Groenblauwe gebiedsdeal Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Samen werken aan een duurzame topregio. Projectenpakket Fase 1

Transcriptie

1 Groenblauwe gebiedsdeal Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Samen werken aan een duurzame topregio Projectenpakket Fase 1 Juli 2014 De gebiedsdeal is een deal tussen ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden.

2 Deze gebiedsafspraak is mede mogelijk gemaakt met steun van de provincie Zuid-Holland. Verkenning gebiedsdeal: Rolia Wiggelinkhuijsen en Gerard de Winter, Stichting Blauwzaam Grafische vormgeving: Esther Dijkstra, Estrelas Fotografie voorzijde (paginabrede foto): Chris Fawcett Versie:

3 Inleiding Dit document bevat de actualisatie van de Regionale Uitvoeringsagenda Fase 1 Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Het kader voor deze actualisatie vindt u in het document Groenblauwe gebiedsdeal Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Samen werken aan een duurzame topregio dat in juni 2014 na de inzet van vele gebiedspartijen tot stand kwam. Vanuit het perspectief dat daarin wordt geschetst willen de gebiedspartijen de komende jaren gezamenlijk werken aan diverse projecten. De financiering van deze projecten wordt opgenomen in een zogenaamde gebiedsdeal. De gebiedsdeal is een flexibele regionale uitvoeringsagenda waarin toekomstige projecten kunnen worden ingepast. Zo kan worden ingespeeld op de actualiteit en kan effectief op de uitvoering worden gestuurd. De actualisatie van de Regionale Uitvoeringsagenda komt gefaseerd tot stand. Dit document betreft fase 1 en is in juli 2014 tot stand gekomen. De daaraan gekoppelde gebiedsafspraken zijn vastgelegd in een besluit van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland. In onderliggend stuk worden de projecten beschreven die in deze eerste fase zijn opgenomen. De bijlagen bevatten een doelenkaart, een investeringsprogramma, een samenvattend overzicht van de gebiedsdeal en een groslijst van aanvullende projecten die in de komende jaren kunnen worden uitgevoerd. Lees ook: Groenblauwe gebiedsdeal Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Samen werken aan een duurzame topregio, Visiedocument, juni 2014 Groenblauwe gebiedsdeal Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Samen werken aan een duurzame topregio, Projectenpakket fase 2, oktober

