Verblijfsrecreatie in Drenthe

Transcriptie

1 Verblijfsrecreatie in Drenthe Onderzoek naar het toekomstperspectief voor de sector 1

2 2 Verblijfsrecreatie in Drenthe

3 Inhoud Voorwoord 5 1 Inleiding 7 2 Bevindingen en conclusies Cijfermatige analyse Leefstijlanalyse Vitaliteit van de sector Typering van de verblijfsrecreatie in Drenthe 16 3 Oplossingsrichtingen voor de toekomst Algemene adviezen Nadere invulling per kwadrant 24 Bijlage 1 Illustraties verblijfsrecreatie voor de leefstijlen 26 3

4 4 Verblijfsrecreatie in Drenthe

5 Voorwoord Voor u liggen de resultaten van een uitgebreid onderzoek naar de verblijfsrecreatie in Drenthe. In het rapport gaan we in op het perspectief van de sector, kijken we naar vraag en aanbod en schetsen we de ontwikkelrichtingen voor de toekomst. De verblijfsrecreatie in Drenthe kent een aantal pareltjes, waar vandaan de toerist de vele natuurgebieden, de evenementen, de cultuurhistorische bijzonderheden en de dorpen en steden kan bezoeken die Drenthe rijk is. Of gewoon tot rust komen op de camping of het bungalowpark en genieten van de voorzieningen of de animatie op het complex. De sector is een sector met uitdagingen. Net als elders in Nederland speelt het vraagstuk van een veelal verzadigde markt, vooral in de kampeersector. We zien in Drenthe dat voornamelijk de bungalowsector een iets beter beeld laat zien dan gemiddeld in Nederland. De grote uitdaging ligt er dan ook in om de sector sterk en vitaal te houden, ook in de toekomst. Dat betekent enerzijds trots zijn op al wat Drenthe en haar ondernemers aan moois te bieden hebben, anderzijds ook met elkaar de discussie aan gaan over hoe overheden én ondernemers in de sector elkaar kunnen versterken. Zodat ondernemers die het wat moeilijker hebben ook de toekomst met vertrouwen tegemoet kunnen zien en nieuwe kansrijke initiatieven ook daadwerkelijk de kans krijgen om tot ontwikkeling te komen. In ons onderzoek hebben we geanalyseerd hoe de sector in Drenthe ervoor staat en geven we enkele aanzetten hoe de sector verder te verstevigen is. Dat vraagt een verdere uitwerking met alle stakeholders: ondernemers en de sectororganisaties, maar natuurlijk ook de provincie, gemeenten, en het Recreatieschap Drenthe. Dat de uitdagingen als een gezamenlijke opgave worden gezien, hebben we mogen ervaren tijdens de discussiebijeenkomsten die we hebben mogen meemaken over de onderzoeksresultaten. We zijn dan ook zeer benieuwd naar hoe de samenwerkende partijen in de provincie Drenthe aan de slag gaan. We wensen de sector daarin veel succes en vitaliteit toe! Jan Jaap Thijs Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd 5

6 6 Verblijfsrecreatie in Drenthe

7 1. Inleiding De provincie Drenthe wil graag in de top van Nederland staan als het gaat om de vrijetijdseconomie. Een economisch gezond, divers, toekomstgericht en vraaggericht verblijfsrecreatief aanbod is daarbij van groot belang. Brancheorganisatie RECRON heeft met het agenderen van de verblijfsrecreatieparadox een belangrijke impuls gegeven aan de landelijke discussie rondom de verblijfsrecreatie in Nederland. De verblijfsrecreatieparadox Met de paradox schetst RECRON het dilemma dat er in Nederland over het algemeen sprake is van een verzadigde markt in de verblijfsrecreatie. Anderzijds zijn er nog steeds ondernemers met goede initiatieven in de verblijfsrecreatie die nog steeds kansrijk zijn en van toegevoegde waarde op het huidige toeristische product. De vraag is hoe om te gaan met deze paradox, waarbij de situatie ook nog per regio of provincie zal verschillen. Voor de provincie is deze discussie mede aanleiding voor een onderzoek naar het perspectief voor de verblijfsrecreatie in Drenthe. De provincie heeft het Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd gevraagd een onderzoek uit te voeren naar de verblijfsrecreatie in de provincie Drenthe. De focus van het onderzoek lag op de kampeer- en bungalowsector. Voor u ligt het resultaat van dit onderzoek, dat is uitgevoerd van november 2013 tot en met april Een uitgebreider onderzoeksrapport van de vraag-aanbodanalyse is ook aan de opdrachtgever opgeleverd. 7

8 2. Bevindingen en conclusies Op basis van ons onderzoek in de provincie Drenthe kunnen we concluderen dat er ook in Drenthe sprake is van de verblijfsrecreatieparadox: Over het algemeen is er sprake van een verzadigde markt, zeker in de kampeersector. We zien dan ook redelijk veel bedrijven die het moeilijk hebben. Het verblijfsrecreatieve product is qua doelgroepen te veel gericht op de groene en lime leefstijlen en relatief te weinig op de vernieuwende groepen in het model. Daardoor is er teveel van hetzelfde en te weinig vernieuwend aanbod. Tegelijkertijd zien we er ook koplopers die kansen zien in de markt. Zij willen graag investeren en hebben hier de mogelijkheid ook toe. Gezien de verzadigde markt lijkt het vooral om een vervangingsmarkt te gaan. Dat zien we al aan de wijze waarop bedrijven die wel willen en kunnen investeren: ze zien het vooral in kwaliteitsverbetering en omvorming van het bestaande aanbod en in veel mindere mate in uitbreiding (alhoewel die bedrijven er ook zeker zijn). 2.1 Cijfermatige analyse In ons onderzoek hebben we gekeken naar de kwantitatieve ontwikkeling van vraag en aanbod van de kampeer- en bungalowsector in Drenthe. We kunnen uit deze analyse de volgende conclusies trekken: Kampeermarkt onder druk In de kampeermarkt in Drenthe is het aanbod tussen 2003 en 2012 (ondanks een daling van reguliere kampeerterreinen sinds 2007) gestegen, terwijl het aantal overnachtingen sterk is gedaald. De bezettingsgraden van de campings in Drenthe zijn gemiddeld genomen dan ook fors gedaald. De kampeermarkt in Drenthe staat dus sterk onder druk. 8 Verblijfsrecreatie in Drenthe

