DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2010 NAVB. Bundel Nr 125. Arbeidsmiddelen voor het uitvoeren van werken op hoogte

Transcriptie

1 DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2010 NAVB Bundel Nr 125 Arbeidsmiddelen voor het uitvoeren van werken op hoogte

2 Inhoud Inleiding... 3 Eerste trimester 2010 Bundel Nr 125 Arbeidsmiddelen voor het uitvoeren van werken op hoogte Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel CNAC dossier. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven. Verschijnt 4 maal per jaar. Bestellingen en tarieven: zie of achteraan in NAVB info. Gratis downloadbaar op In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger Veiligheidsnota s ). Gebruik van ladders... 3 Probleemstelling... 3 De Belgische reglementering... 3 Algemene eisen voor ladders... 3 Werken op een ladder... 5 Gebruik van steigers... 9 Inleiding... 9 Wettelijke bepalingen - veiligheid bij het gebruik van steigers... 9 Ontwerp en berekening van een steiger Keuze van het type steiger Vereiste competenties voor de gebruikers en monteerders van steigers Informatie en documenten voor een veilig gebruik en een veilige montage Gebruik van schaarliften en hoogwerkers Gebruik van hoogwerkers Keuring Ongevaloorzaken Samenvattende risicoanalyse Gebruiksinstructies Elektrische luchtlijnen Aandachtspunten bij de aankoop/huur van een hoogwerker Keuze van persoonlijke valbeveiliging Dakrandbeveiliging en opvangvloeren Dakrandbeveiliging Opvangvloeren Werken vanuit een aan een kraan opgehangen personenbak Personenbak die aan een kraan opgehangen is Betonneerbak met werkplatform Container die aan een kraan opgehangen is Besluit Controlelijsten Controlelijst voor het gebruik van ladders Controlelijst voor steigers Controlelijst voor hoogwerkers Regelgeving en normen Bibliografie NAVB Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel CNAC dossier ). Redactie: Luc Christiaens, Christian Depue, Veerle De Saedeleer, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Isabelle Lootens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Arlette Vandenhoute, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck. 2 Verantwoordelijke uitgever: Carl Heyrman - Sint-Jansstraat Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding. Informatie en abonnement: NAVB Sint-Jansstraat Brussel Tel.: 02/ Fax: 02/ navb@navb.be - Website: Opmaak en drukwerk:

3 Inleiding Het is een open deur intrappen: vallen van hoogte blijft in de bouwsector (en trouwens ook in andere sectoren) de belangrijkste oorzaak van ongevallen. In de categorie dodelijke ongevallen en ongevallen met blijvende invaliditeit is nagenoeg één ongeval op de drie te wijten aan een val van hoogte. Met het koninklijk besluit (KB) van betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte heeft de wetgever het geweer resoluut van schouder veranderd. Dit KB kadert in de filosofie van een doelstellingenreglementering, die sinds een tiental jaar een steile opgang maakt. Deze filosofie houdt in dat de wetgever afstapt van de zeer strikte technische bepalingen die we onder andere terugvinden in het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB) en in de plaats hiervan stelt dat de gebruiker zelf de risico s moet analyseren en moet kunnen verantwoorden waarom hij voor een bepaald arbeidsmiddel kiest om een bepaalde activiteit uit te voeren. Deze aanpak is uiteraard een tweesnijdend zwaard: aan de ene kant krijgt de gebruiker meer vrijheid, aan de andere kant heeft hij minder houvast. Dit dossier heeft tot doel de gebruiksvoorschriften voor de verschillende arbeids- en beschermingsmiddelen voor werken op hoogte toe te lichten. Wij zullen hierbij een overzicht geven van de beschikbare middelen, met een korte beschrijving van de toepassing en de eventuele specifieke veiligheidsaspecten. Niet enkel het gebruik van de ladders, de verschillende steigertypes, de schaarliften en hoogwerkers en het gebruik van een personenbak komen aan bod, maar ook de verschillende collectieve beveiligingsmiddelen, met name consoles en opvangvloeren, horizontale vangnetten en ten slotte ook de persoonlijke valbeveiligingssystemen. Dit dossier is bijgevolg een onmisbaar hulpmiddel bij het opstellen van een risicoanalyse bij de keuze van een aangepast arbeidsmiddel voor het uitvoeren van specifieke werkzaamheden op hoogte. Gebruik van ladders Probleemstelling Zowat 14% van alle geregistreerde ongevallen in België is te wijten aan het gebruik van ladders en bouwtrappen. Het gebruik van ladders is zeer verspreid. Met een ladder kan je werkplatformen, steigers en andere hoger gelegen niveaus bereiken. Een ladder is dus een hulpmiddel om een hoogteverschil te overbruggen. Een ladder is in wezen niet bedoeld om werken op uit te voeren. In NAVB dossier 118 werd al uitvoerig ingegaan op de ladders die gebruikt worden tijdens de afwerkingsfase van een bouwwerk. In dit dossier wordt ingegaan op de meest gebruikte laddertypes in de bouwsector. De Belgische reglementering De bepalingen omtrent het gebruik van ladders zijn vervat in artikels 8, 9 en 10 van het koninklijk besluit (KB) van betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte. Dit KB is de omzetting van Europese Richtlijn 2001/45/ EG van 27 juni Algemene eisen voor ladders Aangezien ook ladders arbeidsmiddelen zijn, zijn ze onderworpen aan het koninklijk besluit betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen van 12 augustus Wie een ladder koopt, kan het best een ladder aanschaffen die voldoet aan de constructie-eisen voor ladders uit de norm EN De koper kan ook een bijkomend keurmerk voor ladders eisen. Keurmerk voor ladders Als het VGS-label op een ladder aangebracht is, werd de ladder gebouwd overeenkomstig de Belgische normen. De procedure voor het toekennen van een VGS-label omvat: het onderzoek van een dossier van de ladder waarvoor het label wordt aangevraagd. Dit dossier wordt ingediend door de fabrikant of de leverancier. het onderwerpen van de ladder aan een reeks initiële aanvaardingsproeven; het uitwerken van een procedure voor gelijkvormigheidskeuring om te waarborgen dat alle gefabriceerde ladders aan dezelfde criteria beantwoorden als de criteria die aan het prototype werden gesteld. 3

