BELASTING EN BELASTBAARHEID BIJ DE GELUIDSCOMMUNICATIE OP DE WERKPLEK

Transcriptie

1 BELASTING EN BELASTBAARHEID BIJ DE GELUIDSCOMMUNICATIE OP DE WERKPLEK Sophia E. Kramer Theo S. Kapteyn Tammo Houtgast Rapport

2 Begeleidingscommissie: Prof. Dr. F.J.H. van Dijk, Coronel Instituut, Amsterdam Ing. P. Kruisdijk, Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag Mw. Drs.H.Overbosch, Ministerie SZW, dir. Arbozorg en Verzuimbeleid, Den Haag Mw. Drs. P.A.M. van Rijn, Landelijk Instituut Sociale Verzekeringen, Amsterdam Mw. Drs. C.R. de Vries, bedrijfsarts, Den Haag/Amsterdam Auteurs: mw. dr. S.E. Kramer dr. T.S. Kapteyn prof. dr. ir.t.houtgast Afdeling Audiologie, VU medisch centrum Postbus MB Amsterdam Dit project is gesubsidieerd door: Landelijk Instituut voor Sociale Verzekeringen Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid VUmc Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt, in enige vorm of wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van VU medisch centrum, afdeling Audiologie. 2

3 Samenvatting In toenemende mate komt er een hulpvraag op gang van slechthorenden die ten gevolge van hun auditieve beperkingen in de beroepsuitoefening worden gehinderd. Documentatie over de precieze aard van de klachten is nauwelijks beschikbaar. Het huidige onderzoek is uitgevoerd om de effecten van slechthorendheid op het functioneren in de arbeidssituatie nauwkeurig in kaart te brengen. Daartoe is in eerste instantie de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep ontwikkeld. Responsies van meer dan 200 deelnemers, zowel goed- als slechthorende werkenden, zijn verwerkt. Uit de resultaten blijkt dat de aloude tweedeling die gebruikt wordt om een beroep auditief te typeren (communicatief vs. nietcommunicatief) niet toereikend is. Naast verbale communicatie zijn er meer aspecten van horen die een belangrijke rol spelen bij de beroepsuitoefening. Die aspecten zijn: detecteren van een geluid, herkennen en identificeren van geluiden en lokaliseren van een geluidsbron. Verder blijkt uit analyses dat slechthorenden, vergeleken bij goedhorenden, niet alleen vaker verzuimen wegens ziekte, maar ook langer afwezig zijn áls ze ziek zijn. De belangrijkste oorzaak hiervan is stress, die voornamelijk wordt veroorzaakt door een hoge werkbelasting. In dit onderzoek is nagegaan welke factoren specifiek voor slechthorenden verantwoordelijk zijn voor een hoge werkbelasting. Dat zijn: - gebrek aan regelmogelijkheden (zoals het indelen van de eigen tijd en zelf bepalen wanneer gepauzeerd wordt), - een lawaaiige werkomgeving (een slechte akoestiek), - de mate waarin het kunnen identificeren van geluiden voor de uitoefening van de functie belangrijk is - de inspanning die slechthorenden (méér dan goedhorenden) nodig hebben tijdens luisteren. Het zijn deze aspecten die aandacht verdienen in het begeleidingsproces van slechthorende werkenden om de mismatch tussen belasting en belastbaarheid bij de geluidscommunicatie van slechthorenden in de arbeidssituatie te voorkomen of te reduceren. 3

4 Aanbevelingen 1. Slechthorenden verzuimen vaker dan goedhorenden vanwege stress gerelateerde klachten. Van de 151 slechthorende participanten in dit onderzoek bleken 147 personen behoefte te hebben aan hulp bij het omgaan met hun gehoorverlies op de werkplek. De invloed van gehoorverlies wordt vaak onderschat. Het effect van slechthorenheid op het psychosociale functioneren is groter dan het effect van de meeste chronische ziekten. Gerichte aandacht voor slechthorendheid in de beleidsvoering, zowel in Arbobeleid (preventie, verzuimbegeleiding en reïntegratie) als in Personeel- of HRM-beleid (disabilitymanagement) is daarom noodzakelijk. 2. Gerichte aandacht voor slechthorendheid in het beleid kan o.a. worden ondersteund door bij het Periodiek Arbeidsgeneeskundig Onderzoek (PAGO) de status van het gehoor als standaard aandachtspunt op te nemen en daarbij het gebruik van de aan het VUmc ontwikkelde vragenlijsten: 1 e Amsterdamse Vragenlijst voor Auditieve Beperkingen en Handicap en 2 e de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep te bevorderen. 3. Kennis over de betekenis van slechthorendheid, met name over het effect van een verslechterde signaal-ruis verhouding én de daarmee gepaard gaande extra inspanning en concentratie die geleverd moet worden om op het werk goed te kunnen presteren, is onmisbaar bij de begeleiding van slechthorenden. Het verdient aanbeveling om dit onder de aandacht te brengen bij verzekeringsartsen, Arbodiensten en beleidsmakers. 4. Voor de inzetbaarheid van mensen met gehoorverlies zijn bepaalde aspecten uit het werk en de werkomgeving belangrijk. Zo zijn regelmogelijkheden in het werk (zoals het zelf kunnen indelen van de werktijd, het zelf kunnen bepalen wanneer er gepauzeerd wordt) en de omgevingscondities (een stille werkomgeving en een goede akoestiek) van wezenlijke betekenis. Specifieke aandacht voor deze aspecten van de taak- en werkomgeving ten behoeve van de persoon met auditieve beperkingen werkt preventief en zal een positieve uitwerking hebben op zowel verzuim als reïntegratie. 5. Verbetering van de signaal-ruis verhouding bij het werk en de werkomgeving door het verbeteren van de akoestiek en het reduceren van omgevingslawaai zal preventief werken t.a.v. het ontstaan van stress gerelateerde klachten. Er dient hier vermeld te worden dat ook goedhorenden baat hebben bij gunstige akoestische (werk-) omstandigheden en reductie van omgevingslawaai. Criteria voor akoestische eigenschappen van de werkomgeving zouden daarom standaard moeten worden opgenomen in richtlijnen voor bouwplannen en in het Bouwbesluit. 6. Gebleken is dat een objectieve akoestische meting van de werkplek (uitgevoerd met behulp van de STI-apparatuur 1 van de afdeling Audiologie van het VUmc) een positief indirect effect kan hebben 2. Veel slechthorenden 1 STI : staat voor Speech Transmission Index, een maat voor akoestiek. 2 Een z.g. Hawthorne-effect. 4