4 Regionale Uitvoeringsagenda Fase 1 (juli 2014) In de eerste fase van de gebiedsdeal (juli 2014) is een aanzienlijk aantal projecten opgenomen. Deze projecten vormen de aanjagers van de groenblauwe gebiedsdeal voor de Alblasserwaard- Vijfheerenlanden. Deze projecten willen de regiopartners versneld opstarten en de motor laten vormen voor andere ontwikkelingen en voor de vorming van een sterkere gebiedssamenwerking. Daarbij is bewust gezocht naar een gemêleerd pakket aan projecten en meekoppelkansen die in brede zin aan de genoemde thema s bijdragen en die de verbinding binnen de streek en met de omliggende regio s versterken. Zo omvat het pakket bottom-up -initiatieven voor natuurontwikkeling en beheer en stevige aanzetten tot de vorming van een robuust wandelroutenetwerk, is er sprake van co-creatie en retro-innovatie (rietteelt) door publiek-private samenwerking, worden landschappelijke en cultuurhistorische waarden versterkt en worden openingen gecreëerd naar vervolgprojecten voor de langere termijn. De projecten worden hieronder kort beschreven. De financiële onderbouwing van deze projecten is in de bijlagen weergegeven. Project Toegangspoort Leerdam: groene en waterrijke verbindingen van stad naar land Met Glasstad Leerdam ligt ook aan de oostkant een prachtige toegangspoort tot de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. De stad trekt jaarlijks vele bezoekers (denk alleen al aan de bezoekers aan het Nationaal Glasmuseum). Uit onderzoek blijkt dat deze bezoekers nauwelijks de streek in gaan om te recreëren. Men heeft vooral oog voor de diverse glasattracties. Ten aanzien van toerisme & recreatie ligt hier een uitdaging: hoe zorgen we ervoor dat het hoge bezoekersaantal dat Glasstad Leerdam jaarlijks trekt ook ten goede komt aan de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden? Het antwoord: laat de bezoekers van Glasstad Leerdam ter plekke ervaren wat er buiten de stad verscholen ligt, zodat ze nieuwsgierig worden en de streek in trekken. Oftewel: verbindt (glas)stad met (achter)land en licht zo voor de bezoekers aan Glasstad Leerdam een tipje van de sluier op van de landschappelijke kwaliteit van de landelijke omgeving. De Gemeente Leerdam wil de verbinding tussen de (glas)stad Leerdam en haar achterland realiseren met vier projecten: a) Het Dijkpark wordt een landschappelijk en openbaar park met nadruk op de Linge en haar recreatieve mogelijkheden (bijv. aanlegsteigers voor kanovaarders in relatie tot de kanoroute die mogelijk in de volgende gebiedsdeal wordt opgenomen), met een Museumboomgaard en enkele met de natuur verweven speeltoestellen in de stijl van het Lingelandschap. b) Het Laarzenpad is een onverharde wandelroute die begint op de onlangs gerealiseerde verharde Vestingstedenroute (OHW). Het Laarzenpad is de vervolmaking van deze Vestingstedenroute, omdat het er voor zorgt dat wandelaars op een onverharde wandelroute beneden aan de Lingedijk kunnen wandelen. In een latere fase is het de bedoeling dat het Laarzenpad tot aan Gorinchem wordt aangelegd waarmee een onverharde wandelroute langs de Linge ontstaat die Toegangspoort Leerdam ook met vestingstad Gorinchem verbindt. c) Het Liniepad wordt een natuurrijke groene, half onverharde wandelroute vanaf station Leerdam naar de Diefdijk en zorgt voor de verbinding tussen de onlangs gerealiseerde Vestingstedenroute, de Oude Hollandse Waterlinie en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Project Polderroute De kaden op de lanen in De kades tussen de polders van Noordeloos, Goudriaan en Langerak nodigen uit tot wandelen. Ze hebben echter wel een kwaliteitsimpuls nodig, zodat de waarden van natuur, cultuurhistorie en beleving worden vergroot. De dubbele kade is historisch gegroeid, doordat inwoners van beide polders ieder een eigen kade bouwden. Van oudsher was er een watergang tussen beide kades, die in de loop der jaren is dichtgegroeid. Deze watergang herbergde hoge natuurwaarden doordat het niet in verbinding stond met het poldersysteem en gevuld was met gebiedseigen water. Dit project heeft als doel de oorspronkelijke watergang tussen beide kades te herstellen. Ecologen, archeologen 2