4 Voorbeeld van een VGS-label De veiligheid van een ladder is gewaarborgd wanneer: het VGS-label op de ladder is aangebracht EN de leverancier hierbij een certificaat voegt waarin de volgende elementen staan: - de naam van de leverancier; - de typebenaming van de ladder; - de bevestiging dat het geleverde product overeenstemt met het type-exemplaar waarvoor het label werd toegekend. Opmerking Het VGS-keurmerk is niet uitsluitend bestemd voor ladders, maar bijvoorbeeld ook voor speeltoestellen op een speelterrein dat toegankelijk is voor het publiek. Naast de reglementaire bepalingen en de richtlijnen van de normen, moet bij aankoop en gebruik van ladders ook rekening gehouden worden met de specifieke eigenschappen en eisen voor bepaalde types ladders. Wat de vorm betreft, kunnen ladders ingedeeld worden in vier hoofdgroepen: enkele ladders, dubbele ladders, schuifladders en omvormbare ladders. Daarnaast zijn er nog speciale ladders, zoals platformladders, hang- en dakladders. De afstand tussen de sporten van een ladder bedraagt 25 tot 30 cm (dit is de hartafstand, de afstand tussen het midden van de ene sport en het midden van de volgende sport). Deze afstand tussen de sporten moet dezelfde zijn over de gehele lengte van de ladder. Indeling volgens de materiaaleigenschappen Hierna worden een aantal specifieke kenmerken opgesomd van houten, metalen en kunststofladders. Houten ladders Een houten ladder van goede kwaliteit is stevig en gemakkelijk te herstellen. Ze is echter relatief zwaar en moet degelijk opgeborgen en onderhouden worden. Omdat hout een slechte geleider van elektrische stroom is, zijn houten ladders te verkiezen boven metalen ladders voor werken in de nabijheid van elektriciteit. De draagbomen moeten bestaan uit langvezelig hout dat vrij is van fouten. Ze moeten stevig zijn en voldoende weerstand bieden. Om de bomen te verstevigen, verwerken sommige fabrikanten (op aanvraag) een draad of lichte kabel in de beide ladderbomen, zodat de boom niet plots doorbreekt bij breuk. Metalen ladders Een metalen ladder is meestal vervaardigd uit een aluminiumlegering of uit staal. Een aluminiumladder biedt het voordeel dat ze licht is en een hoge breukweerstand heeft. Het nadeel van metalen ladders is dat ze gemakkelijker wegschuiven, schommelen of omslaan dan houten ladders. Daarom is het raadzaam de ladder bovenaan vast te maken. Metaal slipt ook gemakkelijker op vloeren en tegen de wand. Antislipschoenen onderaan de ladderbomen zijn daarom een noodzaak. Veel metalen ladderbomen zijn ook aan de top met antislip bekleed. Verder buigen lange metalen ladders (vooral in aluminium) gemakkelijker door dan houten ladders. Er bestaan ook ladders met een houten profiel dat overtrokken is met aluminium. Het voordeel hiervan is dat deze ladders minder doorbuigen en weinig onderhoud vragen. Het grotere gewicht is evenwel een nadeel. Metaal is een goede geleider van elektrische stroom. Metalen ladders mogen dus niet gebruikt worden bij werken in de nabijheid van elektriciteit. Ten slotte zijn de sporten van metalen ladders meestal vrij glad, vooral bij regenweer of in vochtige lokalen. Ze kunnen minder glad worden gemaakt door groeven of nerven aan te brengen. Kunststofladders Een kunststofladder bestaat uit ladderbomen in met glasvezel versterkt polyester. De sporten kunnen uit aluminium of kunststof gemaakt zijn. Het gewicht van deze ladders ligt tussen dat van een houten en een aluminium ladder. De weerstand tegen doorbuigen is groter dan bij een aluminium ladder. Een kunststofladder is elektrisch geïsoleerd en wordt vooral gebruikt voor werken in de nabijheid van elektriciteit. Ook in de scheikundige industrie hebben kunststofladders voordelen, omdat ze minder gemakkelijk aangetast worden door agressieve producten. Een belangrijk nadeel van kunststofladders blijft de relatief hoge kostprijs. Deze ladders kunnen ook moeilijk hersteld worden. 4

5 Werken op een ladder Ladders zijn eigenlijk alleen bedoeld om een hoogteverschil te overbruggen. Artikel 8 van het KB van stelt het volgende: De werkgever beperkt het gebruik van ladders, trapladders en platformladders als werkpost op hoogte tot omstandigheden waarin, gelet op de bepalingen van artikel 5, het gebruik van andere, veiligere arbeidsmiddelen niet verantwoord is, gelet op het geringe risico en gelet op, hetzij de korte gebruiksduur, hetzij de bestaande kenmerken van de arbeidsplaats en werkposten die de werkgever niet kan veranderen. Hieruit kan worden afgeleid dat werken op een ladder niet verboden is. Ladders kunnen en mogen worden gebruikt om werken van korte duur uit te voeren of wanneer het onmogelijk is om veiligere arbeidsmiddelen te gebruiken. In de regelgeving wordt echter niet uitdrukkelijk vermeld wat een werk van korte duur is. Wel wordt gesteld dat hiervoor een risicoanalyse uitgevoerd moet worden. In dat verband vermeldt artikel 9 van hetzelfde KB: Onverminderd de bepalingen van artikel 7, 1, zorgt de werkgever er voor dat de ladders, trapladders en platformladders worden gebruikt binnen de grenzen die worden opgelegd door het ontwerp ervan en zodanig worden geïnstalleerd en uitgerust dat het vallen van hoogte wordt voorkomen. De ladders, trapladders en platformladders worden zodanig geplaatst dat hun stabiliteit bij de toegang en tijdens het gebruik ervan gewaarborgd is en dat hun sporten of trappen horizontaal blijven. Draagbare ladders worden ondersteund en rusten op stabiele en stevige steunpunten met passende afmetingen zodanig dat zij, inzonderheid, onbeweeglijk blijven. Het wegglijden van de voet van draagbare ladders tijdens het gebruik wordt tegengegaan hetzij door de boven- of onderkant van de ladderbomen vast te zetten, hetzij door middel van een antislipinrichting of een andere gelijkwaardige doeltreffende oplossing. Om hieraan een praktische invulling te geven, kunnen de volgende vijf parameters gehanteerd worden: De stahoogte: dit is de afstand van de voeten tot het werkplatform. De stahoogte moet worden beperkt. Zoals in het bovenstaande artikel wordt vermeld, moet de ladder altijd onderaan of bovenaan vastgemaakt worden. De effectieve statijd: dit is de volledige tijdsduur waarbij iemand op een ladder staat voor één project. Deze parameter kan worden gebruikt als criterium voor de bepaling werk van korte duur. De Belgische reglementering geeft echter geen definitie van werk van korte duur. Als referentie kan hiervoor worden verwezen naar een Nederlands convenant dat stelt dat er geen ladder gebruikt mag worden als de effectieve statijd meer dan 4 uur bedraagt. De krachtuitoefening: deze parameter houdt rekening met de duw- en trekkrachten die worden uitgeoefend bij het uitvoeren van het werk. In dit verband moeten we opmerken dat enkel handgereedschappen en lichte machines op batterijen gebruikt mogen worden op een ladder. Als er voor het uitvoeren van de werken machines gebruikt moeten worden die uitgerust zijn met voedingskabels, mag er geen ladder gebruikt worden. De reikwijdte: bij het werken op een ladder geldt een afstand van één armlengte als maximale reikwijdte. Als de gebruiker verder moet reiken, moet de ladder verplaatst worden. De windkracht: bij een windkracht van meer dan 6 beaufort moet het werk op hoogte stilgelegd worden. De opstelling van een ladder De aandachtspunten bij de opstelling van een ladder werden al uitvoerig behandeld in NAVB dossier 118 over het gebruik van ladders en steigers tijdens de afwerkingsfase. Hier herhalen we kort de twee methodes om eenvoudig de juiste opstellingshoek van een ladder te controleren. Eerste methode Een persoon gaat zijdelings tegen de ladder staan, met zijn scheenbeen tegen de onderste sport. Als de ladder correct opgesteld is, moet hij de ladderboom met zijn elleboog kunnen raken als hij zijn arm buigt. Een eerste methode om de juiste hoek van de ladder te bepalen 5

6 Een tweede methode om de juiste hoek van de ladder te bepalen Een stabilisatiebalk verhoogt de zijdelingse stabiliteit Tweede methode Een persoon gaat met zijn gezicht naar de ladder staan en zet de tippen van zijn schoenen tegen de ladderbomen. Als de ladder correct opgesteld is, kan hij de sport op armhoogte met gestrekte arm vastnemen. Een juiste opstellingshoek is geen afdoende garantie dat een ladder stabiel staat. Ook de stevigheid van de bodem waarop de ladder staat, de wrijvingscoëfficiënt tussen de laddervoeten en de bodem, de wrijvingscoëfficiënt tussen het steunpunt van de ladder en het element waartegen ze aanleunt, zijn belangrijke factoren die de stabiliteit bepalen. De ladder boven- en onderaan vastmaken, is het meest doeltreffende middel om de stabiliteit te verzekeren. De zijdelingse stabiliteit Ook dit aspect komt uitgebreid aan bod in NAVB dossier 118. De minimale breedte b van de ladderbasis of van de stabilisatiebalk wordt berekend met de volgende formule: b = b 1 + 0,15 x l. Daarbij geldt: b = minimale breedte van de stabilisatiebalk of van de ladderbasis in m; b 1 = normale breedte van de ladder in m; l = lengte van de ladder in m. Ook door antislipstroken aan te brengen op de bovenste steunpunten van de ladder kan vermeden worden dat de ladder zijdelings wegglijdt. Hierbij moet opgemerkt worden dat artikel 7 van het KB van eist dat elke ladder ofwel wordt vastgemaakt ofwel voorzien is van antislipstroken (ladderschoenen). Lengte van de ladder Artikel 9 van het KB van stelt dat toegangsladders voldoende hoog boven het toegangsniveau moeten uitsteken. Het is wenselijk dat een ladder die naar een hoger niveau leidt, minstens 1 m boven het te betreden oppervlak uitsteekt. Hulpstukken bij het opstellen van een ladder Dikwijls is het moeilijk om een ladder op een veilige manier op te stellen. Aangepaste hulpmiddelen kunnen dan een oplossing bieden. Hulpstukken voor een ladder op een trap Hulpstukken voor een ladder op een plaats met een niveauverschil Er bestaan ook hulpstukken om ladders op te stellen op andere moeilijke plaatsen (bijvoorbeeld op de hoek van een gebouw). Hulpstuk voor een ladder tegen een hoek van een gebouw Ladderschoenen voor meer stabiliteit 6

