Notitie over de mogelijkheden van een laagdrempelige functie voor zelfmeldingen van slachtoffers en plegers bij het AMHK

Transcriptie

1 Notitie over de mogelijkheden van een laagdrempelige functie voor zelfmeldingen van slachtoffers en plegers bij het AMHK Inleiding Op 1 januari 2015 moeten Gemeenten een Advies en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling (AMHK) ingericht hebben. Dit is het gevolg van de nieuwe Jeugdwet en Wmo die vanaf die datum gelden. Daarmee dragen gemeenten verantwoordelijkheid voor de meest kwetsbare groepen in onze samenleving. Volwassenen en kinderen die te maken krijgen met agressie, geweld of verwaarlozing in huiselijke kring. De taken van het toekomstige AMHK worden op dit moment nog uitgevoerd door respectievelijk de Steunpunten Huiselijk Geweld en Advies- en Meldpunten Kindermishandeling. Er zijn voor de wetgever twee belangrijke redenen om een AMHK te organiseren. Eén meldpunt voor alle vormen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Meer samenhang in de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld. In opdracht van de VNG is het ondersteuningsprogramma AMHK in de zomer van 2013 gestart om gemeenten te ondersteunen bij de ontwikkeling van AMHK s. Een van de producten van het ondersteuningsprogramma AMHK is deze Notitie (On)Mogelijkheden laagdrempelige functie zelfmeldingen bij het AMHK. In deze notie wordt ingegaan op de huidige stand van zaken rond de laagdrempelige functie van de SHG s. Wat is het precies en op welke manier wordt er vorm aan gegeven in de praktijk? Wat is het doel van een laagdrempelige functie en wat is het effect ervan? Vervolgens wordt beschreven hoe een laagdrempelige functie gewaarborgd kan worden in het te vormen AMHK en wordt de laagdrempelige functie in een breder kader beschouwd. Daarna worden de bevindingen samengevat aan de hand van de vraag of het mogelijk is om aan de laagdrempelige toegang vorm te geven binnen een AMHK. Tenslotte worden aanbevelingen gedaan ten aanzien van het waarborgen van de laagdrempelige functie. Aanleiding Steunpunten Huiselijk Geweld zijn bezorgd over de gevolgen voor de laagdrempelige functie van de SHG s wanneer zij opgaan in een AMHK. Deze zorgen betreffen het eventuele verlies van de laagdrempelige functie voor slachtoffers van huiselijk geweld. Reden hiervoor is dat slachtoffers wellicht drempels ervaren bij het opnemen van contact met een AMHK, waarbinnen samen gegaan is met een AMK. Dit lijkt gekoppeld te zijn aan beeldvorming over het AMK: die halen je kinderen bij je weg. 1. Wat wordt verstaan onder de laagdrempelige functie en hoe wordt deze functie vorm gegeven in de praktijk? Letterlijk betekent laagdrempeligheid: een lage drempel hebbend en daarmee eenvoudig binnen te komen. In het geval van de SHG s betekent het in de praktijk vaak een lage drempel voor slachtoffers,

2 plegers en andere betrokkenen om informatie, advies, steun en passende hulp te krijgen. Er is vanuit het landelijke beleid destijds gekozen voor de ontwikkeling van steunpunten in plaats van meldpunten hoewel deze termen vervolgens in beleidsnotities door elkaar gebruikt worden. In de praktische uitwerking van de beleidskaders is verschillend vorm gegeven aan de laagdrempelige functie van het SHG. In Amsterdam werd bijvoorbeeld gekozen voor inlooppunten in de wijken waar mensen naar binnen konden lopen met vragen (op hun eigen gekozen moment, maar binnen de openingstijden) om de drempel laag te houden. Daarnaast worden face-to-face gesprekken aangeboden op verschillende plaatsen in Nederland door de SHG s. Bij alle SHG s is gekozen voor het creëren van telefonische steunpunten waar naast professionals, betrokkenen bij huiselijk geweld informatie, advies en steun geboden wordt met betrekking tot de situatie waarin zij verkeren. Uit het rapport Evaluatie van de Tijdelijke stimuleringsregeling