9 Geindexeerde(beze+ngsgraad(van(kampeerterreinen(in( Nederland(en(Drenthe(8( ((Drenthe(2003(=(100)( 150# 140# 130# 120# 110# 100# 90# 80# 70# 60# 50# 123$ 100$ 95$ 80$ 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# Nederland# Drenthe# Sterke groei mini-campings Alhoewel vergelijkbare cijfers moeilijk voorhanden zijn, zien we tussen 2003 en 2012 een groei van het aantal mini-campings in Drenthe van waarschijnlijk minimaal 38%, met minimaal dezelfde groei van het aantal slaapplaatsen. Waarschijnlijk is de groei van het aantal slaapplaatsen echter groter, omdat enkele gemeenten in Drenthe de bovengrens voor mini-campings van 15 staanplaatsen hebben verruimd naar 25. Bungalowsector licht onder druk De bungalowsector in Drenthe kent een sterke groei van het aanbod, ook als we dat vergelijken met gemiddeld in Nederland. Ook de vraag (het aantal overnachtingen) is toegenomen, maar wel iets minder sterk dan het aanbod. De gemiddelde bezettingsgraden zijn dan ook licht aan het dalen. De daling is echter aanzienlijk lager dan gemiddeld in Nederland. Toch staat de bungalowmarkt wel iets onder druk in Drenthe. Geindexeerde(beze+ngsgraad(van(huisjesterreinen(in( Nederland(en(Drenthe(7( ((Drenthe(2003(=(100)( 150# 140# 130# 120# 110# 100# 90# 80# 70# 60# 50# 119# 100# 98# 93# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# Nederland# Drenthe# 9

10 2.2 Leefstijlanalyse Smart Agent Company en RECRON hebben samen de Recreantenatlas ontwikkeld. Die geeft inzicht in het gedrag en de beleving van recreanten op basis van psychologische en sociologische kenmerken. Zowel voor de verblijfsrecreatie als voor de dagrecreatie zijn belevingswerelden onderscheiden. In april 2014 zijn de eerste resultaten van het vernieuwde verblijfsrecreatie-onderzoek beschikbaar gekomen. In dit onderzoek worden zeven segmenten onderscheiden: Deze leefstijlen zijn het uitgangspunt voor de analyse van vraag en aanbod voor de provincie Drenthe. 10 Verblijfsrecreatie in Drenthe

11 Kleuring van vraag en aanbod in Drenthe In het onderzoek hebben we vraag naar en aanbod van de verblijfsrecreatie in Drenthe gekleurd : Cultureel en inspirerend rood Uitbundig geel Gezellig lime Rus5g groen Ingetogen aqua Comfort en luxe blauw Spor5ef en avontuurlijk paars Onbekend 6% 1% 7% 12% 13% 30% 12% 19% Kleuring van de vraag in Drenthe (bron: CVO ) Cultureel en inspirerend rood Uitbundig geel Gezellig lime Rus5g groen Ingetogen aqua Comfort en luxe blauw Spor5ef en avontuurlijk paars 4% 3% 3% 12% 22% 29% 27% Kleuring van het aanbod (naar capaciteit, dus aantal bedden) in Drenthe (op basis van eigen onderzoek) 11

12 In onderstaand figuur zetten we vraag en aanbod tegen elkaar af op index, waarbij de bezoeker aan de Drenthe = 100. Met andere woorden: een index boven de 100 duidt op relatief veel voorzieningen ten opzichte van de vraag, een index onder de 100 duidt op relatief weinig voorzieningen ten opzichte van de vraag Cultureel en inspirerend rood Uitbundig geel Gezellig lime Rus=g groen Ingetogen aqua Comfort en Spor=ef en luxe blauw avontuurlijk paars Op basis van de leefstijlanalyse kunnen we de volgende conclusies trekken: Relatief veel aanbod voor de lime en groene leefstijlgroepen We zien in Drenthe relatief veel aanbod aan de rechterkant van het model: lime en groen. Voor met name de rustig groene doelgroep, en iets mindere mate de gezellig lime groep, is er relatief veel aanbod ten opzichte van de vraag. Relatief weinig aanbod voor de blauwe, paarse en rode leefstijlen Voor de blauwe, paarse en rode leefstijlen lijkt er relatief juist erg weinig aanbod te zijn ten opzichte van de vraag. Voor de uitbundig gele doelgroep lijkt het aanbod relatief ook wat minder ontwikkeld in relatie tot de vraag, maar het verschil is hierbij minder groot, want we zien ook veel aanbod voor deze groep. Drenthe waarschijnlijk de meeste aantrekkingskracht op de groene en aqua leefstijlen Drenthe en haar regio s hebben waarschijnlijk de meeste aantrekkingskracht op de groene en aqua leefstijlen, maar hebben zeker ook de andere leefstijlen iets te bieden. De accenten liggen per regio wellicht net iets anders. Zo zal Zuidoost Drenthe wellicht relatief wat aantrekkelijker zijn voor de lime en gele leefstijl door de aanwezigheid van wat grotere attracties, en biedt de Kop van Drenthe door haar ligging ten opzichte van de stad Groningen (en Assen zelf) wellicht wat meer aantrekkingskracht op de paarse, rode en gele leefstijlen. De bijzondere natuurgebieden en cultuurhistorie in de verschillende regio s zijn daarnaast waarschijnlijk ook aantrekkelijk voor de paarse en rode leefstijlen. 12 Verblijfsrecreatie in Drenthe