7 Specifieke laddertypen Naast de reeds aangehaalde algemene eisen, kunnen bijkomende eisen opgelegd worden aan specifieke laddertypen. Enkele van deze eisen worden hierna besproken. Dubbele ladder Een dubbele ladder moet aan de top verbonden zijn door verbindingsscharnieren. De spreidstand van de ladder moet verzekerd worden door kettingen of starre verbindingen, zoals beugels of staven. Bij dubbele ladders die voldoen aan de norm EN-131-1, moet het verbindingsmechanisme de spreidstand verzekeren. De veiligheidsvoorschriften voor dit laddertype worden uitgebreid besproken in NAVB dossier 118. Schuifladder Een schuifladder wordt gebruikt om grotere hoogten te bereiken. Ze bestaat meestal uit twee of drie delen. Als de bovenste steunpunten van een lange ladder van wielen voorzien zijn, verloopt het uitschuiven vlotter, want de steunpunten kunnen tegen de steunwand omhoog gerold worden. Bij het gebruik van schuifladders moet er altijd op gelet worden dat de laddergedeelten elkaar voldoende overlappen (twee of drie sporten, volgens de instructies van de fabrikant). Sommige constructeurs plaatsen een blokkeerpen op schuifladders, waardoor de maximale uitschuiflengte beperkt wordt. Er bestaan twee soorten schuifladders: Schuifladders die met de hand uitgeschoven worden en waar aan het uitschuifbare deel haken bevestigd zijn die op de sporten van het onderste deel steunen. Dit model uitschuifbare ladder kan gemakkelijk omgevormd worden tot een dubbele ladder. Als de gebruiksvoorschriften van de constructeur het toelaten, kunnen de aparte delen ook als enkele ladders gebruikt worden. Meestal zal dit echter niet het geval zijn omdat het uitschuifbare deel niet breed genoeg is om de stabiliteit te verzekeren. Schuifladders die voorzien zijn van een optrekinrichting met een touw. Deze ladders moeten altijd met het optrektouw naar de gebruiker toe worden geplaatst. Als de ladder omgekeerd geplaatst wordt, ondergaan de beugels die de laddergedeelten met elkaar verbinden ter hoogte van de ladderbomen, te grote krachten wanneer de ladder wordt beklommen. Platformladder Een platformladder wordt gebruikt om werken op een beperkte hoogte uit te voeren waarbij men de beide handen vrij moet hebben, bijvoorbeeld verlichtingsarmaturen plaatsen. Belangrijk bij een platformladder is dat de beschermbeugel hoog genoeg boven het werkplatform aangebracht is (circa 1 m erboven), zodat hij voldoende bescherming biedt. De sporten van de ladder zijn bij voorkeur ook voorzien van groeven, zodat ze niet glad zijn. Uiteraard kan een platformladder enkel gebruikt worden op een stabiele ondergrond (bijvoorbeeld beton). Vaste ladder Bij gebruik van een vaste ladder (bijvoorbeeld in schachten, kokers, op ketels, schoorstenen) moet steeds een kooi geplaatst worden als valbescherming. Deze kooi mag slechts op 2 m hoogte beginnen, zodat de ladder vrij betreden kan worden. Als er geen kooi geïnstalleerd kan worden, moet een persoonlijke valbescherming gebruikt worden. Op de vaste ladder wordt dan bij voorkeur een rail voorzien waarop een antivaltoestel loopt dat verbonden wordt met de antivalgordel van de gebruiker. Volgens de norm EN moet er om de 6 m een rustplatform voorzien worden bij vaste ladders van minstens 10 m hoog is. Dit platform, dat vast of opklapbaar kan zijn, biedt de mogelijkheid om bij het klimmen of afdalen even te rusten. Spreidstand van een dubbele ladder met verbindingen Het gebruik van een schuifladder Voorbeeld van een platformladder Voorbeeld van een vaste ladder met klimkooi 7

8 Trapladder met verende wielen Trapladder Bij trapladders is het belangrijk dat de steunbeugel aan het platform minstens 60 cm hoog is. Hierbij gaat de voorkeur uit naar ladders die een steunbeugel hebben met een opbergvakje (handig voor gereedschap). Bij het dichtklappen mag een trapladder geen risico op geknelde vingers met zich meebrengen. Treden met kunststof stootranden kunnen kwetsuren aan de benen veroorzaken. Een trapladder die regelmatig verplaatst moet worden, heeft bij voorkeur verende wielen. Een onbelaste ladder kan gewoon verreden worden. Als er een persoon op de ladder staat en de ladder dus belast wordt, zakken de wielveren door, zodat de ladder op de ladderschoenen gaat steunen. Onderhoud De kwaliteit van de ladder kan o.a. verslechteren door slijtage, ouderdom of blootstelling aan allerlei weersomstandigheden. Een regelmatig nazicht en degelijk onderhoud van de ladder is dus zeker nodig. Om het regelmatig onderhoud en de controle van ladders vlot te laten verlopen, is het uiteraard aangewezen om de ladders te nummeren en hiervan een register bij te houden. Een degelijke en systematische controle van alle ladders in de onderneming gebeurt minstens tweemaal per jaar. Dit zijn enkele belangrijke controlepunten: de bevestiging van de sporten in de ladderbomen; de eventuele vervorming van bomen en sporten; de toestand van sporten en ladderbomen: - corrosie bij stalen ladders; - barsten bij houten ladders; - breuken bij polyester ladders. Defecte ladders moeten onmiddellijk gemerkt en weggenomen worden, zodat ze niet meer gebruikt kunnen worden. Ladders worden bij voorkeur hersteld door de fabrikant zelf. Ladders die niet meer hersteld kunnen worden, moeten onmiddellijk vernietigd worden. De aard van het onderhoud en de specifieke controlepunten hangen o.a. af van het materiaal waaruit de ladder bestaat. Houten ladder Een houten ladder moet altijd op mogelijke fouten gecontroleerd kunnen worden. Daarom mogen houten ladders niet worden behandeld met vulmiddelen of bedekkingsmiddelen die eventuele fouten kunnen verbergen. Houten ladders moeten ook beschut worden tegen zon en regen. Ze worden bij voorkeur horizontaal hangend of rechtstaand (verticaal) opgeborgen en niet tegen de grond gelegd. De horizontale ophanging gebeurt bij voorkeur door de onderste ladderboom op drie muurhaken te laten rusten, terwijl de bovenste ladderboom door één haak wordt tegengehouden. Metalen ladder Een stalen ladder is onderhevig aan corrosie. Ze moet dan ook geschilderd, gegalvaniseerd of op een andere manier tegen roest beschermd worden. Ook aluminium ladders kunnen corroderen onder invloed van scheikundige producten. De sporten moeten regelmatig gereinigd worden. De antislipgroeven in de treden en de sporten zijn meestal zo klein dat ze vlug glad worden door vuilophoping. Ook hieraan moet bij het onderhoud aandacht worden besteed. Kunststofladder Bij een kunststofladder, die vervaardigd is uit met glasvezel versterkt polyester, is het onderhoud beperkt. Toch is het aangewezen om de ladder regelmatig te reinigen met water en zeep. Controle van ladders Op dit ogenblik stelt de Belgische wet dat ladders regelmatig gekeurd moeten worden door een bevoegd persoon. Dat houdt in dat een onderneming haar ladders kan laten keuren door een externe dienst voor technische controle, maar dat dat geen absolute vereiste is. Een ladder mag ook gekeurd worden door een persoon die door de werkgever is aangesteld. In dat geval moet de werkgever ervan overtuigd zijn dat die persoon voldoende kennis en ervaring met ladders heeft om de keuring op een correcte manier uit te voeren. De persoon die een ladder keurt, maakt ook een verslag op van zijn bevindingen. Controlelijst voor ladders In NAVB dossier 118 staat een checklist met de belangrijkste constructie-eisen voor de verschillende laddertypen. De lijst is ook in dit NAVB dossier opgenomen (zie hoofdstuk 8, Controlelijsten ). 8