Advies- en steunpunten huiselijk geweld (Vink en Geurts, 2008) blijken professionals het meest gebruik te maken van de telefonische steunpunten (43%). Op de tweede plaats nemen slachtoffers contact op (34%), gevolgd door omstanders (18%). Ook plegers nemen, in mindere mate, contact op met de steunpunten (4%). Het hebben van een lage drempel is ook vertaald in de werkwijze van de SHG s: vanuit een klantgerichte houding worden slachtoffers en plegers toegeleid naar hulpverlening die meestal direct van start gaat. 2. Wat is het doel van een laagdrempelige functie en wat is het effect ervan? In 2011 is het rapport verschenen van een theorie gestuurde beleidsevaluatie van het landelijke beleid op het terrein van huiselijk geweld (Jongebreur, Lindenberg en Plaisier, 2011). Uit de reconstructie van het uitgevoerde beleid blijkt dat via bewustwording en normstelling (beleidsdoel) wordt beoogd de hulpvraag slachtoffers en het signaleren door derden te vergroten (beleidsdoel) om de (bereidheid) van melden en aangifte doen te vergroten (beleidsdoel). Binnen de passages over de beleidstheorie rond bereidheid om te melden en aangifte te doen komt voor het eerst de laagdrempelige functie naar voren. In het onderstaande kader zijn de belangrijkste bevindingen uit het rapport weergegeven. Bevindingen beleidsevaluatie (Jongebreur, Lindenberg en Plaisier, 2011) Binnen het landelijk beleid werd via de centrumgemeenten, de oprichting van (laagdrempelige) regionale steunpunten huiselijk geweld gesubsidieerd zodat zowel slachtoffers en daders als professionals zouden weten waar zij terecht zouden kunnen. Deze hadden als doel mensen door te verwijzen naar passende hulpverlening (en dus niet het doel zelf hulpverlening te bieden). De onderliggende aanname daarbij was: Als er centrale meldpunten voor huiselijk geweld zijn, dan zullen slachtoffers en omstanders zich daar eerder melden en kunnen zij worden doorverwezen. Bij een effectieve hulpverlening zou dit een effect op de omvang van huiselijk geweld moeten hebben. Ook de ketenpartners zien meerwaarde in een centraal loket voor professionals en slachtoffers, omdat dit een laagdrempelige ingang vormt (Vink en Geurts, 2008). Theoretische onderbouwing van het beleid Het stimuleren van melden lijkt noodzakelijk, aangezien uit de literatuur blijkt dat er veel obstakels bestaan om naar buiten te treden met huiselijk geweld, waarvan de belangrijkste zijn: schaamte, angst voor de partner en niet weten dat anderen hulp kunnen bieden (Drijber, Reijnders en Ceelen (2008) maar ook angst van het slachtoffer voor wraak of politiebemoeienis, het ontbreken van mogelijkheden voor follow-up en culturele verschillen (Rodriguez et al. 1999). Als deze obstakels weggenomen worden, is het mogelijk dat meer slachtoffers tot melding overgaan. Voor de aanname dat slachtoffers, daders en omstanders eerder zouden melden, als er centrale meldpunten zouden zijn is in de literatuur geen specifieke onderbouwing gevonden. Wel komt in algemeen psychologisch onderzoek naar voren dat gedrag eerder vertoond wordt als mensen een gevoel van controle over de situatie hebben (de theorie van planned behaviour van 2 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

3 Fishbein en Ajzen, 1975). Het bestaan van SHG s kan bijdragen aan dit gevoel van controle, doordat het voor slachtoffers duidelijk is waar zij voor hulp terecht kunnen. Mensen zullen dus eerder melden als daartoe mogelijkheden zijn en zij die mogelijkheden kennen. Ook is het noodzakelijk dat de centrale meldpunten op de hoogte zijn van doorverwijsmogelijkheden en dat deze beschikbaar zijn. Conclusies In het rapport van Jongebreur et al. (2011) zijn een aantal relevante conclusies te vinden: De nadruk in het beleid lijkt te liggen op het overwinnen van obstakels voor melden door professionals en minder op het wegnemen van obstakels bij slachtoffers, zoals schaamte en angst. Na de politie zijn slachtoffers de grootste groep die contact opneemt met de SHG s, dus het is waarschijnlijk dat deze groep ook groter geworden is. Het is aannemelijk dat de publiekscampagne slachtoffers op het spoor heeft gezet van de SHG s en dat daardoor de stijging van 2007 voor een deel valt te verklaren. Ook het aantal meldingen door slachtoffers bij SHG s is toegenomen. 