5 rapporteerden duidelijk het gevoel te hebben dat er recht gedaan was aan hun problematiek, zelfs als die meting niet in hun voordeel uitviel. Leidinggevenden rapporteerden meer grip op de situatie te hebben met de objectieve meting als aanvulling op de (subjectieve) klacht van de slechthorende werknemer. Het verdient derhalve aanbeveling een STI-meting op te nemen in de procedures van begeleiding, herplaatsing of reïntegratie van mensen met een auditieve beperking. 7. Het verdient aanbeveling om de resultaten van de huidige studie te verspreiden onder belanghebbenden, zoals Arbodiensten, verzekeringsartsen en reïntegratiebedrijven. 8. Er zijn in Nederland nauwelijks cijfers beschikbaar over hoeveel mensen met gehoorproblemen deelnemen aan het arbeidsproces. Evenmin is bekend hoeveel mensen, vanwege gehoorverlies, werkloos zijn of arbeidsongeschikt. Aanbevolen wordt op grotere schaal nader onderzoek te doen naar de relatie tussen gehoor en arbeid. De aan het VUmc ontwikkelde telefoontest zou daarbij ingezet kunnen worden. 5

6 INHOUDSOPGAVE 1. Algemene inleiding Ontwikkeling van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep Inleiding Procedure Versie voor goedhorenden Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep: antwoordcategorieën, subscores en psychometrische kwaliteiten Hoorfactoren Ziekteverzuim Akoestiek van de ruimte en omgevingslawaai Algemene werkcondities Conclusie Belasting en belastbaarheid bij de geluidscommunicatie op de werkplek: verschil tussen goedhorenden en slechthorenden Inleiding Methode Participanten Categoriseren van beroepen Verschillen tussen goed- en slechthorenden Resultaten Categoriseren van beroepen Verschillen tussen goed- en slechthorenden Discussie Het beoordelen van de akoestische omstandigheden in de werksituatie Inleiding Methode De gemeten werkplekken Participanten Resultaten STI metingen Relatie met de informatie uit de vragenlijst Gehoorverlies Hoorfactoren Ziekteverzuim Akoestiek van de ruimte en omgevingslawaai Algemene werkcondities Discussie Inspanning bij horen, gemeten met behulp van pupillometrie Inleiding Methode Deelnemers Test situatie en pupil apparatuur Test materiaal en condities Test procedure Pupil response Resultaten Discussie Algemene discussie en implementatie Eindconclusies.. 49 Literatuur.. 50 BIJLAGE 52 6

7 1. Algemene inleiding Slechthorendheid is één van de meest voorkomende chronische aandoeningen in Nederland en Europa. Ongeveer 7 procent van de Nederlandse bevolking is slechthorend. Hoewel de grootste groep ouder is dan 65 jaar, heeft een aanzienlijk deel van de populatie mensen met gehoorverlies in Nederland de werkbare leeftijd. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) beschouwd het hebben van werk en een beroep als één van de essentiële onderdelen van het menselijk functioneren. Wanneer er problemen optreden bij het uitvoeren van werk, of wanneer iemand niet meer in staat is aan het arbeidsproces deel te nemen wordt gesproken van een restrictie in het participeren in het maatschappelijke leven als lid van de samenleving, hetgeen een benadeelde positie oplevert. In toenemende mate komt er een hulpvraag op gang van mensen die door hun gehoorproblemen op het werk in de knel raken. Die hulpvraag wordt gesignaleerd door huisartsen, bedrijfsartsen, audiologen, maatschappelijk werkers en andere hulpverleners in het veld. Recent is een onderzoek uitgevoerd naar zorggebruik en zorgbehoefte van mensen met een ernstig auditieve handicap (Trimbos Instituut, De Graaf en Bijl, 1999). Daaruit bleek dat het vaakst professionele hulp werd ontvangen voor problemen met werk of werkloosheid (vergeleken met problemen met studie, relaties, eenzaamheid, discriminatie wegens slechthorendheid etc.) Verder moet geconstateerd worden dat in de stroom van mensen die door werkgerelateerde klachten uitvallen en in de WAO belanden, ook de slechthorenden niet ontbreken. Hoewel er enorm veel literatuur beschikbaar is over het effect van een lawaaiige werkomgeving op het gehoor en het risico op lawaaibeschadiging, is weinig of niets bekend over de effecten van slechthorendheid op het functioneren in de arbeidssituatie. Documentatie over de precieze aard van de klachten die slechthorenden rapporteren is nauwelijks beschikbaar. In het kader van het door het Landelijk Instituut voor Sociale Verzekeringen (LISV) en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gesubsidieerde onderzoeksproject Belasting en belastbaarheid bij de geluidscommunicatie op de werkplek is besloten om de effecten van slechthorendheid op het functioneren in de arbeidssituatie nauwkeurig in kaart te brengen. De opzet en resultaten van het onderzoek worden in dit rapport beschreven. De invloed van gehoorverlies wordt vaak onderschat. Recent is in een studie aangetoond dat het negatieve effect van slechthorendheid op het psychosociale functioneren groter is dan het effect van de meeste chronische ziekten (Kramer e.a., 2002). Beperkingen in het horen in de arbeidssituatie kunnen samengaan met oververmoeidheid, stress en spanningen op het werk. Er zijn veel factoren die daar de oorzaak van kunnen zijn: het (type) gehoorverlies in combinatie met het takenpakket, de werkruimte, de leiding of de omgang met collega s. Om duidelijk te krijgen wat er precies aan de hand is, is in eerste instantie gestart met het inventariseren van problemen van slechthorende werkenden. Er is daartoe een vragenlijst ontwikkeld: de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep. De ontwikkeling ervan wordt beschreven in hoofdstuk 2. Omdat sommige werkgerelateerde problemen algemeen van aard zijn en niet specifiek voor 7