9 Gebruik van steigers Inleiding Het komt regelmatig voor dat de plaats van werkzaamheden zich op een te grote hoogte bevindt om de werken vanaf de begane grond te kunnen uitvoeren. Zo zijn er bijvoorbeeld al bijkomende hulpmiddelen nodig om een plafond te schilderen of verlichting op te hangen. Deze hulpmiddelen kunnen zeer divers zijn: ze variëren van het eenvoudigste trapladdertje tot de hoogste stellingen. Uit dit brede aanbod van middelen moet de uitvoerder de juiste keuze maken en een hulpmiddel kiezen dat hem toelaat om deze werken niet alleen op een comfortabele en betaalbare manier, maar ook op een veilige manier uit te voeren. Jammer genoeg wordt regelmatig vastgesteld dat de uitvoerder wel denkt aan het comfort en de kostprijs, maar dat hij de veiligheid uit het oog verliest. In de praktijk wordt vaker gekozen voor het materieel dat de gebruikers kennen of dat al ter beschikking staat in plaats van rekening te houden met de reële omstandigheden op de bouwplaats. Voor veel werken is het gebruik van een steiger aangewezen, zeker als: de werken op grote hoogte uitgevoerd moeten worden en een val mogelijk schadelijke gevolgen heeft; de gebruikers hun beide handen moet gebruiken voor de uitvoering van de werken en het gebruik van een ladder dus niet veilig is voor deze werkzaamheden; de gebruikers zich voor de uitvoering van de werken regelmatig moeten verplaatsen, en dit over de hele breedte van de gevel; het voor de uitvoering van de werken nodig is om materiaal op te slaan in de buurt van de plaats waar de werken uitgevoerd worden; er materialen geleid moeten worden die met de kraan worden gehesen, zoals bijvoorbeeld bij het plaatsen van geprefabriceerde elementen of bij het betonneren van wanden of kolommen met een betoneerbak;... Een element dat vaak uit het oog verloren wordt, is dat de woorden steiger en stelling een zeer brede betekenis hebben en verschillende types van steigers omvatten. Bij de keuze van het type steiger moet de uitvoerder zich baseren op de plaatselijke omstandigheden: de hoogte waarop gewerkt moet worden en de eisen die de norm oplegt voor het gekozen type steiger; de kosten die verbonden zijn aan het monteren, demonteren, ombouwen of verplaatsen van de stelling; de tijd dat de werken zullen duren; de staat van de ondergrond waarop de stelling geplaatst moet worden of de staat van de steunen of de draagconstructie waaraan de stelling opgehangen wordt; de hinder die de steiger veroorzaakt voor de uitvoering van de werken, de vrijwaring van doorgangen op de werf of op de openbare weg Er bestaat dus geen standaardoplossing. Wettelijke bepalingen - veiligheid bij het gebruik van steigers Steigers worden meestal gebruikt bij werken op een zekere hoogte. Dit brengt de volgende risico s met zich mee: val van personen; val van voorwerpen. Omdat deze risico s aanleiding geven tot zware ongevallen, heeft de wetgever regels vastgelegd in het koninklijk besluit van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte (Belgisch Staatsblad van 15 september 2005). De belangrijkste aandachtspunten die in dit KB aan bod komen, zijn: Ontwerp en berekening De steiger moet op een correcte manier ontworpen zijn. Daarom eist het KB dat de stabiliteit van de steiger gecontroleerd wordt via een berekeningsnota en dat deze berekeningsnota ook beschikbaar is voor de gebruiker en de toezichthoudende instanties. Informatie en documenten De juiste kennis en informatie moeten beschikbaar zijn. Daarom eist het KB dat er duidelijke gebruiksinstructies opgemaakt worden en dat deze instructies aan de betrokken werknemers doorgegeven worden. 9

10 Opleiding De gebruikers en monteerders van de steiger moeten de juiste kennis hebben om een steiger correct te gebruiken. Daarom verplicht het KB dat alle personen die steigers gebruiken of monteren, demonteren of ombouwen, een opleiding krijgen die aangepast is aan hun taak. Ontwerp en berekening van een steiger Een steiger bestaat uit de volgende onderdelen: verticale dragers, die het hoogteverschil tussen de begane grond en het gewenste werkniveau overbruggen; horizontale elementen, die het loop- of werkvlak dragen en/of vormen; diagonale of schuine elementen, die zorgen voor de stabiliteit van het geheel en verhinderen dat de stelling als een kaartenhuisje in mekaar valt; bijkomende uitrusting, zoals de toegangstrappen, leuningen, consoles voor hijstoestellen, uitkragende platforms Een belangrijk punt bij het kiezen van een steiger is de manier waarop hij vervoerd, gemonteerd of verplaatst moet worden. Niet alleen het gewicht en de omvang spelen een grote rol, maar ook het gemak waarmee de steiger gemonteerd kan worden en of de montage in veilige omstandigheden kan verlopen. Daarom worden steigers opgebouwd uit geprefabriceerde en manueel hanteerbare elementen. In functie van de hoogte waarop de werkvloer gebouwd moet worden, bestaan er tal van verschillende uitvoeringen. In sommige eenvoudige uitvoeringen zijn de verticale en schuine delen samengevoegd en vast aan elkaar verbonden tot één makkelijk hanteerbaar element. Deze elementen kunnen zelfstandig en zonder bijkomende steunen stabiel blijven staan. Hierdoor zijn ze zeer eenvoudig te gebruiken om verhoogde werkvloeren te bouwen. Zo bestaan er bijvoorbeeld stellingvoeten met driepoten, schragen met draaibare steunen, schragen met inklapbare steunen In andere, complexere uitvoeringen wordt de volledige steiger op de werf zelf opgebouwd met buizen die aan elkaar worden gekoppeld. Het spreekt voor zich dat de stabiliteitsberekening voor deze twee gevallen totaal verschillend zal zijn en dat ook de vakkennis van wie de stelling monteert, demonteert of ombouwt niet dezelfde moet zijn. Bij een eenvoudige uitvoering volstaat het doorgaans dat de fabrikant van de elementen een berekeningsnota opstelt en de overeenstemmende instructies voor de montage en het gebruik vastlegt. Als de gebruiker deze instructies respecteert, kan men ervan uitgaan dat de steiger ook op een veilige manier gebruikt wordt. Deze instructies moeten wel beschikbaar zijn op de bouwplaats, wat meestal niet het geval is. Ook moet de steiger door een bevoegde persoon gecontroleerd worden vooraleer hij in gebruik genomen mag worden. De bevoegde persoon moet door de werkgever worden aangeduid. De werkgever moet er ook voor zorgen dat deze bevoegde persoon de nodige opleiding heeft gekregen. De opleiding mag zowel bedrijfsintern als -extern zijn. Ook voor de complexere uitvoeringen kan de fabrikant op basis van een berekeningsnota standaardinstructies vastleggen waarin bepaald wordt onder welke voorwaarden de verschillende elementen gebruikt mogen of moeten worden. In deze gebruiksinstructies worden niet alleen de montagevoorschriften opgenomen, maar ook de beperkingen voor de belasting van de steiger. Deze indicaties zijn op een gestructureerde manier opgenomen in de norm EN Er is een classificatie in opgenomen voor: het type werk en de toelaatbare belasting (klasse 1 tot 6); de breedte van de werkvloeren; de doorgangshoogte; het soort toegang (trappen of ladders); Indeling volgens type werk en toelaatbare belasting Klasse Volledig verdeelde belasting in kn/m² Puntlasten in kn (opp. 0.5 x 0.5 m²) Puntlasten in kn (opp 0.2 x 0.2 m²) Controle, lichte werktuigen, zonder opslag van materialen 1 0,75 1,50 1 Inspectie, geen opslag, behalve voor onmiddellijk gebruik 2 1,50 1,50 1 Inspectie, geen opslag, behalve voor onmiddellijk gebruik 3 2,00 1,50 1 Metselwerk, plaatsen van geprefabriceerde elementen 4 3,00 3,00 1 Metselwerk, plaatsen van geprefabriceerde elementen 5 4,50 3,00 1 Zwaar metselwerk met opslag van materialen 6 6,00 3,

