Ouders en school; partners in zorg. resultaten en aanbevelingen voor samenwerking. door: Drs. M. Lof

Transcriptie

1 Ouders en school; partners in zorg resultaten en aanbevelingen voor samenwerking door: Drs. M. Lof Inleiding Om leerlingen optimale ontwikkelingskansen te bieden is samenwerking tussen school en ouders van groot belang. Een positief en regelmatig contact tussen school en ouders, een partnerschap, bevordert de ontwikkeling en het leren van jeugdigen. Onder zo n partnerschap wordt verstaan: een proces waarin school en ouders er op uit zijn elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen hun bijdrage aan de opvoeding van het kind op elkaar af te stemmen, met als doel, het leren, de motivatie en de ontwikkeling van het kind te bevorderen. De ontwikkeling van een jeugdige is er bij gebaat dat scholen en ouders, beide vanuit hun eigen rol, dit partnerschap aangaan. Omdat een dergelijke samenwerking met ouders belangrijk is voor alle leerlingen zou deze een onderdeel moeten vormen van algemeen schoolbeleid. Echter, partnerschap is met name belangrijk wanneer er extra zorg nodig is rond een jeugdige. En hoewel dit een evidentie lijkt, is dit nog allerminst een vanzelfsprekendheid. Ook ouders zelf zouden graag meer samenwerking met de school zien plaatsvinden. Zij vinden namelijk dat de aanpak van kinderen met leer- of gedragsproblemen een verantwoordelijkheid van de school én het gezin is. De vraag is, hoe deze samenwerking tussen school en ouders in de praktijk vorm zou moeten krijgen en tot hoe ver die samenwerking zou moeten gaan? Het NJi Onderwijs en Jeugdzorg/LCOJ schreef in 2008 de handreiking samenwerken met ouders in zorgtrajecten. In deze handreiking worden aanbevelingen gedaan voor het ontwikkelen van goede contacten en samenwerking tussen ouders en school, een partnerschap. In aanvulling op deze handreiking is nader onderzoek gedaan naar wat ouders in dit verband zouden willen. Immers, voor een écht goede samenwerking is het nodig dat men de wensen van ouders kent. Het onderzoek was gericht op de beleving door ouders van de samenwerking van de school met ouders, met name wanneer er sprake is van extra zorg rond een kind. Ouders is gevraagd hoe zij de samenwerking met school ervaren. Wat doet de school wel en niet aan samenwerking met ouders? Hoe tevreden zijn ouders daarover? Welke wensen hebben ouders met betrekking tot samenwerking tussen hen en de school? Ook is er bekeken of er grote verschillen zichtbaar zijn in de tevredenheid en de wensen van ouders, naarmate ouders actiever zijn op de school. In dit artikel wordt beschreven waarom partnerschap van school en ouders belangrijk is. Tevens worden handvatten geboden voor scholen voor het realiseren van partnerschap met ouders. Daarbij worden de onderzoeksresultaten betrokken die aangeven wat ouders graag zouden willen van scholen in de samenwerking. Het belang van partnerschap Een zo groot mogelijke overeenstemming in (pedagogische) aanpak tussen school en gezin is belangrijk voor de optimale ontwikkeling van het kind. Samenwerking tussen school en ouders biedt de mogelijkheid om tot meer afstemming tussen deze beide leefmilieus te komen en een eenduidige aanpak te bereiken. Ouders en school kunnen juist door hun uiteenlopende ervaringen met, kennis van en kijk op het kind elkaar heel goed aanvullen en ondersteunen. Ouders zijn verantwoordelijk voor de opvoeding en stimuleren de ontwikkeling van het kind door het overdragen van kennis, normen en waarden. Ouders hebben doorgaans een goede kijk op de persoonlijke ontwikkeling en het emotionele gedrag van hun kind (Konold, Brewster & Pianta, 2004). Een school houdt zich voornamelijk bezig met de ontwikkeling van kennis en vaardigheden bij het kind. Leerkrachten bezitten vaak cruciale informatie over sociaal gedrag (omgang met andere kinderen) van een kind (Knopf, 1995; McConaughy, 1993). Daarnaast kunnen leerkrachten mogelijke problemen in leren of gedrag vroegtijdig signaleren en hebben, meer dan ouders, een normatieve kijkwijze en goede - 1 -

