ONLINE ANALYSE RVZ-ADVIES PREVENTIE VAN WELVAARTSZIEKTEN

Transcriptie

1 ONLINE ANALYSE RVZ-ADVIES PREVENTIE VAN WELVAARTSZIEKTEN Op 13 december 2011 publiceerde de Raad voor de Volksgezondheid & Zorg het advies Preventie van welvaartsziekten: effectief en efficiënt georganiseerd. In opdracht van de NPHF maakte Politiek Online een analyse van de online berichtgeving over het adviesrapport. Aan de publicatie van het RVZ-adviesrapport werd door vrijwel alle landelijke en regionale media (bijna ongekend veel) aandacht besteed. Opvallend is echter dat de conclusies en adviezen die de RVZ interessant vindt, niet per definitie de conclusies en adviezen zijn die door journalisten centraal worden gesteld. In het eigen persbericht met de titel 25 procent van de welvaartsziekten veroorzaakt door leefstijl focust de adviesraad van het kabinet vooral op de causale relatie tussen leefstijl en welvaartsziekten: Een kwart van de welvaartsziekten komt door leefstijl. Recent onderzoek wijst zelfs uit dat 40 procent van de kankergevallen wordt veroorzaakt door leefstijl. Om vervolgens een koppeling te maken met preventie, opleidingsniveau en zorgkosten: Veel van deze ziekten is te voorkomen. Daarmee blijft de zorg betaalbaar en kunnen meer mensen meedoen aan betaald en onbetaald werk; dit geldt het meest voor mensen met een lage opleiding. Volgens de RVZ is preventie een gedeelde verantwoordelijkheid van minister, gemeente, GGD en zorgverzekeraar: De minister moet ( ) zorgen voor meer stimulansen. De RVZ pleit voor een preventiefonds, waaruit doortimmerde plannen voor preventie van verzekeraars en gemeenten gefinancierd kunnen worden. Een professionele GGD hoort daarbij. Ook moeten gemeenten en verzekeraars goed inzicht verwerven waar, in welke buurt of wijk, aanpak van ongezondheid het hardst nodig is. Om te eindigen met een aantal concrete en symbolische maatregelen die de minister zou kunnen nemen om haar beleid kracht bij te zetten en te handhaven. ] De minister moet dus duidelijk zijn over het belang van gezonde leefstijl en gezonde omstandigheden. Ook zou de minister strenger en doortastender moeten zijn bij de bescherming tegen te veel zout in ons dagelijkse voedsel. 1

2 B e r i c h t g e v i n g i n l a n d e l i j k e e n r e g i o n a l e m e d i a Een scan van de berichtgeving in de landelijke en regionale media laat zien dat het adviesrapport zich leent voor meerdere journalistieke perspectieven. Zo concludeert de Volkskrant dat laagopgeleiden steeds ongezonder worden, terwijl hoogopgeleiden juist gezonder worden. Ook op de opiniesite Joop.nl is het onderscheid tussen hoog- en laagopgeleiden de invalshoek voor het artikel Studiebollen leven langer : Gemiddeld stijgt de levensverwachting van alle Nederlanders, maar bij hoogopgeleiden stijgt die harder dan bij laagopgeleiden. Het aantal jaren in goede gezondheid stijgt bij hoogopgeleiden, terwijl die bij laagopgeleiden juist daalt, blijkt uit het RVZ-rapport. De NOS richt de aandacht allereerst op het preventiefonds, waarin jaarlijks 1 procent van het zorgbudget zou moeten worden gestort. Uit dat fonds moeten goede plannen van gemeenten en verzekeraars betaald worden om ziekten te voorkomen. ( ) Naast het preventiefonds wil de raad dat de belasting op voedingsmiddelen omhoog gaat om te veel eten te ontmoedigen. De belasting op arbeid zou dan kunnen dalen. Volgens de RVZ scheelt dat gezondheidsschade en levert het banen op. Ook zou het nut van een vettax op ongezond eten onderzocht moeten worden. Daarnaast vindt de RVZ dat de accijns op tabak en op sterke drank verder omhoog moet. Ook Nu.nl en het Reformatorisch Dagblad gebruikten het preventiefonds in de koppen van hun artikelen. De Telegraaf kiest voor de vettax, één van de elementen van het RVZ-advies die veel online discussie oproepen. Een peiling onder 4466 Telegraaflezers laat zien dat 80% een belasting op ongezond voedsel een slecht idee vindt. Uit de analyse met de kop Vet eten? Zelf weten! : De overwegende teneur in de reacties is: mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun leefstijl. Minister Schippers (Volksgezondheid) heeft gelijk dat zij bezuinigt op preventieprogramma s die gezond leven moeten bevorderen. Maar wat nu als de gezondheidskosten (in de toekomst) enorm gaan oplopen door het grotere beroep op medici als gevolg van jarenlang ongezond eten? Dan nog zijn velen tegen dwingende maatregelen om gezond eten te bevorderen. 2