3. Op welke manier(en) kan een laagdrempelige functie gewaarborgd worden in het te vormen AMHK? In zijn algemeenheid wordt zoeken van contact door slachtoffers (en soms plegers) beïnvloed door: Mogelijkheid tot het doen van een anonieme melding; Niet weten dat anderen hulp kunnen bieden; Het ontbreken van mogelijkheden voor follow-up; Culturele verschillen; Angst van het slachtoffer voor wraak door de partner; Angst van het slachtoffer voor politiebemoeienis of voor het weghalen van de kinderen. Mogelijkheid tot het doen van een anonieme melding Wanneer een slachtoffer of pleger zich schaamt voor de situatie waar zij/hij in verkeert zal er in eerste instantie behoefte zijn aan informatie die op anonieme basis vergaard kan worden. Dit kan zowel online als telefonisch zolang voor het slachtoffer er maar van verzekerd is dat degene met wie zij/hij praat een onbekende is die niet ongevraagd gegevens registreert. Laagdrempelige inloopvoorzieningen in de woonomgeving van het slachtoffer of de pleger zou theoretisch minder goed werken want men kan het slachtoffer of de pleger naar binnen zien gaan, het slachtoffer of de pleger kan bekenden ontmoeten in de ruimten zelf en de ondersteuningsfunctionaris kan een bekende van het slachtoffer of de pleger zijn. Anderzijds spelen de houding van de professional en de beschikbare kennis en vaardigheden van de professional een rol. Voor slachtoffers en plegers is het zaak dat zij zich gesteund en geholpen voelen en dat passende hulpverlening wordt geboden. Het zou tevens een veilige plek moeten zijn om zorgen te uiten. Dit vraagt om een klantgerichte, niet-veroordelende houding van de professional, die samen met het slachtoffer of de pleger de situatie kan onderzoeken en analyseren. Daarnaast vraagt het om voldoende kennis van de aanwezige mogelijkheden voor hulpverlening in de omgeving van het slachtoffer of de pleger. Het vormen van een AMHK hoeft niet nadelig te werken op een laagdrempelige functie wanneer sprake is van schaamte bij een slachtoffer of pleger. Een regionaal advies- en meldpunt kan juist bijdragen aan de meldingsbereidheid. Daar komt bij dat de huidige SHG en AMK medewerkers beschikken over de nodige kennis en vaardigheden over huiselijk geweld, kindermishandeling en verwaarlozing die nodig is om, samen met het slachtoffer of de pleger, de situatie te onderzoeken en analyseren en te adviseren over de juiste hulpverlening. De houding van de professionals binnen de SHG s en de AMK s verschillen misschien wel, gezien hun verschillende kaders en de plek die zij innemen in de aanpak van respectievelijk huiselijk geweld en kindermishandeling. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 3

4 Niet weten dat anderen hulp kunnen bieden Het ontbreken van kennis bij slachtoffers en plegers over de mogelijkheden voor wat betreft hulp en steun is een informatieprobleem. Daarmee vraagt dit probleem om het verspreiden van informatie over de mogelijkheden voor hulp en ondersteuning. Een eventueel gebrek aan kennis hierover beïnvloedt de mate waarin hulp en steun gezocht wordt maar staat los van de discussie over waar men het beste informatie en steun aangeboden kan krijgen. Ook hier hoeft het vormen van een AMHK niet nadelig te werken op de laagdrempelige functie. Oplossingsgericht gedacht ligt er ook een kans: het nieuwe AMHK kan in haar communicatie over haar bestaan extra aandacht besteden aan het verspreiden van informatie over waar