Arbeidsmarktontwikkelingen in de Metaal

Transcriptie

1 Arbeidsmarktontwikkelingen in de Metaal September 2002 drs B. van Bruggen (DIJK12 Beleidsonderzoek) dr S. Wagenaar (SOM Opleidingen Metaal)

2 Conclusies en beschouwing In dit rapport wordt ingegaan op ontwikkelingen op het gebied van de arbeidsmarkt, werkgelegenheid en het secundair beroepsonderwijs in de Metaal. Een rapport als dit, waarbij vele gegevens, kengetallen en ontwikkelingen vanuit bestaande bronnen bij elkaar zijn gezet, voldoet misschien sowieso aan een behoefte. Het rapport kan daarnaast worden gebruikt in het kader van de zogenaamde macrodoelmatigheid: een arbeidsmarktinformatie-instrument ter ondersteuning van de opleidingsinstellingen bij de inschatting van de vraag op de arbeidsmarkt. De nadruk van dit rapport ligt op het landelijke beeld van de diverse arbeidsmarktontwikkelingen in de Metaal. 1 Onderstaand worden beknopt de belangrijkste conclusies van de arbeidsmarkt voor de Metaal op landelijk (macro) niveau weergegeven. De Metaal wordt over het algemeen als een conjunctuurgevoelige sector gezien. In de periode is de werkgelegenheid redelijk constant gebleven tot licht gestegen. De verschillende werkgelegenheidsverwachtingen voor de Metaal voor de toekomst lopen enigszins uiteen. De algemene verwachting is een (lichte) afname van de werkgelegenheid. Het aantal vacatures is sinds medio jaren negentig toegenomen, evenals het aantal moeilijk vervulbare vacatures. Vanaf 2001 is echter een daling van het aantal vacatures ingezet. Het totale aantal leerlingen (vmbo, bbl en bol) dat wordt opgeleid voor een metaalberoep is de afgelopen jaren afgenomen. Van nog niet alle opleidingen is bekend waar afgestudeerden terechtkomen. Van de afgestudeerden van de middenkaderopleiding werktuigbouwkunde met een betaalde baan werkt direct na de opleiding tussen 85% en 90% in een metaalberoep, waarvan bijna ongeveer de helft in de Metaal en de andere helft in voornamelijk metaalberoepen in andere bedrijfstakken en sectoren. De werkloosheid bedroeg een paar procent. Alles overziend is in de Metaal de laatste jaren sprake geweest van een lichte toename van de werkgelegenheid en een toenemend aantal vacatures. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures is de laatste jaren eveneens toegenomen, wat de krapte op de arbeidsmarkt van de laatste jaren benadrukt. Deze krapte kan wellicht in de toekomst wat gaan verminderen doordat het aantal vacatures het laatste jaar is afgenomen en voor de toekomst een lichte afname van het de werkgelegenheid wordt verwacht. Daarentegen is het totale aanbod van leerlingen (alle opleidingsniveaus) en daarmee de potentiële instroom in de Metaal de laatste jaren vrijwel constant afgenomen. Deze afname manifesteert zich dus al langere tijd en lijkt relatief groter te zijn dan de (verwachte) afname van de werkgelegenheid en vacatures. Op het moment van schrijven van dit rapport moeten alle economische prognoses in negatieve zin worden bijgesteld. De vraag daarbij is uiteraard welke gevolgen dit zal hebben voor een conjunctuurgevoelige sector als de Metaal en of dit ook structurele gevolgen heeft voor de werkgelegenheid. Tegelijkertijd staat een aantal grote projecten op stapel die een positieve invloed kunnen hebben op ontwikkelingen en de werkgelegenheid in de Metaal (zoals het JSF-project). Tenslotte dient te worden vermeld dat de Metaal al jaren kampt met tekorten in de personeelsvoorziening en dat de instroom vanuit opleidingen al jaren lang aan het afnemen is. Samenvattend is - landelijk en macro gezien - ondanks de verwachte lichte daling van de werkgelegenheid toch nauwelijks te verwachten dat toekomstig gediplomeerden vanuit een van de metaalopleidingen niet snel een betrekking kunnen vinden in een van de metaalberoepen c.q. worden opgeleid voor werkloosheid of buiten een metaalberoep hun emplooi moeten zoeken. Het tegendeel lijkt eerder opgeld te blijven doen: verwacht moet worden dat de strijd om de gunst van afgestudeerden voorlopig nog wel even blijft voortduren. 1 Bij de invulling van dit rapport is gekozen voor een landelijke insteek. Daarmee wordt aangesloten bij het ontwerpadvies van de SER, Koersen op vernieuwing (SER, 11 juli 2002). SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 2