3 Dagblad Trouw schrijft in een hoofdredactioneel commentaar dat het RVZ-advies logischerwijs aanleiding zou moeten leiden tot meer overheidsaandacht voor preventie onder laagopgeleiden. Tegelijkertijd concludeert de krant dat het onwaarschijnlijk is dat die aandacht voor preventie er komt, gezien de politieke opvattingen van minister Schippers: Minister van volksgezondheid Edith Schippers (VVD) is liberaal en vindt dat mensen vrij moeten zijn in hun gedrag, ook als het gaat om leefgewoonten die de gezondheid schaden, zoals roken, drinken en te vet eten. In de visie van Schippers is het niet de taak van de overheid mensen van die ongezonde leefgewoonten af te houden. Trouw betoogt echter dat die opvatting niet houdbaar is als de maatschappelijke kosten van die individuele vrijheden oplopen en dat de voorstellen van de RVZ alleszins redelijk zijn: Maar waar de maatschappelijke kosten van ongezond gedrag oplopen of misstanden groeien, kan ingrijpen in de individuele vrijheden nodig zijn. En Schippers' adviseurs van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg voeren daarvoor goede redenen aan. (...) De Raad voor Volksgezondheid en Zorg stelt geen draconische verboden voor. Hij bepleit een preventiefonds waarmee gezonde leefgewoonten gestimuleerd worden. En hij oppert een accijns op slechte vetten. Kijkend naar de persoonlijke vrijheid zijn dat bescheiden stappen, kijkend naar de maatschappelijke ontwikkeling heel belangrijke. Een vergelijkbaar commentaar lezen we in het Friesch Dagblad: De voorzitter van de RVZ sloeg daarom de spijker op de kop toen hij verklaarde dat kwalen en vroege sterfte van laagopgeleiden vooral een ideologisch probleem is. Behalve het financiële argument - er kunnen miljarden worden bespaard - moeten we ons afvragen of we in de Nederlandse samenleving - een van de welvarendste ter wereld - ook op het gebied van de gezondheidszorg een tweedeling willen laten voortbestaan waarvan de zwakken in de samenleving de dupe zijn. Tot slot een artikel in de Telegraaf, met aandacht voor de oproep van de RVZ aan minister Schippers om het belang van een gezonde leefstijl krachtiger te benadrukken. Dat minister Edith Schippers van Volksgezondheid kiest voor gezondheidsbeleid dicht bij de mensen, is goed, maar het zou allemaal wel wat krachtiger mogen. Dat vindt de Raad voor de Volksgezondheid (RVZ). In een advies dat de raad dinsdag presenteert, wordt de minister opgeroepen om duidelijker te zijn over het belang van een gezonde leefstijl. 3