11 Indeling volgens breedte van de werkvloeren SW < w < 0.90 SW < w < 1.20 SW < w < 1.50 SW < w < 1.80 SW < w < 2.10 SW < w < 2.40 SW24 > 2.40 Indeling volgens soort toegang In de norm worden de verschillende soorten van verticale toegangen ook op een gestandaardiseerde manier aangeduid: LA ST LS ladder trap ladder of trap De keuze wordt enkel bepaald door de hoogte van de steiger. Voor een werkvloer die zich op een hoogte van minder dan 5 meter boven het grondvlak (een hoogte van ongeveer twee verdiepingen) bevindt, kan de toegang gebeuren via een ladder die aan de buitenzijde van de steiger gemonteerd is. Steigerladders die aan de buitenzijde van een steiger worden opgesteld, moeten ten minste 1 meter boven de leuning uitsteken op de plaats waar de werkvloer betreden moet worden. De ladder moet zo geplaatst worden dat ze niet kan verschuiven wanneer ze betreden wordt vanaf de stelling. Voor een werkvloer op een hoogte van meer dan 5 meter gebeurt de toegang via verspringende ladders en tussenvloeren die aan de binnenzijde van de steiger zijn gemonteerd. De uitsparing voor ladders in de werkvloeren moet afgeschermd worden met een luik of door leuningen met een klaphekje. Toegangen Artikel van het ARAB bepaalt dat het verboden is om zich van de ene naar de andere verdieping van een afgewerkte stelling te begeven door langs de elementen van het geraamte ervan te klimmen of er zich langs te laten glijden. Dit voorschrift maakt geen onderscheid in functie van het soort stelling. Enerzijds moet de werkgever dus aangepaste middelen (ladders of trappen) voorzien voor de toegang tot de verschillende verdiepingen van een afgewerkte stelling en anderzijds zijn ook de werknemers verplicht om deze aangepaste middelen te gebruiken. Trappentorens Er moeten trappentorens geplaatst worden als: de steiger intensief wordt gebruikt door veel personen en als een vluchtweg noodzakelijk is; de steigerconstructie een bestaande trap en/of vluchtroute blokkeert. Het ontwerp en de berekening van trappentorens wordt geregeld door dezelfde normen als die voor het ontwerp en de berekening van steigers. Aanbrengen van bijkomende uitrusting Naast collectieve valbeveiliging kan er ook bijkomende uitrusting aangebracht worden op steigers. In het ontwerp en de berekeningsnota moet rekening gehouden worden met het eventueel aanbrengen van deze bijkomende uitrusting, want de aanbrenging brengt vaak een verhoogd kantelgevaar van de steiger met zich mee. Enkele bijkomende uitrustingsmiddelen zijn: consoles voor het monteren van hijstoestellen; ontvangplatformen voor het ontvangen van lasten; zeilen om de werknemers te beschermen tegen regen en wind of om de omgeving te beschermen tegen stof. In de normen wordt ook het aanbrengen van zeilen op een gestandaardiseerde manier aangeduid: A B zonder afdekking met dekzeilen 11

12 Bij het bepalen van de windbelasting op de steiger en bij het berekenen van de nodige verankeringen moet in de berekeningsnota rekening gehouden worden met de aanwezigheid van netten of zeilen en met de winddichtheid ervan. Zeker bij hogere steigers is het een absolute noodzaak om de windbelasting te controleren en de voorziene verankeringen aan te brengen. Door consoles voor een hijswerktuig of ontvangstplatformen te plaatsen, wordt de steiger ook excentrisch belast, waardoor het risico op kantelen toeneemt. Eventueel moeten bijkomende verankeringen of schuine staven geplaatst worden. Ook de verdeling van de verticale krachten verandert door bijkomende uitrusting aan te brengen. Bij een centrische belasting staan alle steunpoten onder druk, maar bij een excentrische belasting is ook een trekbelasting mogelijk. Daardoor kunnen bij kaderstellingen waarbij de elementen zonder verdere verbinding in mekaar geschoven zijn, de elementen terug uit mekaar getrokken worden. Via de stabiliteitsberekening kan bepaald worden welke verbindingen en eventueel bijkomende verankeringen nodig zijn. Bijkomende uitrustingsmiddelen mogen dus enkel aangebracht worden als ze ook voorzien zijn in de berekeningsnota en als ze opgenomen zijn in de gebruiksinstructies. Deze regel is zeer strikt: Het plaatsen van bijkomende uitrusting is verboden als er geen berekeningsnota of gebruiksinstructie beschikbaar is die aantoont dat het op een veilige manier gebeurt. Individuele en collectieve beschermingsmiddelen Een punt dat zeker niet vergeten mag worden, is de beveiliging tegen vallen van personen en voorwerpen. De regelgeving stelt dat op basis van een risicoanalyse moet bepaald worden welke collectieve of individuele beschermingsmiddelen gebruikt moeten worden. Organigram van de valrisico s Valrisico Valhoogte < 2 meter Valhoogte > 2 meter leuning 1 meter Bronaanpak ontwerp Collectieve beveiliging Individuele beveiliging Afbakening Signalisatie Netten Geen beperking Val < 1 meter Opvangvloeren luifels Volle of traliewerkpanelen Veiligheidsharnas Veiligheidsgordel Leuningen Bovenleuning tussenleuning kantlijst Gelijkwaardige oplossing 12