3 1 Inleiding In dit rapport wordt een aantal kerncijfers van de arbeidsmarkt van de Metaal gepresenteerd. De cijfers geven de algemene ontwikkelingen weer ten aanzien van de werkgelegenheid en het secundair beroepsonderwijs. Daarnaast wordt tevens een aantal prognoses gegeven voor de toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van de Metaal. Deze uitgave is een coproductie van SOM Opleidingen Metaal en DIJK12 Beleidsonderzoek. De gegevens in deze uitgave zijn samengesteld door Sake Wagenaar (SOM) en Bart van Bruggen en Frans Heere (DIJK12 Beleidsonderzoek). Achtergrond De Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven zijn onder meer verantwoordelijk voor de kwalificatiestuur van het beroepsonderwijs, alsmede voor de kwaliteit van de beroepsopleidingen. In dit kader bieden zij relevante arbeidsmarktinformatie ter ondersteuning van onderwijsinstellingen, leerlingen en ouders. Met deze uitgave wil de SOM - in samenwerking met DIJK12 Beleidsonderzoek - relevante arbeidsmarktontwikkelingen binnen de Metaal in kaart brengen aan de hand van een aantal kerncijfers. De kerncijfers hebben betrekking op een viertal arbeidsmarktonderwerpen: Werkgelegenheid Vacatures Secundair beroepsonderwijs Arbeidsmarktprognoses De kerncijfers hebben een breder doel dan het inzichtelijk maken van arbeidsmarktontwikkelingen voor onderwijsinstellingen en leerlingen/ouders. Dit rapport levert relevante arbeidsmarktinformatie voor alle actoren die zich met de arbeidsmarkt van de Metaal bezighouden, zoals metaalbedrijven, werkgevers- en werknemersorganisaties, beleidsmakers, onderwijsinstellingen, leerlingen (en ouders). De gegevens in deze uitgave worden jaarlijks geactualiseerd, waardoor (toekomstige) arbeidsmarktontwikkelingen in de Metaal inzichtelijk kunnen worden gemaakt. Gegevensverzameling De arbeidsmarktgegevens in deze uitgave zijn verzameld op basis van bestaande informatie- en statistische bronnen (o.a. CBS, ROA, CPB). Verder is gebruik gemaakt van diverse databestanden van de SOM ten aanzien van instroom van leerlingen in de Metaal. Tot de Metaal worden in dit rapport de volgende sectoren gerekend: Basismetaalindustrie Metaalproductenindustrie Machine-industrie Elektrische apparatenindustrie Audio-, video- en apparatenindustrie Medische, optische apparatenindustrie Auto-industrie Transportmiddelenindustrie (exclusief auto s) SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 3

