Horster Engweg 8b te Ermelo, gemeente Ermelo (GLD.)

Transcriptie

1 Laagland Archeologie Rapport 21 Bureauonderzoek en IVO-verkennend/karterend Horster Engweg 8b te Ermelo, gemeente Ermelo (GLD.) juli 2016 Versie 1.0 (concept) In opdracht van: Teus Advies

2 Colofon Laagland Archeologie Rapport 21 Bureauonderzoek en IVO-verkennend/karterend Horster Engweg 8b te Ermelo, gemeente Ermelo (GLD.) Auteur: drs. E.W. Brouwer In opdracht van: Teus Advies Foto s en tekeningen: Laagland Archeologie Status rapport: concept 1.0 Controle: dr. J. Wijnen Autorisatie: drs. E.W. Brouwer

3 1 Inleiding Aanleiding onderzoek Afbakening plan- en onderzoeksgebied Administratieve gegevens Huidige situatie en toekomstig gebruik Gemeentelijk beleid Onderzoeksdoel 9 2 Inventarisatie Inleiding Landschappelijke ontwikkeling Geologie Geomorfologie en bodem Archeologie Historie Conclusie Verwachtingsmodel 18 3 Veldwerk Beschrijving onderzoeksmethodiek Doel veldonderzoek Resultaten veldonderzoek Lithologie en bodem Archeologie 21 4 Conclusie 22 5 Selectieadvies 23 literatuur 24 BIJLAGE 1 AMZ-cyclus 25 BIJLAGE 2 Archeologische perioden 27 BIJLAGE 3 Geomorfologische kaart 29 BIJLAGE 4 Actueel Hoogtebestand Nederland 30 BIJLAGE 5 Bodemkaart 331 BIJLAGE 6 Waarnemingen 32 BIJLAGE 7 Boorstaten 33 BIJLAGE 8 Boorpuntenkaart 34

4 4

5 Samenvatting Laagland Archeologie heeft in juli 2016 een bureauonderzoek en archeologisch verkennend en karterend booronderzoek uitgevoerd in een terrein aan de Horster Engweg 8b te Ermelo. Het onderzoek vond plaats in verband met de ruimtelijke procedure vanwege het voornemen in de toekomst het huidige pand te slopen en er een nieuwe, grotere woning te bouwen. Het bureauonderzoek had tot doel een archeologisch verwachtingsmodel op te stellen. Dit verwachtingsmodel is getoetst door middel van een verkennend booronderzoek. Aanvullend is in een deel van het plangebied een karterend booronderzoek uitgevoerd. Het plangebied ligt op hooggelegen dekzandgronden. In het oosten bevindt zich een lage stuwwal. Tussen ongeveer 2750 voor Chr. en 800 lag het terrein in een overgangszone tussen veen- en zandgebied en was vermoedelijk met veen bedekt. Geomorfologisch ligt het gebied op een grote dekzandrug. Het plangebied ligt op de overgang van een hoog- naar een relatief laaggelegen terrein. Vermoedelijk ligt het plangebied op een enkeerdgrond of de overgang van een enkeerdgrond naar een (stuif)zandgebied. Er zijn geen concrete aanwijzingen dat de bodem in het plangebied verstoord is. Het terrein was tot ongeveer 1960 onbebouwd en sindsdien staat er een grotendeels uit hout, op steen gefundeerde woning op met enkele houten schuren. Waarnemingen in het onderzoeksgebied zijn overwegend afkomstig uit de (late) middeleeuwen. Daarnaast zijn resten uit de steentijd en mogelijk de bronstijd bekend. In de onmiddellijke nabijheid lag een boerderij met erf. Deze locatie is momenteel nog steeds bebouwd. Op oude kaarten is te zien dat het plangebied in een overgangszone tussen akker en stuifzand/heidegebied ligt. Het stuifzand/heidegebied is later met bos aangeplant. Op basis van de bodemkundige en archeologische kenmerken kunnen resten uit de periode tussen voor Chr. (laat-neolithicum middenbronstijd) en van na omstreeks 800 (vroege late middeleeuwen) worden verwacht. Tijdens het booronderzoek is in het zuidwestelijk deel van het plangebied een plaggendek geconstateerd. Het resterende deel van het plangebied is tot in de C- horizont verstoord. Resten van bodemvorming onder de eng zijn waarschijnlijk grotendeels verdwenen of verstoord (opgenomen in het plaggendek). Dit maakt de kans op intacte resten klein. Het karterend booronderzoek in het deel waar een plaggendek is aangetroffen, heeft geen concrete archeologische indicatoren opgeleverd: de houtskoolfragmenten die in het plaggendek zijn aangetroffen, wijzen niet op een concrete vindplaats. 5

