Documentnummer : INT *Z * Uitgangspuntennotitie Onderwijsachterstandenbeleid

Transcriptie

1 Documentnummer : INT *Z * Uitgangspuntennotitie Onderwijsachterstandenbeleid

2 1. Aanleiding Met de inwerkingtreding van de Wet ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (Wet OKE) hebben gemeenten vanaf 2010 de wettelijke verantwoordelijkheid om een goed voorschools aanbod te doen aan jonge kinderen met een taalachterstand. Gemeenten hebben een wettelijke regierol in het aanbod van voor- en vroegschoolse educatie (VVE) en het bereiken van doelgroepkinderen. Met schoolbesturen moeten afspraken worden gemaakt over de resultaten van vroegschoolse educatie. De GGD houdt toezicht op de kwaliteitseisen in peuterspeelzalen. De inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de educatieve kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie. In 2013 is het gemeentelijke onderwijsachterstandenbeleid voor Beverwijk vastgesteld (INT ) in afwachting van de invoering van een nieuwe landelijke kader dat op dat moment voor 2015 werd verwacht (dit is in de tussentijd verschoven naar 2017). Uitgangspunt is dat de gemeente Beverwijk investeert in het bestrijden van onderwijsachterstanden. Om een goede kans te maken op het vervolgonderwijs en de arbeidsmarkt moeten jongeren taalvaardig zijn en over een startkwalificatie beschikken. Met voor-en vroegschoolse educatie kan de startpositie worden verbeterd van zoveel mogelijk leerlingen die het risico lopen op een achterstand in (Nederlandse) taalontwikkeling. In het collegeprogramma is het blijven inzetten op het terugdringen van taalachterstanden onderdeel van het speerpunt zorgvuldige zorg. Het vormgeven aan het onderwijsachterstandenbeleid is voor na 2015 opgenomen. In deze uitgangspuntennotitie worden de kaders voor het nieuwe onderwijsachterstandenbeleid geschetst, beschreven wat er thans in Beverwijk aan onderwijsachterstandenbeleid wordt uitgevoerd en de kaders voor de toekomst geschetst. Deze uitgangspuntennotitie dient als kader en als basis om verder in gesprek te gaan met het werkveld voor het nieuwe onderwijsachterstandenbeleid wat in juni 2016 voor besluitvorming zal worden voorgelegd. 2. Wettelijk en landelijk Kader Sinds de jaren 1980 bestaat er in Nederland specifiek onderwijsachterstandenbeleid (OAB). Onder onderwijsachterstanden verstaan wij dat leerlingen door een ongunstige economische, sociale of culturele omgeving (m.n. de thuissituatie) op school slechter presteren dan dat ze bij een gunstiger situatie zouden kunnen. Het Rijksbeleid ter bestrijding van de onderwijsachterstanden loopt via twee financiële stromen, via de gemeenten voor de voorschoolse periode en de verlenging van de onderwijstijd via schakelklassen, kopklassen, zomerscholen etc. De tweede financiële stroom loopt via de scholen, scholen krijgen op basis van het aantal gewichtenleerlingen (d.w.z. leerlingen van ouders met een lage opleiding) een toeslag op hun bekostiging. Scholen en gemeenten zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de financiering van nieuwkomersklassen. De gemeente Beverwijk ontvangt voor ,- en de schoolbesturen voor het schooljaar 2015/ ,- Gemeenten ontvangen OAB-budget op grond van de gewichtsfactoren van de scholen in de gemeente. Zij dienen de middelen in te zetten voor een voorschools VVE: minimaal voor 10 uur vanaf 2,5 jaar tot start basisschool, met een actief streven naar 100% doelgroepbereik. Volgens OCW ( Kamerbrief evaluatie OKE wet, 2015) zijn de verschillen tussen de G37-gemeenten en de niet-g37 gemeenten onevenredig groot. Per schoolgewicht ontvangen de G37 gemiddeld anderhalf keer zoveel als de niet-g37 (in deze brief is Beverwijk expliciet genoemd als een gemeente die per gewichten leerling een veel lager bedrag krijgt dan de grote steden). Uit landelijke onderzoek blijkt dat met het OAB (zowel gemeentelijk als op de scholen) de volgende resultaten worden geboekt: INT / Z Pagina 2