2 vergelijkingsmogelijkheden in hun beoordeling van het gedrag van een kind (Konold, Brewster, & Pianta, 2004; Piacintini, 1993). Ouders en leerkrachten zullen dus moeten samenwerken om tot een volledig beeld van het kind te komen en de ontwikkeling samen te stimuleren. Daarnaast is de samenwerking met ouders cruciaal wanneer er zorgen zijn om een leerling. Ouders zijn dan een (noodzakelijke) partner in het zorgtraject. Onder andere omdat zij altijd voorwaardelijk zijn voor (een deel van) de oplossing en daarnaast omdat hun toestemming nodig is voor interventies waarbij externe hulpverleners betrokken zijn. De wettelijke kaders Vanuit de formele kant bekeken zijn scholen wettelijk verplicht om contacten te onderhouden met ouders. In de onderwijswetgeving is sprake van een informatieplicht naar ouders toe. De school heeft de plicht over de vorderingen van de leerlingen aan hun ouders te rapporteren. Met betrekking tot de informatieplicht van scholen zijn twee aspecten van belang. 1. Allereerst dient de school in zijn beleid uitgewerkt te hebben dat en hoe er contact met ouders is; informatieoverdracht is daarbij het uitgangspunt. Ouders moeten over dit beleid geïnformeerd worden in de schoolgids. 2. Ten tweede dient er in de schoolgids te staan hoe de school contacten met de ouders vorm geeft als aanpassing van het onderwijs aan de leermogelijkheden van het kind een rol speelt. Ofwel: wanneer er extra zorg rond een leerling noodzakelijk is. Met het houden van rapportbesprekingen (10-minutengesprekken), ouderavonden en met een uitleg aan ouders in een schoolgids hoe de zorg op school werkt, geeft een school voldoende invulling aan de wettelijke informatieplicht. De wet beperkt zich daarmee dus tot het doen van uitspraken over het informeren van ouders. Echter, goed partnerschap en echte samenwerking met ouders zou veel verder moeten gaan dan informeren. Want hoewel uit het onderhavige onderzoek blijkt dat ouders zeer tevreden zijn over het feit dat zij regelmatig contact kunnen hebben met de leerkracht en in de schoolgids informatie kunnen vinden, geven zij tevens aan zeer sterk behoefte te hebben aan uitgebreidere en specifiekere samenwerking en informatie over de ontwikkeling van hun kind. Het ontwikkelen van partnerschap met ouders Het is daarom van belang dat scholen een heldere visie ontwikkelen op de samenwerking met ouders en structurele contactmomenten in het schoolbeleid vastleggen. Zeker als het gaat om zorgtrajecten. Dit zorgt ervoor dat partnerschap met ouders gemakkelijker een vanzelfsprekendheid wordt. Het delen van informatie en zorgen wordt dan een stuk eenvoudiger. De handreiking van het NJi Onderwijs & Jeugdzorg / LCOJ doet in dit verband enkele aanbevelingen. Onder andere geeft zij aan dat samenwerking met ouders start vanaf het moment dat het kind voor het eerst naar school gaat. Dit zou de school kunnen invullen met een huisbezoek. Hier gaat het primair om informeel contact, het uitspreken van wederzijdse verwachtingen en inzicht voor de school in de thuissituatie. Ook kunnen scholen bijvoorbeeld, naast de (verplichte) 10-minutengesprekken en ouderavonden, denken aan een ontwikkelingsgesprek. Na zes weken in een nieuw schooljaar wordt dan een gesprek gevoerd met ouders, waarin ervaringen over de ontwikkeling van het kind gedeeld worden. De school geeft ouders hiermee het signaal dat zij een belangrijke en serieuze gesprekspartner zijn. Wanneer er belemmeringen geconstateerd worden in de ontwikkeling van een leerling en er extra zorg of begeleiding nodig is, wordt samenwerking van school met ouders nog urgenter. Als daarbij tevens externe partijen