ict Technologie wordt steeds sneller gedomesticeerd HANS OSSEBAARD

Transcriptie

1 VAKBLAD OVER ICT IN DE ZORG ict JAARGANG 14 NUMMER 6 DECEMBER Tweeduizend pc s Het St. Antonius Ziekenhuis verhuisde in één weekend met al zijn ict 10 Trage groei De groei van online hulpverlening gaat te traag, vindt Frank Schalken 06 Verspilling Steeds weer nieuw beleid kost de zorg tientallen miljoenen HANS OSSEBAARD Technologie wordt steeds sneller gedomesticeerd ICT006_cover.indd 1 11/26/2013 3:25:09 PM

2 16 & 17 december 2013 en 14 januari 2014 Nyenrode Business Universiteit 16 DEC Frans Stark RA, directeur gezondheidszorggroep, Price Waterhouse Coopers, eigenaar Capax Capital Partners Luvic Janssen, 17 DEC Financieel strategisch management in de zorg Drs. Mark Visser, Prof. dr. Dennis Vink 14 JAN Terugkomdag Dr. Mike Nawas Masterclass Financieel Management in de Zorg Krijg inzicht in de complexiteit van de jaarrekening! Aan het einde van deze masterclass bent u in staat om investering- Wat haalt u (niet) uit een jaarrekening Contractvormen van verzekeraars Hoe om te gaan met onderhanden werk management Financieringsvormen voor projecten en vastgoed Krijg inzicht in de complexiteit van de jaarrekening! Volg deze masterclass en meld u aan via: ICT012_cover.indd 2 11/23/ :03:11 AM

3 COLOFON Hét vakblad voor professionals in de zorg verschijnt zes keer per jaar. Daarnaast is er de gratis wekelijkse nieuwsbrief van Zorgvisie ict. Zorgvisie ict is een uitgave van Reed Business Media, Maarssen. Dertiende jaargang, nummer 4, augustus INHOUD Myriad REDACTIEADRES Postbus 152, 1000 AD Amsterdam Telefoon: (020) Fax: (020) Redactie.ICT REDACTIE Eric Bassant (hoofdredacteur) MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER Mario Gibbels, Hans van der Heijden, Ronald Batenburg, Mirjam Hulsebos, Teus Molenaar, Michel Stijlen, Gijs Andrea, Monique Goossens, Vincent te Koppele, Urs Keller, Richard Sitters, Jo Bollen en Ron van den Bosch Ontwerp en vormgeving Twin Media bv, Culemborg FOTOGRAFIE en illustraties Farhad Foroutanian, Mario Gibbels, Arend van Dam en Allard de Witte UITGEVER Ben Konings DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ADVERTENTIES Elsevier Gezondheidszorg, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam Informatie over tarieven en afsluitdata Marcel de Roode, tel. (020) , Aanleveren materiaal: Afd. Traffic tel: (020) ABONNEMENTEN Reed Business bv, Klantenservice, Postbus 4, 7000 BA, Doetinchem, tel: +31 (0314) fax: +31 (0314) Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer Kies voor optie vraag over het abonnement en vervolgens de optie abonnement opzeggen. PRIJZEN Standaard jaarabonnement instellingen 150,25 euro/jaarabonnement particulieren 120 euro/jaarabonnement studenten 60,25 euro/ proefabonnement (drie nummers): 25 euro en losse nummers 20,75 euro. Alle prijzen zijn inclusief BTW en verzendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. ISSN: Copyright: Copyright Reed Business bv AUTEURSRECHT EN AANSPRAKELIJKHEID Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijzen, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. WET BESCHERMING PERSOONSGEGEVENS Uw opgegeven gegevens kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of speciale aanbiedingen door Reed Business bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u hiertegen bezwaar heeft, stuurt u een brief naar: Reed Business Media, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem ARTIKELEN 6 De verhuizing Het St. Antonius Ziekenhuis is binnen een weekend van twee locaties naar één nieuw ziekenhuisgebouw verhuisd. Daarbij moesten tweeduizend pc s aangesloten worden. 10 Groei van online hulpverlening te traag Online hulpverlening in de ggz neemt toe, maar het gaat te langzaam, vindt directeur Frank Schalken van kennis- en adviescentrum stichting E-hulp.nl. 14 Een forse besparing en meer tevreden bewoners Zorginstelling Het Spectrum behaalde een forse besparing op de arbeidskosten door de zelfredzaamheid van haar bewoners te stimuleren. Techniek was hierbij slechts een hulpmiddel. 21 Zorg voor diabetici vanuit de cloud Bij Diabeter is e-health integraal onderdeel van het zorgaanbod. 24 Bakken met geld Door de voortdurende stroom van beleidswijzigingen moet de zorg steeds weer software aanpassen. Dat kost tientallen miljoenen.. UITGELICHT 30 Storage De hoeveelheid opgeslagen data stijgt explosief, zo blijkt uit een inventariserend onderzoek van M&I/Partners. INTERVIEW 18 Implementatie e-health kost tijd E-health deskundige en onderzoeker Hans Ossebaard vindt de verwachtingen met betrekking tot e-health wel erg hooggespannen. Er is vooral behoefte aan effectiviteitsstudies. RUBRIEKEN 4 Ictkort 32 Apps COLUMNS 13 Jo Bollen 27 Ron van den Bosch 30 DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT 06 3 ICT006_inhoud.indd 3 11/25/2013 5:21:40 PM