5 en historici zullen de wetenswaardigheden van deze wandelroute in beeld brengen via een informatiepaneel zodat de belevingswaarde voor de bezoeker een extra impuls krijgt. De bezoeker krijgt zo een prachtige wandeling over de herstelde kade, waarbij de geschiedenis op boeiende wijze wordt verteld. Het project wordt versterkt door het hieronder beschreven project Blauwzaam Lint (onderdeel bijenlint). Het traject maakt bovendien onderdeel uit van cq sluit aan op het tracé van de voormalige of herijkte EHS (NNN) en andere regionale wandelroutes. De oorspronkelijke watergang tussen beide kades zal in etappes worden hersteld. Project Realisatie Laarzenpad Hoornaar Rondom Hoornaar ligt een aantal wandelpaden in het prachtige groen. Deze wandelpaden lopen langs de Giessen en komen onder andere langs de Oudendijkse Molen bij Slingeland. Een aantal jaar geleden is er op het DirkIV-plein in Hoornaar een Toeristisch Overstap Punt (TOP) gecreëerd. Deze TOP is een kruising van diverse fietsen wandelroutes, waarbij voldoende parkeergelegenheid is. Het is voor de inwoners van Hoornaar een grote wens om een laagdrempelig Laarzenpad aan te leggen vanaf het DirkIV-plein naar de bestaande wandelroutes langs de Giessen. Hiermee wordt het wandelroutenetwerk vergroot en wordt de aansluiting tussen bestaande wandelroutes verbeterd. Project De Zouweboezem, een vergeten slagveld In de zomer en het najaar van 1672 werd er stevig gevochten ten noorden en zuiden van de Lek. De sporen zijn nog steeds aan het landschap af te lezen. Met name Lexmond en Jaarsveld hadden het in het frontgebied zwaar te verduren. Sluizen en molencomplexen waren essentieel voor de ontwatering (of inundatie) van een gebied en dus van militair belang. Het gebied langs de Lekdijk bij Sluis (gemeente Zederik) biedt dan ook een aantal interessante objecten die verbonden zijn met de Oude Hollandse Waterlinie en de waterstaatsgeschiedenis van de Vijfheerenlanden, zoals zeven buitendijkse voormolens, en een waardevol cultuurlandschap. Helaas zijn al deze objecten ernstig verwaarloosd of verborgen in het landschap. Door een route te ontwikkelen en voorzieningen aan te brengen (infopanelen en picknickbank) wordt de recreatieve beleefbaarheid vergroot. Bovendien wordt het buitendijkse gebied met de waardevolle uiterwaarden, buitendijkse voormolens en het Sluise Gat ontwikkeld, behouden en beleefbaar gemaakt. Project Realisatie Blauwzaam Lint als natuurlijke en mentale verbinder van de streek Linten zijn kenmerkend voor de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Het project Blauwzaam Lint wil dit karakteristieke beeld versterken door een robuuste bloemrijke verbinding mogelijk te maken tussen Werelderfgoed Kinderdijk, Glasstad Leerdam en natuurkerngebieden. Deze linten komen ten goede aan de biodiversiteit en versterkt de recreatieve beleving. Maar dit project omvat meer. Het is in de kern gericht op verbinding en beweging: Verbinding tussen mensen en organisaties, tussen people, planet en profit, tussen karakteristieke elementen en duurzame initiatieven, tussen toeristische iconen en het tussenliggende polderlandschap en tussen projecten in deze gebiedsdeal. Beweging van mensen door de lokale gemeenschap actief te betrekken bij natuurontwikkeling van onderaf (een beweging op gang brengen t.b.v. burgerparticipatie) en door met het lint mensen uit te nodigen tot wandelen en fietsen en beweging van dieren door met bloemenen kruidenmengsels ecologische verbindingen aan te brengen voor bijen en vlinders. Binnen de gebiedsdeal willen de vrijwilligers van de werkgroep Bijenlint minimaal vijf concrete projecten samen met lokale partijen en inwoners realiseren, zodat een aantrekkelijk en recreatief landschap ontstaat met vele kleurrijke bloeiende bermen, kaden, slootkanten en overhoeken. Daarbij wordt invulling gegeven aan de participatieve samenleving. In het project wordt ook het effect van de aanleg en het beheer van de idylles en linten onderzocht en gemonitord. Daarnaast wil de projectgroep Blauwzaam Lint een beweging op gang brengen om het lint verder te realiseren door bottom-up -initiatieven, waarbij lokale initiatiefnemers de instrumenten en randvoorwaarden 3