betrokken worden gaat het vaak om gevoelige zaken. Ouders kunnen zich aangetast voelen in wat zij als hun privédomein beschouwen; de opvoeding van hun kind. Zorgvuldige communicatie is hierbij des te noodzakelijk en het aanwezig zijn van partnerschap voorwaarde. Ontevredenheid, mijden van contact en tegenwerking van ouders in een zorgtraject ontstaan vooral doordat ouders vinden dat ze te weinig of te laat als gesprekspartner zijn uitgenodigd. Daar hebben ze in veel gevallen ook gelijk in, omdat ze vaak pas uitgenodigd worden nadat het besluit dat er hulp van buitenaf nodig is al genomen is. Regelmatig en open contact, dat in partnerschap uitgangspunt is, kan dit voorkomen. Al eerder is genoemd dat het voor een écht goede samenwerking nodig is dat men de wensen van ouders kent. Hieronder worden daarom de resultaten beschreven van het in de inleiding genoemde onderzoek naar de beleving van ouders over de samenwerkingsinitiatieven vanuit de school. Onderzoek naar het perspectief van ouders op samenwerkingsinitiatieven vanuit de school - 2 -

3 Het onderzoek is uitgevoerd onder ouders van negen basisscholen in Nederland (vier basisscholen uit Utrecht en vijf basisscholen uit Zutphen en omstreken). De vragenlijsten werden via de school onder alle ouders verspreid. Daarnaast hadden ouders de mogelijkheid de vragenlijst digitaal, via de website van de school, in te vullen. Van de in totaal ongeveer 1463 gezinnen vulden 436 (29,9 %) de vragenlijst in. De respondenten hebben aangegeven of hun kind op school voor een bepaalde periode (zes of meer weken) extra ondersteuning en hulp (zorg) heeft ontvangen. Iets meer dan tweehonderd respondenten gaven aan dat hun kind gedurende diens schoolloopbaan zorg heeft ontvangen. In de resultaten is dan ook onderscheid gemaakt tussen alle ouders en de zogenaamde zorgouders. De scholen in Zutphen dienden in het onderzoek als voorbeeldmodel voor hoe de samenwerking tussen school en ouders zou kunnen zijn. Op deze scholen wordt sinds vier jaar namelijk handelingsgericht gewerkt. Bij deze werkwijze, die uitgaat van het denken in oplossingen en kansen, dienen ouders een betrokken rol te hebben (Pameijer, Beukering, Schulpen & Van de Veire, 2007). De aanname in het onderzoek was dat deze manier van samenwerken met ouders leidt tot meer betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kind en daardoor ook tot meer tevredenheid. Deze werkwijze zou dus tevens goed aansluiten bij de eerdergenoemde handreiking. In Utrecht werken de scholen niet via deze onderwijsvisie. Zoals we eerder aangaven, blijkt uit de interviews met de intern begeleiders van de scholen dat de samenwerking met ouders in Zutphen intensiever is dan de samenwerking met ouders in Utrecht. Met name wordt in Zutphen nauwer samengewerkt met ouders van zorgleerlingen. In het onderzoek is nagegaan of deze verschillen in werkwijze terug te vinden zijn in de antwoorden van ouders. Onderzoeksresultaten met betrekking tot intensieve samenwerking met ouders Scholen kunnen intensiever samenwerken met ouders door structurele contactmomenten tussen leerkracht en ouder in de jaarplanning op te nemen. Daarnaast kan de school vastleggen hoe en op welke momenten zij ouders betrekken wanneer een kind een zorgtraject doorloopt. Uit de onderzoeksresultaten komt naar voren dat wanneer scholen meer structurele initiatieven nemen met betrekking tot de samenwerking met ouders, ouders van deze scholen ook daadwerkelijk een hogere mate van betrokkenheid ervaren. Dit blijkt uit het feit dat de ouders in Zutphen daadwerkelijk aangaven zich meer betrokken te voelen door de school dan de ouders in Utrecht. De mate van betrokkenheid die ouders ervaren is een belangrijke voorspeller voor de tevredenheid van ouders over de wijze waarop het contact tussen ouders en school vormgegeven wordt rondom het onderwijs van