publieke dienstverlening

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "publieke dienstverlening"

Transcriptie

1 2 Beleidskader voor hervorming publieke dienstverlening Maarten Veraart Hervormingen binnen de publieke sector zorgen niet vanzelf voor een betere dienstverlening aan de burgers. Ook privatisering leidt niet tot meer tevreden burgers. Hoe komt dat? Bij grote economische hervormingen gaat het om meer dan wie eigenaar is van de publieke dienstverlening. Hervormingen gaan ook over de regulering van markten, het aanpakken van monopolies en percepties van de samenleving. Dit artikel reikt een beleidskader aan om hervormingen op een meer zakelijke en systematische manier te beoordelen. De introductie van het beleidskader wordt vooraf gegaan door een korte typering van het hervormingsbeleid in de spoor- en elektriciteitsector. Aan de hand van de ervaringen in deze sectoren is het beleidskader ontwikkeld, maar het is ook voor andere sectoren in de publieke dienstverlening relevant. 1 1 Zie het proefschrift van de auteur. Sturing van publieke dienstverlening. Privatiseringsprocessen doorgelicht (Van Gorcum, 2007). hervorming elektriciteitsector De transitie van de elektriciteitsector in de afgelopen 10 jaar is gepaard gegaan met grote conflicten. De belangrijkste conflicten zijn de mislukking van een nationaal productiebedrijf (gpb) in 1998, de rechtzaken over de prijsregulering van de netwerken in de jaren en tenslotte de besluitvorming over de positie van de netwerken in De huidige ordeningskeuzes in de elektriciteitssector vinden hun fundament in de Elektriciteitswet De liberalisering van de elektriciteitsmarkt is het hart van deze wet. De overheid heeft daarbij nagelaten een heldere keuze te maken over de positie van de netwerken. Dit laatste is belangrijk, omdat de eigenaar van de netwerken de concurrentie kan belemmeren. Dit is het geval als het bedrijf naast het beheer van het netwerkmonopolie ook zelf concurrerende diensten verleent. De discussie over de positie van de netwerken kwam in 2001 aan de orde op initiatief van het management van de energiedistributiebedrijven. Zij wilden privatiseren om verdere expansie van het bedrijf mogelijk te maken. 2 Beleidskader voor hervormingen publieke dienstverlening Maarten Veraart 25

2 Zo is in het debat de positie van de netwerken verweven geraakt met het vraagstuk van het eigendom. Daarbij hebben de energiedistributiebedrijven zich van meet af aan verzet tegen elke vorm van splitsing. De heftige lobby vanuit de sector heeft uiteindelijk in november 2006 geleid tot halfslachtige besluitvorming over de positie van de netwerken. Artikelen over splitsing zijn in de wet opgenomen maar kunnen pas met een Koninklijk Besluit na overleg met de Eerste en Tweede Kamer in werking treden. De criteria zijn echter niet eenduidig en kunnen voor nieuwe conflictstof zorgen. Als de positie van de netwerken in 1998 helder in de wet was vastgelegd dan had het transitieproces aanzienlijk soepeler kunnen verlopen. De splitsing was in 1998 veel gemakkelijker door te voeren dan in Met de concentratie en internationalisering van de sector zijn vandaag de dag de marktmacht en de belangen van de energiebedrijven veel groter dan in De kracht van hun lobby is navenant toegenomen. De incrementele besluitvorming is schadelijk geweest voor het transitieproces. 2 Het is vooral het transitieproces dat de hervormingen in de sector opbreekt, niet de kwaliteit van de ordeningskeuzes zelf. Met de besluitvorming in de Eerste Kamer in november 2006 dreigt de incrementele aanpak te worden voortgezet. De onzekerheid voor de bedrijven blijft en dit kan een negatieve invloed hebben op de investeringen in de sector. 2 Incrementele besluitvorming betekent dat het beleid stap voor stap tot stand komt zonder een samenhangend kader en gewenst eindbeeld. hervorming spoorsector Voor hervorming van de openbaar vervoerssector zijn diverse zware adviescommissies in het leven geroepen. Voor de ns waren de adviezen van de Commissie Wijffels uit 1992 het meest bepalend. Splitsing van het bedrijf en verzelfstandiging van de ns waren sleutelwoorden. De uitvoering van de adviezen werd gevolgd door verdere maatregelen. Zo kondigde de rijksoverheid in 1993 de beursgang van de ns aan en in 1996 de introductie van concurrentie op het spoor. De in gang gezette hervormingen hebben in 2001 geresulteerd in een zware crisis bij de ns. Mede onder invloed van de crisis is een deel van de maatregelen weer ongedaan gemaakt. De mislukte hervormingen in de spoorsector zijn het gevolg van een combinatie van verkeerde ordeningskeuzes én een tekortschietend transitieproces. De uitvoering van de voorstellen van de Commissie Wijffels heeft geleid tot de splitsing van de ns. Een verkeerde ordeningskeuze omdat in de spoorsector met de splitsing veel synergievoordelen verloren zijn gegaan. 3 Dit is verergerd door verkeerde keuzes ten aanzien van het toepassen van concurrentie in het spoorvervoer. Het bevorderen van concurrentie op het spoornet door concurrerende vervoersbedrijven toe te laten bleek niet houdbaar. 26 Andersson Elffers Felix Jaarboek 2007

3 Vervolgens is gekozen voor het verlenen van concessies op basis van aanbesteding van lijnen. Dit is een keuze die past bij economische kenmerken van de sector, maar de concessieverlening is door de rijksoverheid niet consequent toegepast. Ook bij het besluit tot privatisering zijn fouten gemaakt. De aankondiging van de beursgang van de ns als vervolgstap op de verzelfstandiging vond plaats zonder dat er duidelijkheid bestond over de regulering van monopolistische activiteiten. Het gevolg was dat er noodverbanden moesten worden aangelegd om voldoende greep te houden op de monopolisten ns en ProRail. De problemen zijn vergroot door de privatisering van het onderhoudsbedrijf van de ns en uitbesteding van het onderhoudswerk. Het ontbrak aan de voorwaarden om dit laatste besluit goed uit te kunnen voeren. Verkeerde besluiten, genomen in een verkeerde volgorde en het ontbreken van samenhang in de ordeningskeuzes hebben in belangrijke mate bijgedragen aan de mislukking van de hervormingen. De crisis bij de ns in 2001 kan dan ook geen toeval worden genoemd. Sinds de crisis streven partijen in de sector naar rust en herstel. Tot dusverre heeft dit gewerkt, omdat betrokken partijen zich geen nieuwe crisis kunnen veroorloven. De rust is echter fragiel, omdat de ordeningsproblemen nog niet zijn opgelost. 3 Synergievoordelen zijn het gevolg van betere coördinatie tussen de verschillende schakels in de bedrijfskolom. Bij splitsing kunnen de coördinatiekosten stijgen en worden er suboptimale investeringen gedaan. Er treden dan synergienadelen op. Per sector valt de balans anders uit. tussenconclusie Het beeld in de onderzochte netwerksectoren is dat de potentiële welvaartswinst van hervormingen maar ten dele of zelfs geheel niet wordt benut. De resultaten zijn per sector verschillend. Niet alleen zijn de resultaten verschillend, ook de achterliggende oorzaken van de beperkte of negatieve resultaten zijn uiteenlopend. In de elektriciteitsector zijn niet de ordeningskeuzes maar fouten in het transitieproces de oorzaak van onderbenutting van potentiële welvaartswinst. In de spoorsector is er sprake van verkeerde ordeningskeuzes én een verkeerd transitieproces. Het gevolg is dat de hervorming in deze sector is mislukt en er vooralsnog sprake is van welvaartsverlies. 2 Beleidskader voor hervormingen publieke dienstverlening Maarten Veraart 27