4 ICTKORT NIEUWSFLITS V I R T U E LE B U TLE R Het Nationaal Ouderenfonds gaat een virtuele butler ontwikkelen die de zelfredzaamheid van ouderen moet vergroten. De spraakgestuurde butler, die Alfred gaat heten, stelt sociale activiteiten voor, houdt de gezondheid in de gaten via sensoren en houdt de ouderen fit door middel van spelletjes. I C T-OPLEIDING Het AMC start een ict-opleiding voor zorgprofessionals. De deeltijdopleiding moet zorgverleners handvatten bieden voor het toenemend gebruik van ict in de gezondheidszorg. TE LE- MONITORING Bij het Scheper Ziekenhuis in Emmen is het aantal klinische opnames met 64 procent verminderd en het gemiddeld aantal verpleegdagen met 87 procent dankzij de inzet van zorg op afstand voor patiënten met chronisch hartfalen. B E W E E G- PROGRAMMA Inactieve ouderen met overgewicht hebben baat bij een online beweegprogramma. Dat blijkt uit onderzoek van het Leids UMC. Raalte vervangt fysiek door virtueel verzorgingshuis De sluiting van een verzorgingshuis was aanleiding voor Zorggroep Raalte en de gemeente Raalte om samen te werken aan een virtueel verzorgingshuis. Tijdens het symposium Zorg op afstand toekomstbestendig inzetten, vertelden wethouder Gosse Hiemstra en directeur-bestuurder Henk van Kampen van Zorggroep Raalte hoe ze dit aangepakt hebben. Het begon allemaal met de sluiting van een verzorgingshuis in Raalte, vertelt Hiemstra. 'De eerste reactie van de burgers was dat de politiek dit moest voorkomen. Ik heb me er toen in verdiept en kwam erachter dat het hier om een landelijke ontwikkeling gaat waarbij het de bedoeling is dat mensen zolang mogelijk thuis blijven wonen, en dat het daarom ook niet is tegen te houden.' De gemeente Raalte en Zorggroep Raalte zijn daarom samen gaan nadenken hoe de gemeente en de zorg ervoor kunnen zorgen dat mensen zolang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Hiemstra: 'We hebben toen onder meer het virtueel verzorgingsdossier verzonnen waar iedereen die betrokken is bij de zorg, bij kan.' Om in beeld te brengen wat ouderen nog zelf kunnen en wat er nog geregeld moet worden, is Zorggroep Raalte met alle ouderen een zogeheten "keukentafelgesprek" gaan voeren, vertelt directeur-bestuurder Henk van Kampen. 'We hebben mensen gevraagd hoe ze hun oude dag zien en wat ze daarvoor nodig hebben. Vervolgens zijn we gaan kijken wat daarvoor nodig is, wat kan opgevangen worden door de familie en vrijwilligers, waar moeten wij bijspringen?' Omdat mensen langer thuis blijven wonen, moet de gemeente hiervoor woningen geschikt maken, aldus Hiemstra. 'En hierbij kunnen ook allerlei vormen van thuistechniek worden ingezet. En dat alles met het uiteindelijke doel de kwaliteit van de zorg te verbeteren en de kosten te drukken.' (MG) 4 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_ICT_kort.indd 4 11/23/ :13:16 AM

5 REDACTIONEEL Teledermatologie minstens even goed én goedkoper Teledermatologie is efficiënt en minstens even goed als een regulier consult met de dermatoloog. Dat concludeert Job van der Heijden in zijn proefschrift over teledermatologie waar hij onlangs in Amsterdam op is gepromoveerd. Job van der Heijden evalueerde dermatologische consulten, waarbij een foto van het huidprobleem werd verzonden naar een expert op een andere locatie. Hierdoor nam het aantal verwijzingen voor huidklachten met 74 procent af. Verder constateert Van der Heijden dat de kwaliteit van de zorg verbetert omdat in Met de benoeming van een directeur wil OIZ de belangen van haar leden beter behartigen en haar rol als spreekbuis versterken. De 62-jarige Kees Donker heeft een lange staat van dienst bij IBM. Hij vervulde de laatste 17 jaar uiteenlopende functies, met als meest recente die van directeur Innovatie en Technologie voor Healthare & Life Sciences en directeur Innovatie en Technologie voor IBM Benelux. Donker (1951) is geboren in Rotterdam en woont daar nog steeds. Hij heeft een technische achtergrond als elektrotechnisch ingenieur. Hij heeft voor verschillende bedrijven gewerkt zoals GTI, Kijk voor het laatste ict-nieuws in de zorg op 16 procent van de gevallen dermatologische problemen eerder worden opgespoord. Dit leidt tot een kostenbesparing van 18 procent in de tweedelijnszorg. De promovendus bepleit daarom het opnemen van teledermatologie in de richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap NHG. Koepel zorgict-bedrijven krijgt directeur Kees Donker is benoemd tot directeur van OIZ, de vereniging van ict-bedrijven in de zorg. De benoeming past in het beleid van de vereniging om verder te professionaliseren. Daarnaast is Marc Sterenberg aangesteld als nieuwe bestuursvoorzitter van OIZ. DOW Chemical, ABB en vanaf 1995 bij IBM. Sinds hij bij ABB werkte is hij in management gespecialiseerd op het gebied van Services en Innovatie. Behalve Donker is Marc Sterenberg, commercieel directeur van McKesson, benoemd als bestuursvoorzitter van OIZ. Hij neemt deze rol over van Hans ter Brake die statutair is afgetreden. Bij OIZ zijn op dit moment bijna 80 organisaties aangesloten. Hiermee is het grootste deel van de branche vertegenwoordigd. Gezamenlijk vertegenwoordigen zij een omzet van meer dan 500 miljoen euro op de Nederlandse markt. (MG) Techno-utopisme Techno-utopisme: dat is de term die e-healthdeskundige en onderzoeker Hans Ossebaard kiest om het ongebreidelde vertrouwen te omschrijven waarmee veel mensen e-health aanprijzen als medicijn tegen stijgende zorgkosten als gevolg van de vergrijzing. Hij is van mening dat goed moet worden onderzocht of de zorg er inderdaad beter en goedkoper door wordt. De noodzaak van effectiviteitstudies geldt wat hem betreft overigens niet alleen voor e-healthtoepassingen maar ook voor allerlei andere behandelvormen. En het zou volgens hem zomaar kunnen dat veel e-healthtoepassingen de zorg in eerste instantie zelfs duurder maken. Want de implementatie van e-health kost tijd. Om Frank Schalken een 'techno-utopist' te noemen gaat te ver, maar als directeur van Stichting E-hulp.nl heeft hij een heilig vertrouwen in de mogelijkheden van e-health. Het probleem is volgens hem vooral het gebrek aan innovatief vermogen van de zorgsector en de angst om de regie bij de cliënten neer te leggen. Hij pleit daarom, en dat klinkt bijna revolutionair, voor creatieve destructie en het slopen van heilige huisjes om de weg vrij te maken voor e-health. Gebrek aan innovatief vermogen kan zorginstelling Het Spectrum niet verweten worden. Op een gegeven moment was de halve organisatie bezig met innoveren, vertelt manager Extramuraal en Innovatie Pieter Baanvinger. En met een duidelijk positief resultaat: de zorg is fors goedkoper geworden en de bewoners zijn meer tevreden. De innovatie zat 'm echter niet zozeer in de techniek. Nieuw was vooral dat Het Spectrum zich meer is gaan richten op de zelfredzaamheid van de bewoners. Want alle onderzoeken wijzen erop dat mensen langer, gelukkiger en gezonder leven als ze zo veel mogelijk zelf de regie over hun eigen leven houden. En de techniek is hierbij slechts een handig hulpmiddel. ERIC BASSANT hoofdredacteur Zorgvisie ict ICT006_ICT_kort.indd 5 11/23/ :13:18 AM