8 slechthorenden, is het belangrijk om in het onderzoek ook normaal horende mensen te laten participeren. Om die reden is er een aangepaste versie van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep voor goedhorenden ontwikkeld. Psychometrische kwaliteit van de lijsten en een uiteenzetting van berekening van scores wordt eveneens in hoofdstuk 2 gegeven. Hoofdstuk 3 beschrijft de poging om beroepen in verschillende categorieën in te delen. Vooralsnog wordt er alleen over twee categorieën gesproken als het gaat om de relatie tussen slechthorendheid en type beroep: communicatief versus nietcommunicatief. Dit suggereert dat alleen verbale communicatie belangrijk zou zijn in de arbeidssituatie. Uit het vragenlijstonderzoek zoals beschreven in hoofdstuk 3 blijkt dat meer hoorfactoren in beschouwing genomen dienen te worden om een juiste schatting te kunnen maken van de belasting en de belastbaarheid bij de geluidscommunicatie op de werkplek. De in de vragenlijst opgenomen hoorfactoren (spraak verstaan in rumoer, spraak verstaan in een stille ruimte, herkennen en onderscheiden van geluiden, detecteren van geluiden en lokaliseren van geluid) blijken elk een belangrijke rol te spelen. Verder presenteert hoofdstuk 3 resultaten van het onderzoek naar verschillen tussen normaalhorende en slechthorende participanten. Ruim 200 mensen namen deel aan de studie. De grootste verschillen blijken te bestaan in het aantal dagen ziekteverzuim, de reden van verzuim, de mate van inspanning en concentratie en job demand. De oorzaak van verzuim bij slechthorenden wordt deels veroorzaakt door gehoor gerelateerde aspecten en deels door factoren die algemeen van aard zijn. Hoofdstuk 3 presenteert welke. Akoestische omstandigheden blijken van grote invloed op het functioneren van mensen met een gehoorverlies. Dat is één van de bevindingen zoals beschreven in hoofdstuk 3. In navolging van de WHO kan daarom gesteld worden dat bij het schatten van de belasting en belastbaarheid niet slechts het gehoor van de persoon in beschouwing genomen dient te worden, maar ook de externe factoren, zoals onder andere de omgeving waarin gewerkt wordt. Vandaar dat in het vervolg van het project (hoofdstuk 4) de akoestische omstandigheden centraal staan. Zowel objectief, met behulp van de zogenaamde Speech-Transmission-Index (STI) meting, als subjectief, met behulp van de vragenlijst, zijn de akoestische omstandigheden van 45 variërende werkplekken geëvalueerd. De metingen tonen aan dat met name ernstig slechthorenden in grotere mate hinder ondervinden van harde geluiden en meer beperkingen ondervinden van ongunstiger omstandigheden betreffende alle aspecten van de geluidscommunicatie. Een objectieve meting van de akoestische omstandigheden blijkt verhelderend en van grote waarde bij het schatten van de belasting en de belastbaarheid van de geluidscommunicatie op de werkplek. Tot slot is er de inspanning en concentratie tijdens het luisteren. Het is de telkens terugkerende klacht van slechthorende werkenden. Inspanning veroorzaakt vermoeidheid, vermoeidheid mondt uit in stress, stress is vaak de oorzaak van (langdurig) verzuim. Hoewel dit aspect, nationaal en internationaal, duidelijk erkend wordt als één van de notoire gevolgen van slechthorendheid, bestaat er vooralsnog geen algemeen klinisch aanvaarde methode om dit aspect objectief te meten. Hoofdstuk 5 beschrijft een methode om mentale inspanning en concentratie objectief te meten. Dat gebeurt met behulp van pupillometrie. Pupildilatatie is een maat voor mentale inspanning. In het kader van dit project is een pupillometer aangeschaft 8

9 waarvan de bruikbaarheid wordt geëvalueerd in hoofdstuk 5. Eveneens wordt een experiment beschreven waaruit blijkt dat verschillen in luistermoeilijkheid (objectief gemeten) verschillen in mentale inspanning en concentratie opleveren. 9

10 2. Ontwikkeling van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep 2.1 Inleiding Hoewel er veel kennis omtrent problemen van slechthorenden met het uitoefenen van hun functie op de werkplek verkrijgbaar is bij hulpverleners in het veld zoals maatschappelijk werkers, audiologen en bedrijfsartsen, is er in de wetenschappelijke literatuur nauwelijks gerapporteerd over de specifieke problematiek van werkende slechthorenden. De studies die gepubliceerd zijn gaan veelal over de (preventie van) toxische effecten van lawaai in de arbeidssituatie. Veel en langdurig werkzaam zijn in een lawaaiige omgeving kan lawaaidoofheid tot gevolg hebben. Het huidige project, echter, beperkt zich niet tot dit ene type slechthorendheid. Het is gericht op een hele brede populatie van slechthorenden, waarin verschillende typen slechthorendheid, variërend van matig tot ernstig, voorkomen. Het doel is het onderzoeken van het effect van slechthorendheid in de arbeidssituatie. De belangrijkste en meest geschikte methode om houdingen, meningen, standpunten en waarden van mensen te meten is het persoonlijke interview of de vragenlijst. Het is ook de meest gebruikte methode in sociaal wetenschappelijk onderzoek. Er is daarom besloten om ook in het huidige project allereerst een vragenlijst te ontwikkelen met het doel knelpunten van slechthorenden in de arbeidssituatie te inventariseren. Bij het samenstellen van de nieuwe vragenlijst is gebruik gemaakt van bestaand materiaal. Ontwikkeling van een nieuw instrument was nodig omdat beschikbare vragenlijsten óf specifiek gericht op de arbeidssituatie, zonder dat daarbij rekening wordt gehouden met effecten van slechthorendheid (Schrijvers e.a., 1998), óf de vragenlijst is alleen bedoeld voor slechthorenden en behandelt geen algemene werk aspecten (Van der Wilk e.a., 1992; Boermans e.a., 1998). In een poging de expertise van beide gebieden in één vragenlijst te voegen, is de huidige lijst ontwikkeld. Een voorbeeld daarbij was een cluster van vragenlijsten samengesteld door De Vries (1998). Naast de ontwikkeling van het testinstrument worden in dit hoofdstuk eveneens psychometrische analyses van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep gepresenteerd. 2.2 Procedure De ontwikkeling van de vragenlijst bestond uit verschillende fasen. Allereerst zijn bestaande vragenlijsten bestudeerd. Daarnaast hebben er gesprekken plaatsgevonden met hulpverleners in het veld: maatschappelijk werkers, psychologen, audiologen en bedrijfsartsen. Het gaat dan om mensen met expertise binnen hun vakgebied op het terrein van slechthorendheid en werk. Een aanzienlijk deel van de patiënten van Audiologische Centra komt met een gerichte hulpvraag in verband met knelpunten bij het functioneren op het werk. De problematiek is daarom herkenbaar bij een groot aantal mensen die in de klinische praktijk werkzaam zijn. Het doel van de gesprekken was in eerste instantie het inventariseren van klachten 10