4 2 Werkgelegenheid In dit hoofdstuk wordt de werkgelegenheidsontwikkeling in de Metaal weergegeven. Eerst wordt een overzicht gegeven van de totale werkgelegenheidsontwikkeling in de industrie in het algemeen en van de Metaal in het bijzonder. Vervolgens wordt de werkgelegenheidsontwikkeling in de Metaal verder uitgesplitst naar de verschillende sectoren. Figuur 1 geeft een overzicht van de werkgelegenheidsontwikkeling in de gehele industrie en in de Metaal voor de periode In de figuur wordt de werkgelegenheidsontwikkeling in indexcijfers weergegeven. Het jaartal 1994 is op honderd gezet. De indexcijfers zijn gebaseerd op de werkzame beroepsbevolking. Figuur 1 Ontwikkeling werkzame beroepsbevolking industrie en Metaal in indexcijfers, (1994 = 100) Industrie Metaal Index * Jaar * Voor het jaar 2000 is het cijfer voor de Metaal niet volledig. Van een tweetal sectoren is de werkzame beroepsbevolking niet bekend, derhalve staat in de figuur geen indexcijfer voor Bron: CBS, Enquête beroepsbevolking Uit figuur 1 volgt dat zowel de werkgelegenheid in de industrie als in de Metaal in de periode (licht) is toegenomen. De toename is in de industrie als geheel over de gehele periode wat constanter geweest dan in de Metaal. In tegenstelling tot de gehele industrie is de werkgelegenheid in de Metaal in 2001 afgenomen. In 1994 werkten in totaal personen in de industrie en personen in de Metaal. In 2001 waren personen werkzaam in de industrie en personen in de Metaal. Daarmee vertegenwoordigt de Metaal ruim eenderde van de industriële werkgelegenheid in Dit percentage is in de periode vrijwel constant gebleven. In figuur 2 wordt per onderscheiden sector in de Metaal de werkgelegenheidsontwikkeling over de periode weergegeven. In deze figuur worden absolute aantallen weergegeven in plaats van indexcijfers. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 4

5 Figuur 2 Werkgelegenheidsontwikkeling naar sectoren Metaal, * Basismetaalindustrie Machine-industrie Audio-, video- en apparatenindustrie Auto-industrie Metaalproductenindustrie Elektrische apparatenindustrie Medische en optische apparatenindustrie Transportmiddelenindustrie Werkzame beroepsbevolking Jaar * Voor de sector elektrische apparatenindustrie en de medische en optische apparatenindustrie ontbreken cijfers voor Voor de sector auto-industrie ontbreken cijfers voor Deze ontbrekende cijfers staan derhalve niet in de figuur weergegeven. Bron: CBS, Enquête Beroepsbevolking Binnen de Metaal zijn in de metaalproductenindustrie en machine-industrie de meeste personen werkzaam. Tot 2000 is de werkgelegenheid in deze twee sectoren toegenomen. In 2001 is het aantal werknemers in de twee sectoren echter wat afgenomen. In 2001 werkten in de metaalproductenindustrie en de machine-industrie gezamenlijk ongeveer personen. Dit is rond de 50% van de totale werkgelegenheid in de Metaal. In de andere metaalsectoren is de werkgelegenheid de laatste jaren redelijk constant gebleven, met uitzondering van de audio-, video- en apparatenindustrie. In deze sector is de werkgelegenheid tot 2000 enigszins afgenomen, terwijl in 2001 een toename heeft plaatsgevonden. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 5

