastgesteld door de raad van toezicht ingevolge artikel 19 van de statuten van Stichting Wemos (de

Nadere informatie

JAN CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT *136076* Aan: de aandeelhouder van Scotch Whisky International B.V. A. Verklaring over de in het jaarrapport opgenomen jaarrekening 2017 Ons oordeel

Nadere informatie

Batenmanagement. Duurzame verbinding tussen programma en lijn. PGM Open 2013 Patrick Mulder 7 februari 2013. Batenmanagement - Patrick Mulder

Batenmanagement. Duurzame verbinding tussen programma en lijn. PGM Open 2013 Patrick Mulder 7 februari 2013. Batenmanagement - Patrick Mulder Batenmanagement Duurzame verbinding tussen programma en lijn PGM Open 2013 Patrick Mulder 7 februari 2013 Agenda Waarom batenmanagement? Wat is batenmanagement? Hoe ziet batenmanagement eruit? Do s en

Nadere informatie

Transformeer naar een data gedreven organisatie. Strategy & Big Data Analytics Leadership

Transformeer naar een data gedreven organisatie. Strategy & Big Data Analytics Leadership Transformeer naar een data gedreven organisatie Strategy & Big Data Analytics Leadership Details Cursusduur 4 dagen Datum en locatie 2, 3, 13, 14 november 2017 - Tilburg Tijd 09:00-18:00, 09:00-16:30,

Nadere informatie

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: het bestuur van Stichting Gooisch Natuurreservaat A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 Ons oordeel Wij hebben de

Nadere informatie

BNG Compliance Charter

BNG Compliance Charter BNG Compliance Charter Koninginnegracht 2 2514 AA Den Haag T 070 3750 750 www.bng.nl Contactpersoon Compliance, Integriteit en Veiligheidszaken T 070 3750 677 N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, statutair

Nadere informatie

Steunstichting SBWU. Boekjaar 2014. Steunstichting SBWU Utrecht. 2 april 2015

Steunstichting SBWU. Boekjaar 2014. Steunstichting SBWU Utrecht. 2 april 2015 Steunstichting SBWU Boekjaar 2014 Steunstichting SBWU Utrecht 2 april 2015 Inhoud Blad Jaarrekeningverslag over boekjaar 2014 3 Jaarrekening 2014 4 Balans per 31 december 2014 5 Winst-en verliesrekening

Nadere informatie

Directiereglement Voorgesteld door de directie op: 14 juni 2011 Vastgesteld door de raad van toezicht op: 14 juni 2011

Directiereglement Voorgesteld door de directie op: 14 juni 2011 Vastgesteld door de raad van toezicht op: 14 juni 2011 Directiereglement Voorgesteld door de directie op: 14 juni 2011 Vastgesteld door de raad van toezicht op: 14 juni 2011 HOOFDSTUK I. ALGEMEEN Artikel 1. Begrippen en terminologie Dit Reglement is opgesteld

Nadere informatie

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Inspectie voor de Gezondheidszorg Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport > Retouradres Postbus 2680 3500 GR Utrecht OMS, NVZ St. Jacobsstraat 16 3511 OS Utrecht Postbus 2680 3500 GR Utrecht T

Nadere informatie

Inkoop en contractmanagement

Inkoop en contractmanagement Syllabus Inkoop en contractmanagement Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer Universiteit Twente, ING, provincie

Nadere informatie