slachtoffers en plegers informatie, steun en hulp kunnen krijgen. Het ontbreken van mogelijkheden voor follow-up De behoefte van steun en hulp is vaak dringend en acuut bij situaties van huiselijk geweld. Wanneer de verwachting is dat het contact niet leidt tot snelle steun en hulp zal de meldingsbereidheid afnemen. Dit betekent dat er een geoliede toeleiding naar hulpverlening moet zijn. Voorwaarden hiervoor zijn heldere afspraken met samenwerkingspartners en een nauwe samenwerking met deze samenwerkingspartners. Deze voorwaarden gelden voor elke organisatie die zich richt op het bieden van informatie en steun aan slachtoffers en plegers van huiselijk geweld en het AMHK heeft hierbij geen specifieke verhogende werking op de drempel. Het AMHK biedt echter geen hulpverlening, vandaar het belang van goede samenwerkingsafspraken met organisaties die dit wel bieden. Alleen wanneer informatie en steun geboden wordt door een organisatie (bijvoorbeeld in het lokale veld) die ook hulpverlening biedt in dit kader is er sprake van maximale mogelijkheden voor follow-up. Beide varianten zijn in de praktijk denkbaar en kunnen zelfs naast elkaar bestaan. Het bieden van informatie en steun is immers niet alleen een taak van het AMHK. Op die manier hebben slachtoffers en plegers een keuze voor informatie en steun op afstand (bij schaamte) of steun in de nabije omgeving. Culturele verschillen Culturele verschillen tussen degene die belt en degene die de telefoon aanneemt worden over het algemeen opgelost door de kennis en deskundigheid van medewerkers op het terrein van andere culturen te vergroten. Ook is ingezet op het vergroten van vaardigheden bij medewerkers om met een open en betrokken houding om te gaan met slachtoffers of plegers van een andere cultuur. Een aanvullende strategie is om ervoor te kiezen medewerkers van verschillende culturele achtergronden aan te nemen en eventueel specifieke spreekuren te laten draaien. Deze maatregelen zijn ook voorwaardelijk voor elke organisatie die zich richt op het bieden van informatie en steun aan slachtoffers en plegers van huiselijk geweld. Dit geldt zeker in regio s met een hoog percentage allochtone inwoners. Ook hier ligt geen belemmering wanneer dit bij het AMHK georganiseerd zou worden. Angst van het slachtoffer voor wraak door de partner Angst voor de partner en wraak zijn reële angsten die vragen om de specifieke expertise en veiligheidsgericht handelen van diegene bij wie het slachtoffer zich meldt. Deze specifieke expertise en de vaardigheid om veiligheidsgericht te handelen is de core business van zowel de medewerkers van het SHG als het AMK. Deze drempel pleit eerder vóór het organiseren van de laagdrempelige functie bij het AMHK. Angst van het slachtoffer voor politiebemoeienis of voor het weghalen van de kinderen Angst voor politiebemoeienis raakt aan de gesuggereerde angst voor het weg halen van de kinderen door het AMK. Deze angst kan worden gevoed door gebrek aan informatie bij slachtoffers en plegers over de werkzaamheden en de werkwijze en kan leiden tot een imago probleem. Specifieke communicatie over de werkwijze, evenals de houding en deskundigheid van de professional, kan deze beeldvorming beïnvloeden. Het AMK lijkt een dergelijk imago probleem te kennen. Het is de vraag of het imago van het AMK, met de vorming van het AMHK, automatisch meegenomen wordt naar het 4 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