4 B e r i c h t g e v i n g o p z o r g - e n o p i n i e b l o g s De diversiteit aan onderwerpen, opinies en invalshoeken zijn we in nog grotere mate terug op zorgen opinieblogs, maar ook op weblogs die zich specifiek richten op de voedingsindustrie en de lokale overheid. We lichten er een aantal opvallende bijdragen uit. Allereerst Frank van Wijck, journalist en columnist van Arts & Auto. Hij vraagt zich in zijn column af waarom het rapport überhaupt geschreven is, aangezien de aangedragen analyse en adviezen van de RVZ niet nieuw zijn: de RVZ [had] Schippers ook om de oren kunnen slaan met het rapport uit 2010 Zorg voor je gezondheid. En als de minister had geantwoord dat ze geen zin heeft in lezen, had de RVZ haar ook op werkbezoek kunnen sturen naar Big Move. Initiatiefnemer Louis Overgoor van Big Move stelde al in 2003 dat een maatschappijbrede omslag in het denken nodig is van ziekte en zorg (ZZ) naar gezondheid en gedragsverandering (GG). Deze gedachte vormde de basis voor dat eerdere RVZrapport. Jaap Koot, directeur van gezondheidsinstituut NIGZ, liet daarop een reactie achter waarin hij het voor de RVZ opneemt: Tja, als de het belang van adviezen van de Raad van de Volksgezondheid en Zorg zo bagatelliseert, kun je alle adviesorganen opdoeken. Juist zo'n instantie met dit mandaat kan de minister erop wijzen dat ze haar beleid moet veranderen. Verder genereert het rapport publiciteit, beinvloedt het de zorgverzekeraars en gemeenten. Ook in de Tweede Kamer leest men RVZ rapporten, en kan men die gebruiken om de politieke druk op Schippers op te voeren. Kortom geen reden om cynisch over te doen. Het rechts-conservatieve weblog De Dagelijkse Standaard hekelt de bemoeizucht die door de RVZ wordt geadviseerd. De overheid moet ingrijpen door voeding duurder te maken en een preventief gezondheidsbeleid te ontwikkelen [aldus de Raad voor Volksgezondheid en Zorg]. Nee, dat moet de overheid dus helemaal niet! Ook laagopgeleiden hebben een eigen verantwoordelijkheid en voor wie gezonder wil gaan leven bestaat er een scala aan hulpmogelijkheden. En als ze hun vrije tijd liever drinkend en snackend op de bank doorbrengen... laat ze! 4