hun kind. Het blijkt dat er een positief verband is tussen de mate van samenwerking van school met ouders en de tevredenheid van ouders over deze samenwerking. Ouders die een grotere mate van betrokkenheid ervaren geven aan meer tevreden te zijn over de samenwerking met de school dan de ouders die in mindere mate de betrokkenheid ervaren. Ditzelfde geldt voor ouders van zorgleerlingen. Wanneer zij vinden dat de school veel doet aan samenwerking met ouders, o.a. doordat er samen met hun over oplossingen en kansen wordt gesproken en doordat zij bij zorggesprekken aanwezig zijn, zijn ook zij meer tevreden over de samenwerking tussen school en ouders dan ouders die deze betrokkenheid bij zorg minder ervaren. Beide oudergroepen in Zutphen waren meer tevreden over de samenwerking met de school dan de ouders in Utrecht. Daarnaast blijkt er een positief verband te bestaan tussen de mate van samenwerking van school met ouders en wat ouders wenselijk vinden in deze samenwerking. Verder kan vastgesteld worden dat ook de tevredenheid van ouders over de samenwerking met school positief samenhangt met wat zij wenselijk vinden in de samenwerking. Dit betekent dus dat een hogere mate van samenwerking tussen school en ouders samengaat met meer tevredenheid over die samenwerking en meer voldoet aan de wensen van ouders daarover. In dit onderzoek zijn we tevens nagegaan over welke samenwerkingsinitiatieven ouders tevreden dan wel ontevreden zijn en welke wensen zij hebben ten aanzien van samenwerking met de school. Uit de resultaten van dit deel van het onderzoek blijkt dat ouders de behoefte hebben minimaal drie keer per jaar met de leerkracht over de ontwikkeling van hun kind te kunnen praten. Tevens geven zij aan er zeer tevreden over te zijn als in een gesprek de leerkracht naar hun mening vraagt of de ouders de gelegenheid geeft over hunkind te vertellen. Daarnaast geven de ouders van scholen waarbij huisbezoeken plaatsvinden aan hier tevreden over te zijn. Ouders van scholen waarbij dit niet het geval is, geven aan het zeer wenselijk te vinden dat leerkrachten bij nieuwe leerlingen thuis op bezoek komen

4 Het onderzoek laat zien dat ouders die te maken hebben gehad met zorg in grote meerderheid behoefte hebben aan de drie volgende vormen van contact met de school: 1. een aparte ouderavond voor ouders van kinderen die zorg krijgen; 2. als ouder aanwezig zijn als de leerkracht en de intern begeleider over hun kind praten; 3. een speciale folder kunnen krijgen waarin staat welke zorg het kind krijgt. Opvallend hierbij is dat ouders vooral de wens hebben om meer specifieke informatie te krijgen over de zorg die een kind krijgt aangeboden vanuit de school. In de bijlagen van de genoemde NJihandreiking is een voorbeeldtekst opgenomen voor de schoolgids over de zorg in zorgteam en Zorg- en adviesteam, evenals een voorbeeldtekst voor een specifieke informatiefolder voor ouders hierover. Aanbevelingen voor basisscholen Voor goed en effectief partnerschap is het noodzakelijk dat scholen een heldere visie ontwikkelen op de samenwerking met ouders door de school. De resultaten van het onderzoek kunnen bijdragen aan het beter inspelen van (de deelnemende) basisscholen op hun partnerschap met ouders en op aanbevelingen voor partnerschap tussen school en ouders in het algemeen. Hiervoor is het nodig het beleid van een school te richten op meer en betere structurele contacten tussen leerkracht en ouders. Enkele aanbevelingen hiervoor. 1) De leerkracht gaat bij nieuwe leerlingen thuis op bezoek. Samenwerking met ouders start vanaf het moment dat het kind voor het eerst naar school gaat. Dit kan worden ingevuld met een huisbezoek. Hier gaat het primair om informeel contact, het uitspreken van wederzijdse verwachtingen en inzicht voor de school in de thuissituatie. 