6 De kans dat het plangebied archeologische resten met een redelijk intacte archeologische context bevat, is daarmee zeer klein. Aanbevolen wordt daarom geen nader archeologisch vervolgonderzoek uit te voeren. Het hier uitgevoerde bureau- en verkennend booronderzoek is daarmee de laatste fase in de AMZ-cyclus. De implementatie van deze aanbeveling is in handen van de bevoegde overheid, de gemeente Ermelo. De gemeente wordt hierin vertegenwoordigd door haar deskundige, de heer drs. M. Wispelwey van de Regio Noord-Veluwe. 6

7 HOOFDSTUK 1INLEIDING 1.1 AANLEIDING ONDERZOEK Aanleiding voor het onderzoek vormt de toekomstige sloop en daaropvolgende nieuwbouw van een woning met bijgebouw. Op dit moment zijn er nog geen concrete plannen, maar er zal een bestemmingsplanwijziging (verruiming woonbestemming) nodig zijn. De gemeente Ermelo heeft een eigen archeologiebeleid. Op basis van het bestemmingsplan dient archeologisch onderzoek uitgevoerd te worden om aan te tonen dat eventueel aanwezige archeologische waarden niet onevenredig worden of kunnen worden geschaad door de geplande bouwactiviteiten. Het plangebied heeft een omvang van 835 m 2 De geplande verstoring heeft een omvang van ongeveer 220 m 2 en reikt tot een diepte van ongeveer 100 cm -mv De omvang van de geplande verstoringen overschrijdt de vrijstellingsgrenzen zoals die in het vigerende gemeentelijk archeologiebeleid zijn aangegeven. 1.2 AFBAKENING PLAN- EN ONDERZOEKSGEBIED Het plangebied ligt aan de Horster Engweg 8b te Ermelo, gemeente Ermelo (GLD.). Afbeelding 1. Ligging van het plangebied (in rood) en onderzoeksgebied (blauwe streepjeslijn). 7

8 Voor een beter begrip van de bodemkundige omstandigheden en de archeologie van de planlocatie is een groter gebied bestudeerd. Een zone van 500 m rondom het plangebied wordt voldoende geacht om de archeologische potentie van het plangebied in kaart te brengen. Deze zone wordt aangeduid als onderzoeksgebied. 1.3 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS OBJECTGEGEVENS PLANGEBIED Projectnaam Plaats Gemeente Provincie Kaartblad Bureauonderzoek en IVO-verkennend Horster Engweg 8b te Ermelo, gemeente Ermelo (GLD.) Ermelo Ermelo Gelderland 26H Coördinaten hoekpunten noord / oost / zuid / west / Oppervlakte perceel circa Omvang bodemverstoring circa Diepte geplande bodemverstoring 835 m 2 (bestemmingsvlak) 220 m 2 (bouwvlak + nieuw bijgebouw) 100 cm mv (geschat) Onderzoeksaanmelding ArchisIII Uitvoeringsperiode onderzoek juni 2016 Beheerder en plaats documentatie Laagland archeologie VOF, vestiging Ommen. Tabel 1. Objectgegevens. 1.4 HUIDIGE SITUATIE EN TOEKOMSTIG GEBRUIK Het plangebied is momenteel bebouwd (woning), zie onderstaande afbeelding. Het onbebouwde deel is in gebruik als tuin/erf. In het oostelijk deel van het plangebied bevinden zich enkele schuren/bijgebouwen. De huidige opstallen wordt gesloopt en op de locatie van de huidige woning komt een nieuwe, grotere woning. Op de locatie van de schuurtjes komt een nieuw bijgebouw. 8