4 ordening betekent wikken en wegen Bij de economische hervorming van sectoren in de publieke dienstverlening zijn er vier invalshoeken of interventielijnen van belang, te weten: de mate van concurrentie in de dienstverlening (concurrentiemodel) de combinatie van concurrerende diensten en exclusieve wettelijke taken (organisatiemodel) de regulering van de uitvoering van wettelijke taken (reguleringsmodel) het bepalen van het eigendom van de organisatie (eigendomsmodel). De keuzes in de verschillende interventielijnen staan niet los van elkaar: er is sprake van onderlinge afhankelijkheid. Dit betekent dat een integrale afweging nodig is. Het onderstaande beleidskader is hiervoor een goed hulpmiddel, niet alleen voor een integrale beoordeling van de ordeningskeuzes, maar ook om de voorwaarden voor het transitieproces te bepalen. In het beleidskader worden de te maken keuzes in twee blokken ondergebracht. Het eerste blok betreft de keuzes die samenhangen met de hervorming van de dienstverlening in de sector door het toepassen van concurrentieprikkels. In het tweede blok is de invulling van de governancestructuur voor de uitvoering van de wettelijke taken aan de orde. Het gaat daarbij om wettelijke taken op basis van een door de overheid verleend monopolie. sturingsmodel voor dienstverlening aan burgers Het vertrekpunt bij de ordening van diensten is het beoordelen van de mogelijkheden voor het toelaten van concurrentie. Concurrentieprikkels hebben als doel de prestaties in de dienstverlening te vergroten. Voor invulling van het concurrentiemodel staan verschillende opties open. De meest vergaande vorm van concurrentie is het toelaten van nieuwe aanbieders in de sector. Minder vergaand is aanbieders te laten concurreren om een concessie. Het toepassen van benchmarking wordt als zwakste vorm van concurrentie gezien. De keuze binnen het concurrentiemodel heeft consequenties voor de invulling van het organisatiemodel. Onvoldoende scheiding tussen monopolistische en concurrerende activiteiten kan tot concurrentievervalsing leiden. Concurrentievervalsing kan de toetreding van nieuwkomers belemmeren waardoor de beoogde concurrentieprikkels worden verzwakt. Vergaande scheiding kan daarentegen bijdragen aan grotere transparantie waardoor de concurrentieprikkels worden versterkt. Teveel concurrentie en een te strikte scheiding kan echter in bepaalde sectoren ook tot welvaartsverlies leiden door schaal- 28 Andersson Elffers Felix Jaarboek 2007

5 nadelen en synergieverlies. 4 Dit kunnen argumenten zijn voor beperking van de concurrentie en handhaving van de geïntegreerde bedrijfsstructuur van de bestaande aanbieders. De afweging van de mate van concurrentie en bundeling vraagt om een goede analyse van de economische kenmerken. Alleen een zorgvuldige afweging van beide modellen concurrentiemodel en organisatiemodel - kan leiden tot optimalisering van de ordening en maximalisering van de welvaartswinst in de dienstverlening. 4 Schaalnadelen treden op als de kostprijs van meerdere aanbieders hoger is dan van één enkele aanbieder. Een dalende kostencurve rechtvaardigt het bestaan van een monopolie. sturingsmodel voor monopolie op wettelijke taken De keuzes voor de inrichting van de dienstverlening hebben consequenties voor de ordening van de monopolistische activiteiten. Met de bepaling van het organisatiemodel wordt namelijk ook de organisatie van de wettelijke taken voor een belangrijk deel vastgelegd. De uitvoering van deze taken kunnen immers organisatorisch worden afgesplitst, maar ook onderdeel uit blijven maken van de bestaande organisatie. Als de wettelijke taken worden afgesplitst dan worden zij in een aparte onderneming ondergebracht. Blijft splitsing achterwege dan is een combinatie van de uitvoering van commerciële en wettelijke taken toegestaan. Dit kan in een meer los verband waarbij beide activiteiten in afzonderlijke werkmaatschappijen worden ondergebracht. De werkmaatschappijen maken dan beiden onderdeel uit van een holding. Het kan ook in een vergaand geïntegreerde structuur worden vormgegeven met als doel de operationele processen direct op elkaar af te stemmen. Bij de keuze voor vergaande splitsing heeft de ordening alleen betrekking op de regulering en het eigendom van de monopolistische activiteiten. Bij een geïntegreerde bedrijfsvoering kan de regulering van de wettelijke taken niet los worden gezien van de kruisbestuiving met de commerciële taken. Hetzelfde geldt voor de eigendomsvraag. Het gaat bij een geïntegreerde bedrijfsvoering om een oordeel over het eigendom van de commerciële taken én de wettelijke taken. Een gecombineerde uitvoering van taken kan synergievoordelen opleveren maar het vergroot tegelijkertijd de problemen voor de toezichthouder. Het principaal-agentprobleem is in een gediversifieerd bedrijf nu eenmaal groter dan in een bedrijf met een dominant product. Naast de gemaakte keuze in het organisatiemodel zijn ook de economische kenmerken van de sector van invloed op de vraag hoe de uitvoering van wettelijke taken kan worden geordend. Bij de invulling van het reguleringsmodel gaat het er om 2 Beleidskader voor hervormingen publieke dienstverlening Maarten Veraart 29