2) Ouders worden in staat gesteld regelmatig met de leerkracht van hun kind te spreken. In de schoolgids en op ouderavonden wordt duidelijk aangegeven wanneer en hoe zij de leerkracht kunnen bereiken. 3) Wanneer extra zorg nodig is worden ouders door de school altijd uitgenodigd voor een gesprek. In het schoolbeleid zijn vaste contactmomenten in een zorgtraject vastgelegd. Zie hiervoor bijvoorbeeld de Handreiking Samenwerken met ouders in zorgtrajecten van het NJi Onderwijs & Jeugdzorg / LCOJ. 4) De leerkracht deelt in zulke gesprekken haar/zijn zorgen met ouders en nodigt ouders uit te vertellen hoe de ontwikkeling thuis verloopt en wat zij denken dat nodig is om de situatie te verbeteren. De onderzoeksresultaten laten zien dat ouders het hoog waarderen als zij vroegtijdig betrokken worden bij de extra zorg en dat de school er blijk van geeft hun mening te willen horen. 5) Er worden aparte ouderavonden georganiseerd voor ouders van zorgleerlingen. 6) Ouders kunnen een speciale folder krijgen waarin beschreven staat welke zorg hun kind krijgt en hoe het zorgtraject georganiseerd is. Ouders ontvangen dan ook graag adviezen hoe zij hun kind kunnen helpen, begeleiding en goed advies hoe de ouder om kan gaan met de problemen. Een informatiefolder of een ouderavond voor zorgouders over de ontwikkelings- en of gedragsproblemen en de mogelijke oplossingen hiervoor kan bijdragen aan extra informatievoorziening voor ouders. 7) Ouders zijn aanwezig als de leerkracht en de intern begeleider over hun kind praten. In de contacten en samenwerking tussen school en ouders moeten ouders niet alleen geïnformeerd worden, maar ook betrokken worden bij de mogelijke oplossingen voor problemen. De professional moet bereid zijn om samen te werken met ouders. Ouders willen niet alleen geïnformeerd worden, maar ook kunnen meedenken in kansen en oplossingen voor de eventuele problemen van hun kind. Daarbij willen ze een duidelijk overzicht van de aanpak op school en thuis. Door ouders aanwezig te laten zijn bij een gesprek tussen leerkracht en IB er kan er direct af- en overeenstemming tussen school en thuis bereikt worden. Ouders krijgen de gelegenheid mee te denken en worden partner. Hierbij mag niet vergeten worden dat investering in scholing van leerkrachten om hun vaardigheden om te communiceren en samen te werken met ouders te vergroten noodzakelijk is. Voor vragen en reacties kunt u terecht op infozat@nji.nl De handreiking voor scholen over samenwerken met ouders in zorgtrajecten van het NJi Onderwijs & Jeugdzorg / LCOJ en een rapportage over het onderzoek onder ouders in Zutphen en Utrecht kunt u vinden op

5 Literatuurverwijzingen Knoff, H. M. (1995). Best practices in personality assessment. In A. Thomas & J. Grimes (Eds.), Best practices in school psychology III (pp ). Washington, DC: National Association of School Psychologists. Konold, T. R., Brewster, J. C., & Pianta, R. C. (2004). The behavior of child behavior ratings: Measurement structure of the Child Behavior Checklist across time, informants, and child gender. Journal of Behavioral Disorders, 29, Konold. T.R. & Pianta, R.C. (2007). The influence of informants on ratings of children s behavorial functioning. Journal of psychoeducational assessment, volume 25, nr 3 ( ). McConaughy, S. H. (1993). Advances in empirically based assessment of children s behavioral and emotional problems. School Psychology Review, 22(2), NJi Onderwijs & Jeugdzorg (2008). Handreiking samenwerken met ouders in zorgtrajecten Utrecht: NJi Onderwijs en Jeugdzorg/LCOJ. Pameijer, N., Beukering, T., Schulpen, Y. & Van de Veire, H. (2007). Handelingsgericht werken op school samen met leerkracht, ouders en kind aan de slag. Leuven: Acco. Piacentini, J. (1993). Checklists and rating scales. In T. H. Ollendick & M. Hersen (Eds.), Handbook of child and adolescent assessment (pp ). Boston: Allyn & Bacon