9 Afbeelding 2. Locatie van het plangebied (rood omlijnd). 1.5 GEMEENTELIJK BELEID Op de gemeentelijke archeologische beleidskaart van de gemeente Ermelo 1 ligt het plangebied in een Archeologische Verwachtingszone categorie 5. In deze zones wordt gestreefd naar behoud in de huidige staat. (streven naar extensieve vormen van grondgebruik). Bodemingrepen dieper dan de bouwvoor of bekende bodemverstoringen dienen vermeden te worden. Indien behoud niet mogelijk is, dient bij bodemingrepen dieper dan 30 cm mv en groter dan 100 m 2 vroegtijdig inventariserend veldonderzoek plaats te vinden. 1.6 ONDERZOEKSDOEL Het uitgevoerde onderzoek behoort tot de eerste fasen in het huidige archeologische onderzoeksproces (zie bijlage 1). Het bureauonderzoek heeft tot doel een archeologisch verwachtingsmodel op te stellen aan de hand van bestaande bronnen, en te bepalen of en zo ja welke delen van het plangebied in aanmerking komen voor vervolgonderzoek. Op grond van de resultaten van dit onderzoek kan worden beoordeeld of en zo ja, welke 1 De Roode,

10 vorm van vervolgonderzoek nodig is om de archeologische waarde van het gebied te kunnen vaststellen. Voor realisering van de doelstelling wordt de volgende vraagstelling gehanteerd: Wat is de fysisch-geografische situatie van het gebied? Hoe is de bodemopbouw in het plangebied en in welke mate is deze nog intact? Wat is de invloed van de geomorfologische en bodemkundige aspecten van het plangebied op bewoning en gebruik in het verleden? Welke bekende archeologische waarden (complextype, archeologische periode) bevinden zich in het plan- en onderzoeksgebied? Wat is bekend over het historisch gebruik van het plangebied in het verleden? Wat is de specifieke verwachting van het plangebied ten aanzien van archeologische waarden? (complextype, diepteligging, periode en kenmerken)? 10

11 HOOFDSTUK 2INVENTARISATIE 2.1 INLEIDING In dit hoofdstuk worden de relevante landschappelijke ontwikkeling en huidige bodemkundige situatie beschreven. Tevens wordt ingegaan op de bekende archeologische waarden in de omgeving van het plangebied en de historische situatie. Voor wat betreft de in de tekst genoemde archeologische perioden wordt verwezen naar bijlage LANDSCHAPPELIJKE ONTWIKKELING GEOLOGIE De geologische ontwikkeling wordt beschreven aan de hand van paleogeografische kaarten (afbeelding 3 en 4). 11

12 Afbeelding 3. Paleogeografische ontwikkeling van circa voor Chr. De locatie van het onderzoeksgebied is met een blauwe punt aangegeven. Naar: Vos et al., In het vroege Holoceen, lag het plangebied op relatief hoge Pleistocene zanden (dekzand), op de grens met lager gelegen zanden. In het zuidoosten bevindt zich de Veluwse stuwwal. Rond 5500 voor Chr. ligt het gehele gebied binnen een dekzandlandschap. Tegelijkertijd is door het smeltende landijs de zeespiegel sterk gestegen. In het grensgebied tussen land en zeewater ontstaat een kweldergebied en komt veen tot ontwikkeling. In de navolgende eeuwen neemt de invloed van de zee toe en groeit zowel het kwelder- als het veengebied. Vanaf ongeveer 2750 voor Chr. is het gehele gebied ten noordwesten van het plangebied een groot veengebied geworden met enkele binnenmeren. Het plangebied ligt op de grens tussen zand en veengebied. In de eeuwen daarna wint het veen langzaam terrein en verdwijnt ook het plangebied onder veen. Rond het begin van de jaartelling wordt een verbinding met de zee geslagen: de binnenmeren worden weer zout. Het zeewater won vervolgens terrein en grote stukken van het veengebied werden weggeslagen en verdwenen in de zee. Tussen ongeveer 800 en 1500 komt het plangebied aan het (zee)water te liggen en die situatie duurt tot in de vorige eeuw, toen de Zuiderzee plaatsmaakte voor het IJsselmeer en de Flevopolder ontstond. 12