6 sterke prestatieprikkels aan te brengen. Kostprijsgeoriënteerde reguleringsmodellen beschermen de kwaliteit van dienstverlening maar prikkelen niet de efficiency en innovatie. Reguleringsmodellen die de efficiency bevorderen pricecapregulering en maatstafconcurrenties 5 - kunnen de kwaliteit van de diensten onder druk zetten. Dit risico treedt op als het reguleringskader niet alle relevante prestatienormen kan afdekken. Als er gaten in het reguleringskader dreigen te ontstaan dan is flexibiliteit van overheidsbeleid gewenst. Flexibiliteit van overheidsbeleid betekent dat naast regulering als primaire interventielijn, overheidseigendom als secundaire interventielijn blijft bestaan. Overheidseigendom fungeert dan als een beschermingsconstructie. De effectiviteit van het reguleringsmodel bepaalt in belangrijke mate de gewenste speelruimte voor de overheid bij de invulling van het eigendomsmodel. Bij een effectief en sluitend reguleringsregime heeft overheidseigendom geen functie meer en ligt privatisering voor de hand. Privatisering kan in dat geval voor additionele welvaartswinst zorgen door de introductie van kapitaalmarktprikkels. Bij het ontbreken van een sluitend reguleringsregime kan overheidseigendom als bescherming van publieke belangen uitkomst bieden. Daarbij dient bedacht te worden dat overheidseigendom van zichzelf zwakke prestatieprikkels kent. 5 Bij kostengeoriënteerde tarieven gelden de werkelijke gemaakte kosten plus een vaste winstopslag de basis voor tariefstelling. Bij pricecapregulering worden niet de werkelijke kosten als basis gehanteerd, maar worden de bestaande tarieven gecorrigeerd voor inflatie en verwachte productiviteitsstijging. Bij maatstafconcurrentie worden de tarieven vastgesteld op basis van benchmarking. beleidskader De gemaakte ordeningskeuzes en het transitieproces bepalen gezamenlijk de welvaartswinst van hervormingen. De beoogde welvaartswinst wordt zichtbaar in de vorm van lagere prijzen, betere kwaliteit of meer innovatie. De herordening kan ook leiden tot herverdeling van welvaart. De rents kunnen anders verdeeld worden tussen aanbieders en klanten of tussen groepen klanten. 6 De totale welvaartswinst van de hervormingen is de optelsom van de welvaartswinst in de dienstverlenende segmenten in de bedrijfskolom én de welvaartswinst van regulering van wettelijke taken waarvoor een monopolie blijft gelden. In het onderstaande beleidskader wordt de samenhang tussen de afwegingen en resultaten weergegeven. Dit is in de vorm van een beleidsmatige input-outputbenadering gegoten. 6 Rents is het aandeel in de revenuen die de economische actoren zich kunnen toe-eigenen. De economische machtspositie van de actoren is bepalend voor de verdeling van de rents. 30 Andersson Elffers Felix Jaarboek 2007

7 Schema: Beleidskader herordening netwerksectoren input interventies output kenmerken sector - structuur - gedrag positionering wettelijke taken - separaat - holding - geïntegreerd kenmerken sector - structuur - gedrag concurrentiemodel diensten concurrentieprikkels vs schaal organisatiemodel wettelijke taken transparantie vs synergie reguleringsmodel wettelijke taken prestatieprikkels vs incomplete contracten eigendomsmodel wettelijke taken kapitaalmarktprikkels vs flexibiliteit resultaat diensten - prijs - kwaliteit - innovatie - rents welvaartswinst = Rd + Rw resultaat wettelijke taken (Rw) - prijs - kwaliteit - innovatie - rents 2 Beleidskader voor hervormingen publieke dienstverlening Maarten Veraart 31

8 De analyse van economische kenmerken van de sector vormen de input voor de afwegingen in de ordening van de betreffende netwerksector. Economische kenmerken hebben zowel betrekking op structuurkenmerken (schaal, verticale integratie, etc) als gedragscomponenten (prijsvorming, investeringsgedrag, etc). De ordening van de wettelijke taken wordt mede beïnvloed door haar organisatorische positie binnen het bedrijf, apart of geïntegreerd. De eerder genoemde resultaten prijs, kwaliteit, innovatie, verdeling van rents - worden in het beleidskader als output beschouwd. De keuzes van de interventies vormen de bepalende schakel tussen input en output. In het beleidskader is per model cursief aangegeven wat - gegeven de economische kenmerken van de sector - de centrale afweging per interventielijn is. tot slot Hervorming van de publieke dienstverlening betekent veranderen van de bestaande ordening. De verandering zal ingrijpend zijn als de hervorming betrekking heeft op meerdere interventielijnen. Bij een vergaande aanpassing zullen bij drie of vier interventielijnen aanpassingen aan de orde zijn en daarmee diep ingrijpen in de uitvoeringsorganisaties. Bij een beperkte hervorming zullen de veranderingen betrekking hebben op één of hooguit twee interventielijnen. Het gepresenteerde beleidskader biedt een goed handvat om te komen tot een optimale ordening en een robuust transitieproces. Dit geldt zowel voor eenvoudige als voor meer complexe hervormingen. De kracht van het beleidskader is dat het hervormingsprocessen vereenvoudigt zonder te simplificeren. Het is een kader en uitdrukkelijk geen beslisboom. De belangrijkste afwegingen worden bloot gelegd, maar het blijft de gebruiker dwingen tot het maken van afwegingen die passen bij de specifieke kenmerken van de sector. 32 Andersson Elffers Felix Jaarboek 2007

Uitgebreide samenvatting

Uitgebreide samenvatting Uitgebreide samenvatting Bereik van het onderzoek De Nederlandse minister van Economische Zaken heeft een voorstel gedaan om het huidig toegepaste systeem van juridische splitsing van energiedistributiebedrijven

Nadere informatie

Sturing van publieke dienstverlening

Sturing van publieke dienstverlening Sturing van publieke dienstverlening Privatiseringsprocessen doorgelicht Utrecht, 17 september 2007 UA25/totaal p 1 Inhoud 1 Inleiding 8 1.1 Plaatsbepaling en vraagstelling 8 1.2 Ontwikkeling overheidsinterventie

Nadere informatie

Hervormingen in het spoor: mislukking of succes?

Hervormingen in het spoor: mislukking of succes? Tijdschrift voor Openbare Financiën 48 Hervormingen in het spoor: mislukking of succes? M. Veraart* Samenvatting 1 Met het aannemen spoorweg- en concessiewet is afgesproken om drie jaar na de inwerkingtreding

Nadere informatie

Ordening in het OV blijft hybride

Ordening in het OV blijft hybride Ordening in het OV blijft hybride Dit artikel verschijnt in het april 2013 in het blad Openbaar Bestuur Twintig jaar geleden is in Nederland de discussie gestart over marktwerking in het OV. Er zijn inmiddels

Nadere informatie

Strompelend hervormingsproces in de energiesector. Analyse van de recente ontwikkelingen

Strompelend hervormingsproces in de energiesector. Analyse van de recente ontwikkelingen Tijdschrift voor Openbare Financiën 55 Strompelend hervormingsproces in de energiesector. Analyse van de recente ontwikkelingen M.D.L. Veraart* Samenvatting Het blijven roerige tijden in de Nederlandse

Nadere informatie

Ordeningskeuze bij concessie hoofdrailnet nodig

Ordeningskeuze bij concessie hoofdrailnet nodig 29 Ordeningskeuze bij concessie hoofdrailnet nodig M.D.L.Veraart* Samenvatting De minister van Infrastructuur en Milieu heeft haar handen vol aan het spoor. Na de ingrepen naar aanleiding van de winterperikelen

Nadere informatie

hervorming van de financiële sector

hervorming van de financiële sector 22 hervorming van de financiële sector De steunverlening en nationalisatie van banken door de rijksoverheid hebben op dit moment een breed politiek en maatschappelijk draagvlak. Voor de korte termijn zijn