13 2.2.1 Kansrijke ontwikkelrichtingen op basis van leefstijlen Op basis van vraag-aanbodanalyse op basis van leefstijlen zien we op provinciaal niveau een leemte in de volgende vier leefstijlen: blauw, rood, paars en in iets mindere mate geel. Hieronder geven we per leefstijl aan in welke regio er met name sprake is van een leemte. Ook aqua komt daarbij naar voren, alhoewel deze op provinciaal niveau geen leemte laat zien: Leefstijlen Uitbundig geel Cultureel en inspirerend rood Regio s Kop van Drenthe, Drentse Hooglanden, Zuidoost Drenthe, Zuidwest Drenthe 1 Alle regio s Comfort en luxe blauw Alle regio s 2 Sportief en avontuurlijk paars Ingetogen aqua Zuidoost Drenthe, Zuidwest Drenthe en Drentse Hooglanden Hondsrug, Kop van Drenthe, Zuidwest Drenthe Let op: voor iedere vorm van ontwikkeling geldt dat de identiteit van de regio een belangrijke discussiebouwsteen kan vormen om te bepalen of een bepaalde leefstijl daadwerkelijk ook als ontwikkelrichting kan worden beschouwd voor een bepaalde regio. Illustratie verblijfsrecreatie voor de leefstijlen Wat voor soort voorzieningen passen nu bij de leefstijlen waarbij we (in sommige regio s) leemtes hebben geconstateerd? Over het algemeen kan men niet stellen dat een bepaald soort voorziening (bijv. hotel, camping, bungalowpark) past bij een bepaalde leefstijl. De leefstijlsegmentatie gaat uit van een beleving, die past bij een bepaalde leefstijl, of dat nu gaat om een camping, een hotel of een bungalowpark 3. Daarom geven we in bijlage 1 aan welke kenmerken voor de verblijfsrecreatie aantrekkelijk zijn voor de gele, aqua, blauwe, paarse en rode leefstijlen en geven we enkele voorbeelden 4 van bijpassende voorzieningen. 1 Voor de cursief aangegeven regio s geldt bij de betreffende leefstijl de kanttekening dat de uitkomsten onzekerder zijn, vanwege minder betrouwbare regionale gegevens. 2 Voor de Drentse Hooglanden geldt de onzekerheid van de eerste voetnoot. 3 Enige voorkeuren zijn overigens wel te ontdekken. Zo verblijft de blauwe consument (vanwege de wens tot luxe en comfort) graag in een hotel en zal deze doelgroep minder op een camp ing te vinden zijn. Maar ook campings kunnen een aantrekkelijk aanbod voor de blauwe consument bieden (privé-sanitair, full-service etc.). 4 Met deze voorbeelden kunnen we onmogelijk volledig zijn, ze zijn bedoeld ter illustratie. Voor ondernemers die actief aan de slag willen met de leefstijlsegmentatie heeft RECRON de Recreantenatlas ontwikkeld. 13

14 Ontwikkelrichtingen en strategie We schetsten vijf leefstijlen als ontwikkelrichting voor de verblijfsrecreatie, met verschillen per regio. Hoe kan er invulling worden gegeven aan de ontwikkelrichting? We zien hiervoor drie mogelijke strategieën, die in combinatie met elkaar zouden kunnen worden toegepast: 1. Het creëren van nieuw aanbod. Dit kan een goede strategie zijn om de leemtes op te vullen en nieuw aanbod te creëren voor doelgroepen die nog onvoldoende aantrekkelijk aanbod kunnen vinden. Gezien de verzadiging in de markt die we constateerden dient hier in onze ogen echter voorzichtig mee te worden omgegaan. 2. Het verbreden van bestaande accommodaties. Bestaande bedrijven kunnen in sommige gevallen hun doelgroep verbreden door binnen het bestaande park aanvullend of aangepast aanbod te verzorgen. 3. Het transformeren van huidige accommodaties. Bestaande bedrijven kunnen ook een omslag maken, waarbij ze (op termijn) de focus leggen op een andere doelgroep. Op de laatste twee opties gaan we hieronder nader in. Verbreden naar buurkleuren Het verbreden van de doelgroep is waarschijnlijk het meest succesvol door te verbreden naar de buurkleuren van de leefstijlen die nu het beste bij het bedrijf passen. Omdat buurkleuren dicht bij elkaar in het leefstijlmodel staan, zijn ze mogelijk goed met elkaar te combineren. Hieronder staan de meest voorkomende buurkleuren die goed bij elkaar kunnen passen: 14 Verblijfsrecreatie in Drenthe

15 Transformeren naar nieuwe doelgroepen Voor het transformeren naar nieuwe doelgroepen geldt dat het bedrijf in het leefstijlmodel over het algemeen niet te ver af moet liggen van de kleur van het huidige bedrijf of de ondernemer zelf. We constateerden eerder al dat in de provincie voornamelijk een overaanbod bestaat voor de lime en groene leefstijlen. Daarom ligt met name bij deze groep bedrijven in onze ogen een transformatie-opgave: Deze transformatie kan op verschillende manier worden ingevuld: Van gezellig lime naar uitbundig geel door bijvoorbeeld: -- Upgrade of toevoegen faciliteiten / voorzieningen -- Thematisering -- Upgrade huisjes van standaard naar meer luxe -- Vooropgezette tenten Van rustig groen naar ingetogen aqua door bijvoorbeeld: -- Verhaal van streek of het bedrijf laten zien -- Aandacht voor omgeving -- Luxere bedden en comfortabel meubilair -- Upgrade naar meer streekeigen bungalows -- Omschakelen naar een landschapscamping -- Aandacht voor duurzaamheid 15