3 1. een vermindering in achterstanden van doelgroepleerlingen gedurende de schoolloopbaan in het basisonderwijs i.p.v. een toename daarvan; 2. de achterstand van allochtone doelgroepleerlingen aan het eind van het basisonderwijs is de afgelopen 2 decennia met ca. 40% afgenomen: Een afname die onderzoekers deels toeschrijven aan veranderingen binnen de allochtone groep zelf, deels ook aan het OAB; 3. de achterstand van autochtone doelgroepleerlingen aan het eind van het basisonderwijs is de laatste 2 decennia ongeveer gelijk gebleven of wellicht recent licht aan het verminderen. 4. de effecten van voorschoolse educatie zijn (nog) niet aangetoond, onderzoekers wijten dit o.a. aan de kwaliteit van het aanbod (de verplichting dat de leidsters aan het niveau 3F voor het Nederlands moeten voldoen is nog maar recent ingevoerd), de verschillen in doelgroepen tussen voorschoolse educatie en het onderwijs en het ontbreken van een goede doorlopende lijn naar het basisonderwijs omdat de peuters van een gemiddelde peuterspeelzaal naar 3 tot 5 basisscholen uitstromen. Onderzoek naar wat wel en wat niet werkt is gedaan door het Nederlands Jeugd instituut enkele conclusies die zij trekken over welke werkwijzen in algemene zin wel en niet werken zijn: Onderzoek dat tot nog toe is verricht, toont aan dat gezinsgerichte programma s over het algemeen minder effect hebben op de cognitieve ontwikkeling van kinderen dan centrumgerichte (met als basis de school of de voorschoolse voorziening) programma s. Onderzoek in Nederland laat echter zien dat een aantal gezinsgerichte programma s zoals Instapje, Opstap en Overstap wel degelijk positieve effecten heeft op de ontwikkeling en schoolprestaties van kinderen. De condities waaronder centrumgerichte programma s worden uitgevoerd, zijn van invloed op de effecten. Specifieke werkzame ingrediënten zijn: een adequate pedagogisch-didactische benadering, gerichtheid op meerdere ontwikkelingsdomeinen, intensiteit van minimaal drie dagdelen per week, kleine groepen en een dubbele bezetting. Mogelijk kan ook ouderbetrokkenheid bevorderend werken, hoewel op dit punt de resultaten niet eenduidig zijn. Daarnaast is er een aantal algemeen werkzame factoren te onderscheiden, zoals het inzetten van een observatie- en toetssysteem en professionaliteit van de uitvoerders. Programma s voor verlengde schooldag, naschoolse opvang en vakantiekampen zijn voorbeelden van programma s die op latere leeftijd ingezet kunnen worden om onderwijsachterstanden te bestrijden. Zulke programma s kunnen bescheiden effecten hebben op de schoolprestaties van risicoleerlingen. Specifieke projecten of specifieke beleid, gericht op precies omschreven doelgroepen met concrete doelstellingen, blijken in een aantal gevallen erg succesvol te zijn. Een voorwaarde voor succes is dan wel een zorgvuldige en kwalitatief hoogwaardige aanpak. Meer open projecten, voor brede doelgroepen, zonder uitgewerkte opbrengstverwachtingen en met een onvoldoende zorg voor de kwaliteit, leveren weinig op. Ouderprogramma s hebben de leerlingen tot nu zelden aantoonbaar iets opgeleverd, behalve als wordt ingezet op versterking van het ondersteunend gedrag van ouders thuis. De in landelijk onderzoek opgedane kennis is belangrijke input voor het bepalen op welke onderdelen het gemeentelijke onderwijsachterstandenbeleid zich gaat richten. 3. Wat doen we nu? Het huidige gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid is onder te verdelen in drietal categorieën, vroegsignalering en toeleiding naar VVE, voorschoolse educatie voor kinderen tot 4 jaar en schakelactiviteiten voor kinderen van de basisschoolleeftijd. INT / Z Pagina 3