Nadere informatie

Ordening van het openbaar vervoer

Ordening van het openbaar vervoer Maarten Veraart Dr. M.D.L. Veraart, Andersson Elffers Felix (AEF). BESTUUR Ordening van het openbaar vervoer Twintig jaar geleden is in Nederland de discussie gestart over marktwerking in het openbaar

Nadere informatie

Samenvatting. Pagina 7

Samenvatting. Pagina 7 Samenvatting De rijksoverheid ziet zich de komende jaren voor grote uitdagingen gesteld. Als gevolg van de financiële en economische crisis is de overheidsbegroting uit het lood geslagen. De oplopende

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 22 026 Nederlands deel van een hogesnelheidsspoorverbinding Amsterdam Brussel Parijs Nr. 124 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT Aan

Nadere informatie

In 8 stappen naar bedrijfskundig FM. Van FM-specialist tot strategisch businesspartner

In 8 stappen naar bedrijfskundig FM. Van FM-specialist tot strategisch businesspartner In 8 stappen naar bedrijfskundig FM Van FM-specialist tot strategisch businesspartner Inhoud STAP 1. Maak een businessplan voor FM STAP 2. Zorg voor een optimale werkomgeving STAP 3. Zorg voor een flexibele

Nadere informatie

ECONOMIE VAN NETWERKSECTOREN

ECONOMIE VAN NETWERKSECTOREN ECONOMIE VAN NETWERKSECTOREN Eric van Damme Tilburg University 4 september 2018 Toekomst op de Rails 1 OPBOUW VAN DE PRESENTATIE Wat zijn netwerksectoren? Beleid, economische eigenschappen Wat maakt ze

Nadere informatie

Actieprogramma Kabinetsstandpunt Evaluatie Wet Personenvervoer 2000

Actieprogramma Kabinetsstandpunt Evaluatie Wet Personenvervoer 2000 Actieprogramma Kabinetsstandpunt Evaluatie Wet Personenvervoer 2000 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Den Haag, Mei 2006 Actieprogramma Kabinetsstandpunt Evaluatie Wet Personenvervoer 2000 1 Actie 1

Nadere informatie

Herstel de orde op het spoor

Herstel de orde op het spoor 22 Herstel de orde op het spoor Het komende half jaar zal het debat over de Nederlandse Spoorwegen weer in volle hevigheid losbarsten. Het gevaar is dat de politiek zich daarbij laat leiden door grote

Nadere informatie

Organisatiemodellen voor kunst en cultuureducatie

Organisatiemodellen voor kunst en cultuureducatie Organisatiemodellen voor kunst en cultuureducatie Uitgangspunten toekomstig organisatiemodel Aan de gemeenteraad zullen de uitgangspunten voor een toekomstig organisatiemodel voor kunst en cultuureducatie

Nadere informatie

NMa Concentra,e en spreiding, wat vinden ze ervan? Studiedag DP 30 november 2012

NMa Concentra,e en spreiding, wat vinden ze ervan? Studiedag DP 30 november 2012 NMa Concentra,e en spreiding, wat vinden ze ervan? Studiedag DP 30 november 2012 Over de NMa De Nederlandse Mededingingsautoriteit, kortweg NMa, ziet erop toe dat bedrijven op de vrije markt met elkaar

Nadere informatie

Nota van B&W. Onderwerp Onderzoek verzelfstandiging OSK

Nota van B&W. Onderwerp Onderzoek verzelfstandiging OSK Onderwerp Onderzoek verzelfstandiging OSK Nota van B&W Portefeuille M. Divendal Auteur Dhr. P. Platt Telefoon 5115629 E-mail: plattp@haarlem.nl MO/OWG Reg.nr. OWG/2006/935 Bijlagen kopiëren: A B & W-vergadering

Nadere informatie

Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies.

Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies. Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies. Gea van Craaikamp, algemeen directeur en provinciesecretaris

Nadere informatie

Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad

Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad Raadsvoorstel/Burgerinitiatief: burgerinitiatief inzake het openstellen van het stadsverwarmingnet voor co... Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad Page 1 of 6 In te vullen door Raadsgriffie Portefeuillehouder

Nadere informatie

Ketensamenwerking. een logisch coordinatiemechanisme voor werk en inkomen? Yolanda Hoogtanders en Marloes de Graaf-Zijl

Ketensamenwerking. een logisch coordinatiemechanisme voor werk en inkomen? Yolanda Hoogtanders en Marloes de Graaf-Zijl Ketensamenwerking een logisch coordinatiemechanisme voor werk en inkomen? Yolanda Hoogtanders en Marloes de Graaf-Zijl Logica ketensamenwerking Sinds invoering sociale zekerheid is er voortdurende zoektocht

Nadere informatie

Bouwstenen voor een duurzaam reguleringskader perspectief van zakelijke energiegebruikers. Tilburg, 17 juni 2016 Hans Grünfeld

Bouwstenen voor een duurzaam reguleringskader perspectief van zakelijke energiegebruikers. Tilburg, 17 juni 2016 Hans Grünfeld Bouwstenen voor een duurzaam reguleringskader perspectief van zakelijke energiegebruikers Tilburg, 17 juni 2016 Hans Grünfeld AGENDA 1. Introductie VEMW 2. Noodzaak duurzaam reguleringskader 3. Benodigde

Nadere informatie

Management rapportage De Waarde van Ondernemerschap

Management rapportage De Waarde van Ondernemerschap Management rapportage De Waarde van Ondernemerschap Resultaten onderzoek bij bedrijven (MKB) Hoe ondernemend en innovatief is uw organisatie? Woord vooraf Hoe ondernemend en innovatief is uw organisatie?

Nadere informatie

NATIONAAL ENERGIEFORUM 2007 FINANCIEEL-ECONOMISCHE GEVOLGEN VAN NETWERKSPLITSING

NATIONAAL ENERGIEFORUM 2007 FINANCIEEL-ECONOMISCHE GEVOLGEN VAN NETWERKSPLITSING NATIONAAL ENERGIEFORUM 2007 Splitsingsdebat, Hilton Amsterdam, 21 November 2007 Aan de Vooravond van de Splitsing van Netten FINANCIEEL-ECONOMISCHE GEVOLGEN VAN NETWERKSPLITSING Prof Dr Hans J.G.A. van

Nadere informatie

Parlement keurt privatisering

Parlement keurt privatisering Maarten Veraart Dr. M.D.L. Veraart, Andersson Elffers Felix (AEF). Parlement keurt privatisering Op 30 oktober jl. heeft de Parlementaire Onderzoekscommissie privatisering en verzelfstandiging van overheidsdiensten

Nadere informatie

De nieuwe ambtenaar in de praktijk

De nieuwe ambtenaar in de praktijk De nieuwe ambtenaar in de praktijk Handwerk voor de nieuwe ambtenaar Deze praktijk oriëntatie ontleend aan: Beleid begint bij de samenleving van Leo Klinkers Verdraaide organisaties van Wouter Hart Essenties

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 5 februari 2015 Autoriteit woningcorporaties

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 5 februari 2015 Autoriteit woningcorporaties De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van BZK www.facebook.com/minbzk www.twitter.com/minbzk Uw kenmerk Betreft Autoriteit woningcorporaties Inleiding