6 ICT-AFDELING Een vrijwel vlekkeloze verhuizing Het St. Antonius Ziekenhuis is in één weekend van twee locaties verhuisd naar een nieuw ziekenhuisgebouw in Utrecht Leidsche Rijn. Daarbij moesten onder meer tweeduizend pc s verhuisd en aangesloten worden. AUTEUR MARIO GIBBELS FOTO MARIO GIBBELS / ST. ANTONIUS ZIEKENHUIS Vrijdag 13 september vonden s ochtends nog de laatste poliafspraken plaats op locatie Oudenrijn van het St. Antonius Ziekenhuis in Utrecht. Daarna gingen de stekkers van de pc s eruit en werd er ingepakt. Op maandagmorgen 16 september gingen in het nieuwe ziekenhuisgebouw in de Utrechtse Vinex-wijk Leidsche Rijn de poli s weer van start. De verhuizing van de locaties Oudenrijn en Overvecht van het St. Antonius Ziekenhuis naar het nieuwe ziekenhuis in Utrecht Leidsche Rijn was welhaast een militaire operatie, vertellen klinisch fysicus Peter de Munck en hoofd ICT Leo Arendshorst in een nog wat kaal vergaderzaaltje van het nieuwe gebouw. Arendshorst: We wilden zo min mogelijk productieverlies maken tijdens de verhuizing. Dat betekende bijvoorbeeld dat in één weekend zo n tweeduizend pc s verhuisd en geïnstalleerd moesten worden. Arendshorst: Op de tekeningen was precies ingetekend waar elke pc moest komen te staan. Discussie daarover werd tijdens het weekend van de verhuizing niet getolereerd. De daadwerkelijke verhuizing vond weliswaar in één weekend plaats, maar de voorbereidingen hiervoor waren al jaren geleden gestart. Hiervoor was een speciale stuurgroep in het leven geroepen. Belangrijk is dat ict daarin vertegenwoordigd is, benadrukken De Munck en Arendshorst. De Mu nc k, d ie HET NETWERK IS TOCH DE RUGGENGRAAT VAN EEN ZIEKENHUIS weliswaar over de medische apparatuur gaat, zat in de stuurgroep voor de ict. Het onderscheid tussen medische apparatuur en ict begint steeds meer te vervagen. Bovendien betrok ik regelmatig Leo erbij als dat nodig was. Hoewel de voorbereidingen voor de verhuizing jaren van tevoren begonnen, moet je ook weer niet te snel zijn met het maken van keuzes als het om ict gaat, vindt Arendshorst. Omdat de technische ontwikkelingen zo snel gaan, is het de kunst om beslissingen zo lang mogelijk uit te stellen. Zo n twee jaar voor de verhuizing hebben we de knoop doorgehakt over de bekabeling en de switches. De Munck: We hebben er toen ook voor gekozen om op de nieuwe locatie niet meer met vaste maar met mobiele telefonie te werken en gebruik te gaan maken van het UMTS-netwerk. Medewerkers kunnen met een mobieltje bellen en naar buiten lopen waarbij automatisch wordt overgeschakeld op het openbare netwerk, zonder dat de verbinding wordt verbroken. Ook maken we in het nieuwe ziekenhuis gebruik van zowel een openbaar wifi-netwerk voor patiënten als een gesloten wifi-netwerk voor medewerkers. E en voorde el w a s d at er ge en s er ver s verhuisd hoefden te worden. Het datacenter waarvan het nieuwe ziekenhuis gebruikmaakt is ondergebracht in het ziekenhuis in Nieuwegein. Op een andere locatie in Nieuwegein bevindt zich ook het backupdatacenter. De Munck: De nieuwe loca- 6 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_DeVerhuizing.indd 6 11/23/ :15:25 AM

7 Hoofd ICT Leo Arendshorst en klinisch fysicus Peter de Munck tie is hiermee verbonden door middel van een dubbele glasring. Mocht er een breuk optreden in de ring, dan kan de verbinding via de andere kant worden voortgezet. Arendshorst: Toen we half april de sleutel kregen van het nieuwe gebouw, konden de netwerkbeheerders rustig beginnen met de voorbereidingen en hadden we in mei al een volledig operationeel netwerk. De Mu nc k : Het net werk i s toc h de r uggengraat van een ziekenhuis. Alles is erop aangesloten, de bewakingscamera s, de medische apparatuur en natuurlijk alle pc s. Doordat het netwerk in mei al operationeel was hadden we zo n vijf maanden de tijd om alles te testen. Kwartiermakers Elk van de circa veertig afdelingen moest voor de verhuizing een kwartiermaker leveren. Arendshorst: Die moesten voor de afdeling inventariseren wat er allemaal verhuisd moest worden en waar de pc s moesten komen te staan. Dat is precies ingetekend omdat de verhuizing in één weekend moest gebeuren. Daar zijn heel veel uren aan besteed. De Munck: In februari zijn we met de kwartiermakers om de tafel gaan zitten. Dat moet je niet te vroeg doen, want dan is nog niemand met de verhuizing bezig, maar ook niet te laat, want je moet genoeg tijd hebben om alles voor te bereiden. Zeven maanden van tevoren bleek precies HET IS DE KUNST OM BESLISSINGEN ZO LANG MOGELIJK UIT TE STELLEN goed te zijn. Arendshorst: De kwartiermakers waren voor ons tijdens de verhuizing de contactpersonen. Tijdens het weekend van de verhuizing spraken we ook alleen maar met de kwartiermakers. Anders wordt het een chaos. We hadden twee jongens die heel secuur alle ruimtes, kabels en aansluitingen in kaart hebben gebracht. De Munck: Het gaat wel om zo n tweeduizend aansluitingen; als er dan iets niet klopt, probeer dan nog maar eens te achterhalen waar dat ene kabeltje uitkomt. Met de aanschaf van nieuwe medische apparatuur is gewacht tot de verhuizing. De Munck: Het operationeel krijgen van bijvoorbeeld een nieuwe scanner kost vier weken en dat wil je liever niet twee keer kort achter elkaar doen. Je leeft wat dat betreft echt naar de verhuizing toe. We hebben voor het nieuwe ziekenhuisgebouw met name nieuwe bewakingsmonitoren, beademingssmachines en CTen MRI-scanners aangeschaft. En alle pc s die ouder dan vijf jaar waren zijn bij de verhuizing achtergebleven. De Munck: Dat is de normale afschrijftijd voor pc s. Ex tra handjes Tijdens de verhuizing zijn een twintig paar extra handjes ingeschakeld om de circa tweeduizend pc s aan te sluiten. Arendshorst: Maar de coördinatie werd door onze eigen mensen gedaan want de administratie moet wel kloppen. De verhuizing is vrij soepel verlopen. Lastig was alleen dat de pc s pas laat binnenkwamen. Arendshorst: Afspraak was dat de bureaus leeg zouden blijven totdat de pc s waren geïnstalleerd, maar je zag toch dat mensen al hun fotolijstje met kinderen DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT 06 7 > ICT006_DeVerhuizing.indd 7 11/23/ :15:28 AM