4 3.1 Vroegsignalering en Toeleiding naar VVE In de signalering en toeleiding naar VVE speelt het consultatiebureau de belangrijkste rol door het signaleren van achterstanden in de ontwikkeling van de spraak en taal en waar noodzakelijk ouders door te verwijzen naar VVE. Om problemen op het gebied van spraak en taal bij kinderen zo vroeg mogelijk op te sporen subsidieert de gemeente de GGD voor preventieve logopedie. Zo veel mogelijk doelgroepkinderen worden gestimuleerd ook gebruik te maken van de voorschoolse VVE-voorzieningen om zo beter voorbereid aan de basisschool te beginnen. De gemeente Beverwijk wil doorgroeien naar een aanbod voor 100% van de doelgroep aan voorschoolse programma s. Dit doen we onder andere door extra aandacht te besteden aan het belang van voorschoolse educatie in relatie met de taalontwikkeling van het kind via een informatieboekje over de verschillende vormen van kinderopvang. Dit boekje wordt aan alle ouders toegestuurd op het moment dat hun kind 1,5 jaar wordt en komt op plekken te liggen waar ouders met hun kinderen komen zoals het consultatiebureau, CJG enz. Dit boekje is in 2015 geheel geactualiseerd 3.2 Voorschoolse educatie VVE op peuterspeelzalen De grootste inzet van het huidige OAB gaat naar VVE in peuterspeelzalen, van de negen peuterspeelzalen die worden gesubsidieerd (acht in Beverwijk en één samen met Heemskerk in Broekpolder) bieden vijf peuterspeelzalen een VVE programma aan. Op die groepen krijgen kinderen spelenderwijs extra (taal)stimulering, met als doel een betere start op de basisschool. De VVEkinderen van die groepen komen vier keer per week naar de peuterspeelzaal en de groepen worden begeleid door twee professionele leidsters. In 2015 zijn extra middelen beschikbaar gesteld aan SWB voor 2 extra VVE groepen om de wachtlijsten weg te werken. Het Rijk heeft aan de G86 (inclusief Beverwijk) extra middelen beschikbaar gesteld ten behoeve van een minimaal taalniveau 3F van alle VVE leidsters. In 2015 zijn alle leidsters van de VVE groepen in Beverwijk getoetst en zo nodig geschoold op taalniveau 3F VVE thuis Ouderbetrokkenheid is een belangrijke sleutel voor het schoolsucces voor kinderen. In 2015 heeft de gemeente aan Stichting Welzijn Beverwijk (SWB) een projectsubsidie VVE en ouderbetrokkenheid beschikbaar gesteld. Met het programma VVE thuis worden ouders gestimuleerd om ook met hun kinderen thuis activiteiten te doen in aansluiting op de voorschoolse educatie. Hierdoor komen woorden, begrippen en andere leerinhouden óók thuis aan de orde én ouders leren hun kind te ondersteunen en stimuleren. Het project beoogt 160 doelgroepkinderen en ouders te bereiken De VoorleesBV Daarnaast subsidiëren wij sinds 2015 de bibliotheek voor een voorleesproject voor taalarme gezinnen: De VoorleesBV Achterliggende gedachte hierachter is dat voorlezen de taalontwikkeling van kinderen prikkelt, hun woordenschat en het plezier in taal vergroot. Kinderen van 1 tot 4 jaar worden 18 weken lang eenmaal per week een uur thuis voorgelezen door een vrijwilliger. De VoorleesBV laat kinderen al op jonge leeftijd kennismaken met voorlezen en boekjes. De voorlezer geeft samen met de ouders het voorleesritueel een blijvend plekje in het gezin 3.3 Schakelactiviteiten De primaire reden voor schakelactiviteiten is het bijbrengen en/of verhogen van het niveau van het Nederlands waardoor leerlingen verder kunnen in het reguliere onderwijs. INT / Z Pagina 4

5 3.3.1 Schakelklas De Fakkel De Fakkel is een centrale onderwijsvoorziening voor kinderen van 6 tot 12 jaar die uit het buitenland komen en het Nederlands onvoldoende beheersen om direct het regulier onderwijs te kunnen volgen. Doel van het onderwijs van De Fakkel is het leren van de Nederlandse taal en kennis maken met de Nederlandse samenleving zodat kinderen die uit het buitenland komen binnen één jaar succesvol kunnen instromen in het reguliere onderwijs. Het onderwijs wordt geboden in kleine groepen (15 maximaal 17 leerlingen) door gespecialiseerde leerkrachten. De school heeft te maken met een gestage groei van leerlingen. Sommige van deze kinderen zijn vanuit oorlogsgebied naar Nederland gevlucht, anderen zijn binnen de Europese Unie naar Nederland gekomen omdat hun ouders hier werkzaam zijn. Omdat kinderen op elk moment van het jaar kunnen instromen en meestal binnen één jaar weer uitstromen naar het reguliere basisonderwijs, schommelt het aantal leerlingen op De Fakkel continue. Door onder andere het huisvesten van statushouders en de huidige landelijke