13 Afbeelding 4. Palaeogeografische ontwikkeling tussen ca Het onderzoeksgebied is met een blauwe cirkel weergegeven. Naar Vos et al., GEOMORFOLOGIE EN BODEM De geomorfologie wordt beschreven aan de hand van de landschappelijke eenhedenkaart van de gemeente Ermelo. Op deze kaart ligt het plangebied op een grote dekzandrug. Op dezelfde kaart ligt het plangebied in een zone met een cultuurdek. De gemeentelijke landschappelijke eenhedenkaart wijkt af van de (meer globale) geomorfologische kaart en bodemkaart (resp. bijlage 3 en bijlage 5). Op de geomorfologische kaart ligt het plangebied eveneens op een dekzandrug, maar deze zandrug is hier kleiner. Op de bodemkaart bevindt het plangebied zich in een zone met duinvaaggronden. De eng bevindt zich enkele tientallen meters ten westen en zuiden van de planlocatie. Aangezien de bodemkundige eenhedenkaart gebruik maakt van meer gedetailleerde brongegevens, wordt aangenomen dat deze de meest correcte situatie weergeeft. Volgens de bodemkaart bestaat de eng uit een hoge zwarte enkeerdgrond van leemarm en zwak lemig fijn zand. De enkeerdgrond (eng) is in de loop van de middeleeuwen ontstaan: ter verbetering van de bodemvruchtbaarheid bracht men gedurende lange tijd steeds met mest vermengde plaggen aan op de akker. Hierdoor ontstond op den duur een dik opgebracht pakket van circa 50 tot soms meer dan 100 cm dik. Het plaggendek met name de oudere werd opgebracht op een locatie die voor de introductie van 13

14 Bureauonderzoek en IVO-verkennend/karterend Horster Engweg 8b te Ermelo, gem. Ermelo (GLD.) plaggenbemesting vaak ook in gebruik waren als akkerland. Dit zijn meestal relatief hoge en goed ontwaterde zandgronden van leemarm of zwak lemig fijn zand. Onderstaande kaart toont een detailopname van het plangebied op het AHN (bijlage 4 toont het plan- en onderzoeksgebied op het AHN in een groter geheel). Afbeelding 5. Detailopname van het plangebied op het AHN. Op bovenstaande kaart is te zien dat het plangebied zich aan de periferie van een relatief hooggelegen gebied bevindt. De hoger gelegen (oranjerode) zones aan weerszijden van het plangebied betreffen twee terreinen waar ophoging heeft plaatsgevonden. Dit is nog duidelijker zichtbaar in bijlage 4. In de bijlage is tevens te zien dat het plangebied op de helling van de dekzandrug ligt. 2.3 ARCHEOLOGIE Bijlage 6 toont de locaties van de bekende archeologische waarden in de omgeving van het plangebied. Op de gemeentelijke archeologische beleidskaart2 ligt het plangebied in een zone met een hoge verwachting. 2 De Roode,

15 In het onderzoeksgebied zijn de volgende waarnemingen bekend (tabel 2). WAAR- DATERING COMPLEX- OMSCHRIJVING NEMING TYPE 6796 vroege late middeleeuwen nederzetting waterput, diverse grondsporen, kogelpot (compleet) vroege late middeleeuwen nederzetting diverse (huis)plattegronden, waterputten, spiekers, greppels, ploegsporen, weg (karresporen), palissade, kogelpot late middeleeuwen nederzetting fragment hout, fragment zandsteen/kwartsiet late middeleeuwen - diverse aardewerkfragmenten late middeleeuwen nederzetting grondsporen late middeleeuwen nederzetting grondsporen bronstijd late middeleeuwen basiskamp/ nederzetting fragment handgevormd aardewerk late middeleeuwen nederzetting waterput, paalgat, fragment aardewerk veel aardewerkfragmenten, o.a. Badorf, Pingsdorf, kogelpot. vroege late middeleeuwen nederzetting Daarnaast fragmenten van slijpsteen, maalsteen, vuursteenafslagen (neolithicum/mesolithicum), huisplattegronden, spieker, waterput Tabel 2. Waarnemingen in en rond het plangebied. Waarnemingen binnen het plangebied zijn cursief gedrukt. Bron: ArchisIII. Binnen het onderzoeksgebied zijn geen AMK-terreinen geregistreerd. In de omgeving van het plangebied hebben eerder diverse archeologische onderzoeken plaatsgevonden. In tegenstelling tot ArchisII biedt de huidige archeologische database (ArchisIII) geen inzage in de onderzoeksresultaten en selectieadviezen van deze onderzoeken. Onderstaande onderzoeken zijn gevonden in het databestand Edna. Hieronder worden de resultaten van twee relevante onderzoeken nabij het plangebied beschreven: - proefsleuvenonderzoek Ermelo, Horst-noord, Het gebied waar de proefsleuven zijn aangelegd is hieronder weergegeven (locaties 1 en 2). 3 Brouwer, M.C.,