8 > en andere spulletjes hadden neergezet. De Munck: Achteraf gezien hadden we voor de pc s een aparte verhuisstroom moeten organiseren. Nu stonden de pc s, die netjes in aparte kratten waren verpakt, tussen de meubels en andere spullen. Daardoor moest tijdens het weekend van de verhuizing nog stevig doorgewerkt worden. Mooie was wel dat de ictmedewerkers die zich anders helemaal niet met de werkplekken bemoeien, nu spontaan mee kwamen helpen. Arendshorst: Wat dat betreft is zo n verhuizing een goede vorm van teambuilding. De Munck: Beter dan een dagje zeilen. Arendshorst: En de keuken zorgde voor het eten, die medewerkers waren ook paraat. De pizzakoeriers hebben weinig aan ons verdiend. Bij de v e r hu i z i n g z ijn, b e h a l v e de i n v o e - ring van mobiele telefonie, geen revolutionaire nieuwe keuzes gemaakt. Arendshorst: Je hoort weleens ziekenhui- TIJDENS DE VERHUIZING SPRAKEN WE ALLEEN MAAR MET DE KWARTIERMAKERS zen roepen dat zij bij de verhuizing overgaan op een papierloos ziekenhuis, maar wij waren al voor een groot deel papierloos. De Munck : Wat wel echt nieuw is, is dat nu in iedere vergaderzaal waar s morgens en s avonds de overdrachten van de specialisten plaatsvinden videoconferencing mogelijk is. Op de oude locaties vond de overdracht nog vaak telefonisch plaats. Nu hebben we twee grote ziekenhuizen en kunnen de medisch specialisten met elkaar overleggen met behulp van videoconferencing en hoeven ze voor de overdracht niet meer te bellen of op en neer te reizen Groot voordeel van het nieuwe gebouw is dat de ict-afdeling in het gebouw zelf is ondergebracht, vindt Arendshorst. Op de oude locatie zaten we in apart gebouw en moesten we alles telefonisch afhandelen. Nu loop je als het nodig is gewoon even langs. D e Mu nc k e n A r e n d s hor s t k ij k e n t e v r e - den terug op de verhuizing. Eigenlijk is alles vrijwel vlekkeloos verlopen. De Munck: Maandag 16 september konden we weer gelijk aan de slag. Al zijn we wel voorzichtig begonnen met het in gebruik nemen van eerst vier ok s en dat hebben we langzaam opgebouwd tot negen ok s aan het eind van de week. Je moet toch even kijken hoe het gebouw zich houdt. Maar buiten wat kleine oneffenheden, verliep alles prima. Arendshorst lachend: We moesten bijvoorbeeld die eerste dagen nog een dansje voor de automatische deuren doen omdat ze anders niet opengingen. 8 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_DeVerhuizing.indd 8 11/23/ :15:32 AM

9 seminar Meer kwaliteit, minder kosten - lessen uit de Nederlandse en Amerikaanse praktijk 30 januari 2014 Hotel Houten, Houten Op veler verzoek een vervolg op het succesvolle seminar Gary Kaplan Jack Silversin Hoe transformeert een middelmatig presterend ziekenhuis tot een van de allerbeste van Amerika? Virginia Mason Medical Center (VMMC) is hiervan een schoolvoorbeeld. Het ziekenhuis in Seattle heeft de kwaliteit van zorg spectaculair verbeterd en tegelijkertijd de kosten drastisch verminderd. Is het succes te kopiëren in andere landen? Fundament onder het succes is de cultuuromslag in Virginia Mason. Het ziekenhuis heeft een einde gemaakt aan de traditionele stammenstrijd tussen medisch specialisten en bestuur. Artsen nemen het voortouw bij innovatie en het verbeteren van de doelmatigheid. Ze vergroten de patiëntveiligheid en bannen verspilling uit hun werkprocessen met de verbetermethode Lean, waarvoor Virginia Mason wereldwijd geldt als één van de koplopers. Gary Kaplan en Jack Silversin komen naar Nederland en gaan nog dieper in op de praktijk CEO Gary Kaplan en Jack Silversin (expert in de relatie arts-ziekenhuis) zetten uiteen hoe hun succesvolle werkwijze is te vertalen naar de Nederlandse context. Ze geven hun commentaar op Nederlandse ziekenhuizen die nu al succes boeken met de lessen van Virginia Mason. Wat zijn de kritische succesfactoren en de valkuilen? Enkele reacties van de vorige meeting met Kaplan & Silversin Zeer inspirerend verhaal! Voorbeeld voor de hele sector. Jeroen Engelkes, Hagaziekenhuis Erg goed programma. Werd erg geïnspireerd door compact. Vond tafeldiscussie erg zinvol. D. Creemers, Rijnstate ICT006_DeVerhuizing.indd 9 11/26/2013 3:07:46 PM