vluchtelingenstroom, is de verwachting dat het aantal leerlingen op termijn verder zal toenemen. Op 3 november 2015 heet het college van Beverwijk ingestemd met het aangaan van een nieuw convenant ten behoeve van De Fakkel. Naast de gemeente Heemskerk en de diverse schoolbesturen zijn ook de gemeenten Castricum, Uitgeest en Velsen en het Samenwerkingsverband toegetreden als convenantpartners. Het convenant is opgesteld voor de periode van 2 schooljaren: Het aantal groepen is uitgebreid van 2 naar 3 en in het convenant is de mogelijkheid opgenomen van uitbereiding met een extra groep/extra groepen. Op moment van dit schrijven zaten er 14 kinderen uit Beverwijk op De Fakkel De Taalklas (Kopklas) Het idee van de Kopklas in de gemeenten Beverwijk en Heemskerk is ontstaan in Al langere tijd kwamen er signalen uit het basisonderwijs dat een aantal leerlingen noodgedwongen werden doorverwezen naar een lager vorm van voortgezet onderwijs dan zij op basis van hun intelligentie aan zouden kunnen. Als oorzaak werd vaak een taalachterstand gezien, veroorzaakt doordat deze leerlingen bijvoorbeeld slechts enkele jaren Nederlands basisonderwijs hadden gevolgd. De jaren in het basisonderwijs bieden niet (altijd) genoeg tijd om een taalachterstand in te lopen. Leerlingen moeten dezelfde stof leren als hun klasgenoten maar vanuit een minder sterke taalbasis. Destijds is gekozen voor een schakelklas in de vorm van een Kopklas (nu Taalklas) voor leerlingen na groep 8. Hiermee investeert de gemeente in kansrijke kinderen en met meetbare resultaten. Op moment van dit schrijven zaten er vier kinderen uit Beverwijk in de Taalklas. De leerlingen krijgen les binnen het voortgezet onderwijs (Kennemer college) in een kleinschalige setting. Voordeel hiervan is dat de leerlingen toch, net als hun groep 8 klasgenoten, naar het voortgezet onderwijs gaan. Zij raken vertrouwd met het rooster en de routine in het voortgezet onderwijs. Dit versterkt hun start in de brugklas een jaar later. In de praktijk werkt de Taalklas vaak samen met leerlingen uit de Internationale Schakelklas (ISK). De ISK klas in het voortgezet onderwijs biedt onderwijs aan kinderen in de leeftijd van jaar die net uit het buitenland komen en het Nederlands onvoldoende beheersen om naar het regulier voortgezet onderwijs te gaan. 4. Kaders voor de toekomst Het ontwikkelen van onderwijsachterstandenbeleid voor de komende jaren wordt beïnvloed door onzekerheid rond het Rijksbeleid. In 2016 zal er een nieuw landelijk beleidskader voor het onderwijsachterstandenbeleid vanaf 2017 worden gepubliceerd. Hoe dit er uit gaat zien is nog niet duidelijk. Van de tweede ontwikkeling, de harmonisatie van peuterspeelzalen met de kinderopvang zijn de kaders al iets meer duidelijk. INT / Z Pagina 5

6 4.1 Harmonisatie peuterspeelzalen-kinderopvang Volgens de huidige plannen van het kabinet zal het peuterspeelzaalwerk in 2018 onder de wet op de kinderopvang gaan vallen. Ook de financiering zal dan via de kinderopvangtoeslag (of via een andere wijze van landelijke financiering) gaan verlopen. De gemeentelijke verantwoordelijkheid zal dan bestaan uit de financiering van peuteropvang voor kinderen die niet onder de landelijke financiering vallen. Volgens de huidige landelijke cijfers zal dit ca. 20% van de kinderen betreffen. Daarnaast is er de verantwoordelijkheid voor VVE. Hoewel de definitieve uitvoering van de plannen van het Rijk nog zeker zijn er volgens de VNG een groot aantal nadelen aan deze plannen. In relatie tot de VVE zijn die nadelen: zeer omslachtige manier om de financiering te regelen voor ouders die geen toeslag vanuit het Rijk ontvangen, waardoor de kans ontstaat dat juist de ouders van VVE kinderen gaan afhaken. gemeenten moeten voortaan bij inkoop van opvangplaatsen voor de niet toeslagpeuters (inclusief hun VVE aanbod) aanbesteden of in elk geval meerdere ondernemers de kans geven om in te schrijven De kosten voor de peuterspeelzalen worden hoger. Dit zal vooral op het bordje van de ouder terecht komen. Gelet op het grotendeels