11 van slechthorenden waarmee hulpverleners geconfronteerd worden. Veelgehoorde klachten zijn: vermoeidheid, moeite met vergaderingen omdat er veel door elkaar wordt gesproken, de steeds vereiste inspanning en concentratie, moeite met collega s die geen rekening houden met de beperking, gebrek aan assertiviteit etc. Er blijkt behoefte te bestaan aan een gerichte aanpak van de problemen op het werk. Daarnaast blijkt er behoefte aan voorlichting voor zowel de slechthorenden alsook voor de goedhorende colleg s en leiding. Problemen van slechthorende werkenden zijn vaak het directe gevolg van een zogenaamde mismatch tussen belasting en belastbaarheid bij de geluidscommunicatie op de werkplek. Er wordt vaak verondersteld dat het kunnen verstaan van spraak het enige aspect van horen is dat een rol speelt in het dagelijks leven. Dat is ten onrechte. De literatuur is daar duidelijk over (Stephens en Hétu, WHO). Ook in een uitgebreid onderzoek dat werd uitgevoerd aan het VU Medisch Centrum is aangetoond dat er zes factoren bepalend zijn voor de geluidswaarneming in het alledaagse leven. Die factoren zijn: horen van geluiden, herkennen en onderscheiden van geluiden, verstaan van spraak in stilte, verstaan van spraak in rumoer, lokaliseren van geluiden en hinder ervaren van harde geluiden. Wanneer een slechthorende een beperking in de aktiviteit van het horen ervaart, kan dat op elk van de bovengenoemde hoorfactoren zijn. Hoewel de meeste slechthorenden het niet kunnen verstaan van spraak als het meest hinderlijk beschouwen, zijn er ook mensen die rapporteren dat zij veel moeite hebben met het lokaliseren van geluidsbronnen (Kramer e.a., 1998). Die verschillen in beleving zijn er, omdat er veel verschillende typen gehoorverlies bestaan. Bovendien zijn er verschillen in de mate van gehoorverlies. Elke slechthorende heeft zijn eigen specifieke gehoorprofiel. Het verschil in beleving hangt uiteraard ook af van de functie in de arbeidssituatie. Op welke hoorfactoren wordt voornamelijk een beroep gedaan op de werkplek? Het is in de bedrijfsgeneeskunde gebruikelijk om te spreken over communicatieve versus niet-communicatieve beroepen. Daarbij wordt dan alleen rekening gehouden met de mate waarin er sprake is van verbale communicatie. Het is de vraag of het mogelijk is een fijnere indeling van beroepen te maken, gebaseerd op de zes bovengenoemde hoorfactoren en niets slechts op het wel of niet verbaal moeten communiceren. Er is daarom besloten om deze hoorfactoren in de te ontwikkelen vragenlijst separaat mee te nemen. De uiteindelijke vragenlijst (De Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep, AVGB) bestaat uit verschillende secties: Vragen over aantal werkuren/dagen en ziekteverzuim : vraag 1 8 Opleiding en essentiële werkzaamheden/functies : vraag 9 en10b Omgeving (galm en lawaai) : vraag 10 c Hulpmiddelen : vraag 11a 11g Hooractiviteiten : vraag Omgang met collega s : vraag 18a 18 d Werk condities : vraag Behoefte aan hulp en bekendheid slechthorendheid : vraag De vragenlijst is in zijn geheel in de appendix opgenomen. 11

12 2.3 Versie voor goedhorenden Het is een illusie om te denken dat problemen op het werk alleen bij slechthorenden voorkomen. Niet voor niets wordt er in allerlei media uitgebreid gerapporteerd over de grote aantallen arbeidsongeschikten in de samenleving. Op brede schaal wordt melding gemaakt van toenemend ziekteverzuim. Werkgerelateerde psychische problematiek staat op dit moment in het middelpunt van de belangstelling. Een recent verschenen boek getiteld Psychische vermoeidheid en werk (Houtman, Schaufeli en Taris, 2000) is daar een uiting van. Het is daarom belangrijk om in onderzoek naar specifieke werkgerelateerde problemen van slechthorenden ook te bestuderen welke van de gerapporteerde knelpunten van algemene aard zijn en dus ook bij goedhorenden voorkomen en welke problemen specifiek kenmerkend zijn voor mensen met een gehoorverlies. Binnen de kaders van het huidige project is daarom besloten om niet slechts een vragenlijst voor te leggen aan slechthorende werkenden, maar ook zoveel mogelijk aan goedhorende collega s van de participanten. De Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep is daarom aangepast voor deze groep. Alle vragen die gericht zijn op slechthorendheid of op problemen met gehoorverlies zijn weggelaten. 2.4 Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep: antwoordcategorieën, subscores en psychometrische kwaliteiten Bij de meeste vragen in de vragenlijst is gekozen voor een 4-punts schaal die als volgt is gecodeerd: bijna nooit (0), soms (1), vaak (2), bijna altijd (3). Sommige vragen hebben slechts twee antwoordmogelijkheden: nee (0), ja (1). Omdat sommige scores uit de vragenlijst gecombineerde scores zijn van verschillende vragen, wordt in de volgende paragrafen duidelijk gemaakt hoe de subscores berekend zijn. Alle resultaten van de item- en factor analyse zijn gebaseerd op een totaal van 211 respondenten. Informatie over de samenstelling van de groepen en kenmerken van de respondenten staan opgetekend in hoofdstuk 3, paragraaf Hoorfactoren Vragen over de activiteit van het horen tijdens het uitoefenen van de functie (item 12 17) zijn verdeeld in drie sub-vragen. Voor elk van de hoorfactoren (detecteren van geluiden, herkennen en onderscheiden van geluiden, verstaan van spraak in stilte, verstaan van spraak in rumoer en lokaliseren van geluiden) zijn drie vragen gesteld: Hoe vaak komt het voor? bijna nooit (0), soms (1), vaak (2), bijna altijd (3) Hoe ernstig zijn de gevolgen als het mis gaat? niet (1), een beetje (2), ernstig (3), zeer ernstig (4) Kost het extra inspanning en concentratie? nee (0), een beetje (1), veel (2), zeer veel (3) 12

13 Om een indruk te krijgen van de mate waarin, tijdens de uitoefening van het werk, een beroep wordt gedaan op het kunnen horen, worden voor elke hoorfactor de subvragen a en b vermenigvuldigd. Deze maat drukt dan niet alleen uit hoe vaak die luisteractiviteit voorkomt, maar ook hoe belangrijk die is. Er wordt als het ware een gewicht (load) toegekend aan elk van de hooractiviteiten. De gewogen hoorfactoren worden in het vervolg aangeduid als: Detectie-load Herkennen-load SpraakinStilte-load SpraakinRuis-load Lokaliseren-load De gewogen scores hebben elk een minimum waarde van 0 en een maximum van 12. Hoe hoger de score, hoe meer een beroep wordt gedaan op de desbetreffende hooractiviteit. In Tabel 2.1 wordt weergegeven hoe de gewogen factoren onderling correleren. De laagste correlatie wordt gevonden tussen verstaan van spraak in stilte en detecteren van geluiden (R= -0.04). De hoogste samenhang is die tussen herkennen van geluiden en lokaliseren van geluiden (R=0.55). Hoewel significant, stijgt de hoogste correlatie niet uit boven R=0.55. Dit betekent dat geen van de gewogen factoren door een ander vervangen kan worden. Het is zinvol is om elk van de factoren te onderscheiden en als aparte factor mee te nemen in het onderzoek. Tabel 2.1. Correlatie coëfficiënten tussen de gewogen hoorfactoren. (N=209). Herkennen Spraak-in-Stilte- Spraak-in-ruis- Lokaliserenload load load load Detectie-load 0.14* * 0.31** Herkennen-load ** 0.55** Spraak-in-stilte load Spraak-in-ruis load 0.48** Scores op de c - vragen zijn separaat in de analyses meegenomen. Hoe hoger de score, hoe meer inspanning en concentratie Ziekteverzuim Speciale aandacht is besteed aan het categoriseren van vraag 8 ( Hoeveel dagen heeft u in de afgelopen 12 maanden verzuimd wegens ziekte en wat was de reden van verzuim? ) Uit de antwoorden bleek namelijk een opvallend groot aantal slechthorenden te verzuimen wegens redenen die gerelateerd zijn aan psychische vermoeidheid. 13