6 krijgen aangereikt om zelf aan de slag te gaan met natuur. Deze hulpmiddelen zullen worden ontwikkeld in een innovatieve Do It Yourself-toolbox voor natuurontwikkeling. Door de Do It Yourself-toolbox hoeven lokale initiatiefnemers niet het wiel opnieuw uit te voeren en kunnen versneld projecten uitvoeren. Project Ontwikkelen van een convenant Ecologisch Beheer De meeste partijen juichen ecologisch beheer toe, mits dit niet leidt tot hogere beheerkosten. Op dit moment bestaat bij veel partijen echter de overtuiging dat ecologisch beheer duurder is, terwijl er ook berichten zijn dat dit niet zo is. De projectgroep Blauwzaam Lint wil dit vraagstuk en andere aspecten van ecologisch beheer samen met Provincie Zuid-Holland, Waterschap Rivierenlanden, gemeenten, Oasen, andere terreinbeherende organisaties en natuurorganisaties bespreken en onderzoeken. In aanloop naar de tweede fase van de gebiedsdeal wordt binnen dit project in kaart gebracht wat de mogelijkheden zijn om te komen tot een convenant voor het duurzaam beheer van het Blauwzaam Lint, zodat in de volgende gebiedsdeal hiervoor (indien partijen dit wensen) een concreet uitgewerkt projectplan kan worden ingediend. Voor dit project wordt inzet in uren van betrokken partijen gevraagd. Project Streekgebonden biomassastromen en duurzame energiewinning In de beleidsplannen van Provincie Zuid-Holland, de samenwerkende gemeenten, het waterschap en het bedrijfsleven staan grote ambities ten aanzien van verduurzaming van de energievoorziening en reductie van CO 2. Concretisering van die ambities is dringend gewenst. Onderzoek wijst uit de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden kansen biedt voor energie uit biomassa. Dit project is een eerste concrete stap gericht op het duurzaam en rendabel mobiliseren van lokale en regionale biomassastromen uit streekeigen biomassa ten behoeve van duurzame energieopwekking in de regio Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. Het project dient als showcase om binnen de regio (en binnen Provincie Zuid-Holland) meer initiatieven te starten. Onder het mom geen tak de streek uit zal een businesscase en een plan van aanpak worden uitgewerkt om bruikbaar snoeiafval uit de streek rendabel in te zetten in de houtenergie-installatie die momenteel in Gorinchem wordt ontwikkeld. Aanjager in dit project is Energiecoöperatie De Knotwilg, die in een onafhankelijke rol kan helpen bij het organiseren en exploiteren van de keten en inzichten en ervaringen kan markeren en borgen. De coöperatie wil tevens de motor zijn van de verdere ontwikkeling van biomassaketens en duurzame energieprojecten in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Project Natuur- en Milieueducatie (NME) als 'edutainment' In de AV worden veel opleidingen aangeboden in de groene sector (bijvoorbeeld land- en tuinbouw, tuininrichting, recreatie). "Groen" is ook steeds belangrijker voor het eigen welbevinden. Gezien de ontwikkelingen in de maatschappij, waarin maatschappelijke instellingen en zeker ook ondernemers steeds vaker zélf kiezen voor een meer duurzame bedrijfsvoering, is het belangrijk dat leerlingen zo vroeg mogelijk vertrouwd raken met duurzaam denken en handelen. Dit project voorziet in een lesaanbod voor VO-leerlingen in de vorm van "edutainment", educatie met een entertainmentsausje, leren door doen en ervaren, waarbij van leren iets leuks wordt gemaakt. Natuur en landschap fungeren dan als een soort contramal van de social media die ook worden ingezet voor de nieuwe lesmethoden. Een unieke wisselwerking! Het project krijgt een vervolg in de vorm van bundeling van het aanbod van activiteiten op het gebied van Natuur- en Milieueducatie (NME) van de vier streekcentra in de AV. Daarover vinden nu gesprekken plaats. Project Coördinatie uitvoering en procesbegeleiding Om de uitvoering van deze deal te coördineren en nieuwe afspraken met elkaar te kunnen maken wordt een gebiedscoalitie opgericht waarin maatschappelijke organisaties, onderwijs, bedrijfsleven en overheden uit de regio staan voor de uitvoering van de gebiedsdeals in de regio en het creëren van spin-off. Deze coalitie voelt zich verantwoordelijk voor een vlotte en adequate uitvoering van de 4

7 gebiedsafspraken die zijn gemaakt. Voor de rol van deze coalitie en voor de coördinatie van de subsidieaanvragen en uitvoering van de projecten is ondersteuning nodig. Tussen de genoemde projecten liggen kansrijke verbindingen. Het Blauwzaam Lint kan als de motor achter deze verbindingen fungeren, maar de verbindingen kunnen ook op andere wijze tot stand komen. Daarom wil deze gebiedsdeal alle projecten in samenhang ontwikkelen. Dit blijkt ook uit de overzichtskaart in bijlage 1. 5

8 Bijlage 1 bij Regionale uitvoeringsagenda Fase1: Doelenboom Opgenomen in 1e fase: 1 Ontwikkeling Toegangspoort Leerdam: x x x x 2 Polderroute Goudriaan tot Ottoland: onderdeel herstel cultuurhistorische dubbele kades x x x x 3 Realisatie Laarzenpad Hoornaar x 4 De Zouweboezem, een vergeten slagveld x x x 5 Realisatie Blauwzaam Lint als natuurlijke en mentale verbinder van de streek 6 Convenant Ecologisch Beheer x 7 Streekgebonden biomassastromen en duurzame energiewinning: uitwerken businesscases x x 8 Natuur- en Milieu-educatie (NME): onderdeel duurzaamheidseducatie als 'edutainment' x x 9 Coördinatie uitvoering en procesbegeleiding Ter uitwerking voor 2e fase: 1 Ontwikkeling Toegangspoort Kinderdijk: onderdeel Natuurpad x x x x 2 d) Mini-wiel Voorwaartsveld x x x 11 Waterbergingsopgave Sliedrecht i.c.m. meervoudig ruimtegebruik / rietteelt x x x 12 Waterpark Mollenburg Gorinchem x x x Afgevallen projecten: 7 Project Behoud biodiversiteit Hoog Dalem x x 10 Groenplan Stadswallen en Veerseweg Nieuwpoort x x 13 Kwaliteitsimpuls inundatiesluis Nieuwpoort x x 6