5 Op gemeente.nu aandacht voor het preventiefonds. RVZ-voorzitter Rien Meijerink mag uitleggen waarom het voor zorgverzekeraars interessant kan zijn om, samen met gemeentes, te investeren in preventieprojecten: Lokale preventieprojecten zorgen voor gezondheidswinst en minder zorgkosten, legt RVZ-voorzitter Rien Meijerink uit. Als bewijs noemt hij een project in Utrecht Overvecht, dat is opgezet en gefinancierd door zorgverzekeraar Agis en de gemeente. Na drie jaar zijn er veel minder dikke kinderen. Zorgverzekeraar Agis merkte daarnaast dat de zorguitgaven iets terugliepen, zegt Meijerink. Hij wil maar zeggen: deze projecten betalen zich wel degelijk terug. Op de website van MUG-magazine, het gratis maandblad in Amsterdam en omstreken voor iedereen die zich maatschappelijk betrokken weet en voor minima in het bijzonder, een interview met Anke Rijkschroeff, onderzoeker en mede-auteur van het RVZ-rapport. Zij antwoord onder andere op de vraag in hoeverre de burgers zelf verantwoordelijk zijn voor hun gezondheid. Hebben burgers niet een eigen verantwoordelijkheid als het om hun gezondheid gaat?,,je moet ze wel helpen om hun gezondheid aan te pakken. Wij willen een duwtje in de goede richting geven. Vanuit gezondheidsoptiek helpt het niet dat mensen in kleine café s een sigaret mogen opsteken en dat hulpmiddelen om te stoppen met roken uit het basispakket verdwijnen. Op Zorgvisie spreekt PVV-kamerlid Karen Gerbrands in een column haar steun uit voor het beleid van minister Schippers. De minister van VWS legt namelijk het accent op bewegen; over de leefstijl laat ze mensen zelf hun keuzes maken. De minister heeft helemaal gelijk. Iemand die dik is, maar ook een goede conditie heeft, loopt geen gezondheidsrisico, tenminste niet meer dan iemand met een normaal gewicht. Het liefste zie ik deze accentverschuiving nog verder gaan, namelijk naar het doel om gelukkig te leven in plaats van gezond te leven. Tot slot aandacht voor een artikel van de hand van culinair journaliste Janneke Vreugdenhil van NRC Handelsblad. Op Foodlog schrijft zij dat een vettax waarschijnlijk niet gaat helpen. Minder eten wel. Wij worden niet dik van een randje vet aan de karbonade, noch van de boter waarin we haar bakken, of van dat ene koekje bij de thee. Wij worden dik van een ongezond eetpatroon. We eten veel en veel te veel. Dit is onze volksziekte. Hiertegen is een vettaks niet het juiste medicijn. Als ik in de supermarkt in de karretjes om mij heen kijk ( ) en zie hoeveel snacks erin worden gemieterd, tegenover de hoeveelheid verse groenten en fruit ( ) vraag ik me af of het zou helpen. Dan lijkt het zinvoller om reclame op frisdrank, snoep en fastfood te verbieden, opdat we niet voortdurend in de verleiding worden gebracht. 5

6 S o c i a l M e d i a e n f o r a In de inleiding van het Foodlog-artikel van Vreugdenhil wordt tevens verwezen naar een uitgebreide Linkedindiscussie in de groep Duurzaam Voedsel. Verschillende deelnemers discussiëren over de wenselijkheid van een belasting op ongezonde voeding en proberen zelfs tot een berekening voor een vettax, of een zouttax, of een ongezonde voedingtax, of een maatschappelijke kostentax te komen. Ook op andere social media platforms werd uitgebreid gediscussieerd. Een bericht op Fok! Forum ontving 110 reacties. Op Facebook werden de artikelen uit de landelijke media geplaatst en becommentarieerd en op Twitter zagen we op 13 december een grote piek in het aantal tweets met de termen #rvz, #welvaartsziekten en #vettaks. 6

7 Twitter score 7

8 C o n c l u s i e Uit de analyse van de online berichtgeving naar aanleiding van het RVZ-rapport blijkt dat het thema preventie in relatie tot welvaartsziekten de tongen losmaakt. Op zeer diverse online plekken, verbonden aan of gericht op uiteenlopende sectoren, wordt geschreven en gediscussieerd over de problematiek die centraal staat in het RVZ-rapport. Vooral financieel-economische (vettax, accijnsverhoging, zorgkosten op lange termijn) en in mindere mate politiek-ideologische elementen (eigen of overheidsverantwoordelijkheid, (vermeend) overheidspaternalisme, solidariteit) vormen aanleiding voor een uitgebreid online debat. Het belang van preventie - vooral voor lageropgeleiden, waar de RVZ in haar advies veel nadruk op legt - wordt in veel online bijdragen erkend. Over de vraag wie daar verantwoordelijk voor is en hoe preventie gefinancierd moet worden, lopen de meningen echter uiteen. Uit reacties op fora zoals Fok! Forum, de Telegraaf en NuJij.nl menen we echter wel op te kunnen maken dat veel burgers de lijn van minister Schippers steunen. Een gezonde leefstijl is vooral een zaak van het individu, vinden velen. Overheidsbemoeienis in de vorm van, bijvoorbeeld, fiscale maatregelen wordt al snel als paternalistisch beschouwd. 8