14 Steekwoorden die dat aanduiden zijn: oververmoeid, overspannen, stress en burnout. Om na te kunnen gaan of er enig statistisch verband bestaat tussen slechthorendheid en deze vorm van verzuim, is besloten om de antwoorden op deze vraag als volgt te categoriseren: 1: reden van verzuim is psychische vermoeidheid (stress gerelateerde klachten). 0: reden is anders (koorts, griep, operatie, kiespijn etc) Vraag 8 levert dus twee uitkomsten op: Het aantal dagen verzuim De reden van verzuim (0,1) Akoestiek van de ruimte en omgevingslawaai Het wel of niet ondervinden van problemen bij het verstaan van spraak of het horen van geluiden in een ruimte, kan in grote mate afhangen van de akoestische eigenschappen van de ruimte (galm) en de aanwezigheid van achtergrondlawaai. Deze aspecten worden in de vragenlijst aan de orde gesteld in vraag 10c. Om een indruk te krijgen van de ruimte waarin gewerkt wordt, worden deze twee scores vermenigvuldigd. De gecombineerde score, die in het vervolg wordt aangeduid als akoestiek heeft dan een minimum waarde van 1 (geen galm en geen achtergrondlawaai) en een maximum van 16 (erg veel galm en erg veel achtergrondlawaai). Dus, hoe hoger de score, hoe slechter de akoestische omstandigheden op het werk Algemene werkcondities De vragen 19 t/m 35 handelen over algemene condities op het werk die van invloed kunnen zijn op het welbevinden in de arbeidssituatie. De vragen zijn overgenomen uit bestaande vragenlijsten die gebruikt worden in de bedrijfsgeneeskunde. In de huidige vragenlijst zijn de antwoordcategorieën echter gewijzigd: in plaats van twee antwoordcategorieën is gekozen voor vier antwoord mogelijkheden (bijna nooit (0), soms (1), vaak (2), bijna altijd (3)). Deze wijziging maakt het noodzakelijk om met behulp van een statistische analyse na te gaan of de oorspronkelijk onderscheiden subschalen er ook in deze populatie weer uit komen. Met behulp van een Factor Analyse (rotatie varimax en oblique) is nagegaan of er in de vragen 19 t/m 35 zogenaamde onderliggende dimensies (factoren) zijn te onderscheiden. De analyse leverde vier factoren op, elk met een eigenvalue > 1, die samen 63.5 % van de variantie verklaarden. De factoren zijn als volgt benoemd: Regelmogelijkheden : item 19, 20, 21, 22 Loopbaan satisfactie : item 23, 24, 25, 29 Support : item 30, 31, 32, (33)*, 35 Demand : item 26, (27)*, 28, 34 * Deze items handelen specifiek over de support en demand bij slechthorendheid en ontbreken daarom in de versie van de vragenlijst voor goedhorenden. 14

15 De factor regelmogelijkheden heeft betrekking op de mate waarin een persoon controle heeft over zijn eigen werkzaamheden, zowel qua inhoud alsook qua tijdsindeling. Voorbeelden van vragen zijn: Kunt u uw werk onderbreken wanneer u dat nodig vindt? (item 19), Kunt u zelf beslissen hoe u het werk uitvoert? (item 21). De factor loopbaan satisfactie lijkt meer te duiden op de passendheid van de baan in het kader van de carrière van een persoon. Vragen die dat duidelijk maken zijn: Kunt u zich ontplooien in uw werk? (item 23), Kunt u meebeslissen over dingen die met uw werk te maken hebben? (item 25). De derde factor support representeert de sfeer op het werk en de steun van collega s en leiding. Vragen die op deze factor laden zijn: Vindt u de onderlinge sfeer meestal goed op het werk? (item 31) en Wordt u door de directe leiding voldoende ondersteund in uw werk? (item 32). Als laatste is er de factor demand die wordt gerepresenteerd door vragen die betrekking hebben op de werkdruk. Vragen zijn: Is uw werk geestelijk inspannend? (item 26), Komt u voor het uitvoeren van uw werk eigenlijk tijd tekort? (item 34). Tabel 2.2 Factorladingen, gecorrigeerde Item-Totaal Correlaties (Corr-it) en Alphacoëfficienten van de items over algemene werkcondities in de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep. Factor Factor Ladingen Corr-it Alpha coëfficient Regelmogelijkheden 0.85 Item Item Item Item Loopbaan satisfactie 0.76 Item Item Item Item Support 0.79 Item Item Item Item Item Demand 0.72 Item Item Item Item

16 Factor ladingen worden weergegeven in Tabel 2.2. Items met de hoogste ladingen mogen als het meest representatief voor de schaal worden beschouwd. In deze tabel wordt eveneens informatie gepresenteerd over de betrouwbaarheid van de verschillende subschalen. Deze informatie is noodzakelijk om te weten of er met recht gebruik gemaakt mag worden van subschalen en subscores. Maten die daarvoor worden gebruikt zijn de item-totaal correlatie coefficient en de alphacoëfficient. De item-totaal correlatie geeft aan in hoeverre elk afzonderlijk item passend is binnen het geheel van de subschaal. Deze maat is gebaseerd op de samenhang tussen de items. De gecorrigeerde item-totaal correlatie is de relatie van één item ten opzichte van de resterende andere in de schaal. De waarden zoals in Tabel 2.2 aangegeven zijn vrijwel allemaal groter dan 0.5. Twee vragen hebben een matige item-totaal correlatie: item 29 en item 33. Kennelijk zijn dit de items die het minst met de andere items in de schaal samenhangen. Omdat de factor ladingen redelijk hoog zijn, wordt besloten deze items binnen de schalen toch te handhaven. De alpha-coëfficient drukt uit in hoeverre de verschillende items in één schaal intern consistent en homogeen zijn. Die maat is onmisbaar bij het bepalen of de items samen één bepaald concept meten. Een te hoge alpha-coëfficient betekent dat de verschillende items in een schaal eigenlijk identiek zijn. De extra items zorgen dan alleen voor verlenging van het testinstrument zonder wezenlijk bij te dragen aan de informatieverzameling. Een te lage alpha-coëfficient betekent dat de items te weinig met elkaar samenhangen, waardoor niet verondersteld kan worden dat er met de verschillende items één bepaald construct in kaart gebracht wordt. Algemeen wordt aangenomen dat de alpha-coëfficient een minimale waarde van 0.70 en een maximale waarde van 0.90 moet hebben. De informatie in Tabel 2.2 maakt duidelijk dat de alpha-coëfficienten van de verschillende werkconditie schalen van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep precies binnen de range vallen. De verschillende werkcondities correleren onderling matig. Een overzicht is gegeven in Tabel 2.3. De hoogste correlatie (R = 0.54) wordt gevonden tussen loopbaan satisfactie en support. Tabel.2.2 Pearson correlaties tussen de verschillende werkcondities. Loopbaan satisfactie Support Demand Regelmogelijkheden 0.32** ** Loopbaansatisfactie 0.54** 0.09 Support ** p <