5 AMHK en zo ja, op welke manier aandacht besteed wordt aan het oplossen van dit probleem. Daarmee bestaat hier het risico op een negatieve invloed van een AMHK op de laagdrempelige functie. 4. De laagdrempelige functie in een breder kader beschouwd Voorgaande paragrafen beschrijven de (on)mogelijkheden van een laagdrempelige functie bij een AMHK vanuit functioneel oogpunt. Een andere manier van benaderen van de doelstelling van een laagdrempelige functie, namelijk het voorzien van slachtoffers en plegers van informatie, advies, steun en passende hulp, is om te redeneren vanuit het gezin of huishouden zelf. Wanneer sprake is van huiselijk geweld, kindermishandeling of verwaarlozing in een gezin of huishouden kan het gezin, huishouden of een individueel gezinslid op verschillende manieren informatie en advies inwinnen, steun zoeken of hulpverlening inschakelen. Dit kan zijn binnen het eigen sociale netwerk, of binnen de lokale voorzieningen, of door een regionaal advies- en meldpunt te bellen zoals het AMHK (zie onderstaande afbeelding). Regionale expertise Lokale voorzieningen Sociale netwerk Gezin/ Huishouden Het is van belang om steun te organiseren voor gezinnen en huishoudens waar sprake is van huiselijk geweld, kindermishandeling en/of verwaarlozing op álle niveaus. Daarbij wordt de laagdrempeligheid vormgegeven door gezamenlijke (regionale) uitgangspunten zoals: Aansluiten bij het gezin of huishouden; Klantgericht werken; Uit gaan van de eigen kracht van het gezin of huishouden; Dezelfde basiskennis en vaardigheden op het terrein van huiselijk geweld, kindermishandeling en verwaarlozing. Bij deze benadering wordt uitgegaan van één (methodische) benaderingswijze van deze gezinnen en huishoudens. Daarbij maakt het niet uit waar een gezin ondersteuning zoekt, er wordt altijd vanuit dezelfde visie en uitgangspunten gewerkt met het gezin/huishouden en diens omgeving door professionals. Het AMHK kan één van die plekken zijn. Vanuit een beschermend oogpunt voor slachtoffers is het mogelijk om, vanuit dezelfde benaderingswijze en op alle niveaus, outreachend en waar nodig met drang of dwang slachtoffers te beschermen. Met een dergelijke benaderingswijze is het niet noodzake- Vereniging van Nederlandse Gemeenten 5

6 lijk het AMHK als unieke aanbieder te zien voor een laagdrempelige functie maar heeft het AMHK óók een lage drempel voor hen die behoefte hebben aan informatie, advies en steun wat minder dicht bij huis, of specifieke expertise en een aantal specifieke deskundigheden. 5. Is het mogelijk om aan de laagdrempelige toegang vorm te geven binnen een AMHK? Samenvattend kan, aan de hand van wat in voorgaande paragrafen beschreven is, gesteld worden dat bij het organiseren van een laagdrempelige functie de volgende voorwaarden een rol spelen: de houding (niet-veroordelend) en de beschikbare kennis (over huiselijk geweld in al zijn vormen en specifieke aandachtspunten én over de aanwezige mogelijkheden voor hulpverlening in de woonomgeving van de cliënt ) en vaardigheden (aansluiten bij de cliënt) van de professional; of de plek veilig genoeg is om zorgen te uiten (regie blijft bij de cliënt); of, en op welke manier informatie wordt verspreid over de mogelijkheden voor wat betreft informatie en steun onder potentiële slachtoffers en plegers; of er een geoliede toeleiding naar beschikbare hulp en steun bestaat door heldere afspraken met samenwerkingspartners en een nauwe samenwerking met deze samenwerkingspartners; of, indien nodig, specifieke maatregelen voor het bereikbaar zijn voor cliënten uit andere culturen zijn getroffen; of er voldoende specifieke expertise aanwezig is bij, en veiligheidsgericht gehandeld kan worden door degene bij wie het slachtoffer zich meldt. Voor deze punten geldt dat er geen belemmeringen zijn wanneer de laagdrempelige functie bij het AMHK georganiseerd wordt. Twee drempels voor slachtoffers en plegers van huiselijk geweld om zich te wenden tot een AMHK zijn nog niet geslecht: angst voor politiebemoeienis en angst voor het weghalen van de kinderen. Beide zijn te verklaren vanuit de theorie van planned behaviour van Fishbein en Ajzen uit 1975 waarbij naar voren komt dat gedrag eerder vertoond wordt als mensen een gevoel van controle over de situatie hebben. Opvallend in de discussie is, dat