13 Er bestaan wel aanvullende bepalingen in verband met collectieve of individuele valbeveiliging. Beweegbare hangsteiger Bij het gebruik van een beweegbare hangsteiger is het dragen van een harnas verplicht. Artikel van het ARAB bepaalt het volgende: [ ] de op een werkvloer tewerkgestelde werknemers [dragen] een veiligheidsharnas beantwoordend aan de voorschriften van het koninklijk besluit van 31 december 1992 betreffende de persoonlijke beschermingsmiddelen; het harnas wordt aan een voldoend stevig element van de hangstelling of van de ophanging vastgehecht [ ] Tijdens het opbouwen en afbreken van een steiger is de steigerbouwer verplicht om gebruik te maken van een aangelijnd veiligheidsharnas. Op basis van een grondige risicoanalyse kunnen andere aangepaste maatregelen vastgelegd worden. Er zijn ook hulpmiddelen beschikbaar waarmee tijdens de montage leuningen gerealiseerd kunnen worden voor het bovenliggende niveau, dus voordat de werkvloer van dat niveau geplaatst wordt. Hierdoor wordt vermeden dat de monteerder een veiligheidsharnas moet dragen. Tijdens het opbouwen en afbreken van een steiger moet zeker rekening gehouden worden met vallende voorwerpen. Het is dan ook aangewezen om tijdens de opbouw en afbraak van de steiger een veiligheidszone af te bakenen. Het is verboden om bij het afbreken van een steiger materiaal naar beneden te gooien. Controle en indienststelling Na de controle van de gemonteerde steiger en de indienststelling door een bevoegd persoon kan de steiger op een veilige manier gebruikt worden. De volgende documenten moeten dan beschikbaar zijn: een steigerdocument met de gebruiksinstructies; de berekeningsnota; het indienststellingsverslag of het document toegang tot de steiger. Keuze van het type steiger Elk type steiger heeft zijn voor- en nadelen, die ook de uiteindelijke keuze zullen bepalen. De verschillende types stellingen hebben ook hun beperkingen in verband met de breedte van de werkvloeren, de toegelaten hoogte Hierna volgt een kort overzicht van de voornaamste types steigers met enkele specifieke aandachtspunten. Vaste steigers Type steiger Stellingvoeten (Stukadoorstellingen) Beschrijving, gebruiksvoorschriften, eisen of beperkingen Er wordt gesproken van een vaste steiger als de werkvloer niet meer verplaatst kan worden nadat de steiger tot een geheel is opgebouwd. Voor het verplaatsen van de werkvloer is dus een gedeeltelijke of volledige demontage van de steiger nodig. Beschrijving: Afzonderlijke steunen met onderaan een driepoot en bovenaan een gaffel waarin een draagbalk kan worden geplaatst. Op deze draagbalk rusten dan de vloerelementen (balken of platen). Voordelen: zeer flexibel in het gebruik gemakkelijk monteer- en verplaatsbaar regelmatig toegepast voor het bouwen van werkvloeren met een groot oppervlak, bijvoorbeeld voor stukadoorwerken Nadelen/beperkingen: beperkt in hoogte Driepoot 13

14 Schraagstelling (metserstelling) Schraag Voordelen: gemakkelijk monteer- en verplaatsbaar regelbare en aan het uit te voeren werk aanpasbare schraaghoogte mogelijkheid om een geïntegreerde leuning te plaatsen Nadelen/beperkingen: De stelling is beperkt in hoogte (volgens de gebruiksinstructies van de fabrikant). Om de stabiliteit van de steiger te verzekeren, moet de hoogte ook beperkt worden in functie van de beschikbare breedte. In de praktijk wordt vaak geen veilige toegang tot het werkplatform voorzien. Geprefabriceerde werkplatformen worden vaak vervangen door houten balken (zonder bevestiging). Er is niet altijd een bevestiging voor een leuning voorzien. De ARAB-bepalingen in verband het gebruik van steigers op schragen (art. 454) werden opgeheven door het KB van Hiervoor bepaalde het ARAB dat steigers op schragen maximaal 3 m hoog mogen zijn en dat er maximaal 2 rijen op elkaar geplaatst mogen worden. Deze opheffing betekent niet dat er geen beperkingen meer gelden voor steigers op schragen. De stabiliteit moet aangetoond worden via een berekeningsnota. Schraag (met draaivoeten) Steiger op ladderklampen Ladderklampen Beschrijving: Ladderklampen zijn consoles die op de sporten van een ladder vastgemaakt kunnen worden en zo het werkvlak ondersteunen. Voordelen: snelle montage licht en gemakkelijk transporteerbaar materieel Nadelen/beperkingen: De toepassing is afhankelijk van de kwaliteit van de gebruikte ladders. De gebruiksinstructies van de constructeur van de ladder bepalen of het gebruik van ladderklampen al dan niet toegelaten is. Steigers op ladderklampen zijn niet geschikt voor de opslag van materiaal of materieel. De beschikbare breedte van de werkplatformen is beperkt. Geprefabriceerde werkplatformen worden dikwijls vervangen door houten balken (zonder bevestiging en zonder de beperkingen op de lengte te respecteren). Ladderklampen mogen niet gebruikt worden als randbeveiliging omdat er geen of onvoldoende horizontale verankering aanwezig is. Het gebruik van steigers op ladderklampen wordt afgeraden omdat de regels van goede praktijk niet altijd gerespecteerd worden, wat regelmatig tot ongevallen leidt. Triangelbrug Beschrijving: De triangelbrug vormt de draagbalk voor het werkvlak en wordt op schuin geplaatste balken of tussen twee stellingen gemonteerd. Voordelen: snelle montage licht en gemakkelijk transporteerbaar materieel eenvoudig op de grond monteerbaar en vervolgens op hoogte te brengen met twee handlieren inzetbaar om doorgangen te overbruggen Nadelen/beperkingen: De toepassing op verticale masten is beperkt tot een hoogte van 9 meter. Triangelbrug 14

15 Vaste gevelsteiger Gevelsteiger Voordelen: De constructeur of de leverancier maken de voorschriften voor de montage, demontage en ombouw, de berekeningsnota s en de gebruiksinstructies op met kennis van zaken. Bij hoogten van meer dan 25 m is een berekeningsnota altijd verplicht. Een vaste gevelsteiger is een veilige constructie op voorwaarde dat ze conform de instructies van de leverancier opgebouwd en gebruikt wordt. Deze steiger kan op maat gemaakt worden (lengte, breedte en hoogte). Er kunnen windverbanden voorzien worden in drie richtingen. Als voldaan wordt aan de voorwaarden van de berekeningsnota, kunnen zeilen aangebracht worden. Als voldaan wordt aan de voorwaarden van de berekeningsnota, kunnen materialen opgeslagen worden. Als voldaan wordt aan de voorwaarden van de berekeningsnota, is een veilige installatie van ontvangstplatformen en hijsinstallaties mogelijk. De verankeringen zijn inbegrepen in de berekeningen. Nadelen/beperkingen: Deze steiger wordt dikwijls ten onrechte als de duurdere oplossing beschouwd. De steiger neemt veel plaats in op grondniveau. Hij kan hinder veroorzaken voor werfverkeer en op de openbare weg. Vaak is de interventie van een derde partij nodig voor de montage van de steiger. Steiger op consoles Console Voordelen: snelle montage geen hinder op het grondniveau Nadelen/beperkingen: De kwaliteit van de verankering is meestal niet gekend, zeker niet bij renovatiewerken. Er wordt zelden of nooit een stabiliteitsberekening uitgevoerd omdat er basisgegevens ontbreken. Vaak worden de ankergaten geboord en worden de ankerpennen, consoles en vloerplanken geplaatst vanaf een ladder. De consolesteiger wordt dikwijls ten onrechte beschouwd als een randbeveiliging bij werken op hellende daken. Steigers op consoles zijn niet geschikt voor de opslag van materialen. De breedte is beperkt. Hangsteiger Voordelen: geen hinder op grondniveau voor het verkeer, op de werf of op de openbare weg veilig werkplatform bij zeer hoge constructies een oplossing voor gevallen waar het plaatsen van een staande stelling niet mogelijk is, bv. bij bruggen Nadelen/beperkingen: Er is een uitgebreide draagconstructie nodig met een deugdelijk tegengewicht of een deugdelijke verankering. Er is een berekeningsnota vereist die opgesteld werd door een bevoegd persoon. Hangsteiger van het lichte type ( Brusselse stelling ) Voordelen: goedkoop geen hinder op grondniveau Nadelen/beperkingen: Hangsteigers van het lichte type zijn erg gevaarlijk, want: de deugdelijkheid van de steunen of de draagconstructie is niet gewaarborgd (staat van de dakgoten, kroonlijsten, dakranden, balkons ) er is geen beveiliging tegen vallen van personen, noch bij de montage van de steiger, noch bij het gebruik er is geen beveiliging tegen vallen van voorwerpen (geen leuningen en plinten) de toegang tot de steiger kan niet op een veilige manier gerealiseerd worden de kwaliteit van de verticale hangers (verbindingen met koorden) is niet gewaarborgd de steiger is onderhevig aan de invloed van de wind Het gebruik van deze steigers wordt afgeraden. 15