17 2.5 Conclusie De analyses in dit hoofdstuk geven een indruk van de betrouwbaarheid van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep. De waarden van de berekende coëfficiënten in Tabel 2.2 blijken te voldoen om psychometrische kwaliteit van de lijst te waarborgen. Verder komt de factor indeling van het gedeelte over algemene werkcondities overeen met de oorspronkelijke indeling in subschalen (Schrijvers e.a., 1998). Hieruit mag geconcludeerd worden dat het gebruik van een 4-punts schaal in tegenstelling tot een dichotome schaal (zoals in de oorspronkelijke lijst) gerechtvaardigd is. De alpha-coëfficienten van de verschillende werkconditie schalen van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep in Tabel 2.2. vallen precies binnen de range. Hieruit mag geconcludeerd worden dat het zinnig is om de verschillende factoren als subschalen te gebruiken. In het vervolg worden daarom de schaalscores in de analyses gebruikt. Per schaal wordt de gemiddelde score van de items berekend en meegenomen in de berekeningen. De validiteit van de vragenlijst moet blijken uit het gebruik ervan. Er zijn verschillende manieren om de validiteit aan te tonen. Eén ervan is het correleren van gegevens uit de vragenlijst (subjectief) met een objectieve standaard. In hoofdstuk 4 wordt beschreven in hoeverre de subjectieve schatting van de akoestische omstandigheden op de werkplaats overeenkomt met een objectieve meting. 17

18 3. Belasting en belastbaarheid bij de geluidscommunicatie op de werkplek: verschillen tussen goedhorenden en slechthorenden 3.1 Inleiding Zowel goed- als slechthorende personen hebben aan het huidige onderzoeksproject hun medewerking verleend. De reden om deze twee groepen te includeren is eerder beschreven in hoofdstuk 2.Het gaat in deze studie niet slechts om het inventariseren van werkgerelateerde problemen die van algemene aard zijn en dus ook bij goedhorenden voorkomen. Het project is met name gericht op de vraag welke problemen op het werk specifiek kenmerkend zijn voor mensen met gehoorverlies. In dit hoofdstuk wordt allereerst de poging beschreven om beroepen in verschillende categorieën in te delen. Vooralsnog wordt er alleen over twee categorieën gesproken als het gaat om de relatie tussen slechthorendheid en type beroep: communicatief versus niet-communicatief. Dit suggereert dat alleen verbale communicatie het belangrijkst zou zijn bij het uitoefenen van een functie op de werkplek. Bij beperkingen als gevolg van hoorproblemen spelen er echter meer factoren een belangrijke rol. Het is de vraag in hoeverre een fijnere verdeling in hoorfactoren ook voor beroepen toepasbaar kan zijn. In dit hoofdstuk wordt beschreven dat meerdere factoren van het horen in beschouwing genomen dienen te worden om volledigheid te garanderen bij het typeren van een bepaald beroep. Verder worden in dit hoofdstuk de responsies van de goedhorenden en de slechthorenden op de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep met elkaar vergeleken. 3.2 Methode Participanten De groep slechthorenden in dit onderzoek bestond voornamelijk uit bezoekers van het Audiologisch Centrum VUmc. Zij hebben de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep tijdens hun bezoek ingevuld of mee naar huis genomen en per post geretourneerd. Een klein aantal slechthorenden heeft zich voor het onderzoek aangemeld via internet. Deze groep heeft de vragenlijst thuis toegestuurd gekregen. Aan de slechthorende bezoekers van het AC is zoveel mogelijk gevraagd een versie van de vragenlijst voor goedhorenden mee te nemen en die voor te leggen aan een goedhorende collega. Omdat demografische variabelen als leeftijd, woonvorm en geslacht van invloed kunnen zijn op de uitkomsten, is besloten om de beide onderzoeksgroepen op deze variabelen te matchen. In totaal zijn er 216 vragenlijsten geretourneerd. Gegevens van 5 personen konden niet verwerkt worden vanwege niet - of incompleet ingevulde lijsten. Dit resulteert in een totaal van 211 deelnemers: 60 goedhorenden en 151 slechthorenden. Voor alle participanten geldt dat zij tijdens het onderzoek full-time of part-time werkzaam waren. De variëteit aan beroepen in beide groepen is groot. Tabel 3.1. presenteert gegevens over de deelnemersgroepen. De twee groepen zijn gematched op leeftijd, geslacht en woonvorm. Dit betekent dat er voor wat betreft 18

19 deze variabelen geen significant verschil is tussen beide groepen. Wel is er een gering significant verschil in opleiding tussen beide groepen (p < 0.05). Goedhorenden zijn gemiddeld hoger opgeleid dan slechthorenden. Tabel 3.1 Beschrijving van de twee deelnemersgroepen. Het totaal (uitgesplitst naar geslacht), de minima, maxima, gemiddelden en standaarddeviaties (SD) van leeftijd, opleiding en gehoorverlies ( PTA ). N N Minimum Maximum Gemiddelde (SD) totaal (man /vrouw) Goedhorenden 60 (29 / 31) Leeftijd (9.4) Opleiding (1.4) * PTA # < 25.0 db Slechthorenden 151 (71 / 80) Leeftijd (9.2) Opleiding (1.6) PTA # (25.7) db # PTA is het gemiddelde verlies (dba) bij 0.5, 1, 2 en 4 khz, gemiddeld over beide oren. * p< Categoriseren van beroepen Om de beroepen zinvol te kunnen categoriseren, is allereerst in hoeverre het mogelijk is om de verschillende beroepen in te delen volgens de ladingen op de vijf hoorfactoren die besproken zijn in paragraaf Per persoon is nagegaan op welk van de hoorfactoren de hoogste load wordt gerapporteerd (min. = 0, max.= 12). Om goed onderscheid te kunnen maken zijn alleen díe personen meegenomen die één hoogste lading hebben Verschillen tussen goed- en slechthorenden Afhankelijk van de verdeling van een bepaalde variabele is bepaald van welke statistische toetst gebruikt gemaakt zou worden om het verschil tussen de twee groepen te toetsen. In geval van dichotome variabelen (met uitkomsten 0 of 1) is gebruik gemaakt van kruistabellen. In geval van normaal verdeelde continue variabelen is een multivariate variantie analyse uitgevoerd. Voor scheve verdelingen van continue variabelen is de Mann-Whitney gebruikt. Regressie analyses zijn uitgevoerd om voorspellers van bepaalde variabelen te ontdekken. In geval van een dichotome afhankelijke (dat is de te voorspellen) variabele is een logistische regressie analyse uitgevoerd. De continue variabele leeftijd is in de logistische regressie gerecodeerd tot een variabele met 4 categorieën. Voor afhankelijke variabelen met een continue verdeling werd een lineaire regressie analyse toegepast. Criteria voor inclusie en exclusie van variabelen waren respectievelijk p= 0.15 en p=0.20. Alle statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van SPSS Resultaten Categoriseren van beroepen De tabellen 3.2. A t/m E presenteren de indeling van de beroepen volgens de ladingen op de vijf hoorfactoren. Hoewel uit de aantallen blijkt dat de meeste personen de hoogste lading rapporteren op spraakverstaan in lawaai en 19