6 3 Vacatures In dit hoofdstuk wordt de vacature-ontwikkeling in de Metaal in kaart gebracht. Eerst wordt het totale aantal vacatures in de Metaal gepresenteerd. Dit wordt afgezet tegen het aantal moeilijk vervulbare vacatures. Vervolgens wordt per sector in de Metaal een overzicht gegeven van het aantal vacatures. Figuur 4 geeft een overzicht van de vacature-ontwikkeling in de Metaal in de periode De figuur geeft zowel het totale aantal vacatures als het aantal moeilijk vervulbare vacatures weer. 1 Het betreft het aantal vacatures per ultimo september (standcijfers). Figuur 4 Ontwikkeling totaal aantal vacatures en moeilijk vervulbare vacatures in de Metaal per ultimo september, Vacatures totaal Moeilijk vervulbare vacatures * Jaar * Het aantal moeilijk vervulbare vacatures voor de sector audio-, video- en apparatenindustrie is voor 2000 niet bekend. Het totale aantal moeilijk vervulbare vacatures zal derhalve wat groter zijn dan in de figuur weergegeven. Bron: CBS, Vacature-enquête Uit de figuur volgt dat het totale aantal vacatures in de Metaal in het begin van de jaren negentig sterk is afgenomen. In het midden van de jaren negentig neemt het totale aantal vacatures weer toe, terwijl het aantal in 2001 weer afneemt. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures volgt deze ontwikkeling. In september 2001 telde de Metaal in totaal ongeveer vacatures, waarvan ongeveer door bedrijven als moeilijk vervulbaar werden beschouwd (60%). Het percentage moeilijk vervulbare vacatures varieert redelijk sterk in de periode Met name vanaf het midden van de jaren negentig is het aandeel moeilijk vervulbare vacatures toegenomen. In de figuren 5a en 5b wordt de vacature-ontwikkeling voor de verschillende metaalsectoren weergegeven over de periode Onder moeilijk vervulbare vacatures verstaat het CBS: vacatures die door het bedrijf als moeilijk vervulbaar worden beschouwd. 2 Voor de leesbaarheid wordt de vacature-ontwikkeling binnen de verschillende sectoren in twee figuren weergegeven. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 6

7 Figuur 5a Ontwikkeling vacatures naar sectoren Metaal ultimo september, Basismetaal Metaalproductenindustrie Machine-industrie Jaar Bron: CBS, Vacature-enquête Figuur 5b Ontwikkeling vacatures naar sectoren Metaal ultimo september, * Elektrotechnische industrie Transportmiddelenindustrie Medische en optische apparatenindustrie * * * * Jaar * De sector elektrotechnische industrie is in dit figuur inclusief de audio-, video- en apparatenindustrie. Voor de jaren ontbreekt echter het aantal vacatures voor de audio-, video- en apparatenindustrie, waardoor het werkelijke aantal vacatures voor de elektrotechnische industrie groter zal zijn dan in de figuur weergegeven. Bron: CBS, Vacature-enquête SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 7

8 De vacature-ontwikkelingen binnen de verschillende metaalsectoren laat ongeveer eenzelfde beeld zien als de ontwikkeling van het totale aantal vacatures in de Metaal. De (grote) sectoren metaalproductenindustrie en machine-industrie tellen het grootste aantal vacatures. De figuren laten wel een aantal uitschieters zien. Met name in de elektrotechnische industrie komen relatief grote fluctuaties voor in het aantal vacatures (zie figuur 5b). Daarnaast neemt het aantal vacatures met name in de twee grote sectoren metaalproductenindustrie en machine-industrie in 2001 af. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 8

9 4 Secundair beroepsonderwijs In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van het aantal leerlingen in het secundair beroepsonderwijs in de Metaal. Eerst wordt ingegaan op het aantal vmbo-leerlingen, waarbij tevens wordt gekeken naar andere technische studierichtingen (niet-metaal). Hoewel het vmbo niet tot het secundair beroepsonderwijs wordt gerekend, heeft het wel een relatie met het secundair beroepsonderwijs. Vmboleerlingen vormen immers de potentiële instroom voor het secundair beroepsonderwijs. Na het aantal vmbo-leerlingen wordt een overzicht gegeven van de instroom van bbl-leerlingen naar clusters van metaalberoepen, alsmede het aantal bol-leerlingen. De onderstaande cijfers geven een indicatie van het potentiële arbeidsmarktaanbod (instroom) binnen de Metaal. Vmbo-leerlingen Figuur 6 geeft een overzicht van het aantal vmbo-leerlingen in het derde en vierde leerjaar naar studierichting voor de periode Naast het aantal leerlingen in metaalrichtingen worden tevens leerlingaantallen van een aantal andere technische studierichtingen weergegeven. Voor de metaalrichting wordt tevens het aantal lwoo-leerlingen weergegeven. 1 Figuur 6 Vmbo-leerlingen 3 e en 4 e leerjaar naar studierichting, vmbo Bouwtechniek vmbo Elektrotechniek vmbo Motorvoertuigentechniek lwoo Mechanische techniek vmbo Mechanische techniek vmbo Installatietechniek vmbo Landbouwwerktuigentechniek /' /' /' /' /' /' /' /' /' /'96 Aantal vmbo-leerlingen 1996/' /' /' / /'01 Schooljaar Bron: CBS, Onderwijsstatistieken 1 Lwoo staat voor leerwegondersteunend onderwijs (voorheen ivbo). SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 9