deze vooral de focus legt op de angst voor het weghalen van de kinderen (gekoppeld aan het AMK) terwijl angst voor politiebemoeienis (gekoppeld aan het SHG) minder als drempel lijkt te worden gezien. Daar komt bij dat de angst van slachtoffers en plegers voor het weghalen van de kinderen gevoed wordt door gebrek aan informatie. Zo leidt slechts een klein percentage (15%) van de bemoeienis van het AMK tot een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming. Desalniettemin is deze beeldvorming ontstaan over het AMK en is het verstandig hier op te anticiperen bij het vormen van het AMHK. De beeldvorming over het AMHK zal afhankelijk zijn van de manier waarop het AMHK gepositioneerd wordt en op welke wijze hierover wordt gecommuniceerd. Wordt de nadruk van de communicatieboodschappen gelegd op dat het AMHK een organisatie is waar men terecht kan voor informatie, advies en melding met een sterke focus op ingrijpen indien de veiligheid van betrokkenen in het geding is? Of wordt gecommuniceerd over het AMHK als een organisatie waar men terecht kan voor informatie, advies en melding waarbij de focus ligt op het ondersteunen van hulpvragers om te komen tot het zelf verantwoordelijkheid gaan nemen voor een geweldloze toekomst van hun (gezins)systeem? Zowel het AMK als het SHG hebben in de huidige structuur een zelfde einddoel namelijk het stoppen van geweld of verwaarlozing. Alleen door de verschillende opdrachten, kaders en ontstaansgeschiedenis hebben de organisaties een andere focus. Het AMHK moet beide zien te verenigen. Het AMHK positioneren als nieuwe organisatie geeft daarbij de mogelijkheid een nieuw beeld op te bouwen, aan de hand van een gedegen onderliggende communicatiestrategie en een intensief opleidingstraject, uitgaande van de noodzaak om AMHK medewerkers vanuit een nieuw (landelijk) perspectief hun werk te laten doen. 6 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

7 6. Aanbevelingen Een lage drempel bij het AMHK voor slachtoffers en plegers van huiselijk geweld, kindermishandeling en verwaarlozing kan mits: Er aan de volgende voorwaarden is voldaan: de houding (niet-veroordelend) en de beschikbare kennis (over huiselijk geweld in al zijn vormen en specifieke aandachtspunten én over de aanwezige mogelijkheden voor hulpverlening in de woonomgeving van de cliënt ) en vaardigheden (aansluiten bij de cliënt) van de professional; of de plek veilig genoeg is om zorgen te uiten (regie blijft bij de cliënt); of, en op welke manier informatie wordt verspreid over de mogelijkheden voor wat betreft informatie en steun onder potentiële slachtoffers en plegers; of er een geoliede toeleiding naar beschikbare hulp en steun bestaat door heldere afspraken met samenwerkingspartners en een nauwe samenwerking met deze samenwerkingspartners; of, indien nodig, specifieke maatregelen voor het bereikbaar zijn voor cliënten uit andere culturen zijn getroffen; of er voldoende specifieke expertise aanwezig is bij, en veiligheidsgericht gehandeld kan worden door degene bij wie het slachtoffer zich meldt. Er aandacht is voor de beeldvorming rond het AMHK aan de hand van een gedegen communicatiestrategie en opleidingstraject. Ook is het aan te bevelen te kiezen voor één (methodische) benaderingswijze in de uitvoering, uitgaande van dezelfde visie en uitgangspunten, zowel lokaal als in de regionale aanpak van huiselijk geweld, kindermishandeling en verwaarlozing. De rol en taken van het AMHK maken onderdeel uit van die aanpak. Met een dergelijke benaderingswijze is het niet noodzakelijk het AMHK als unieke aanbieder te zien voor een laagdrempelige functie maar heeft het AMHK óók een lage drempel voor hen die behoefte hebben aan informatie, advies en steun wat minder dicht bij huis, of specifieke expertise en een aantal specifieke deskundigheden. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 7