16 2.3 Vitaliteit van de sector We kunnen op basis van het onderzoek naar de vitaliteit van de sector de volgende belangrijkste conclusies trekken: De gastwaardering van de Drentse bedrijven op Zoover is over het algemeen redelijk hoog. Vooral de grotere bedrijven hebben een visie op de toekomst van het bedrijf. Een minderheid van de bedrijven stuurt daadwerkelijk op cijfers. De bezettingen van de kampeerbedrijven staan sterk onder druk, alhoewel we bij de jaar- en seizoensplaatsen op dit moment nog een redelijk stabiel beeld zien. Met name voor de jaarplaatsen is onze verwachting dat het een kwestie van tijd is voor ook hier leegstand gaat ontstaan (mede als gevolg van de vergrijzing van de gast op deze plaatsen). Bij bungalowparken zien we een positiever beeld. Met name bedrijven met eigentijdse en luxere bungalows met veel centrumvoorzieningen laten een goede bezetting zien. Bedrijven met beperktere voorzieningen en wat meer verouderd aanbod hebben het veel moeilijker. Het bedrijfsresultaat staat bij de meeste bedrijven onder druk. Een kleine kopgroep laat een verbetering van het resultaat zien. De vermogenspositie van een aantal bedrijven in de provincie is zorgelijk. Een aantal bedrijven staat financieel onder water. We zien voor de toekomst duidelijke verschillen tussen bedrijven. Ongeveer de helft ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet en een deel daarvan wil graag verder in vernieuwingen, transities, uitbreiding en kwaliteitsverbetering investeren. De andere helft van de bedrijven is zorgelijker over de toekomst. Voorzieningen voor de rustig groene en gezellig lime belevingswereld staan relatief laag in de productlife cycle. Omdat in Drenthe veel verblijfsaccommodaties als groen en lime kunnen worden getypeerd, loopt Drenthe het risico, zeker op termijn, om over een verouderd aanbod te beschikken indien niet voldoende aandacht wordt besteed aan vernieuwing van het toeristisch product. Vernieuwing van het aanbod is dan ook een aandachtspunt in heel Drenthe. Dat geldt met name voor de kampeer- en bungalowsector. 2.4 Typering van de verblijfsrecreatie in Drenthe Ons beeld is dat de verblijfsrecreatie in Drenthe in drie categorieën uiteen valt: De eerste categorie (naar schatting 15-20%) betreft de koplopers, sterke bedrijven. Dit zijn veelal campings met soms ook een aantal verhuureenheden, vaak groter dan gemiddeld en meestal met een lange ontstaansgeschiedenis. In deze categorie koplopers bevindt zich ook de meerderheid van de wat grotere concern gedreven bungalowparken met gevarieerde centrumvoorzieningen. Het aanbod is vaak van bovengemiddelde kwaliteit met verschillende centrale voorzieningen en het aanbod lijkt goed aan te sluiten op de vraag van de gast. Deze bedrijven zijn financieel gezond en is in staat om schommelingen in het resultaat op te vangen. De ondernemers van deze bedrijven zijn goed in staat om de marktontwikkelingen op waarde te schatten en daar op in te spelen. De marketing en promotie van deze bedrijven is meestal goed op orde en voldoende professioneel georganiseerd. In de steekproef zijn in deze categorie koplopers geen bedrijven van minder dan 7/8 hectare aangetroffen. 5 NB we hebben bij het leefstijlonderzoek de kwaliteit of eventuele veroudering van de verblijfsrecreatie niet onderzocht. We willen geenszins suggereren dat groene of lime voorzieningen verouderd zijn; deze kunnen van een prima kwaliteit zijn. We kunnen alleen aangeven dat aanbod met deze kleuren zich in het model aan het einde van de product-life cycle bevindt. 16 Verblijfsrecreatie in Drenthe

17 De tweede categorie betreft een groot middensegment (naar schatting 60-75%) van bedrijven die de afgelopen drie tot vijf jaar meer en meer onder druk is komen te staan. De hoofdoorzaak is de afnemende bezetting waardoor omzet en resultaat zijn teruggelopen. Dit middensegment valt feitelijk uiteen in twee groepen: Een groep die (eventueel met wat ondersteuning) nog als kansrijk kan worden aangemerkt. Dit zijn vooral de aantrekkelijk gelegen bedrijven met een aantrekkelijk verblijfsaanbod in het middensegment. Door een complex van factoren behalen deze bedrijven echter, zeker nu, slechts beperkte bedrijfsresultaten of soms wordt zelfs verlies geleden. Als de vraag weer wat aantrekt en ondernemers (en banken) daardoor weer wat meer vertrouwen krijgen, liggen er zeker nog kansen voor dit bovenste deel van het middensegment. Een groep van bedrijven die, als er niet stevig wordt ingegrepen, verder zal afglijden en dan vrijwel zeker in de gevarenzone komt. Met name in deze tweede subgroep is de kwaliteit van het ondernemerschap een belangrijke faal- of succesfactor. Maar ook andere factoren zoals aanbod dat niet of onvoldoende aansluit op de vraag of een mindere ligging kunnen hier doorslaggevend zijn of de weg naar boven nog kan worden gevonden. Onze verwachting is dat een deel van de ondernemers in het middensegment daar niet meer in zal slagen en in de gevarenzone zal belanden. De derde en laatste categorie betreft bedrijven die structureel verlies draaien of waar sprake is van onvoldoende investeringscapaciteit om het aanbod in overeenstemming te brengen met de wensen van de gast. Deze bedrijven zijn nu al in de gevarenzone en komen te koop of verdwijnen van de markt (het gaat hierbij naar schatting om 10-20%). De metafoor van de wielerwedstrijd Men kan op basis van bovenstaande typering de verblijfsrecreatie in Drenthe met een wielerwedstrijd. Voorop fietst de kopgroep, die de etappe domineert. Zij is gedemarreerd vanuit het peloton. In de Drentse verblijfsrecreatie zijn dat vooral, maar niet uitsluitend, de grotere bedrijven (campings, gemengde bedrijven en bungalowparken) met verschillende centrale voorzieningen. Daarachter rijdt het peloton, waarvan een aantal renners nog denkt kans te maken om de kopgroep in te halen. Als gevolg van hun wil om de kopgroep in te halen, valt het peloton vaak uiteen. Dat is zeker het geval als er veel weerstand is, bijvoorbeeld bergen of veel wind (slechte marktomstandigheden, een jaar met minder goede weersomstandigheden etc.). Samenwerkende wielers maken kans om aan te haken. Dat is immers de kracht van een goede ploeg. Dat geldt ook voor on- 17