20 spraakverstaan in stilte, zijn er ook personen die de hoogste lading rapporteren op lokaliseren, detecteren en herkennen en onderscheiden van geluiden. Uit de tabel blijkt eveneens dat een relatief groot aantal docenten in het onderzoek participeert. Het is opvallend dat in vrijwel alle tabellen de docenten hoog scoren. Beroepen die de laagste score op een hoorfactor hebben zijn bankemployé, inpakker, notaris, boekhouder en interieurverzorger. In tabel 3.2C heeft een instrumentenmaker de laagste score, terwijl een andere persoon met hetzelfde beroep in tabel 3.2 A een score van 9 noteert. Tabel 3.2. Indeling van beroepen volgens de loads op de vijf hoorfactoren: (a) spraakverstaan in rumoer, (b) spraakverstaan in stilte, (c) lokaliseren, (d) herkennen/onderscheiden van geluiden en (e) detecteren van geluiden. Ten overvloede wordt vermeld dat een persoon maar één keer voor kan komen in de onderstaande tabellen. Een persoon met bijvoorbeeld de hoogste score op spraakverstaan in rumoer wordt vermeld in tabel A. Dit betekent dat zijn scores op de andere hoorfactoren altijd lager zijn. Tabel 3.2A Hoorfactor Beroep Load Spraak verstaan in rumoer Technisch docent 12 Sociaal cultureel werker 12 Hoofd facilitaire dienst 12 Meubelmaker 12 Docent 12 Docent basisonderwijs 9 Tandtechnisch lab medewerker 9 Verzorger verstandelijk gehandicapten 9 Docent basisonderwijs 9 Winkelbediende 9 Loket medewerker 9 Secretaresse 9 Instrumentenmaker 9 Docent 8 Interieurverzorgster 8 Winkelchef 6 Werkvoorbereider bouw 6 Studiebegeleider 6 Beheerder sporthal 6 Commercieel medewerker 6 Postkamer medewerker 6 Administratief medewerker 6 OK assistente 4 Voedingsassistent 4 Opzichter gemeente 4 Productiemedewerker 4 IT specialist 3 Bankemployé 2 Notaris 2 Inpakker 1 20

21 Tabel 3.2. B Hoorfactor Beroep Load Spraak verstaan in stilte Bedrijfsadviseur 9 Praktijkopleider ziekenverzorgenden 9 Personeelsmanager 8 Docent HBO 8 IT consultant 6 Boekhouder 6 Rechter 6 Directeur 6 Systeembeheerder (IT) 6 Automatiseerder (IT) 6 Wetenschappelijk onderzoeker 6 Bibliothecaris 6 Monteur 6 Docent 6 Administratief medewerker 6 Rechter i.o. 6 Conrector 4 Projectontwikkelaar 4 Automatiseerder (IT) 4 Redacteur 4 Administratief medewerker 4 Personeelsfunctionaris 4 Administratief medewerker 3 Docent basisonderwijs 2 Boekhouder 1 Tabel 3.2.C. Hoorfactor Beroep Load Lokaliseren van geluiden Docent 12 Electro-technicus 12 Verpleeghulp 12 Docent scheikunde 9 Ambtenaar 9 Docent basisonderwijs 8 Bibliothecaris 6 Lasser, bankwerker 6 Secretaresse 4 OK assistente 4 OK assistente 1 21

22 Tabel 3.2. D Hoorfactor Beroep Load Herkennen en onderscheiden van geluiden Laborant 12 Wijk ziekenverzorgende 12 Consultatiebureau arts 12 Secretaresse 9 Docent basisonderwijs 6 Chemisch laborant 6 Interieurverzorgster 2 Tabel 3.2. E Hoorfactor Beroep Load Detecteren van geluiden Heftruck-chauffeur 12 Verpleegkundige 9 Groepswerkmedewerker 8 Rij-instructeur 6 Receptioniste 6 Secretaresse 6 Controller, administratief Verschillen tussen goed- en slechthorenden Allereerst wordt nogmaals vermeld dat de twee onderzoeksgroepen in dit onderzoek (goedhorenden vs. slechthorenden) zijn gematched op leeftijd, geslacht en woonvorm, hetgeen betekent dat de groepen niet op deze variabelen verschillen. Van de overige gemiddelde vragenlijstscores wordt in Tabel 3.3 een overzicht gegeven. Het blijkt dat de twee groepen evenmin verschillen in het aantal uren per week dat gewerkt wordt, het aantal dagen per week waarover die uren verdeeld zijn en het type contract (vast vs. tijdelijk). Wél blijken slechthorenden zich significant vaker aan het gezamenlijk pauzeren te onttrekken. Op werkplekken waar het gebruikelijk is gezamenlijk te pauzeren, geeft slechts 2% van de goedhorenden aan dat niet te willen, terwijl dat percentage bij slechthorenden veel hoger ligt: 29%. Verder blijkt uit de resultaten in Tabel 3.3 dat slechthorenden significant meer inspanning moeten leveren tijdens alle luisteractiviteiten. Een opmerkelijk resultaat hierbij is dat, hoewel slechthorenden hogere scores rapporteren, de volgorde van de luisteractiviteiten voor wat betreft inspanning in beide groepen exact hetzelfde is. Voor alle participanten geldt dat het verstaan van spraak in een rumoerige omgeving de meeste inspanning vergt. Daarna volgt in beide groepen de inspanning die nodig is bij respectievelijk herkennen en onderscheiden van geluiden, lokaliseren van geluiden, detecteren van geluiden en verstaan van spraak in een stille omgeving. Verder worden significante verschillen gevonden voor de gewogen hoorfactoren. Slechthorenden kennen hogere scores toe aan drie van de vijf gewogen factoren (SpraakinRuis-load, Herkennen-load en Lokaliseren-load). Terwijl slechthorenden de 22