10 Uit de figuur volgt dat het totale aantal vmbo-leerlingen de laatste jaren is afgenomen. 1 Dit geldt voor vrijwel alle technische studierichtingen binnen het vmbo, maar met name voor de studierichtingen elektrotechniek, motorvoertuigentechniek en mechanische techniek (zowel vmbo als lwoo). Het aantal vmbo-leerlingen bouwtechniek is daarentegen de laatste jaren redelijk constant gebleven (lichte afname). Bbl-leerlingen Figuur 7 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de instroom van het totale aantal bbl-leerlingen in de periode (instroomcijfers). Het betreft bbl-leerlingen op alle formatniveaus. Figuur 7 Ontwikkeling instroom totale aantal bbl-leerlingen (alle niveaus), Aanta bbl-leerlingen Jaar Bron: SOM De totale instroom van bbl-leerlingen is in de periode afgenomen met ruim leerlingen. Het aantal instromers is na een afname sinds het midden van de jaren negentig in 2000 echter weer wat toegenomen en in 2001 licht gedaald tot constant gebleven. In figuur 8 wordt de instroom van bbl-leerlingen verder onderverdeeld naar clusters van beroepengroepen. 1 Voor de schooljaren 1987/ 88 t/m 1989/ 90 en 1991/ 92 t/m 1995/ 96 ontbreken de exacte aantallen voor alle studierichtingen. De aantallen in de figuur zijn berekend door het jaarlijks gemiddelde te nemen. In de figuur zijn voor deze schooljaren derhalve rechte (afnemende) lijnen te zien. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 10

11 Figuur 8 Ontwikkeling instroom bbl-leerlingen naar beroepengroepen (alle niveaus), Lassen Plaat & Constructie Verspanen Montage/Onderhoud Staf, Management en tekenen Overige Aantal bbl-leerlingen Jaar Bron: SOM Uit de figuur volgt dat met name de instroom van bbl-leerlingen in de beroepengroepen lassen, verspanen en staf, management en tekenen de laatste jaren is afgenomen. De instroom van bblleerlingen in de andere beroepengroepen is daarentegen redelijk constant gebleven. Bol-leerlingen In figuur 9 wordt de ontwikkeling van het totale aantal bol-leerlingen in de Metaal weergegeven voor de periode Het betreft bol-leerlingen op alle vier formatniveaus die een voltijdopleiding volgen. Het totale aantal bol-leerlingen wordt in de figuur verder uitgesplitst naar de bol-opleiding werktuigbouwkunde en de overige bol-opleidingen in de Metaal. De cijfers geven niet de instroom, maar de stand van het aantal leerlingen weer. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 11