16 In locatie 1 is onder een bouwvoor van 40 cm dik een plaggendek van cm aangetroffen. Daaronder bevindt zich een begraven donkergrijze Bh-horizont van gemiddeld 10 cm dik. In deze B-horizont heeft humusinspoeling van de oorspronkelijke Ah-horizont plaatsgevonden. Deze Ah-horizont is nu volledig opgenomen in het plaggendek. Onder de Bh-horizont bevindt zich onverstoord, ijzerhoudend zand. Onder het plaggendek zijn veel archeologische sporen aangetroffen (greppels, (paal)kuilen en waterputten). Op basis van vondstmateriaal gaat het hier om een nederzetting die tussen de 8 e en 13 e eeuw gedateerd kan worden. In locatie 2 zijn onder een bouwvoor van circa 40 cm grondverbeteringssporen aangetroffen tot een diepte van cm. Direct daaronder bevindt zich het onverstoorde gele zand, met ijzer en bioturbatie. Er is op deze locatie geen onverstoord bodemprofiel aangetroffen. Archeologische sporen zijn evenmin aangetroffen in het nog intacte deel van de C-horizont. 2.4 HISTORIE Op oude kaarten ligt het plangebied op de grens tussen eng en bos (zie onderstaande afbeelding). Op wat oudere kaarten (geraadpleegd is de Topografisch militaire kaart uit circa 1875) is het bos nog niet aanwezig. Daarvoor in de plaats is stuifzand. Het bos is later aangeplant, waarschijnlijk om de verstuiving tegen te gaan. Het plangebied wordt doorsneden door een zandpad. Net ten oosten van het plangebied is bebouwing aangegeven. Het betreft waarschijnlijk een boerderij met erf. Op oude kaarten is deze 16

17 Bureauonderzoek en IVO-verkennend/karterend Horster Engweg 8b te Ermelo, gem. Ermelo (GLD.) bebouwing tot 1850 terug te volgen. Op deze locatie is sindsdien steeds bebouwing geweest (bron: topotijdreis.nl). Afbeelding 6. Uitsnede uit het bonneblad, omstreeks Op de zandgronden in Oost-Nederland ontstonden individuele erven vanaf ongeveer 800/900 aan de randzones van de grotere escomplexen. Mogelijk is dat ook hier het geval, al is er op dit punt nog weinig bekend in dit deel van Nederland. De huidige bebouwing in het plangebied dateert vermoedelijk uit omstreeks Daarvoor was het gebouw vermoedelijk onbebouwd. 2.5 CONCLUSIE De conclusie wordt gegeven aan de hand van de beantwoording van de onderzoeksvragen uit paragraaf 1.6. Wat is de fysisch-geografische situatie van het gebied? Het plangebied ligt op hooggelegen dekzandgronden. In het oosten bevindt zich een lage stuwwal. Tussen ongeveer 2750 voor Chr. en 800 lag het terrein in een overgangszone tussen veen- en zandgebied en was vermoedelijk met veen bedekt. 4 bron: topotijdreis.nl. 17