10 E-HEALTH IN DE GGZ Online hulpverlening is nog te vaak iets voor erbij Online hulpverlening in de ggz groeit, maar het gaat nog te langzaam, constateert directeur Frank Schalken van kennis- en adviescentrum Stichting E-hulp.nl. Oorzaken zijn volgens hem het gebrek aan visie bij ggz-bestuurders en behandelaars. Men is bang om de regie bij de cliënt neer te leggen. A U T E U R LOEK KUSIAK FOTO FRANK SCHALKEN Drie jaar geleden voorspelde u in dit blad een explosieve groei van online hulpverlening in de ggz. Voor ggz-instellingen zou er een enorm terrein braak liggen in blended hulpverlening, een combinatie van face-to-facecontact en hulp via internet. Hoe staat het er nu voor? Hoewel niet alle hulpsites hun cijfers bij ons hebben aangeleverd, is het aantal mensen dat in 2012 online hulp kreeg gestegen tot Een groei van 13 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Ik schat dat circa 40 procent van de online gebruikers bestaat uit mensen die niet op een andere wijze hulp zouden hebben gezocht. Die groei is WE HEBBEN TE MAKEN MET EEN BRANCHE DIE VAN NATURE NIET INNOVATIEF IS bemoedigend, maar ik had verwacht dat het sneller zou gaan. Het aantal mensen dat met een blended behandeling geholpen wordt, schat ik op enkele tienduizenden. Dat is misschien zo n twee procent en dat moet echt naar 40 procent. Veel cliënten zijn nog onbekend met de mogelijkheden van online hulpverlening. Soms oriënteren ze zich wel, maar worden door de instelling niet of onvoldoende verleid om online aan de slag te gaan. Voor online preventie is ook geen verwijzing van de huisarts nodig. De onwetendheid over online hulp blijkt ook uit de e-health Monitor van het Nivel, het onderzoeksinstituut voor de gezondheidszorg, en uit onderzoek van het Nictiz, het exper- tisecentrum voor ict-ontwikkeling in de zorg. Wat doen instellingen nog te weinig of wat laten ze na om substantieel meer online therapie aan te bieden? Aan de technologie ligt het niet. Die is beschikbaar, verbetert ook nog steeds, en dat moeten we goed implementeren. De meeste zorg- en welzijnsinstellingen doen ook al iets met e-health. De vraag is echter hoe slim en in welke mate ze dat doen, en hoe belangrijk ze online hulp vinden. We hebben te maken met een branche die van nature niet innovatief is, weinig vermogen tot verandering etaleert. De moderne inzichten van de psychiatrie dateren uit Daar wordt nog steeds mee gewerkt, al 113 jaar. En dat terwijl wetenschappelijk al onomstotelijk is vastgesteld dat online therapie net zo effectief is als een reguliere behandeling. Niettemin blijft het voor veel organisaties lastig de slag te maken van 10 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_Schalken.indd 10 11/23/ :17:41 AM

11 Veel cliënten zijn nog onbekend met de mogelijkheden van online hulpverlening pilot naar een organisatiebrede uitrol. Het blijft vaak hangen in uitproberen. Behandelaars willen geen verantwoor - delijkheid overdragen? Ja, ze overschatten hun rol: Ik ben er om die patiënt te genezen. En online hulpverlening is iets voor erbij. Men is bang om de regie bij de cliënt neer te leggen, terwijl die cliënt vaak veel verder wil gaan. Die vindt het ook verhelderend en prettig om op internet lotgenoten te ontmoeten. Hoe ziet die regie van de cliënt er online uit? De cliënt kan over zijn verslaving of depressie een dagboek bijhouden, dagelijks een formulier met vragen invullen en doormailen, of twee keer per week per mobiel zijn toestand aan de behandelaar doorgeven. Die kan daar weer feedback op geven. Zo n aanpak bespaart zowel cliënt als behandelaar tijd. De cliënt hoeft alleen nog voor het het face-to-facegesprek vrijaf te nemen. De behandelaar kan de tijd die hij wint, doordat de cliënt huiswerk bijhoudt, benutten voor opleiding, bijscholing en andere cliënten. Zijn werk wordt interessanter als hij routinematige klusjes kan afstoten. Vraag therapeuten of ze psycho-educatie leuk werk vinden. Ze zullen nee zeggen. Maar analyseren vinden ze wel boeiend, want daar hebben ze voor gestudeerd. H e t sc hie t dus nie t e c ht op omdat organi - saties geen marsroute voor online hulpverlening hebben? Er is veel vrijblijvendheid en kennisachterstand rond het gebruik van e-health. Het ontbreekt bestuurders ook aan visie en leiderschap. Bestuurders moeten juist een stip HET BLIJFT VAAK HANGEN IN UITPROBEREN op de horizon zetten waar men met online hulpverlening naartoe wil. Investeringen die nodig zijn, verdien je echt wel terug. Zorgverzekeraars proberen online hulpverlening te stimuleren door dit vanuit het basispakket te vergoeden. Ze kunnen zelfs instellingen die niets online aanbieden korten. Uit maatschappelijk en financieel oogpunt moeten instellingen dus nieuwe wegen inslaan. De kosten in de zorg rijzen de pan uit. Het land zit in de greep van bezuinigingen. De behandelaar of ggz-organisatie die de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt negeert, zit op een doodlopend spoor. Wat zijn die nieuwe wegen dan? Soms biedt samenwerking met andere instellingen uitkomst. In de kinder- en > DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT ICT006_Schalken.indd 11 11/23/ :17:48 AM