18 dernemers. Andere ondernemers hebben tijdig energierijk voedsel of een wielwissel als dat nodig is. Staat de ondernemer er alleen voor, dan is het overleven en voor je het weet moet de ondernemer lossen en belandt hij of zij in de staartgroep. Aan de staart van de wedstrijd fietsen de renners die het eigenlijk al niet meer zien zitten of door omstandigheden, zoals een blessure, domweg niet meer mee kunnen komen. Die fietsen kort voor de bezemwagen en geven het op enig moment ook maar op, want het gaat niet meer. In het geval van ondernemers vragen de ondernemers in de staart zich af of er wel een bezemwagen is? De wielerwedstrijd was de afgelopen jaren nogal zwaar. Veel zware cols en veel tegenwind (grote prijsdruk, kritische consument, teruglopende vraag bij het kamperen, moeilijke financiering etc.), waardoor steeds meer bedrijven van het peloton dreigen af te waaien en in de staart dreigen te belanden. Je kunt de Drentse bedrijven, en de bovengenoemde metafoor van de wielerwedstrijd, ook plaatsen in het volgende kwadrant, wat in gaat op de kwaliteit én het perspectief van het bedrijf: Kwaliteit hoog Kwaliteit laag Perspectief goed Gezonde, toekomstgerichte bedrijven Gewenste ontwikkeling Bedrijven die bij kwaliteitsverbetering weer een gezonde toekomst tegemoet gaan Perspectief slecht Bedrijven die op dit moment een goed product bieden, maar bijv. door gebrek aan opvolging of financiering door derden een slecht toekomstperspectief hebben Bedrijven die zullen afvallen 18 Verblijfsrecreatie in Drenthe

19 Als we de metafoor van de wielerwedstrijd hier overheen plaatsen, ontstaat het volgende beeld: Kwaliteit hoog Kwaliteit laag Perspectief goed Perspectief slecht Kopgroep 15-20% Peloton 60-75% Staart 10-20% Er is ook een voorzichtige relatie te leggen met de leefstijlen : In de staart komen we relatief veel bedrijven tegen in het groene segment van het leefstijlmodel. Het gaat hierbij om een segment waarvan we in het vraag en aanbod -onderzoek een overaanbod constateerden. In de kopgroep komen we relatief veel bedrijven tegen die zich op de uitbundig gele, sportief avontuurlijk paarse, comfort en luxe blauwe of cultureel en inspirerend rode doelgroep richten. Het gaat hierbij veelal om segmenten waar we in het andere deelonderzoek constateerden dat er relatief weinig aanbod in Drenthe te vinden is ten opzichte van de vraag. 19

20 20 Verblijfsrecreatie in Drenthe

21 3 Oplossingsrichtingen voor de toekomst In de discussiebijeenkomsten die met stakeholders in april 2014 zijn gevoerd, werd gesproken over een vitaliseringsopgave voor de verblijfsrecreatiesector in Drenthe. We denken dat deze term zeer goed de lading dekt en geven in dit laatste hoofdstuk een aantal adviezen die volgens ons nader invulling kunnen geven aan deze opgave. We hebben ons bij de adviezen mede gebaseerd op de interessante discussies die tijdens ons onderzoek met de begeleidingscommissie en andere stakeholders zijn ontstaan. 3.1 Algemene adviezen Met nadruk stellen we dat Drenthe aan het begin van de opgave staat en dat dat in onze ogen alleen in nauwe samenwerking tussen provincie, het Recreatieschap Drenthe, de gemeenten én de sector kan gebeuren. Veel van onderstaande zaken zullen dan ook door de relevante spelers in de provincie nader moeten worden uitgewerkt en bediscussieerd. We splitsen de onderstaande adviezen uit in adviezen voor overheden en de sector (ondernemers). Daarbij geldt in onze ogen met nadruk dat overheden en de sector intensief met elkaar in gesprek zullen moeten blijven over de opgaven. Het betreft dan ook een echte gezamenlijke opgave. Adviezen voor de overheden 1. Geef goede initiatieven de ruimte Alhoewel de markt, zeker in de kampeersector, sterk verzadigd is, zien wij de oplossing niet in het op slot zetten van initiatieven in de sector. Er kunnen immers toch waardevolle initiatieven ontstaan die daadwerkelijk iets toevoegen aan het verblijfsrecreatieve product. 2. Voorkom meer van hetzelfde en wees uitnodigend ten opzichte van wat u wél wilt Op basis van een proactieve en uitnodigende benadering kan de provincie (in samenwerking met de gemeenten) partijen vragen om met gerichte initiatieven te komen die iets toevoegen. U kunt de leefstijlanalyse uit dit onderzoek als een belangrijk kader daarvoor gebruiken; niet als blauwdruk, maar als belangrijk aspect en aandachtspunt voor kansrijke ontwikkelingen. Sta dus per regio uitnodigend tegenover initiatieven met betrekking tot leefstijlen, waarvoor we in dit onderzoek de belangrijkste leemtes hebben geconstateerd. Wees kritisch tegenover initiatieven voor andere doelgroepen, maar sluit ze niet op voorhand uit. Houd daarbij tevens rekening met de (aantrekkelijkheid van de) identiteit van de regio en de in dit rapport geschetste actuele beleidsontwikkelingen waar ruimtelijk op ingespeeld kan worden. 3. Zet mede in op verbreding of transformatie naar andere leefstijlen Het opvullen van leemtes kan via het creëren van nieuw verblijfsrecreatief aanbod, maar gezien de verzadigde markt juist ook door verbreding van bestaand aanbod (naar de zogenaamde buurkleuren ) of via transformatie van bestaand aanbod naar nieuwe doelgroepen (met name de transformatie van groen naar aqua of lime naar geel ligt voor de hand, gezien het sterke overaanbod voor de groene en lime doelgroep, dat we in dit onderzoek constateerden). Marketing Drenthe heeft een duidelijke rol als het gaat om de imagocampagne en het aantrekken van nieuwe doelgroepen. 4. Zet in op vernieuwing We constateerden dat veel kampeer- en bungalowaanbod in de provincie Drenthe zich aan het einde van de product-levenscyclus bevindt. Vernieuwing van het totale product, met een evenwichtigere verdeling over de totale cyclus zorgt ook voor een vitalere sector die de toekomst aan kan. Het stimuleren van vernieuwing (dat opnieuw via transformatie of verbreding zou kunnen plaats vinden) is dan ook van groot belang. 21