23 hoogste load toekennen aan het kunnen verstaan van spraak in rumoer tijdens het uitvoeren van hun werk, rapporteren goedhorenden de hoogste score voor het kunnen verstaan van spraak in stilte. De verklaring hiervan moet gezocht worden in de variabele opleiding. Goedhorenden in deze studie zijn een fractie hoger opgeleid dan de slechthorenden. Er blijkt een significante relatie tussen SpraakinStilteload en opleiding (Tabel 3.6). Tabel 3.3. Gecorrigeerde gemiddelden en standaard deviaties voor de verschillende variabelen met de p-waarden. Variabelen uit vragenlijst Gemiddelde (sd) P Goedhorend Slechthorend Aantal uren per week werkzaam 31.2 (9.9) 32.0 (9.9) n.s. Aantal dagen per week werkzaam 4.3 (0.9) 4.4 (1.0) n.s. Aantal jaren op huidige werkplek 9.0 (7.2) 8.7 (9.0) n.s. Aantal dagen verzuim 5.8 (16.8) 25.5 (58.2) * Detectie-load 1.4 (2.5) 1.8 (2.6) n.s. Spraak-in-ruis-load 2.4 (2.2) 4.9 (2.9) *** Spraak-in-stilte-load 3.3 (3.1) 3.2 (2.5) n.s. Herkennen-load 1.4 (2.3) 2.9 (3.3) ** Lokaliseren-load 1.4 (2.4) 3.2 (3.1) ** Hard-load 0.6 (1.0) 2.0 (2.6) ** Akoestiek (galm x omgevingslawaai) 3.5 (2.6) 4.9 (3.8) * Inspanning bij detectie 0.2 (0.4) 1.7 (0.9) *** Inspanning bij verstaan in rumoer 1.1 (.07) 2.5 (0.6) *** Inspanning bij verstaan in stilte 0.1 (0.3) 1.2 (0.9) *** Inspanning bij herkennen geluiden 0.5 (0.6) 2.2 (0.8) *** Inspanning bij lokaliseren 0.4 (0.5) 2.1 (0.8) *** Demand 1.7 (0.7) 1.7 (0.7) n.s. Support 2.1 (0.6) 2.1 (0.6) n.s. Regelmogelijkheden 1.9 (0.9) 1.4 (0.9) ** Loopbaan satisfactie 2.1 (0.6) 1.9 (0.7) n.s. Dichotome variabelen: Aantallen Vast contract (nee / ja) 5 / / 136 n.s. In het afgelopen jaar verzuimd (nee / ja) 27 / / 111 ** Reden verzuim (0 / 1) 28 / 5 70 / 41 * Pauzeren met collega s (nee / ja) 1 / / 82 *** * p < 0.05, ** p < 0.01, *** p <

24 Voor wat betreft de algemene werkcondities (job demand, regelmogelijkheden, loopbaan satisfactie, support) ontlopen de groepen elkaar niet veel. Eén van de condities laat echter wel een significant verschil zien: regelmogelijkheden (p < 0.001). Slechthorenden rapporteren minder controle te hebben op de werkplek vergeleken bij hun goedhorende collega s. Tot slot is er een groot verschil in het aantal dagen verzuim. Slechthorenden rapporteren een veel groter gemiddeld aantal ziektedagen per jaar (25.5 dagen) vergeleken bij hun goedhorende collega s (5.8 dagen) (p < 0.001). Wanneer alleen gekeken wordt naar het aantal keren per jaar dat verzuimd wordt, ongeacht het aantal dagen, dan blijken slechthorenden ook significant hoger te scoren (p < 0.01). In paragraaf van dit rapport is reeds melding gemaakt van het feit dat mensen met een gehoorverlies opvallend vaak verzuimen vanwege stress gerelateerde klachten (psychische vermoeidheid). Om dit statistisch te staven is aan analyse gedaan waarbij de verzuimers apart zijn bestudeerd. Er zijn 33 (55% ) mensen met een normaal gehoor die aangeven wel eens verzuimd te hebben in de afgelopen 12 maanden. Van de mensen met een hoorprobleem zijn dat er 111 (77 %). Uit de analyse blijkt inderdaad dat slechthorenden significant vaker verzuimen vanwege stress gerelateerde klachten (p < 0.05). Bovendien blijkt dat deze reden gepaard gaat met een groter aantal ziekte dagen In een poging te voorspellen wélke omstandigheden op de werkplek verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor stress gerelateerde klachten bij slechthorenden, is een logistische regressie analyse uitgevoerd met reden van verzuim als afhankelijke variabele en allerlei andere scores in de vragenlijst als mogelijke voorspellers (onafhankelijke variabelen). Voor de duidelijkheid: de statistische analyses die hieronder volgen zijn alleen uitgevoerd voor de groep slechthorenden. De goedhorenden zijn buiten beschouwing gelaten, omdat een aantal variabelen over aspecten van gehoorverlies (mogelijke voorspellers) ontbreken in de versie van de Amsterdamse Vragenlijst voor Gehoor en Beroep voor goedhorenden. De resultaten staan opgetekend in Tabel 3.4. Tabel 3.4. Resultaten van een logistische regressie analyse met reden van verzuim als afhankelijke variabele. In de tabel de Beta-coëfficient (ß), de odds ratio met het 95% betrouwbaarheidsinterval en de p-waarde. Alleen significante variabelen die met behulp van een stapsgewijze methode in het model zijn opgenomen, zijn in de tabel vermeld. Variabele ß Odds ratio 95% c.i. p Demand Hyperacusis Wonen

25 De belangrijkste variabele voor het voorspellen van stress gerelateerde klachten blijkt demand. Dit is één van de algemene werkcondities. Enkele vragen die deze factor representeren zijn: Is uw werk geestelijk inspannend?, Komt u voor het uitvoeren van uw werk tijd tekort? Twee andere variabelen blijken naast job demand eveneens een significante onafhankelijke voorspellers: Last hebben van harde geluiden (hyperacusis) en wonen. Slechthorenden die een grote werkbelasting ervaren hebben een veel groter kans om te verzuimen vanwege stress gerelateerde klachten dan slechthorenden die dat niet rapporteren. Dat geldt ook voor mensen die gevoelig zijn voor harde geluiden. Daarnaast hebben slechthorenden die alleen wonen in een grotere kans te gaan verzuimen vanwege stress gerelateerde klachten dan slechthorenden die met anderen samenwonen. Het feit dat demand een bijdrage levert aan de voorspelling is niet verwonderlijk. De vragen die in die factor naar komen voren dekken voor een groot deel de betekenis van stress gerelateerde klachten. Er is daarom een vervolg analyse uitgevoerd met demand als afhankelijke (te voorspellen) variabele. Zijn er aspecten in de vragenlijst te onderscheiden die de werkbelasting kunnen voorspellen? Het resultaat staat opgetekend in Tabel 3.5 In het regressiemodel dat demand beschrijft blijken de vijf belangrijkste variabelen: SpraakinRuis-load, SpraakinStilte-load, regelmogelijkheden, akoestiek van de omgeving en de mate van inspanning bij het horen. De multipele correlatie coëfficient is R = 0.57 (p < 0.001). Het antwoord op de vraag of er wel eens iets ernstig mis gaat op de werkplek blijkt voor een belangrijk deel samen te hangen met de mate waarin op het werk een beroep wordt gedaan op het herkennen en onderscheiden van geluiden. In de regressie analyse (zie ook Tabel 3.6) blijkt Herkennen-load de belangrijkste variabele voor dit aspect op het werk. Tabel 3.5. Resultaten van een lineaire regressie analyse met demand als afhankelijke variabele. Variabele Spraak-inruis-load Spraak-instilte-load Regelmogelijkheden Akoestiek Inspanning bij horen R Demand 20% 5% 5% 2% 2% 0.57*** 25