12 FRANK SCHALKEN Frank Schalken (1970) is oprichter en directeur van Stichting E-hulp. nl. Als marketeer en socioloog heeft hij vele veranderingen geïmplementeerd op het gebied van cliëntbenadering, ict en maatschappelijk ondernemen. Als vrijwilliger was Schalken werkzaam bij de Kindertelefoon en nam hij daar ook het initiatief tot online hulp. Het project Chatten met de Kindertelefoon werd in 2003 door de Stichting Nederland Kennisland uitgeroepen tot meest vernieuwende en maatschappelijk relevante project op internetgebied in Nederland. Schalken heeft zijn kennis gebundeld in het Handboek online hulpverlening, waarvan onlangs een herziene druk is verschenen. > jeugdpsychiatrie hebben verschillende organisaties door middel van een expertisenetwerk hun blended programma s voor behandeling van angststoornissen, depressies en gedragsproblemen gebundeld. In wezen gaat het om de ontwikkeling van een juiste mix aan kanalen voor behandeling. Bij de ene behandeling kan dat 80 procent face-to-face zijn en 20 procent online. Bij een andere behandeling juist weer andersom. Als men maar snapt dat e-health geen aanvulling op face-to-face is, want dan wordt het juist duurder, maar een vervanging. De ultieme stap in de ggz zoals ik die graag zou willen zien is een situatie van creatieve destructie, van het slopen van heilige huisjes die wortelen in de psychiatrie van 1900 en die de kracht van lotgenoten negeert. Belangrijk is bovendien om cliënten te verleiden om hulpverlening ook online aan te gaan. Waarom geen grote publiekscampagne opgezet, vergelijkbaar met campagnes in het verleden voor internetbankieren of het gebruik van de pinautomaat? Noem eens wat voorbeelden van bijzondere online hulp? Neem de op games toegespitste technologie in de zorg. Er is door de Erasmus Universiteit onderzoek gedaan naar de effecten van een virtuele omgeving voor clienten die seksueel misbruikt zijn. Ze moesten in die omgeving nabouwen wat er precies gebeurd was, waardoor ze meer inzicht en minder schuldgevoel kregen. De resultaten van deze game-therapie waren spectaculair. Of anders wel de meldlijn 113Online voor zelfmoordpreventie. Die is heel succesvol voor suïcidale mensen die vroeger nergens anders terecht konden. Via internet kunnen ze nu wel makkelijk en anoniem hun verhaal kwijt. Juist deze laagdrempeligheid kan voor hen en anderen die met bepaalde ziektebeelden of met verslavingen kampen de stap richting behandeling zijn. Anonieme online hulpverlening wordt nu overigens door het ministerie gestimuleerd met twee miljoen euro. Dat zou minstens 20 miljoen moeten zijn. VERZEKERAARS KUNNEN INSTELLINGEN DIE NIETS ONLINE AANBIEDEN KORTEN Bij wie in de organisatie ligt de sleutel om online hulpverlening tot een succes te maken? Online hulpverlening is alleen succesvol te introduceren als het gezien wordt als een volwaardig onderdeel van de zorg. Het middenmanagement moet de regie krijgen, inspireren en het veranderproces begeleiden. Medewerkers moet je faciliteren met heldere kaders waarbinnen ze online als professional kunnen werken, weten wat de mogelijkheden en wetten en regels zijn. Dat sommige organisaties en afdelingen veel meer online werken dan andere, heeft alles te maken met een duidelijke visie en ondersteuning voor de hulpverleners. Die moeten namelijk anders gaan werken door vooral een coachende rol aan te nemen. Hulpverleners kunnen zich ook verdiepen in leerstijlen die betrekking hebben op interventies en die aansluiten bij de leerstijl van de cliënt. In klassieke zin is de hulpverlener vooral een communicator, die soms ook nog medicijnen voorschrijft. Een andere leerstijl is die van de creator, de behandelaar die vooral focust op behandeling door middel van games en video. De analyticus houdt meer van grafieken en cijfers, terwijl de organisator zich richt op checklists en goede praktijkvoorbeelden. Zo kun je een behandeling rondom deze vier leerstijlen opbouwen en de cliënt beter bedienen. Online hulpverlening zorgt voor meer transparantie van zorginhoudelijke en andere gegevens. Vormt dat een belemmering voor de verspreiding van online hulpverlening? Transparantie van informatie én meer regie aan de cliënt zijn de twee factoren die een blokkade vormen voor de overstap op online hulpverlening. Door het gebruik van ict zien cliënten hoe zorgpaden verlopen. Ze kunnen hun dossier nalezen. Alle online communicatie wordt bewaard. Ik zie dat als louter positief. De spreekkamer is niet langer een black box, maar de deuren gaan open. De manager heeft inkijk in het werk van zijn medewerkers. Al moet de middenmanager de medewerkers er wel op wijzen dat dit niet automatisch leidt tot een afrekencultuur. Sturingsinformatie wordt breed en makkelijk beschikbaar. Aan de hand van data valt beter de kwaliteit van en de klanttevredenheid over de hulpverlening af te lezen. En daarmee kun je ook kiezen voor aanpassing van richtlijnen en normen. 12 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_Schalken.indd 12 11/23/ :17:56 AM

13 COLUMN Klokkenluiders Het was Edward Snowden, voormalig medewerker van de CIA, die in juni 2013 informatie over een reeks van spionageactiviteiten door het NSA op internet onthulde. We weten inmiddels dat zelfs Merkels privételefoon werd afgeluisterd door de Amerikanen. De be er put over i nter netonvei l ig heid g i ng open en velen waren verbaasd over de hoeveelheid gelekte informatie en afluister- en afkijkpraktijken. Ook ik werd even met de neus op de feiten gedrukt. Maar wie is er nou geïnteresseerd in het persoonlijke reilen en zeilen van een columnschrijver? Toch vroeg ik me af, of er ook van die klokkenluiders zijn bij AH, waar ze immers weten wat wij thuis eten en hoeveel wij drinken, of bij Ziggo waar ze weten welke tv-programma's wij kijken, of bij de Rabobank waar ze mijn inkomsten- en uitgavenpatroon kennen, of bij de ING waar ze weten hoe hoog mijn hypotheek is, of bij mijn notaris die mijn testament en huwelijkse voorwaarden bewaart, of bij Vodafone waar ze tot op de seconde weten hoe lang ik met wie allemaal bel? Ongetwijfeld zijn er regels opgesteld waaraan zij allen zich te houden hebben om te voorkomen dat mijn gegevens in vreemde handen komen, maar of dat veel helpt? De recent gepubliceerde Gedragscode Elektronische Gegevensuitwisseling in de Zorg (EGiZ) geeft praktische richtlijnen voor zorgaanbieders en samenwerkingsverbanden om aan geldende regelgeving wat betreft beveiliging te kunnen voldoen. Een aantal zaken dienen de zorgaanbieders al geregeld te hebben op 1 januari Ze zijn dus gewaarschuwd. Voor identificatie en 100 PROCENT VEILIGHEID ZULLEN WE NOOIT BEREIKEN authenticatie van zorgverleners en medewerkers moet vanaf die datum gebruik worden gemaakt van passende middelen, zoals de UZI-pas of middelen met een vergelijkbaar beveiligingsniveau. Alleen een combinatie gebruikersnaam/wachtwoord is onvoldoende! Ook voor patiënten- of cliëntenidentificatie is dit onvoldoende. Gebruikersnaam in combinatie met SIM/telefoon is wel voldoende. Bovendien moet vanaf die datum voor de authenticatie van patiënt of cliënt minimaal gebruik worden gemaakt van een twee-factor authenticatie waarbij de sleutel face-to-face wordt uitgegeven. Ook dient er een logging bijgehouden te worden met ten minste de acties die hebben plaatsgevonden, waaronder ten minste vastleggen, bijwerken, bewaren en raadplegen van persoonsgegevens. Ik vrees dat er voor de meeste zorginstellingen nog heel wat werk te verrichten is om tijdig aan de verplichte eisen te voldoen, ondanks dat de eisen niet gelden voor gegevensverwerking binnen zorginstellingen. Ik beveel ze van harte aan om tijdig kennis te nemen van de inhoud van deze gedragscode en actieplannen op te stellen. De patiënten verwachten dat dat gebeurt en de inspectie zal er ongetwijfeld beter op gaan letten. Een gewaarschuwd mens telt voor twee. 100 procent veiligheid zullen we nooit bereiken, klokkenluiders kunnen overal opduiken, maar dat mag nooit een reden zijn om de elektronische brievenbussen, pakketbezorgers en transportkanalen niet van de juiste hardware, software en procedures te voorzien. Patiënten rekenen op u. Veel succes met de invulling. JO BOLLEN is voorzitter van de VMBI DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT ICT006_column Bollen.indd 13 11/23/ :16:08 AM