22 5. Ga zorgvuldig het gesprek aan over het beleid met betrekking tot minicampings De enorme toename van het aantal minicampings in de provincie Drenthe bleek voor veel betrokkenen in discussies een verrassing. Gezien de enorme verzadiging die in de kampeermarkt is opgetreden, de gedeeltelijke overlap in de geconstateerde doelgroepen (voornamelijk groen en lime) en de saneringsopgave die vroeg of laat in de provincie zal ontstaan, zal in onze ogen ook dit onderdeel van de verblijfsrecreatieve sector meegenomen dienen te worden in de verdere discussies over de vitalisering. De discussie zal zich in onze ogen met name moeten richten op de vraag hoe om te gaan met nieuwe initiatieven voor deze niet-reguliere bedrijven. Hiervoor geldt in onze ogen hetzelfde als voor reguliere campings: voorkom meer van hetzelfde en wees uitnodigend ten opzichte van wat u wél wilt. 6. Een belangrijke sleutel ligt bij het ondernemerschap Een vitale sector valt of staat bij goed ondernemerschap. We constateerden in ons onderzoek een kopgroep met veelal uitstekend ondernemerschap, maar ook een achterhoede, waar het in het ondernemerschap in veel (maar niet alle) gevallen zeer zorgelijk is. Maar ook de tussencategorie, het grote peloton kent goede en minder goede ondernemers. Het stimuleren van ondernemerschap via kennisen ondersteuningsprogramma s is in onze ogen onontbeerlijk voor deze sector. Onder meer de vraaggerichtheid en het sturen op cijfers zijn twee enorme belangrijke elementen om ondernemers in te voeden en te stimuleren. Weest u zich bewust van de schaamte die er bij ondernemers kan heersen en de complexiteit van de problematiek. De aanpak van het Expertteam Recreatie, die op een coachende wijze, vanuit verschillende disciplines, ondernemers in kleinere of grotere problemen verder op weg helpt, lijkt ons in de essentie een waardevolle aanpak. 7. Stel een bedrijfsmatige exploitatie bij nieuwe initiatieven verplicht We adviseren u om bij elk nieuw project met recreatiewoningen of chalets een bedrijfsmatige exploitatie te borgen door een privaatrechtelijke overeenkomst tussen gemeente en ontwikkelaar. Hiermee wordt versnippering (en verrommeling) van aanbod en onttrekking aan verhuur van recreatiewoningen voorkomen. Dit dient een plek te krijgen in een verordening met het oog op de juridische handhaafbaarheid. 8. Wees terughoudend met kleinschaligheid De sector in Drenthe is veelal kleinschalig, met een beperkte economische spinoff. Weest u zich hiervan bewust en wees daarom terughoudend met nieuwe kleinschaligere initiatieven. 9. Voorkom (waar mogelijk) koude sanering Stakeholders in de provincie Drenthe zien het belang in van het oog hebben voor perspectiefloos verrommeld aanbod, omdat deze mede het imago en de beleving van de provincie nadelig beïnvloedt. De provincie zou in kunnen zetten op sanering van perspectiefloos recreatief vastgoed via een sloop- of herontwikkelingsfonds en via infrastructuurinvesteringen (bijv. de aanleg van windmolens). Hiervoor is allereerst fondsvulling nodig, wat een lastige opgave is, aangezien goed opererende ondernemers niet wensen (of kunnen) betalen voor het in hun ogen falen van andere ondernemers. Koude sanering kan echter, vanwege de nadelige ruimtelijk effecten, niet op veel bijval rekenen binnen de provincie. Koppeling met andere ruimtelijke opgaven kan hierbij een oplossing zijn. 10.Handhaaf rechtmatig gebruik Het is onze ogen cruciaal dat gehandhaafd wordt (door gemeenten) op onrechtmatig gebruik van parken of eenheden, zoals permanente bewoning. De provincie kan hier een regisserende rol in op zich nemen. Alleen door strenge handhaving kan ergere problematiek, zoals die in sommige regio s in Nederland al bestaat, worden voorkomen. 11.Kijk naar het totale toeristische product en de samenhang met de verblijfsrecreatie We hebben in dit onderzoek gekeken naar alleen de verblijfsrecreatie, omdat daar de focus van het 22 Verblijfsrecreatie in Drenthe