9 Project Totale projectkosten Giessenlanden Gorinchem Leerdam Molenwaard Zederik Regio AV Waterschap Rivierenland Blauwzaam Gebiedsplatform Den Hâneker Stichting Groene Hart Lokale ondernemers Derden (reeds bepaald) Derden (nog te bepalen) PZH: Financiering door UPG Bijlage 2 bij Regionale uitvoeringsagenda Fase 1: Financieringsoverzicht 1 Ontwikkeling Toegangspoort Leerdam: a) Dijkpark 1) b) Laarzenpad c) Liniepad Polderroute De kaden op de lanen in (dubbele kades) 2) Realisatie Laarzenpad Hoornaar De Zouweboezem, een vergeten slagveld Realisatie Blauwzaam Lint 3) Ontwikkelen van een convenant Ecologisch Beheer 4) Streekgebonden biomassastromen en duurzame energiewinning 5) Natuur- en Milieueducatie (NME) als 'edutainment' Coördinatie uitvoering en procesbegeleiding 6) Subtotaal Gebiedsafspraak 1e fase

10 Toelichting bij financieringsoverzicht Aan het financieringsoverzicht kunnen geen rechten worden ontleend. Formele toezeggingen van de diverse partijen omtrent de financiële bijdragen aan de genoemde projecten zullen worden besproken nadat deze gebiedsdeal door Gedeputeerde Staten in de actualisatie van het Uitvoeringsprogramma Groen is opgenomen. De kosten van de waterbergingsopgaven zijn niet in het overzicht opgenomen. Deze worden gedekt door de betreffende gemeente en/of Waterschap Rivierenland. Hierover worden separaat afspraken gemaakt. Alle bedragen in euro's. Noten: 1) Het bedrag van ,- wordt gefinancierd middels crowdfunding. 2) Deze bedragen zijn inclusief BTW, omdat het Gebiedsplatform niet btw-plichtig is en daardoor de BTW niet kan verrekenen. 3) Deze bedragen zijn inclusief BTW. Alle partijen kunnen deze BTW verrekenen, behalve Blauwzaam als aanvrager (niet btw-plichtig). Het niet-verrekenbare deel betreft daardoor ook de bijdrage van PZH. 4) Diverse partijen committeren zich aan dit project middels inzet van medewerkers (in uren). 5) Deze bedragen zijn inclusief BTW, omdat de Energiecoöperatie niet btw-plichtig is en daardoor de BTW niet kan verrekenen. Het bedrag van ,- bestaat deels uit geld en deels uit uren. 6) Het bedrag van ,- (post Regio AV) bestaat uit uren. 8

11 Bijlage 3 bij Regionale uitvoeringsagenda Fase 1: Actualisatie UPG juli Naam gebiedsafspraak Groenblauw netwerk Alblasserwaard Vijfheerenlanden (fase 1) 2 Omschrijving activiteit(en) 1) Ontwikkeling Toegangspoort Leerdam (wandelpaden) 2) Realisatie Polderroute en herstel cultuurhistorische kades 3) Laarzenpad Hoornaar 4) Beleving N2000-gebied Zouweboezem 5) Realisatie groenblauw lint (Bottom-up initiatieven stimuleren voor ontwikkeling en inbedding bloemrijke bermen en kades (ontwikkeling en beheer) 6) In overleg met terreinbeherende organisaties nagaan hoe ecologisch beheer bermen en kades (structureler) vormgegeven kan worden 7) Uitwerken businesscase voor energiewinning uit regionale biomassastromen en zo mogelijk het organiseren van een biomassaketen 8) Educatie-activiteiten 9) Coördinatie uitvoering en procesbegeleiding, mede gericht op concretiseren projecten voor gebiedsafspraak fase 2 3 Aangeven aan welke provinciale doelen activiteit voldoet Toename recreatie in het groen Behoud biodiversiteit Ontwikkeling en behoud van waardevolle en aantrekkelijke agrarische landschappen Bijdrage aan realisatie waterdoelen Bijdrage aan realisatie doelen erfgoed Bijdrage aan overige provinciale doelen, namelijk intensivering energiebeleid 4 Beoogde totale kosten ,- 5 Geraamde kosten provinciale groendoelen 6 Geraamde kosten overige provinciale doelen 7 Beoogde max. cofinanciering provincie URG 8 Beoogde partner die subsidie aanvraagt , ,- * 1) Gemeente Leerdam 2) Stichting Gebiedsplatform Alblasserwaard- Vijfheerenlanden 3) Gemeente Giessenlanden 4) Stichting Groene Hart 5) Stichting Blauwzaam 6) Stichting Blauwzaam 7) Energiecoöperatie De Knotwilg 9