18 Geomorfologisch ligt het gebied op een grote dekzandrug. Het plangebied ligt op de overgang van een hoog- naar een relatief laaggelegen terrein. Hoe is de bodemopbouw in het plangebied en in welke mate is deze nog intact? Wat is de invloed van de geomorfologische en bodemkundige aspecten van het plangebied op bewoning en gebruik in het verleden? Vermoedelijk ligt het plangebied op een enkeerdgrond of de overgang van een enkeerdgrond naar een (stuif)zandgebied. Er zijn geen concrete aanwijzingen dat de bodem in het plangebied verstoord is. Het terrein was tot ongeveer 1960 onbebouwd en sindsdien staat er een grotendeels uit hout, op steen gefundeerde woning op met enkele houten schuren. Welke bekende archeologische waarden (complextype, archeologische periode) bevinden zich in het plan- en onderzoeksgebied? In het plangebied bevinden zich geen bekende (geregistreerde) archeologische resten. Binnen het onderzoeksgebied een zone van 500 m rondom het plangebied komen diverse waarnemingen voor. Deze zijn overwegend afkomstig uit de (late) middeleeuwen. Daarnaast zijn resten uit de steentijd en mogelijk de bronstijd bekend. Wat is bekend over het historisch gebruik van het plangebied in het verleden? In de onmiddellijke nabijheid lag een boerderij met erf. Deze locatie is momenteel nog steeds bebouwd. Op oude kaarten is te zien dat het plangebied in een overgangszone tussen akker en stuifzand/heidegebied ligt. Het stuifzand/heidegebied is later met bos aangeplant. 2.6 VERWACHTINGSMODEL Op basis van de bodemkundige, archeologische en historische situatie geldt voor het plangebied een hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten. De laatste drie onderzoeksvragen uit paragraaf 1.6 kunnen daarmee beantwoord worden. Wat is de specifieke verwachting van het plangebied ten aanzien van archeologische waarden? (complextype, diepteligging, periode en kenmerken)? In het plangebied kunnen resten uit de periode tussen voor Chr. (laatneolithicum midden-bronstijd) en van na omstreeks 800 (vroege late middeleeuwen) worden verwacht. Resten uit de tussenliggende periode worden niet verwacht. Het gebied was toen vermoedelijk te drassig (veen). Het kan daarbij gaan om 18

19 resten van nederzettingen. Indien zich een plaggendek in het plangebied bevindt, dan bevinden deze resten zich daaronder. Resten uit de late middeleeuwen kunnen ook in het plaggendek worden aangetroffen. De resten bestaan uit naar verwachting vooral uit aardewerk, bewerkt vuursteen (neolithicum bronstijd), verbrande leem (middeleeuwen) en grondsporen, zoals paalkuilen, waterputten, greppels en andere sporen van erfinrichting. Voor zover een plaggendek aanwezig is kan sprake zijn van een goede conservering. Indien geen plaggendek aanwezig is, dan bevinden de voornoemde resten zich waarschijnlijk vlak onder het maaiveld. Indien het plangebied in een voormalig stuifzandgebied ligt, dan is de conservatie sterk afhankelijk van de lokale situatie. Indien opstuiving heeft plaatsgevonden, dan kan sprake zijn van een goede conservatie, al is te rekenen met bioturbatie als gevolg van aanplant en ontwikkeling van het bos. Indien echter sprake was van uitstuiving dan is de archeologische context van eventuele vindplaatsen mogelijk verloren gegaan. 19

20 HOOFDSTUK 3 VELDWERK 3.1 BESCHRIJVING ONDERZOEKSMETHODIEK Voor het onderzoek is een plan van aanpak (pva) 5 opgesteld. De boringen zijn op basis van dit pva uitgevoerd. In afwijking van dit pva zijn in plaats van zes in totaal acht boringen uitgevoerd. Op locaties waar tijdens verkennend booronderzoek een plaggendek is geconstateerd, is gelijk opgeschaald naar een karterend onderzoek. Er zijn in totaal 8 boringen gezet tot een diepte van maximaal 125 cm mv. Met een plangebied van 835 m 2 is daarmee een boordichtheid van ruim 95,8 boringen per ha behaald. De boringen zijn gezet met behulp van een edelmanboor met een boordiameter van 7 cm. Boringen 1,2 en 6 zijn uitgevoerd met behulp van een boor met een boordiameter van 15 cm (karterende boringen). De boorkernen zijn gezeefd op archeologische indicatoren; hiertoe is een zeef met een maaswijdte van 4 mm gebruikt. De boorgaten zijn naderhand weer gedicht. De boringen zijn ingemeten met behulp van GPS (XYcoördinaten). De maaiveldhoogte is bepaald aan de hand van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN2). De boorstaten en raaiprofielen zijn gedocumenteerd en opgesteld met behulp van het softwarepakket Boorstaten!. 3.2 DOEL VELDONDERZOEK Een inventariserend veldonderzoek verkennende fase heeft tot doel het verwachtingsmodel te toetsen en zonodig aan te vullen. Dat gebeurt door in kaart te brengen of en zo ja in welke delen van het plangebied zich intacte, archeologisch relevante bodemlagen bevinden. Een inventariserend veldonderzoek karterende fase heeft tot doel vindplaatsen op te sporen. 5 Brouwer,