14 ZORG OP AFSTAND Lagere arbeidskosten, meer tevreden bewoners Zorginstelling Het Spectrum realiseerde na de verhuizing van het oude verzorgingshuis Thureborgh naar het nieuwe gebouw De Prinsemarij aan de Nassauwweg in Dordrecht een forse besparing op de arbeidskosten. Bovendien zijn de bewoners meer tevreden en meer zelfredzaam. AUTEUR MARIO GIBBELS FOTO S MARIO GIBBELS Je weet pas achteraf waar je aan begint, waarschuwt bestuurder Jorn Nierstrasz van Het Spectrum de aanwezigen aan het begin van de bijeenkomst. Als je een huis wil maken dat werkelijk in het teken van zelfredzaamheid staat, moet alles ten dienste staan van dat doel. Rationaal zeg je ja, emotioneel tja, ik weet het niet. Immers, je gaat ergens achter staan en later kom je er pas achter waar je eigenlijk achter bent gaan staan. Anderhalf jaar geleden is men in Dordrecht begonnen met het In voor zorg!-traject. Opdracht was, zo legt manager Extramuraal en Innovatie Pieter Baanvinger uit, om met de inzet van domotica en zorg op afstand te besparen op een extra nachtzorgteam en een receptie, een winstgevende businesscase te realiseren en de tevredenheid en zelfredzaamheid van de bewoners te verhogen. Maar domotica in de zorg inzetten om besparingen te realiseren is meer dan een kastje bestellen en ophangen, benadrukt Baanvinger. Het gaat om een nieuwe visie op de ouderenzorg en een belangrijk begrip daarbij is zelfredzaamheid. Innoveren vanuit DOOR ONS ENTHOUSIASME WAS OP EEN GEGEVEN MOMENT DE HALVE ORGANISATIE BEZIG MET INNOVEREN deze visie in plaats van uit de techniek raakt de hele organisatie, aldus Baanvinger. Door ons enthousiasme was op een gegeven moment de halve organisatie bezig met innoveren. Men is in Dordrecht begonnen om te kijken hoe de zorg in het oude verzorgingshuis Thureborgh geregeld was. Conclusie was dat de bewoners waren gehotelliseerd, vertelt Baanvinger. In de verzorgingshuiszorg in Nederland zijn we heel goed in het verzorgen van mensen. Wij weten wat goed voor de mensen is en de bewoners laten alles over zich heen komen. Ter w ijl alle onder zoeken, zo stelt In voor zorg!-coach Steven Hanekroot, erop wijzen dat mensen langer, gelukkiger en gezonder leven als ze zo veel mogelijk zelf de regie over hun eigen leven houden. Als ze dingen blijven leren, blijven bewegen en blijven deelnemen aan de maatschappij. Handen op de rug De conclusie was daarom dat de zorg op de nieuwe locatie De Prinsemarij gericht moest zijn op zelfredzaamheid en het sociaal en maatschappelijk actief zijn van de bewoners moest stimuleren. Dat betekent zorg met de handen op de rug. Dat betekent echter niet, zo benadrukt Hanekroot, mensen maar aan hun lot overlaten, maar juist mensen ondersteunen om weer meer de regie over hun eigen leven te nemen. Concreet houdt dat in dat je kijkt wat mensen nog zelf kunnen doen en wat niet meer. Hanekroot: Het begint ermee dat mensen zelf hun deur opendoen waardoor je als medewerker op bezoek bent en niet, zoals in het oude verzorgingshuis, in en uit loopt. Het houdt in dat mensen bijvoorbeeld bij een wasbeurt al klaar staan met de handdoeken, shampoo en schone kleren. En dat ze zelf hun medicijnen innemen en zelf hun brood en beleg in de winkel halen en zelf hun ontbijt klaarmaken. In het begin moet je daarin investeren, 14 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_Prinsemarij.indd 14 11/23/ :39:30 AM

15 aldus Baanvinger. Bewoners moeten weer leren dingen zelf te doen, medewerkers moeten leren om niet alles uit handen te nemen. Maar op den duur betekent het dat je minder tijd kwijt ben aan allerlei handelingen. En het is volgens Baanvinger met name het sprokkelen van allerlei zaken die medewerkers niet meer hoeven te doen of anders georganiseerd worden waardoor die forse besparing op de arbeidskosten is behaald. Een douchebeurt duurt bijvoorbeeld nu gemiddeld 8 minuten en voorheen 15 minuten. Bovendien zijn de bewoners hartstikke trots dat ze weer allerlei dingen zelf kunnen doen, wat de medewerkers weer motiveert om op deze weg door te gaan. Meelopen met medewerkers was in het project van cruciaal belang, stelt In voor zorg!-coach Heidi Evers. Het leverde niet alleen kwantitatieve data op over tijdsbesteding per type zorghandeling in de oude en nieuwe situatie, maar ook cruciale inzichten in hoe we invulling konden geven aan de veranderingen en deze konden borgen. Dit meelopen zullen we daarom ook doen bij het uitrollen van het nieuwe concept op de andere locaties. Techniek is hierbij een hulpmiddel benadrukken zowel Baanvinger als Hanekroot. Daarbij gaat het om beeldcommunicatie, toegangscontrole, alarmering, een internetportal voor diensten, een elektronische agenda en het ECD op scherm. De Zorgpost speelt hierbij een centrale rol. Die doet de triage, handelt korte zorgvragen af, kijkt collegiaal mee en neemt overdracht, opvolg- en regelwerk voor haar rekening. Ook stellen Baanvinger en Hanekroot dat in dit proces veranderingen nodig zijn: in een uitgebreide en andere intake moet goed gekeken worden wat een bewoner nog zelf kan, wat ervoor nodig is om ze bepaalde handelingen weer aan te leren en hoe mantelzorgers en vrijwilligers, domotica en zorg op afstand ingezet kunnen worden. En dat wordt allemaal opgenomen in het zorgplan en besproken in het multidisciplinair overleg (MDO) dat daarmee ook aangepast is. forse besparing in de arbeidskosten. Is dit uniek of kunnen andere zorginstellingen dit ook? Die vraag legde Bert Mulder, lector Informatie, Technologie en Samenleving aan de JE MOET HET UITEINDELIJK BORGEN EN TOT IN DE PUNTJES DOORVOEREN IN DE ORGANISATIE Haagse Hogeschool en directeur van het esociety instituut, de aanwezige bestuurders voor. Wat Mulder zelf is opgevallen is dat Het Spectrum zijn visie op zorg bij De Prinsemarij consequent en tot in detail heeft doorvertaald naar de dagelijkse werkzaamheden. Een van de aanwezige bestuurders vraagt of de verhuizing naar een nieuw gebouw niet heel erg geholpen heeft om deze stap te maken. Dat heeft inderdaad geholpen, geeft Baanvinger toe, maar ze gaan het nu ook uitrollen op een andere locatie en dat is een verpleeghuis in een bestaand gebouw. Hij is ervan overtuigd dat het ook daar, natuurlijk vanuit de context van het verpleeghuis, moet lukken. Doorvertalen Meer zelfredzame, tevreden en minder eenzame bewoners en ook nog eens een Het heeft Hanekroot verbaasd dat zowel > Manager Extramuraal en Innovatie Pieter Baanvinger DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT ICT006_Prinsemarij.indd 15 11/23/ :39:35 AM