weghalen van de verantwoordelijkheid voor peuterspeelzalen bij gemeenten zal de gemeente zich wellicht uitsluitend op de VVE doelgroep richten. Het volgens wetenschappelijke theorieën gunstige effect van groepsmenging op de ontwikkeling van kinderen komt hierdoor in het gedrang. Hoe de harmonisatie exact voor Beverwijk zal uitpakken is pas te bepalen nadat het Rijk de definitieve plannen heeft gepubliceerd. In de periode daarvoor zal er met de betrokken partijen worden onderzocht hoe de harmonisatie van het peuterspeelzaalwerk en kinderopvang vorm kan worden gegeven hierover zal u afzonderlijk worden geïnformeerd. 4.2 Uitgangspunten Hoewel een aantal belangrijke kaders nog niet bekend is kan ook niet worden gewacht met het verder ontwikkelen van het onderwijsachterstandenbeleid, het belang van vroegtijdig voorkomen van onderwijsachterstanden is zeker na de decentralisaties voor de gemeente nog belangrijker geworden. Onderstaand worden de uitgangspunten voor het onderwijsachterstandenbeleid benoemd. A. De twee speerpunten van het onderwijsachterstandenbeleid zijn: o Peuters die een risico lopen op een achterstand in (taal)ontwikkeling; o Kinderen van 6 tot 12 jaar die uit het buitenland komen en het Nederlands onvoldoende beheersen om direct het regulier onderwijs te kunnen volgen. B. Naast kinderen die aan de wettelijke doelgroepdefinitie voldoen (op basis van het opleidingsniveau van de ouders) dient ons inziens VVE ook beschikbaar te zijn voor kinderen die op andere gronden, zoals taalontwikkeling en sociaal-maatschappelijke omstandigheden. De huidige gemeentelijke doelgroepdefinitie zal daarvoor waarschijnlijk moeten worden aangepast. Verder zal moeten worden onderzocht of het mogelijk is om vroegsignalering te verbeteren. C. Om VVE in de peuterspelzaal effectief te laten zijn is een goed kwalitatief aanbod noodzakelijk met goed opgeleid personeel. Alle VVE leidsters dienen minimaal taalniveau 3F gecertificeerd te zijn. Daarnaast zal waar mogelijk ook inzet van HBO-gediplomeerde ondersteuning noodzakelijk zijn. INT / Z Pagina 6

7 D. Zeker in de voorschoolse periode is ouderbetrokkenheid in de vorm van ondersteunend gedrag van hetgeen op de peuterspeelzaal wordt gedaan belangrijk. De verschillende thans lopende projecten zullen daar meer op worden gericht. Gezinsgerichte programma s worden ingezet als toeleiding naar peuterspeelzalen en niet als losstaand aanbod. E. Volgens recent onderzoek van de Universiteit Utrecht is het effect van VVE groter op het moment dat kinderen in gemengde groepen, dat wil zeggen doelgroepkinderen en nietdoelgroep kinderen zitten. Waar mogelijk zal segregatie worden tegengegaan door te werken met heterogene groepen. De harmonisatie van het peuterspeelzaalwerk met de wet kinderopvang zal hierbij waarschijnlijk een grote invloed hebben. F. Versterken doorgaande lijn tussen de voorschoolse VVE en de eerste twee jaren van het basisonderwijs. Uit onderzoek blijkt dat het effect van de voorschoolse educatie alleen effect heeft indien het wordt voortgezet in het basisonderwijs. Ter bestrijding van (taal)achterstand zou een kind bij het begin van groep drie van de basisschool een taalschat van ca woorden moeten hebben, bij leerlingen die een taalachterstand van huis uit hebben is dit alleen mogelijk indien er in zowel de voor- als vroegschoolse periode intensief aan de taalschat wordt gewerkt. G. Het bestrijden onderwijsachterstanden kan alleen door een goede samenwerking van peuterspeelzalen, onderwijs, CJG coaches, sociale wijkteams, maatschappelijke partners (JGZ, Bibliotheek) etc. Het versterken van het netwerk is daarom belangrijk hierop zal afzonderlijk worden ingezet. 5. Vervolgproces Nadat de uitgangspunten voor het onderwijsachterstandenbeleid zijn vastgesteld zal door middel van een intensieve samenwerking met de betrokken organisaties het beleid verder worden ontwikkeld. In de vergadering van 30 juni van de gemeenteraad zal de definitieve beleidsnota onderwijsachterstandenbeleid ter vaststelling worden aangeboden. INT / Z Pagina 7