12 8) Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (regiobureau AV) 9) Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (regiobureau AV) 9 Samenwerkende partners Den Hâneker, gebiedsplatform Alblasserwaard- Vijfheerenlanden, gemeente Sliedrecht, bewonersinitiatieven, Oasen, Stichting Blauwzaam (inclusief achterban), Stichting Groene Hart, Stichting Groene Hart Producties, Stichting Werelderfgoed Kinderdijk, Waterschap Rivierenland 10 Beoogde start uitvoering en looptijd 2014 (2 jaar) 11 Beheer en onderhoud van de activiteiten voor minimaal 7 jaar geregeld? Ja, deels via samenwerkende partners, deels via gestructureerde inzet vrijwilligers. * Aangezien voor deze gebiedsafspraak samenwerkingspartners geen beroep kunnen doen op BTWcompensatie is bij de provinciale cofinanciering rekening gehouden met een bedrag incl. BTW 10

13 Bijlage 4 bij Regionale uitvoeringsagenda Fase 1: Groslijst projecten Hieronder is een longlist weergegeven van projecten die in het verkenningsproces van deze gebiedsdeal geïnventariseerd zijn en mogelijk voor een volgende fase van de gebiedsdeal in aanmerking komen: 1 Kwaliteitsimpuls provinciale recreatiegebieden (Kippenbos, Kraaienbos, Slingelandse Plassen) 2 Kwaliteitsimpuls recreatienetwerk Baanhoek / Tolsteeg (i.c.m. Waterdriehoek, Alblasserpoort) 3 Inventariseren, controleren en herstellen en verbinden wandelroutes (wandelknooppuntennetwerk, Tiendwegenroute, bestaande lokale routes) 4 Recreatieve kanoroute 5 Toeristische objectbebording 6 Digitale kaart t.b.v. ontsluiting recreatieve informatie 7 NME: bundeling en ontsluiting van informatie omtrent natuureducatieprogramma s 8 Kwaliteitsimpuls Schoonhoven Nieuwpoort 9 Kwaliteitsimpuls Zouweboezem 10 Kwaliteitsimpuls Merwedekanaal, 11 Kwaliteitsimpuls Schelluinse Vliet 12 Landgoed Ottoland (16 ha waterberging) 13 Klimaatdijk Kinderdijk Schoonhoven 14 Dijkverzwaring Schoonhoven - Lexmond 15 Robuuste verbinding Lek - Linge via Diefdijk met kavelruil 16 Verbinding Goudriaan Schelluinen 17 Educatiecentrum Kinderdijk 18 Gebiedsmarketing m.b.v. Sterke Watermerken / Waterdriehoek / iconen 19 Smoutjesvlietlanden 20 Behoud van kwellandjes bij dijkverzwaring 21 Verbinding Ottoland met Ooievaarsdorp 22 Verbinding Ottolandse idylle met Molenkade 23 Verbinding wandelroute Zouweboezem met wandelroute Lek en uiterwaarden 24 Verbinding wandelroute Zouweboezem met Ameide 25 Kavelruil Nederwaard/Schoonenburg 26 Vergroening bedrijventerrein Nieuw Schaik 27 Wandelroute Hardinxveld-Giessendam 28 Waterberging Hoge Boezem van de Overwaard: rietteelt terug in de streek 29 Ontwikkeling Achterwaterschap 30 Herinrichting havengebied en versterking recreatie Nieuwpoort 31 Natuurlijke kadeversterking: twee vliegen in één klap (versterking regionale watekering) 32 Pilot ontwikkeling waterwingebied in combinatie met natuurbeheer (Oasen) 11