23 onderzoek ligt. Natuurlijk komt een toerist niet alleen voor een accommodatie naar Drenthe, maar ook voor de evenementen, voor de omgeving, voor dagattracties, musea, de steden etc. Voor de vitaliteit van de verblijfsrecreatie sector is het uiteindelijk ook van belang dat het verblijfsrecreatieve en dagrecreatieve aanbod zo veel mogelijk op elkaar aansluiten. Heel concreet een voorbeeld: we constateren in het onderzoek in een aantal regio s een hiaat in het verblijfsrecreatieve aanbod voor de gele leefstijl. Het is uiteraard ook relevant om te weten of de gele doelgroep ook voldoende aantrekkelijk dagrecreatief aanbod kan vinden in de betreffende regio s. Het gaat immers om het totale toeristische product. Omdat dit thema ook telkens weer in de discussies met stakeholders naar boven kwam, adviseren we de provincie en/of de regio s hier nader onderzoek naar te doen, bij voorkeur aan de hand van de leefstijlsystematiek, zodat een eenduidig beeld van de totale toeristische sector ontstaat. Bijkomend voordeel is dat ook in de marketing een nog duidelijker samenhangend beeld geschetst zou kunnen worden op basis van leefstijlen. Adviezen voor de sector (ondernemers en sectororganisaties) 1. Voorkom meer van hetzelfde en komt met initiatieven die echt iets toevoegen De uitdaging voor de sector is om bij nieuwe initiatieven (uitbreiding, omvorming, nieuwvestiging) te komen met gerichte initiatieven die echt iets toevoegen. Ondernemers kunnen de leefstijlanalyse uit dit onderzoek als een belangrijk kader daarvoor gebruiken; niet als blauwdruk, maar als belangrijk aspect en aandachtspunt voor kansrijke ontwikkelingen. Dit aandachtspunt geldt in onze ogen voor álle nieuwe initiatieven, dus ook die van of voor minicampings, vanwege de recente sterke groei van het aanbod en het eenzijdige aanbod dat we ook hier constateerden. Houd daarbij tevens rekening met de (aantrekkelijkheid van de) identiteit van de regio en de in dit rapport geschetste actuele beleidsontwikkelingen waar ruimtelijk op ingespeeld kan worden, in nauwe samenspraak met overheden. 2. Zet mede in op verbreding of transformatie naar andere leefstijlen Bestaande bedrijven kunnen de leefstijlanalyse heel goed benutten om het huidige aanbod te verbreden(naar de zogenaamde buurkleuren ) of te transformatie naar nieuwe doelgroepen (met name de transformatie van groen naar aqua of lime naar geel ligt voor de hand, gezien het sterke overaanbod voor de groene en lime doelgroep, dat we in dit onderzoek constateerden). Zo kan de sector zelf bijdragen een diverser en toekomstgerichter aanbod. 3. Een belangrijke sleutel ligt bij het ondernemerschap Een vitale sector valt of staat bij goed ondernemerschap. We constateerden in ons onderzoek een kopgroep met veelal uitstekend ondernemerschap, maar ook een achterhoede, waar het in het ondernemerschap in veel (maar niet alle) gevallen zeer zorgelijk is. Ondernemers dienen zich bewust te zijn van het feit dat sturen op cijfers en het vraaggericht opereren onontbeerlijk zijn voor succes in de sector. Tegelijkertijd moeten zij de schaamte voorbij en tijdig aan de bel trekken bij de sectororganisaties of de overheid indien zij tegen problemen of vragen aanlopen. Het bespreekbaar maken van opgaven is een belangrijke uitdaging voor ondernemers. 4. Zet in op vernieuwing We constateerden dat veel kampeer- en bungalowaanbod in de provincie Drenthe zich aan het einde van de product-levenscyclus bevindt. Vernieuwing van het totale product, met een evenwichtigere verdeling over de totale cyclus zorgt ook voor een vitalere sector die de toekomst aan kan. Het werken aan vernieuwing door ondernemers is dan ook van groot belang. 23

24 3.2 Nadere invulling per kwadrant Een aantal adviezen zijn ook te koppelen aan de verschillende kwadranten in de matrix kwaliteit-perspectief. Kwaliteit hoog Kwaliteit laag Perspectief goed Gezonde, toekomstgerichte bedrijven Gewenste ontwikkeling Bedrijven die bij kwaliteitsverbetering weer een gezonde toekomst tegemoet gaan Perspectief slecht Bedrijven die op dit moment een goed product bieden, maar bijv. door gebrek aan opvolging of financiering door derden een slecht toekomstperspectief hebben Bedrijven die zullen afvallen Het betreft hier in onze ogen adviezen die enkel gezamenlijk door overheden en de sector kunnen worden opgepakt: Kwaliteit hoog, perspectief goed Creëer trots en zet gezamenlijk de goede bedrijven en regio s in het zonnetje Er werd door stakeholders geconstateerd dat de Drentse mentaliteit veelal gepaard gaat met bescheidenheid. Een belangrijk goed, maar daarbij werd ook de wens geuit om excellerende bedrijven meer in het zonnetje te zetten. Wees als regio en provincie trots op de eigen parels. Stimuleer deze en draag ze bijvoorbeeld voor landelijke prijzen. Creëer groeiversnellers Zorg dat goede ondernemers, die iets willen wat het eigen bedrijf en de regio versterkt en past binnen de gewenste ontwikkelrichtingen, niet onnodig vertraagd worden door ruimtelijke procedures. Faciliteer voor deze initiatieven flexibele procedures en ga uit van wat wél kan. Biedt experimenteerruimte Voortbouwend op het vorige punt: geef goede ondernemers de mogelijkheid om te experimenteren met nieuwe concepten, die wellicht niet direct passen binnen ruimtelijke contouren, maar wel een duidelijke toegevoegde waarde bieden voor het toeristisch product van het bedrijf en de regio. 24 Verblijfsrecreatie in Drenthe

25 Kwaliteit laag, perspectief goed en kwaliteit hoog, perspectief slecht Zorg voor kennisondersteuning/advisering Ondernemers hebben niet altijd voldoende kennis van de wensen van de consument (vraaggericht werken), van het sturen op cijfers of het gebruik van social media. Of ze lopen tegen zulke complexe en integrale problemen op dat zij deze niet meer zelfstandig aan kunnen. Het eerste succes van het Expertteam Recreatie leert dat coaching vanuit verschillende disciplines kan helpen. Denk na over financieringsmogelijkheden De kampeer- en bungalowsector heeft veel moeite om aan financiering voor nieuwe investeringen te komen, omdat banken veelal veel terughoudender zijn geworden, nadat veel bedrijven vanuit het verleden onder water zijn komen te staan. Toch heeft de sector behoefte aan innovatie, aan een kwaliteitsimpuls, aan een transformatie en voor al deze zaken zijn investeringen noodzakelijk. De sector, overheid en financiële instellingen zullen met elkaar in gesprek moeten gaan om gezonde en noodzakelijke investeringen in de toekomst mogelijk te houden. Soms hebben ondernemers een wake-up call nodig, omdat zij nog niet beseffen dat het ook voor hen het vijf voor twaalf dreigt te worden. Voor sommige bedrijven zal in onze ogen daarnaast een overname een oplossing kunnen bieden, gewoonweg door het gebrek aan ondernemerschap bij de huidige eigenaar of exploitant. Kwaliteit laag, perspectief slecht Transformatie naar nieuwe functies, gekoppeld aan maatschappelijke opgaven. Bekijk of parken die perspectiefloos zijn in de vrijetijdssector een andere invulling kunnen krijgen en gekoppeld kunnen worden aan maatschappelijke opgaven, zoals ouderenwoningen, sociaal zwakkere groepen of (gereguleerd) arbeidsmigranten. Overaanbod in de verblijfsrecreatie kan zo aan de markt worden onttrokken, terwijl maatschappelijke opgaven nader ingevuld worden. Overweeg het maken van afspraken over de tijdelijkheid van niet-wenselijke functies In sommige gevallen is onrechtmatig of ongewenst gebruik van een park als het ware noodzakelijk om aan financiële verplichtingen te kunnen voldoen en een faillissement (en koude sanering) te kunnen voorkomen. In deze gevallen zou het tijdelijk gedogen van dit gebruik in onze ogen een overweging kunnen zijn, mits de ondernemer aan kan tonen dat hij of zij binnen een x-aantal jaren voldoende middelen heeft vergaard om probleemloos te kunnen stoppen met het bedrijf. Het gedogen zou dus per definitie een tijdelijk, vooraf bepaald, karakter moeten krijgen. 25