12 Figuur 9 Ontwikkeling aantal bol-leerlingen voltijdopleidingen Metaal (alle niveaus), totaal, werktuigbouwkunde en overig, Totaal Werktuigbouwkunde Overige bol-opleidingen metaal Aantal bol-leerlingen / / / /2001 Schooljaar Bron: CBS, Onderwijsstatistieken: leerlingen en geslaagden mbo Het totale aantal bol-leerlingen is de afgelopen jaren geleidelijk teruggelopen. In het schooljaar 1997/98 volgden in totaal bijna leerlingen een bol-opleiding in de Metaal. In het schooljaar 2000/01 bedroeg dit aantal ruim Over de gehele periode is het aantal bol-leerlingen met gemiddeld 9% per jaar afgenomen. De afname van het totale aantal bol-leerlingen wordt met name veroorzaakt door de afname van het aantal leerlingen in de bol-opleiding werktuigbouwkunde. 1 In het schooljaar 1997/98 volgden ongeveer leerlingen deze opleiding. In het schooljaar 2000/01 bedroeg dit aantal ruim Daarentegen is het aantal leerlingen in de overige bol-opleidingen in de Metaal vrijwel constant gebleven tussen de en Bestemming van afgestudeerden Van nog niet alle opleidingen is bekend waar afgestudeerden terechtkomen. Uit onderzoek onder alumni van de middenkaderopleiding werktuigbouwkunde (bol-4) blijkt onder meer het volgende. 2 45% van de alumni heeft na de opleiding gekozen voor een vervolgopleiding op HBO-niveau. Van hen heeft 85% gekozen voor een technische HBO-opleiding. Direct na de opleiding werktuigbouwkunde werkte tussen 85% en 90% van de alumni met een betaalde baan in een beroep dat aan de opleiding is gerelateerd (metaalberoep). 3,5 jaar na de opleiding werkte tussen 80% en 90% in een beroep waarvoor men is opgeleid. Dit verschil wordt mede veroorzaakt door alumni die na verloop van tijd meer in leidinggevende beroepen zijn terechtgekomen, zoals bedrijfsleider of zelfstandig ondernemer. Ruim 40% van de alumni werkte op moment van meting in de Metaal. Tussen 45% en 50% werkt in een metaalberoep buiten de Metaal. Op moment van meting was 2% werkloos. Vrijwel alle werklozen hadden de verwachting binnen twee maanden betaald werk te vinden. Het betreft dus vrijwel uitsluitend frictiewerkloosheid. 1 De bol-opleiding werktuigbouwkunde kan zowel op niveau 3 als niveau 4 worden gevolgd. 2 Bron: A.C. de Heer, Werk en werkkring van alumni MTS Werktuigbouwkunde DIJK12 Beleidsonderzoek, Het onderzoek is in het voorjaar van 2002 uitgevoerd onder alumni die in 1998 de middenkaderopleiding werktuigbouwkunde hebben voltooid. SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 12