21 3.3 RESULTATEN VELDONDERZOEK LITHOLOGIE EN BODEM De boorpuntenkaart is opgenomen in bijlage 8; de boorstaten zijn afgebeeld in bijlage 7;In de zuidwestelijke hoek van het plangebied bestaat het bodemprofiel uit een graszode van 5-10 cm dik, gevolgd door een verstoorde laag van ongeveer 50 cm. Deze laag is onscherp begrensd met de daaronderliggende laag. Deze wordt gevormd door een plaggendek en bestaat uit zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus zand. Het plaggendek is ongeveer 40 cm dik, bruin van kleur, matig doorworteld en bevat enkele houtskoolbrokjes. Onder het plaggendek is een C-horizont aangetroffen. Deze is onscherp begrensd met het plaggendek en ligt op een diepte van ongeveer 85 cm -mv. De C-horizont bestaat uit zeer fijn, zwak siltig zand. Deze laag is geïnterpreteerd als dekzand, maar kan ook bestaan uit stuifzand (het moedermateriaal is gelijk). Het zand is lichtgeel van kleur. In boring 6 is tussen plaggendek en C-horizont nog een geelbruine BC-horizont geconstateerd. In de resterende boringen (3-5, 7, 8) is het bodemprofiel tot in de C-horizont verstoord. Desondanks kon in boring 8 nog een (verstoorde) B- en BC-horizont worden waargenomen op diepten van respectievelijk cm en cm mv. De verstoring reikt van circa 45 tot 100 cm mv en is vermoedelijk grotendeels het gevolg van bioturbatie (boomwortels) die ook al in het plaggendek zijn waargenomen ARCHEOLOGIE Het veldonderzoek heeft archeologische indicatoren opgeleverd. Deze bestaan in alle gevallen uit brokjes houtskool, waargenomen in het gezeefde plaggendek in boringen 1,2 en 6. 21

22 HOOFDSTUK 4 CONCLUSIE In het zuidwestelijk deel van het plangebied is een plaggendek geconstateerd. In boring 6 rust het plaggendek op een dunne BC-horizont. In boring 8 is geen plaggendek waargenomen, maar wel een verstoorde B- en BC-horizont. Dit wijst erop dat er oorspronkelijk bodemvorming heeft plaatsgevonden in het plangebied en dat de waterhuishouding in het terrein gedurende een lange periode waarschijnlijk bewoning mogelijk maakte. Vermoedelijk is de top van de Pleistocene ondergrond in het zuidwestelijk deel van et plangebied verdwenen en opgenomen in het plaggendek. Ook resten van een fossiele akkerlaag zijn niet aangetroffen. Het resterende deel van het plangebied is tot in de C-horizont verstoord. Mogelijk hangt deze verstoring samen met de boomaanplant rond Opvallend is het geheel ontbreken van verstuivingslensjes in het plaggendek, die op grond van het nabije stuifzandgebied wel mogen worden verwacht. Wellicht zijn eventuele stuifzandlenzen opgenomen in het plaggendek (ploegen). Uit het booronderzoek blijkt dat het plangebied precies op de grens van de eng woeste gronden lag, iets waar de bodemkundige kaarten voorzichtig en het AHN en de geraadpleegde historische kaarten met meer overtuigingskracht reeds op hintten. Voor wat betreft de archeologische verwachting betekent dit dat met name nederzettingsresten (individuele erven) uit de volle en late middeleeuwen zijn te verwachten. Echter, buiten het zuidwestelijk deel is de bodem steeds tot in de C- horizont verstoord en resten van bodemvorming onder de eng zijn waarschijnlijk grotendeels verdwenen of verstoord (opgenomen in het plaggendek). Dit maakt de kans op intacte resten klein. Het karterend booronderzoek in het deel waar een plaggendek is aangetroffen, heeft geen concrete archeologische indicatoren opgeleverd: de houtskoolfragmenten die in het plaggendek zijn aangetroffen, wijzen niet op een concrete vindplaats. 22