Nadere informatie

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Mevrouw drs. S. van Veldhoven Postbus EX 's-gravenhage. Den Haag,

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Mevrouw drs. S. van Veldhoven Postbus EX 's-gravenhage. Den Haag, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Mevrouw drs. S. van Veldhoven Postbus 20901 2500 EX 's-gravenhage Den Haag, Aantal bijlagen : 1 Uw kenmerk : IenW/BSK-2018/106138 Ons kenmerk : ACM/UIT/506013

Nadere informatie

Scenario s samenwerking in de regio

Scenario s samenwerking in de regio Scenario s samenwerking in de regio Opmerkingen vooraf: * Drie varianten naast elkaar gezet; 1. Gemeente blijft zelfstandig verder gaan; 2. Samenwerking BCH met 3D brede blik (dus vizier is vanuit gehele

Nadere informatie

Maarten C.W. Janssen. Meer concurrentie op of om het spoor? 19 oktober 2018

Maarten C.W. Janssen. Meer concurrentie op of om het spoor? 19 oktober 2018 Maarten C.W. Janssen Meer concurrentie op of om het spoor? 19 oktober 2018 Marktordening geen doel op zich Spoorvervoer moet kwalitatief hoogwaardig zijn, bijdragen aan een goede bereikbaarheid in Nederland

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

8. Kunnen medisch specialisten in dienstverband ook in dienst treden van de Specialisten BV of Specialisten Maatschap?

8. Kunnen medisch specialisten in dienstverband ook in dienst treden van de Specialisten BV of Specialisten Maatschap? Bij medisch specialisten in dienstverband leven veel vragen rondom de integrale bekostiging en de consequenties van de ontwikkelde modellen. Onderstaand geven OMS en LAD antwoord op die vragen. 1. Hoe

Nadere informatie

Samenvatting. Kort overzicht. Kartels

Samenvatting. Kort overzicht. Kartels Samenvatting Kort overzicht Dit proefschrift gaat over de economische theorie van kartels. Er is sprake van een kartel wanneer een aantal bedrijven, expliciet of stilzwijgend, afspreekt om de prijs te

Nadere informatie

De organisatie van het spoor: een toekomstvisie. Februari 2014

De organisatie van het spoor: een toekomstvisie. Februari 2014 De organisatie van het spoor: een toekomstvisie Februari 2014 Inhoud Verantwoording en samenvatting 4 1 Inleiding 6 2 Prangende opgaven 7 2.1 Operationele aansturing vervoersprocessen 7 2.2 Capaciteitsbenutting

Nadere informatie

Inkoop en bekostiging als kwaliteitsinstrumenten

Inkoop en bekostiging als kwaliteitsinstrumenten Inkoop en bekostiging als kwaliteitsinstrumenten Auteur(s): Rob de Boer, Karin Sok, Saskia Keuzenkamp en Hilde van Xanten Projectnummer: WP1013 Datum: 4 februari 2016 Movisie Inleiding Gemeenten staan

Nadere informatie

Van uitbesteding naar aanbesteding: de bedrijfseconomische toekomst van volmachtkantoren

Van uitbesteding naar aanbesteding: de bedrijfseconomische toekomst van volmachtkantoren ACTUALITEITEN IN VERZEKERINGSVOLMACHTEN Dr. Fred de Jong 2 juli 2015 Van uitbesteding naar aanbesteding: de bedrijfseconomische toekomst van volmachtkantoren Specialist (intermediaire) distributievraagstukken

Nadere informatie

8 Politieke processen: omgaan met macht

8 Politieke processen: omgaan met macht 8 Politieke processen: omgaan met macht Politieke processen: omgaan met macht 3 Inleiding 3 De organisatie: formeel en feitelijk 3 De academische organisatie 5 Tactische hulpmiddelen 5 Voorbereiding 6

Nadere informatie

NETBEHEERDER EN NETWERKBEDRIJF NA SPLITSING

NETBEHEERDER EN NETWERKBEDRIJF NA SPLITSING NETBEHEERDER EN NETWERKBEDRIJF NA SPLITSING 1. Inleiding In het wetgevingsoverleg van 13 februari jl. over het Voorstel tot wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet in verband met nadere regels

Nadere informatie

Memo. Informatienotitie stand van zaken aandeelhouderschap Eneco, Inleiding

Memo. Informatienotitie stand van zaken aandeelhouderschap Eneco, Inleiding Centrale Staf Bestuurlijke processturing Doorkiesnummers: Telefoon 015 2602545 Aan College van B & W Van S. Bolten Afschrift aan Memo Datum 04-11-2008 Opsteller M.R.Ram Bijlage Onderwerp Stand van zaken

Nadere informatie

Nameting Scan Mijn Bedrijf 2.0 2011-2012

Nameting Scan Mijn Bedrijf 2.0 2011-2012 Sociale innovatie De volgende vragen gaan over sociale innovatie en innovatief ondernemingsbeleid. Sociale Innovatie is een vernieuwing of een verbetering in de arbeidsorganisatie en in de arbeidsrelaties

Nadere informatie

WHITEPAPER Nl-ANALYSE

WHITEPAPER Nl-ANALYSE WHITEPAPER Nl-ANALYSE Inhoudsopgave: 1. Wat is een Next Level-analyse? 2. Waarom een Next Level-analyse en wat is de toegevoegde waarde? 3. Hoe komt een Next Level-analyse tot stand? 4. Dan is er en analyse,

Nadere informatie

Blauwdruk voor succesvol FM. Inclusief performance management, contractmanagement en planning en control voor facilitaire organisaties

Blauwdruk voor succesvol FM. Inclusief performance management, contractmanagement en planning en control voor facilitaire organisaties Blauwdruk voor succesvol FM Inclusief performance management, contractmanagement en planning en control voor facilitaire organisaties Inhoud Voorwoord Planning en control voor facilitaire organisaties

Nadere informatie

Position paper Herpositionering TLS in het OV-chipkaartdomein

Position paper Herpositionering TLS in het OV-chipkaartdomein Position paper Herpositionering TLS in het OV-chipkaartdomein Context In zijn rapportage permanente structuur en splitsing TLS van 18 april 2012 stelt de kwartiermaker ter behartiging van publieke belangen

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo II

Eindexamen economie 1-2 vwo II Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties De afgelopen decennia zijn er veel nieuwe technologische producten en diensten geïntroduceerd op de

Nadere informatie

De organisatie draait om het toedelen van

De organisatie draait om het toedelen van organisatie De organisatie draait om het toedelen van activiteiten en organiseren van de coordinatie Hoe organiseren we kerncompetenties and gedeelde activiteiten Wat is de rol van het centrum? Hoe stuurt

Nadere informatie

: : 22 september. : dhr. C.L. Jonkers :

: : 22 september. : dhr. C.L. Jonkers : RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering Datum Raadsvergadering Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : : 22 september : dhr. C.L. Jonkers : Zaaknummer : 65564 Onderwerp:

Nadere informatie

3) Verslag van de vergadering van 29 september 2014, zie bijlage 1 (16:05 uur)

3) Verslag van de vergadering van 29 september 2014, zie bijlage 1 (16:05 uur) Agenda voor de vergadering van het Platform Zelfredzaam Datum: Locatie: 12 januari 2015 van 16:00 uur tot uiterlijk 19:00 uur (voor een eenvoudige maaltijd wordt gezorgd) Kulturhus Lienden Koningin Beatrixplein

Nadere informatie

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman Domein D markt monopolie enzo Zie steeds de eenvoud!! Opgaven vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1. Bij welke afzet geldt dat de MO-lijn de MK-lijn snijdt? 2. Teken een stippellijn naar de prijslijn van

Nadere informatie

Strategische inkoop. a. De behoefte en vraag van gebruikers is leidend bij de levering van. Door Henk Rietveld en Leon-Paul de Rouw Augustus 2004

Strategische inkoop. a. De behoefte en vraag van gebruikers is leidend bij de levering van. Door Henk Rietveld en Leon-Paul de Rouw Augustus 2004 Strategische inkoop Door Henk Rietveld en Leon-Paul de Rouw Augustus 2004 1. Inleiding Vanuit vraaggericht facility management streeft de facilitaire organisatie naar een optimale aansluiting tussen facilitaire

Nadere informatie

Juridische mogelijkheden en vragen in de inkoop in het sociale domein

Juridische mogelijkheden en vragen in de inkoop in het sociale domein Juridische mogelijkheden en vragen in de inkoop in het sociale domein Jantine Muller en Esther Schaake 17 september 2018 Wat is de ervaring? Gemeenten hebben vaak moeite met het exacte onderscheid en de

Nadere informatie

Herijking van het gemeentefonds - sociaal domein Plan van aanpak voor het onderzoek naar een nieuwe verdeling

Herijking van het gemeentefonds - sociaal domein Plan van aanpak voor het onderzoek naar een nieuwe verdeling Herijking van het gemeentefonds - sociaal domein Plan van aanpak voor het onderzoek naar een nieuwe verdeling Plan van aanpak 2 Gemeenten hebben verschillende inkomstenbronnen waaruit ze hun taken financieren.

Nadere informatie

4 e spoorpakket. Masja Stefanski. Directie Openbaar Vervoer en Spoor

4 e spoorpakket. Masja Stefanski. Directie Openbaar Vervoer en Spoor 4 e spoorpakket Masja Stefanski Directie Openbaar Vervoer en Spoor 16 mei 2013 Inhoudsopgave 1. Historie Europese spoorregelgeving 2. Nederlandse spoormarkt en Lange termijn spooragenda 3. Inhoud 4 de

Nadere informatie

MEMO. Onderwerp: Analyse directeur ODG a.i. Datum: 29 oktober 2017

MEMO. Onderwerp: Analyse directeur ODG a.i. Datum: 29 oktober 2017 MEMO Onderwerp: Analyse directeur ODG a.i. Opsteller: Dhr. H.P. Bakker Datum: 29 oktober 2017 In de Najaarsrapportage 2017 hebben we het tekort over 2017 geraamd op rond 0,45 ME. Dit is ruim 0,3 ME meer

Nadere informatie

Zero Based Begroten. De andere kant van de kaasschaafmethode

Zero Based Begroten. De andere kant van de kaasschaafmethode Zero Based Begroten De andere kant van de kaasschaafmethode Je moet de tijd nemen voor Zero Based Begroten, en je moet lef hebben Zero Based begroten legt een duidelijke relatie tussen de doelstellingen,

Nadere informatie

1. Oprichting van een Europese Autoriteit voor de elektronische communicatiesector

1. Oprichting van een Europese Autoriteit voor de elektronische communicatiesector Aanvulling Nederlands standpunt ten aanzien van de voorstellen van de Commissie voor de herziening van het EU-reguleringskader voor de elektronische communicatiesector. 1. Oprichting van een Europese Autoriteit

Nadere informatie

HANDREIKING VOOR DE INRICHTING VAN ONDERWIJSKUNDIGE PUBLIEK PRIVATE ARRANGEMENTEN

HANDREIKING VOOR DE INRICHTING VAN ONDERWIJSKUNDIGE PUBLIEK PRIVATE ARRANGEMENTEN HANDREIKING VOOR DE INRICHTING VAN ONDERWIJSKUNDIGE PUBLIEK PRIVATE ARRANGEMENTEN Inleiding Deze handreiking is bedoeld voor bekostigde MBO en HO instellingen die publiek private activiteiten (willen)

Nadere informatie

Movares Duurzaamheidsscan

Movares Duurzaamheidsscan Movares Duurzaamheidsscan Innovatief procesinstrument Grip op duurzaamheid in elke projectfase Grip op duurzaamheid van A tot Z. Dat is de ambitie van Movares. Voor veel mensen en partijen is duurzaamheid

Nadere informatie

Uitkomsten Inzicht Verdienmodel voor Intermediairbedrijven

Uitkomsten Inzicht Verdienmodel voor Intermediairbedrijven Uitkomsten Inzicht Verdienmodel voor Intermediairbedrijven Intermediairs Verwacht u dat uw product- en dienstenportefeuille ingrijpend gaat wijzigen? Verwacht u dat uw klant-markt combinaties ingrijpend

Nadere informatie

B&W-Aanbiedingsformulier

B&W-Aanbiedingsformulier B&W-nr. 07.0695, d.d. 26 juni 2007 B&W-Aanbiedingsformulier Onderwerp Re-Integratie Leiden als organisatieonderdeel van DZB BESLUITEN Behoudens advies van de commissie SZC 1. In te stemmen met de in de

Nadere informatie

Bekostiging en contractering in de jeugdzorg

Bekostiging en contractering in de jeugdzorg Bekostiging en contractering in de jeugdzorg Berg en Dal, 24-05-2012 Jos Baecke Visie bij transitie jeugdzorg kernthema s Verbinden verschillende domeinen CJG plus / ZATs verbindende schakel(s) Focus op

Nadere informatie

De Landsverordening inzake Concurrentie. De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie uitgelegd

De Landsverordening inzake Concurrentie. De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie uitgelegd De Landsverordening inzake Concurrentie De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie uitgelegd Waar gaat deze brochure over? In deze brochure kunt u lezen over de Landsverordening inzake concurrentie

Nadere informatie

Heerde: Gewoon, Samen en Dichtbij

Heerde: Gewoon, Samen en Dichtbij Heerde: Gewoon, Samen en Dichtbij Dienstverleningsvisie gemeente Heerde Versie 31 juli 2014 Pagina 1 Inleiding De gemeente Heerde ontvangt dagelijks haar klanten om producten of diensten te verlenen. Deze

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000

Nadere informatie

Uit de beleidsvisie maakt de AFM op dat vier modellen voor de inrichting van de corporatie te onderscheiden zijn. Dit zijn:

Uit de beleidsvisie maakt de AFM op dat vier modellen voor de inrichting van de corporatie te onderscheiden zijn. Dit zijn: Ministerie van VROM t.a.v. dr. P. Winsemius Postbus 20951 2500 EZ DEN HAAG Datum 22 januari 2007 Uw kenmerk DB02006310723 Betreft Advies inzake (financieel) toezicht op activiteiten met en zonder staatssteun

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Stop met procesgericht ICT-beheer. Betere resultaten door eigen verantwoordelijkheid

Stop met procesgericht ICT-beheer. Betere resultaten door eigen verantwoordelijkheid Stop met procesgericht ICT-beheer Betere resultaten door eigen verantwoordelijkheid Wie is Leo Ruijs? Leo Ruijs, Service 8-2 - Ontwikkelingen vakgebied 1950-1970 Beheer als specialisatie 1970-1990 ICT

Nadere informatie

BIJLAGE 7: Financieel crisisplan Stichting Jan Huysman Wz. Fonds

BIJLAGE 7: Financieel crisisplan Stichting Jan Huysman Wz. Fonds BIJLAGE 7: Financieel crisisplan Stichting Jan Huysman Wz. Fonds Inleiding In hoofdstuk 9 van deze Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN) (Het weerstandsvermogen van het fonds, inzet van sturingsmiddelen)

Nadere informatie

2 volgens het boekje

2 volgens het boekje 10 balanced scorecard 2 volgens het boekje Hoeveel beleidsplannen leven alleen op de directieverdieping, of komen na voltooiing in een stoffige bureaula terecht? Hoeveel strategische verkenningen verzanden

Nadere informatie

Leergang Leiderschap voor Professionals

Leergang Leiderschap voor Professionals Leergang Leiderschap voor Professionals Zonder ontwikkeling geen toekomst! Leergang Leiderschap voor Professionals Tijden veranderen. Markten veranderen, organisaties en bedrijven veranderen en ook de

Nadere informatie

Convenant bevordering transparantie markt voor reïntegratie- en arbodienstverlening

Convenant bevordering transparantie markt voor reïntegratie- en arbodienstverlening Convenant bevordering transparantie markt voor reïntegratie- en arbodienstverlening 9 maart 2005 Convenant bevordering transparantie markt voor reïntegratie- en arbodienstverlening Partijen: - Werknemersorganisaties,

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT NR Doetinchem, 13 december 2017 ALDUS VASTGESTELD 21 DECEMBER Regiovisie op het sociaal domein

Aan de raad AGENDAPUNT NR Doetinchem, 13 december 2017 ALDUS VASTGESTELD 21 DECEMBER Regiovisie op het sociaal domein Aan de raad AGENDAPUNT NR. 8.5 ALDUS VASTGESTELD 21 DECEMBER 2017 Regiovisie op het sociaal domein Te besluiten om: 1. De regionale visie op samenwerking in het sociaal domein, zoals beschreven in het

Nadere informatie

PostNL Groepsprocedure inzake Conflicterende Belangen

PostNL Groepsprocedure inzake Conflicterende Belangen PostNL Groepsprocedure inzake Conflicterende Belangen Datum 12/4/2018 Auteur Versie 2.0 Director Audit & Security De definities, communicatie en uitvoering van dit Groepsbeleid zijn te vinden op de website

Nadere informatie

Dienstverleningsovereenkomst Verkeer en Vervoer ten behoeve van de gemeente Haaren, en werving medewerker Verkeer en Vervoer.

Dienstverleningsovereenkomst Verkeer en Vervoer ten behoeve van de gemeente Haaren, en werving medewerker Verkeer en Vervoer. Reg. nr.: 1310539 Afdeling: Openbare Ruimte Onderwerp Dienstverleningsovereenkomst Verkeer en Vervoer ten behoeve van de gemeente Haaren, en werving medewerker Verkeer en Vervoer. Samenvatting Door vertrek

Nadere informatie

Factsheet. Samenwerking bij de inkoop in het Sociaal Domein. maart 2016

Factsheet. Samenwerking bij de inkoop in het Sociaal Domein. maart 2016 Factsheet Samenwerking bij de inkoop in het Sociaal Domein maart 2016 Deze factsheet biedt een korte blik op de samenwerkingen die Nederlandse gemeenten aangaan bij de inkoop van zorg en ondersteuning,

Nadere informatie

aan de toekomst van het Sportbedrijf

aan de toekomst van het Sportbedrijf aan de toekomst van het Sportbedrijf Agenda Historie beheer en exploitatie sportaccommodaties. Waar staan we nu? Waar gaan we naar toe en in welke vorm? achtergrond 2003 op verzoek van de raad onderzoek

Nadere informatie

E. Overzicht normatieve overwegingen (deel)actorgroepen

E. Overzicht normatieve overwegingen (deel)actorgroepen E. Overzicht normatieve overwegingen (deel)actorgroepen 382 371 Actorgroepen en deelactoren Normatieve overwegingen 1 en bijbehorende culturen 2 met betrekking tot schade en schande 3 Normatieve overwegingen

Nadere informatie

Domein D markt UITWERKINGEN. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman

Domein D markt UITWERKINGEN. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman Domein D markt monopolie enzo Zie steeds de eenvoud!! UITWERKINGEN vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1. Bij welke afzet geldt dat de MO-lijn de MK-lijn snijdt? q= 6 2. Teken een stippellijn naar de prijslijn

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Samenvatting Economie Hoofdstuk 2

Samenvatting Economie Hoofdstuk 2 Samenvatting Economie Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 1534 woorden 1 februari 2007 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Economie samenvatting hoofdstuk 2 Bedrijven kunnen op verschillende

Nadere informatie

Hoofdstuk 13 Marketing van diensten

Hoofdstuk 13 Marketing van diensten Hoofdstuk 13 Marketing van diensten Leerdoelen 1. De aard en speciale kenmerken van de marketing van diensten beschrijven. 2. Aangeven welke extra aandachtspunten er aan de orde komen bij de marketing

Nadere informatie

Woningmarkt en corporatiesector. Johan Conijn

Woningmarkt en corporatiesector. Johan Conijn Woningmarkt en corporatiesector Johan Conijn Ruimteconferentie PBL 21 mei 2013 Inhoud Woningmarktdebat Positie woningcorporatie Regeer- en woonakkoord DrieKamerModel 2 Woningmarkt Overmatige subsidiering

Nadere informatie

Dienst uitvoering en toezicht Energie t.a.v. de heer ir. G.J.L. Zijl Postbus BH DEN HAAG. Hoogeveen, 12 februari 2003

Dienst uitvoering en toezicht Energie t.a.v. de heer ir. G.J.L. Zijl Postbus BH DEN HAAG. Hoogeveen, 12 februari 2003 Dienst uitvoering en toezicht Energie t.a.v. de heer ir. G.J.L. Zijl Postbus 16326 2500 BH DEN HAAG Hoogeveen, 12 februari 2003 Onze ref. : DN/SV/ES/ Uw kenmerk : Projectnummer 101496 Inzake Consultatienotitie