13 5 Arbeidsmarktprognoses In dit hoofdstuk wordt een aantal prognoses gegeven voor de toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt voor de Metaal. Deze zijn ontleend aan bestaande prognoses van het CPB, ROA, FME/CWM en Arbeidsvoorziening. Hieronder worden per informatiebron de belangrijkste arbeidsmarktontwikkelingen in de Metaal voor de toekomst beknopt weergegeven. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de prognoses van de informatiebronnen op verschillende termijnen betrekking hebben. Verder wordt in de verschillende informatiebronnen uitgegaan van uiteenlopende definities en afbakeningen ten aanzien van de Metaal en de werkgelegenheid. Daarnaast hanteren de informatiebronnen verschillende uitgangspunten voor prognoses. Bovendien zijn de onderstaande prognoses enigszins gedateerd. Gezien de huidige economische situatie moeten alle prognoses wellicht in negatieve zin worden bijgesteld. Centraal Planbureau (CPB): The metal-electro industry in the Netherlands Na een werkgelegenheidsgroei van de afgelopen jaren is de werkgelegenheid sinds de tweede helft van 2001 in de metalektro afgenomen. Het CPB verwacht dat deze afname in de komende jaren zal doorzetten. Over de gehele periode (tot 2003) verwacht het CPB een afname van de werkgelegenheid van tussen 3% en 4%. Veel sectoren binnen de metalektro zullen zich meer gaan richten op het realiseren van een hogere arbeidsproductiviteit ten koste van de werkgelegenheid. Met name in de metaalproductenindustrie en machine-industrie is de arbeidsproductiviteit veel lager dan in andere landen. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA): De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Het ROA verwacht een afname van de werkgelegenheid in de metalektro. Voor de periode tot 2006 wordt een gemiddelde afname van 0,2% per jaar verwacht. De uitbreidingsvraag voor beroepen in de metalektro varieert. Voor de metalektro wordt een gemiddelde uitbreidingsvraag van 0,2% per jaar verwacht. Over het algemeen geldt dat de uitbreidingsvraag voor beroepen die binnen de metalektro een groot aandeel hebben, achterblijft bij de gemiddelde landelijke groei van 1,2% per jaar. De vervangingsvraag (ten gevolge van bijv. pensioen, arbeidsongeschiktheid, e.d.) voor beroepen in de metalektro ligt dichter bij het landelijk gemiddelde van 3% per jaar. De vervangingsvraag is in de meeste beroepsgroepen groter dan de uitbreidingsvraag. De totale vraag wordt bepaald door de uitbreidings- en vervangingsvraag. De meeste beroepen in de metalektro zitten behoorlijk onder het landelijk gemiddelde van de totale vraag over de gehele arbeidsmarkt van 5,3%. De achterblijvende uitbreidingsvraag is hiervoor de belangrijkste oorzaak. Voor ongeveer de helft van de opleidingen die van belang zijn voor de metalektro wordt een relatief geringe instroom verwacht. Dit geldt met name voor onder meer vmbo mechanische techniek, mbo werktuigbouw en mechanische techniek. Over het algemeen (niet alleen in de metalektro) leidt de daling van de vraag naar arbeid niet tot een evenredige vermindering van spanning op de arbeidsmarkt, omdat ook het aanbod van schoolverlaters verder daalt. Voor veel technische beroepen in de metalektro geldt over het algemeen dat het verwachte toekomstige aanbod tekort zal schieten om aan de vraag te voldoen. 1 CPB, april ROA, november SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 13

14 FME/CWM: Conjunctuurenquête 2001 prognoses voor Voor 2002 verwacht FME/CWM een verdere afname van de werkgelegenheid in de metaal en elektrotechnische industrie met 3,5%. De terugloop van het personeelsbestand zal in 2002 het sterkst zijn in de transportmiddelenindustrie (-9,0%). De werkgelegenheid in de basismetaalindustrie, machine-industrie, elektrotechnische industrie en de instrumenten en optische industrie zal in 2002 naar verwachting in 2002 tussen de 1,5% en 3% afnemen. De werkgelegenheid in de metaalproductenindustrie zal naar verwachting niet verder afnemen (0% groei). Arbeidsvoorziening: Regionale arbeidsmarktprognoses Om de toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in kaart te brengen, heeft Arbeidsvoorziening een aantal prognoses laten opstellen. In onderstaand overzicht worden de prognoses weergegeven ten aanzien van werkgelegenheid en vacatures. Overzicht 1 Arbeidsvoorziening Regionale Arbeidsmarktprognoses Sector Banen van werknemers Gemiddelde jaarlijkse procentuele verandering Middenscenario en Metaal, machines en apparaten ,3% -0,5% Elektrisch, optische instrumenten ,5% -2,2% Auto s ,5% -1,2% Schepen ,6% -3,0% Overige productie transportmiddelen ,6% -3,0% Sector Aantal vacatures Gemiddelde jaarlijkse procentuele verandering Middenscenario en Metaal, machines en apparaten ,8% -1,4% Elektrisch, optische instrumenten ,8% -3,3% Auto s ,6% -4,1% Schepen ,3% -4,1% Rest productie transportmiddelen ,2% -4,1% 1 FME/CWM, oktober Arbeidsvoorziening, juli SOM Opleidingen Metaal/DIJK12 Beleidsonderzoek (12 september 2002) 14