16 Vliegende steiger Voorbeeld van een inhaalplatform Beschrijving: Hoewel de twee termen niet helemaal dezelfde betekenis hebben, worden vliegende steigers ook wel eens inhaalplatformen genoemd. Vaak wordt vergeten dat ook deze arbeidsmiddelen als steigers worden beschouwd en dat alle hierboven vermelde voorschriften ook van toepassing zijn op deze steigers. Voordeel: gemakkelijk te gebruiken als inhaalplatform Nadelen/beperkingen: De stabiliteit van het platform in functie van de belasting is moeilijk in te schatten. Vroeger eiste het ARAB dat inhaalplatformen werden ondersteund door stalen liggers. Deze bepaling werd opgeheven door het KB van Dit betekent dat voortaan ook houten balken gebruikt mogen worden voor de ondersteuning van inhaalplatformen. Hierbij mag echter niet uit het oog verloren worden dat ook voor een inhaalplatform een steigerdocument moet worden opgesteld. Bekistingssteiger Beschrijving: Een loopvlak met een leuning wordt vast op het wandbekistingspaneel of op de kolombekisting gemonteerd. Voordelen: Het werkplatform om te betonneren wordt tegelijk met de bekisting geplaatst en is onmiddellijk voorzien van de nodige leuning. Een dubbel loopvlak kan ook toegepast worden bij klimbekistingen. Nadelen/beperkingen: prijs enkel rendabel als de bekisting vaak hergebruikt kan worden Wandbekisting Kolombekisting Mobiele steigers Rolsteiger Rolsteiger Er wordt gesproken van een mobiele steiger als de steiger in zijn geheel of enkel het werkplatform na de montage nog op een eenvoudige manier verplaatst kan worden. Beschrijving: De steiger wordt op wielen geplaatst, waardoor hij in zijn geheel verplaatst kan worden. Voordelen: snelle montage gemakkelijk verplaatsbaar uitrustbaar met uitplooibare, verbrede steunen Nadelen/beperkingen: De steiger is beperkt in hoogte: Voor binnengebruik: tot 12 m (zonder windbelasting en op vaste ondergrond); - Voor buitengebruik: tot 8 m (bekleden met zeilen verboden). - De steiger is niet geschikt voor de uitvoering van werken waarbij een horizontale kracht uitgevoerd moet worden (boren, werken met een breekhamer ). De rolsteiger mag niet verplaatst worden als er personen of materialen op het werkplatform staan. Verbrede steunen zijn nodig omdat de breedte van het steunvlak groter moet zijn dan een derde van de hoogte van de steiger. Bij hoogten van meer dan 5 meter wordt aangeraden om een ladder te voorzien. Rolsteiger (verbrede steunvoet) 16

17 Mobiele hangsteiger (met werkplatform) Beschrijving: Een werkplatform wordt opgehangen aan een draagconstructie aan een mechanische arm of aan kabels. Het kan eenvoudig naar de gewenste hoogte verplaatst worden. Voordeel: veilig werkplatform voor het uitvoeren van onderhoudswerken en herstellingen Nadelen: De geleiderails moeten al voorzien worden bij het ontwerp van het gebouw. Het gebruik van een veiligheidsharnas is verplicht. Hangsteiger Vereiste competenties voor de gebruikers en monteerders van steigers De bepalingen uit het KB van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte (Belgisch Staatsblad van 15 september 2005) zijn van toepassing op alle steigers. Dit betekent dat: de werkgever die de steiger gebruikt een bevoegd persoon moet aanwijzen die de vereiste kennis heeft om te controleren: 1. of alle maatregelen om de risico s op vallen van personen of voorwerpen te vermijden, worden nageleefd; 2. of de weersomstandigheden geen risico inhouden in verband met het veilige gebruik van de steiger; 3. of de toelaatbare belasting van de steiger niet wordt overschreden; 4. of de steiger voldoet aan de voorschriften inzake montage, demontage, ombouw en gebruik en aan de berekeningsnota die door de fabrikant zijn opgemaakt en of de toegang tot de stelling verleend mag worden. de werkgever die de steiger gebruikt en die werknemers tewerkstelt die zullen werken op een steiger, ervoor moet zorgen dat deze werknemers de nodige opleiding krijgen om: 1. alle maatregelen om de risico s van val van personen of voorwerpen te vermijden, na te leven; 2. de instructies in verband met de weersomstandigheden en het veilige gebruik van de steiger na te leven; 3. de voorwaarden inzake de toelaatbare belasting van de steiger te respecteren. de werkgever die de steiger monteert, demonteert of ombouwt, moet beschikken over een montage-, demontage- en ombouwschema en een nota die een sterkte- en stabiliteitsberekening bevat. Deze documenten moeten opgemaakt zijn door de fabrikant van de steiger. De werkgever duidt een bevoegde persoon aan die de vereiste kennis heeft om: 1. het montage-, demontage- en ombouwschema van de steiger op te stellen als het ontbreekt of het aan te passen en eventueel aan te vullen met elementen die eigen zijn aan de betrokken steiger; 2. een instructienota op te stellen voor het gebruik van de steiger. de werkgever die werknemers tewerkstelt die zullen meewerken aan de montage, de demontage of de ombouw van een steiger, ervoor moet zorgen dat deze werknemers een opleiding krijgen om: 1. het montage-, demontage- of ombouwschema van de betreffende steiger te begrijpen; 2. de betreffende steiger veilig te monteren, demonteren of om te bouwen; 3. te controleren of de weersomstandigheden geen risico opleveren; 4. te controleren of de montage-, demontage- of ombouwwerkzaamheden andere risico's met zich kunnen meebrengen. Informatie en documenten voor een veilig gebruik en een veilige montage De wetgever voorziet ook dat de werkgever naast een degelijke opleiding van alle personen die een steiger gebruiken of monteren, ook moet zorgen dat de juiste instructies beschikbaar zijn voor een correct gebruik. Het gaat hierbij om de zogenaamde steigerdocumenten. In de praktijk ontbreken deze documenten op de meeste bouwplaatsen. Hieruit moet besloten worden dat steigers op veel plaatsen niet conform de regels gebruikt worden. 17