26 Bijlage 1 Illustraties verblijfsrecreatie voor de leefstijlen 26 Verblijfsrecreatie in Drenthe

27 Illustratie verblijfsrecreatie voor uitbundig geel Aantrekkelijke kenmerken voor de gele groep: Veel sportieve mogelijkheden Veel activiteiten en amusement op de camping, wel eigentijds en cool voor kinderen, zoals bijv. een subtropisch zwemparadijs en animatie. Veel faciliteiten op het bungalowpark (comfort en gemak) Iets eigens en bijzonders in de inrichting van het park en de bungalow (geen eenheidsworst) Lekker genieten van eten en drinken Voorbeelden van aantrekkelijke voorzieningen voor de gele groep: Gezinscamping met veel faciliteiten, maar ook de luxe van een volledig ingerichte tent. Een kindvriendelijk bungalowpark met veel faciliteiten (en service zoals bedden opmaken en stofzuigen). Hotel met familiekamers en bijvoorbeeld gelieerd aan een themapark. 27

28 Illustratie verblijfsrecreatie voor ingetogen aqua Aantrekkelijke kenmerken voor de aqua groep: Kleinschalige voorzieningen, in ieder geval zonder massale uitstraling veel fiets en wandelmogelijkheden in de buurt Plekken die privacy en rust bieden Bereikbaar met openbaar vervoer Aandacht voor duurzaamheid Gericht op de omgeving (en minder op faciliteiten op een camping of bungalowpark zelf) Luxere bedden en comfortabel meubilair Een streekgebonden locatie Voorbeelden van aantrekkelijke voorzieningen voor de aqua groep: Bed & breakfast in oude boerenschuur met biologisch, streekgebonden ontbijt Camping in de natuur met veel wandel- en fietsmogelijkheden en informatie over de streek Hotel in historisch pand op een eigentijdse wijze aangekleed, met aandacht voor het verhaal van het pand, de streek en ecologie Bungalowpark dat geen grootschalige uitstraling heeft, maar rust en overzichtelijkheid uitstraalt 28 Verblijfsrecreatie in Drenthe

29 Illustratie verblijfsrecreatie voor comfort en luxe blauw Aantrekkelijke kenmerken voor de blauwe groep: Luxe en le accommodatie Goede faciliteiten en service Kwaliteitskeurmerken Statusverhogend verblijf VIP-arrangementen Zakelijke mogelijkheden combineren Goede culinaire voorzieningen Gevoel van exclusiviteit Goed beveiligd Voorbeelden van aantrekkelijke voorzieningen voor de bllauwe groep: 5-sterrenhotel met allerlei luxe voorzieningen en een culinaire keuken en toonaangevend restaurant Bungalow voorzien van alle luxe en gemak, met eigen ruime parkeerplaatsen en voorzien van persoonlijke service Luxe chalets met hotelservice, waarbij de gast verblijft in eigen locatie, maar met de volledige service van een hotel (dagelijks bedden opmaken, schoonmaak etc.) Full-service jachthaven, goed beveiligd 29

30 Illustratie verblijfsrecreatie voor sportief en avontuurlijk paars Aantrekkelijke kenmerken voor de paarse groep: Op zoek naar vernieuwing, verrassing en inspiratie Hip en trendy Gericht op het individu, met aandacht voor sportieve mogelijkheden Anders dan anders Luxe voorzieningen met al het moderne gemak Voorbeelden van aantrekkelijke voorzieningen voor de paarse groep: Bijzonder verblijf op een camping (bijv. een boomhut), luxe ingericht en verzorgd Unieke bungalow (bijv. iglo of bijzondere architectuur) op een bijzondere plek (bijv. aan het water), luxe ingericht en verzorgd Trendy hotel, met hippe lounge en bijzondere kamers, op een plek waar het gebeurt Bed & Breakfast in een verbouwde hooischuur, op luxe wijze ingericht 30 Verblijfsrecreatie in Drenthe

31 Illustratie verblijfsrecreatie voor cultureel en inspirerend rood Aantrekkelijke kenmerken voor de rode groep: Creatieve omgeving die inspiratie biedt Anders dan anders Mag eenvoudiger, back to basic, maar dan wel op een bijzondere manier Verrassende voorzieningen Biologische catering en aandacht voor duurzaamheid Gericht op het individu, met aandacht voor sportieve mogelijkheden Voorbeelden van aantrekkelijke voorzieningen voor de rode groep: Kamperen in eenvoudig ingerichte tipi-tent of yurt, met mogelijkheid om een kampvuurtje te stoken Bed & breakfast op een bijzondere locatie met creatieve workshops Eenvoudig eigentijds hotel of groepsaccommodatie met veel sportieve mogelijkheden (bijv. om te zeilen) Vlotkamperen, met een eigen plekje op een unieke plek in de natuur 31

32 Colofon Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd, eindrapport juni 2014 Opdrachtgever: Auteurs: Provincie Drenthe, Karin Tap drs. Jan Jaap Thijs, senior adviseur & partner Ernst Ossewaarde, senior adviseur & partner drs. Suzanne van de Laar, adviseur Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd Uilenkamp XR Driebergen-Rijsenburg T thijs@ruimteenvrijetijd.nl