23 HOOFDSTUK 5 SELECTIEADVIES De karterende boringen in het deel met een plaggendek hebben geen relevante archeologische indicatoren opgeleverd. Het bodemprofiel in de rest van het plangebied is tot in de C-horizont verstoord. De kans dat het plangebied archeologische resten met een redelijk intacte archeologische context bevat, is daarmee zeer klein. Aanbevolen wordt daarom geen nader archeologisch vervolgonderzoek uit te voeren. Het hier uitgevoerde bureau- en verkennend booronderzoek is daarmee de laatste fase in de AMZ-cyclus. De implementatie van deze aanbeveling is in handen van de bevoegde overheid, de gemeente Ermelo. De gemeente wordt hierin vertegenwoordigd door haar deskundige, de heer drs. M. Wispelwey van de Regio Noord-Veluwe. 23

24 literatuur Bakker, H. de & J. Schelling, Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. Stating Centrum Wageningen. Berendsen, H.J.A., 2005 (1997). Landschappelijk Nederland. De fysisch geografische regio s. Assen. Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen. Bosch, J.H.A.,2008. Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 1.1. Op basis van de Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 5.2. Deltares-rapport 2008-U-R0881/A. Brouwer, M.C., Ermelo Horst-Noord, locatie 1,5,6,7 en 10. Proefsleuvenonderzoek. BAAC-rapport A s-hertogenbosch. Mulder, E.F.J. de., De ondergrond van Nederland. Groningen. Nederlands Normalisatie-instituut, Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters, Nederlands Normalisatie-instituut Delft. Roode, de F., E. Goossens, Archeologische monumentenzorg in de gemeente Ermelo; deel 1: beleidsnota archeologische monumentenzorg; deel 2: toelichting op de archeologische kaarten. RAAP-rapport Weesp. Vos, P. & S. de Vries 2013: 2 e generatie palaeogeografische kaarten van Nederland (versie 2.0). Deltares, Utrecht. Op 15 mei 2015 gedownload van Archeologische databases/internetbronnen ArchisIII

25 BIJLAGE 1 AMZ-CYCLUS

26

27 BIJLAGE 2 ARCHEOLOGISCHE PERIODEN

28

29 BIJLAGE 3 GEOMORFOLOGISCHE KAART

30

31 BIJLAGE 4 ACTUEEL HOOGTEBESTAND NEDERLAND

32

33 BIJLAGE 5 BODEMKAART

34

35 BIJLAGE 6 WAARNEMINGEN

36

37 BIJLAGE 7 BOORSTATEN

38 Boring 1 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,75 10 Zand, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, onscherpe ondergrens, graszode 50 Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord 1 3,75 95 Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin, onscherpe ondergrens, matig doorworteld, weinig houtskool, bioturbatie, plaggendek 120 Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, hk-brokje in overgang esdek - C- horizont, dekzand Boring 2 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,59 10 Zand, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, onscherpe ondergrens, graszode 1 3, Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin, onscherpe ondergrens, matig doorworteld, weinig houtskool, hk-brokje in onderkant esdek, plaggendek Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand

39 Boring 3 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,46 10 humuslaag 1 3, Zand, zeer fijn, zwak siltig, grijs/geel/bruin, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, zeer fijn, matig siltig, bruin/geel, matig doorworteld, C-horizont, gevlekt/verstoord, bioturbatie Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand Boring 4 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 3,97 5 Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, graszode Zand, zeer fijn, zwak siltig, grijs/geel/bruin, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand Boring 5 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,7 5 Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, graszode Zand, zeer fijn, zwak siltig, grijs/geel/bruin, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord 1 3, Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand

40 Boring 6 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,87 5 Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, graszode 50 Zand, zeer fijn, zwak siltig, grijs/geel/bruin, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord 1 3, Zand, zeer fijn, zwak siltig, bruin, onscherpe ondergrens, weinig houtskool, plaggendek Zand, zeer fijn, zwak siltig, geel/bruin, onscherpe ondergrens, BC-horizont Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand Boring 7 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,26 7 humuslaag Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/geel/grijs, gevlekt/verstoord 1 3, Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand

41 Boring 8 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0 4,3 Zand, zeer fijn, zwak siltig, bruin/grijs, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord 1 3, Zand, zwak siltig, donkerbruin/bruin, matig doorworteld, gevlekt/verstoord, B-horizont? bioturbatie Zand, zeer fijn, zwak siltig, donkergeel, ondergrens diffuus, zwak doorworteld, BChorizont, gevlekt/verstoord, bioturbatie Zand, zeer fijn, zwak siltig, lichtgeel, C-horizont, dekzand

42

43 BIJLAGE 8 BOORPUNTENKAART

44