Nadere informatie

HET EFFECT VAN DE SCHEIDING TUSSEN INFRASTRUCTUURBEHEER EN VERVOERSBEHEER OP DE SPOORVERVOERSSECTOR IN DE EUROPESE UNIE

HET EFFECT VAN DE SCHEIDING TUSSEN INFRASTRUCTUURBEHEER EN VERVOERSBEHEER OP DE SPOORVERVOERSSECTOR IN DE EUROPESE UNIE DIRECTORAAT-GENERAAL INTERN BELEID VAN DE UNIE BELEIDSONDERSTEUNENDE AFDELING B: STRUCTUURBELEID EN COHESIE VERVOER EN TOERISME HET EFFECT VAN DE SCHEIDING TUSSEN INFRASTRUCTUURBEHEER EN VERVOERSBEHEER

Nadere informatie

Introductie NMa, inkoopsamenwerking en bid-rigging

Introductie NMa, inkoopsamenwerking en bid-rigging Introductie NMa, inkoopsamenwerking en bid-rigging NEVI Zorgcongres Jeroen Braaksma & Marie-Louise Leijh-Smit Senior Inspecteurs, Directie Mededinging, Cluster Zorg Inhoud 1. Introductie NMa 2. Inkoopzijde

Nadere informatie

ONDERZOEK PARTICIPATIEBEDRIJF DIEDERIK HOMMES 5 MAART 2018

ONDERZOEK PARTICIPATIEBEDRIJF DIEDERIK HOMMES 5 MAART 2018 ONDERZOEK PARTICIPATIEBEDRIJF DIEDERIK HOMMES 5 MAART 2018 Agenda 1. Huidige situatie 2. Oplossingsrichtingen 3. Opzet van het onderzoek 2 Wat was ook al weer het doel? Het effectief inzetten van mensen

Nadere informatie

Het lege nest syndroom: sturingsrelaties tussen gemeenten en culturele instellingen

Het lege nest syndroom: sturingsrelaties tussen gemeenten en culturele instellingen Het lege nest syndroom: sturingsrelaties tussen gemeenten en culturele instellingen Prof.dr. Sandra van Thiel 27 oktober 2014 Metafoor Kind uit huis: Eigen huishouden Eigen onderhoud Bronnen inkomsten

Nadere informatie

Overzicht afwegings- en toetsingskader samenwerking Leidse regio en Katwijk. Leiden

Overzicht afwegings- en toetsingskader samenwerking Leidse regio en Katwijk. Leiden Overzicht afwegings- en toetsingskader samenwerking Leidse regio en Katwijk Leiden Leiderdorp Voorschoten Katwijk Bron: Nota verbonden partijen, gemeente Katwijk (maart 2016) 2.4 De keuze voor een samenwerkingsrelatie

Nadere informatie

Financiering integrale geboortezorg

Financiering integrale geboortezorg Financiering integrale geboortezorg Training Jan van Es Instituut Marja Appelman Agenda Integrale geboortezorg 1. Wat is het? Omschrijving Oorsprong / ervaringen Verschillende uitwerkingen mogelijk 2.

Nadere informatie

Optimalisering belevingswaarde begraafplaatsen

Optimalisering belevingswaarde begraafplaatsen begraafplaatsen LOB Bedrijvendag 2014 Gerhard Guliker Senior projectleider KYBYS Introductie Werkvelden KYBYS Natuur & Water Stedelijk Gebied Sport Project- en contractmanagement Begraafplaatsen Funerair

Nadere informatie

Oudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam

Oudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam Oudedagsvoorziening nu en straks Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam SER, 24 juni 2014 Agenda Internationaal perspectief Probleemanalyse Houdbaarheid Maatschappelijke trends Keuzes voor

Nadere informatie

Leergang Allround Leiderschap

Leergang Allround Leiderschap Leergang Allround Leiderschap Zonder ontwikkeling geen toekomst! Leergang Allround Leiderschap Tijden veranderen. Markten veranderen, organisaties en bedrijven veranderen en ook de kijk op leiderschap

Nadere informatie

Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose

Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose Bij elke vraag staat tussen haakjes op welke datum deze vraag aan dit document is toegevoegd. 2.3 Uitkomstindicatoren

Nadere informatie

Naar een rechtvaardige en risicogerichte bijdrage van gemeenten aan de VNOG

Naar een rechtvaardige en risicogerichte bijdrage van gemeenten aan de VNOG Naar een rechtvaardige en risicogerichte bijdrage van gemeenten aan de VNOG Bijeenkomst financieel medewerkers 30 september 2015 Lieke Bruinooge, projectleider Thijs van den Broek, adviseur Inhoud Opdracht

Nadere informatie

Integraal Kwaliteitsmanagement Gezondheidszorg Zorgkwaliteit, risicobeheersing, veiligheid en efficiency volgens NEN EN 15224

Integraal Kwaliteitsmanagement Gezondheidszorg Zorgkwaliteit, risicobeheersing, veiligheid en efficiency volgens NEN EN 15224 Integraal Kwaliteitsmanagement Gezondheidszorg Zorgkwaliteit, risicobeheersing, veiligheid en efficiency volgens NEN EN 15224 Version 1/2013 Uitdagingen in de gezondheidszorg Als professionele zorgaanbieder

Nadere informatie

Bedrijfseconomische basisbeginselen. College 3, spm 1212

Bedrijfseconomische basisbeginselen. College 3, spm 1212 Bedrijfseconomische basisbeginselen College 3, spm 1212 Overzicht Kostenbegrippen Kostprijscalculatie en verbijzondering Kosten en industriële organisatie Waarom aandacht voor kosten? Belangrijk criterium

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2003 2004 24 095 Frequentiebeleid Nr. 153 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage,

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING AVRI

GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING AVRI Aan : Algemeen Bestuur Vergadering : 24 juni 2015 Agendapunt : 6e Van : Stuurgroep afsplitsing Avri Onderwerp : Integrale besluitvorming afsplitsing Avri Voorstellen 1. In te stemmen met voorliggende gemeenschappelijke

Nadere informatie

PR SPECIALIST RESULTAATGEBIEDEN. Wat kan ik doen om de doelen te bereiken? (Activiteiten) Wat moet ik bereiken? (Doelen)

PR SPECIALIST RESULTAATGEBIEDEN. Wat kan ik doen om de doelen te bereiken? (Activiteiten) Wat moet ik bereiken? (Doelen) Waarvoor ben ik aangenomen? (Doel) Het extern profileren van de organisatie door het in de media/via social media positioneren van de organisatie en haar activiteiten, passend bij het gewenste imago. Welke

Nadere informatie

Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap

Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap 10 Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap Kim van der Hoeven 1. Inleiding Ontwikkelingen in maatschappij en samenleving denk met name aan de

Nadere informatie

Toeleg Meedoen & Samenwerken in Breda

Toeleg Meedoen & Samenwerken in Breda Toeleg Meedoen & Samenwerken in Breda 2012-2013 Inleiding M&S Breda bestaat uit acht organisaties die er voor willen zorgen dat de kwetsbare burger in Breda mee kan doen. De deelnemers in M&S Breda delen

Nadere informatie