18 Voor het werken met steigers gelden de volgende algemene voorschriften: Er moet een sterkte- en stabiliteitsberekening aanwezig zijn op de bouwplaats, tenzij de steiger opgebouwd wordt volgens een standaardconfiguratie. Er moet een montage-, gebruiks- en demontageschema gemaakt worden voor de steiger en de werknemers moeten hierover kunnen beschikken. Een steiger mag niet kunnen wegglijden of ongewilde bewegingen maken. De vloeren van steigers moeten zo gemonteerd worden dat hun onderdelen bij een normaal gebruik niet kunnen bewegen. Tussen de onderdelen van de vloeren en de valbeveiliging mogen zich geen gevaarlijke openingen bevinden. Steigers mogen alleen gemonteerd, gedemonteerd of verbouwd worden door werknemers met een toereikende en specifieke opleiding, onder leiding van een bevoegd persoon. Aandachtspunten bij het opmaken van de gebruiksinstructies Werkvlak of loopplatform Het werkvlak wordt bij voorkeur gevormd met geprefabriceerde elementen. Als houten planken worden gebruikt, moet de dikte van de planken in verhouding staan tot de overspanning en de lasten. De planken moeten ten minste 3 cm dik en bij voorkeur 15 cm tot 20 cm breed zijn. Het hout moet gaaf zijn: het mag geen kloven, barsten, sporen van verrotting of schimmels bevatten. Er mogen geen sterke kleurveranderingen of verbrande plaatsen in het hout zijn. De uiteinden van het werkvlak moeten afgeschuind of afgerond zijn en tegen afsplinteren en splijten beschermd zijn met bandstaal. Het loopoppervlak is antislip en de planken worden aaneensluitend geplaatst. Er wordt een systeem gebruikt dat ervoor zorgt dat de planken niet kunnen opwippen. Belasting van het platform Vermijd schokken door lasten voorzichtig neer te zetten en te verplaatsen. Overlaad de stelling niet: respecteer de beperkingen die door de constructeur zijn vastgelegd en beperk de hoeveelheid materiaal op de stelling tot wat nodig is voor onmiddellijk gebruik. Verdeel de lasten gelijkmatig over de vloer. Zorg ervoor dat de draagbalken van de paletten dwars op de stellingplanken staan, zodat het gewicht ook over alle planken verdeeld wordt. Hou er rekening mee dat het bij verschillende types steigers verboden is om materiaal op te slaan. Belemmering van de doorgang Stapel geen materiaal op de vloer als het platform smaller is dan 80 cm. Verhoog de werkvloer niet met stenen, blokken, enz. Val van personen en voorwerpen Gebruik aangepaste beschermingsmiddelen, bv. een veiligheidsgordel, wanneer een leuning tijdelijk verwijderd moet worden. Sluit de toegangsopeningen altijd onmiddellijk na het gebruik af. Ga nooit op de stelling bij hevige wind. Ruim modder en afval altijd zo snel mogelijk op. Breng materiaal op de stelling langs het laadplatform en met de geschikte hijsmiddelen. Specifieke risico s Breng of steek geen lange voorwerpen buiten het gabariet van de stelling. Hierbij is er namelijk een risico op aanraking van elektriciteitskabels. Voer nooit werken uit als zandstralen, afbijten, verfspuiten, cementspuiten, spuiten van producten in het algemeen, vlambooglassen, enz. voordat er een beschermingszeil is aangebracht. De steunen van stellingen die op zandgrond geplaatst zijn, moeten ingegraven of op betonnen blokken geplaatst zijn om het oppervlak te vergroten en de stelling stabieler te maken. Voor meer informatie over het gebruik van steigers verwijzen we naar NAVB dossier 119: Gebruik van ladders en steigers tijdens de afwerkingsfase. 18

19 Gebruik van schaarliften en hoogwerkers Gebruik van hoogwerkers Hoogwerkers worden gebruikt voor moeilijk te bereiken werkposten, waar geen andere middelen ingezet kunnen worden. Leuning met een hoogte van 0,90 m tot 1,20 m Tussenleuning van 0,5 m hoog Kantplank of stootplint van 0,15 m hoog Keuring Elke hoogwerker moet driemaandelijks gekeurd worden door een erkend keuringsorganisme. Het keuringsattest moet zich ter inzage op de bouwplaats bevinden. Als er geen attest aanwezig is op de bouwplaats, mag de hoogwerker niet gebruikt worden. Vooraleer de hoogwerker gebruikt wordt, moet de geldigheidsdatum van het keuringsattest gecontroleerd worden. Ongevaloorzaken De maximale werkhoogte en de bewegingsmogelijk heden van hoogwerkers en schaarliften nemen steeds toe. Hierdoor verhoogt ook het risico op een ongeval. De belangrijkste ongevaloorzaken bij het gebruik van een hoogwerker of een schaarlift zijn: ondeskundig gebruik of gebruik door een persoon die niet opgeleid werd voor deze taak; het uitschakelen, overbruggen of de slechte staat van de beveiligingen, waardoor de hoogwerker kan kantelen; kantelen als gevolg van: - de opstelling op onvoldoende draagkrachtige grond; - het niet uitzetten van de stempels; - het niet respecteren van de maximale windsnelheid. het niet respecteren van: - het maximale aantal personen in de werkbak; - de maximale belasting van de werkbak (personen en goederen); - de rijsnelheid. uit de werkbak vallen door op de leuningen te staan; ongewenst verrijden doordat de wielen niet geblokkeerd zijn; de slechte werking van de remmen van een hoogwerker; tegen personen, obstakels of voertuigen botsen; goederen met de werkbak transporteren; de hoogwerker als lift gebruiken; knelgevaar tussen: - de scharen van een schaarlift; - de werkbak en het plafond; - het obstakel en het voertuig. elektrocutie door contact met elektrische leidingen, dat gevolgd wordt door een overslag 19

20 Samenvattende risicoanalyse Activiteit Risico's Preventiemaatregelen Werken met hoogwerker/ schaarlift Destabilisatie van de hoogwerker / schaarlift Ongevallen door het ondeskundig gebruik van de hoogwerker / schaarlift Gebruik van de hoogwerker/schaarlift in overeenstemming met de voorschriften van de constructeur Aangepaste instructies Opstellen op stabiele ondergrond Opstellen met de voorgeschreven stabilisatoren, indien noodzakelijk 1 Indienststelling en trimestriële periodieke keuring door een E.D.T.C. De bestuurder van de hoogwerker / schaarlift moet voldoende vertrouwd zijn met het besturen ervan Aangepaste opleiding Aangepaste instructies De bestuurder bekleedt een veiligheidsfunctie en moet dus een medische controle voor veiligheidsfunctie ondergaan hebben Uit de werkbak / werkkooi vallen Als er in of rond de werkbak van een hoogwerker een goed verankeringspunt aanwezig is, is het aan te raden om een veiligheidsharnas te dragen in de werkbak. Controleer wel altijd in hoeverre de leuningen als verankeringpunt gebruikt mogen worden 1 E.D.T.C. = Externe dienst voor technische controle op de werkplaats 20 Gebruiksinstructies Hoogwerker Als gebruiker van een hoogwerker moet je altijd onthouden dat je zelf de belangrijkste veiligheidsfactor bent bij het werken met een hoogwerker. Neem daarom de volgende veiligheidsvoorschriften in acht en werk volgens de aangegeven instructies: Controleer de hoogwerker altijd visueel vooraleer hem in gebruik te nemen. Gebruik de hoogwerker enkel om personen met eventueel handgereedschap te tillen en niet als toegangslift voor personen. Enkel personen ouder dan 18 jaar mogen de hoogwerker gebruiken. Een hoogwerker besturen is een veiligheidsfunctie. De bestuurder moet dan ook jaarlijks bij de bedrijfsgeneeskundige dienst een gezondheidsbeoordeling ondergaan voor een veiligheidsfunctie. Werk op een stabiele, stevige, draagkrachtige ondergrond. Zorg voor een correcte wegafzetting. Blijf uit de buurt van elektrische leidingen of laat ze isoleren (zie verder). Gebruik een veiligheidsharnas in de werkbak. Dit verhoogt de veiligheid (zie verder). Let op lage doorgangen, zoals deuren, elektriciteits-, stoom- en produc tieleidingen, lampen, heaters, enz.: - Hou tijdens het rijden voldoende afstand tot deze obstakels. Onthou dat de hoogwerker niet geïsoleerd of geaard is. Ondanks dat het toestel op rubberen banden rust, kan er toch een elektrische overslag plaatsvinden doordat het metalen lichaam van de hoogwerker dicht bij de grond staat. - Controleer de beschikbare bewegingsruimte vooraleer de hoogwerker te positioneren. Overbelast het werkplatform nooit: - De maximale belasting moet in de gebruikers handleiding staan en ook op een opschrift op de hoogwerker vermeld worden. - Hou rekening met het gewicht van de personen, gereedschappen, e.d. Controleer de beveiligingen van het werkplatform: - Controleer of de toegangen gesloten zijn. - Controleer de toestand van het gehele werkplatform. Laat de gevonden afwijkingen herstellen. Controleer voor je het platform heft of er zich personen of apparatuur in de onmiddellijke omgeving van de hoogwerker bevinden: - Observeer het traject van de af te leggen weg van de hoogwerker. Blijf altijd met beide benen op het werkplatform staan: - Ga nooit op de leuningen zitten of staan. - Klim nooit op ladders, kisten of andere voorwerpen die zich op het werkplatform bevinden. - Hou de werkvloer schoon om slippen of struikelen te voorkomen.