16 In voor zorg!- coach Steven Hanekroot > de medewerkers als de bewoners van het oude verzorgingshuis zo vlot de overstap hebben gemaakt naar de nieuwe werkwijze in De Prinsemarij. Maar, zo wordt door een van de medewerkers van De Prinsemarij opgemerkt, het personeel en de bewoners zijn hierbij heel intensief begeleid. Door middel van bijeenkomsten, oefenen met acteurs en een speciaal ingerichte oefenruimte in het oude gebouw. Hanekroot benadrukt nog eens het belang van een interdisciplinaire aanpak. Niet alleen de verpleegkundigen en verzorgenden maar ook bijvoorbeeld de ergotherapeut en de psycholoog moeten gezamenlijk bekijken wat een bewoner nog kan, wat hij met wat ondersteuning nog kan leren en hoe domotica en zorg op afstand ingezet kunnen worden. Eenvoudig is het niet, vertelt Baanvinger. Alles grijpt op elkaar in en ER ZIJN ALTIJD ARGUMENTEN OM ERMEE TE STOPPEN, ZOALS BRANDWEER- VOOR SCHRIFTEN, DE INSPECTIE OF DE FINANCIERING het is ontzettend moeilijk om greep te houden op het proces. Als innovatieteam kwamen we om de twee weken bij elkaar waarbij we telkens besloten om een paar duidelijk afgebakende zaken aan te pakken. En je moet vasthoudend zijn. Baanvinger: Er zijn altijd argumenten om ermee te stoppen, zoals brandweervoorschriften, de inspectie of de financiering. Het was hier bijvoorbeeld een kwestie dat er s nachts niemand aanwezig is. Daarvoor hebben we de nodige gesprekken moeten voeren met de inspectie en de brandweer. En vaak moet je dan aanvullende en nieuwe afspraken maken. Een gevaar is ook, vult Hanekroot aan, dat een dergelijke innovatie wordt ingestoken als een bedrijfskundig project met een budget en een strak tijdpad. Dat is de de dood in de pot. Je moet sturen op resultaten en de te behalen maatschappelijke businesscase. En dan kan het een maand korter of langer duren. Wat ook belangrijk is, zo vertelt Nierstrasz, is dat de bestuurder vasthoudt aan de gekozen koers. Ook als er discussie in het managementteam ontstaat. Want alle energie gaat in de innovatie zitten. Andere MT-leden gaan op een gegeven moment vragen waarom al die adviseurs alleen voor De Prinsemarij werken. Je moet ook uitkijken dat je niet blijft innoveren, waarschuwt Nierstrasz. Op een gegeven moment is het ook wel klaar en moet je het gaan borgen en tot in de puntjes doorvoeren in de organisatie. Je moet niet blijven hollen. Terugblikkend heeft het Baanvinger verbaasd dat zowel bewoners als medewerkers, die helemaal gewend waren aan de oude situatie op Thureborgh, zich zo vlot hebben aangepast aan de nieuwe situatie op De Prinsemarij en daar ook nog heel tevreden over zijn. Terwijl een verhuizing al zoveel onrust met zich meebrengt. Ik ben er dan ook van overtuigd dat dit soort veranderingen ook op andere locaties, in een andere context, mogelijk is. 16 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_Prinsemarij.indd 16 11/23/ :39:42 AM

17 DE JUISTE TACTIEK VOOR UW DREAMTEAM INITIATIEF VAN PARTNERS: ICT006_Prinsemarij.indd 17 11/25/2013 4:27:29 PM

18 INTERVIEW De verwachtingen met betrekking tot e-health zijn wel erg hooggespannen, vindt onderzoeker en e-health deskundige Hans Ossebaard. A U T E U R MARIO GIBBELS FOTO S ALLARD DE WITTE Implementatie van e-health heeft gewoon tijd nodig Voor onderzoeker en e-healthdeskundige Hans Ossebaard is het duidelijk welke kant het opgaat: healthcare is going home, ofwel de zorg verplaatst zich steeds meer naar de thuissituatie. En dat kan volgens hem niet zonder de inzet van e-health. Ik zie niet hoe we anders de gevolgen van de vergrijzing voor de zorg kunnen opvangen. Dat wil echter volgens Ossebaard niet zeggen dat e-health hét wondermiddel is dat alle problemen van de gezondheidszorg gaat oplossen. De verwachtingen zijn wel erg hooggespannen en er moet nog veel wetenschappelijk bewezen worden. Ossebaard houdt zich op verschillende plaatsen bezig met e-health. Bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) richt hij zich met name op epublic Health, ofwel de inzet van ict voor het verbeteren van de volksgezondheid. Daarnaast adviseert hij het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) over e-health en werkt hij één dag in de week aan de Universiteit van Twente, waar hij onderwijs geeft en onderzoek doet. ER IS VOORAL BEHOEFTE AAN EFFECTIVITEITS- STUDIES Het is begonnen met kiesbeter.nl, vertelt hij. Ik werkte tussen 2000 en 2005 bij het ministerie van VWS aan de verbetering van het onderzoeks- en informatiebeleid. Dat ging over welke informatie je nodig hebt om beleid voor te bereiden, uit te voeren en te evalueren. Dat werd allemaal wel erg abstract en op een gegeven moment kon ik aan mijn vrienden nog nauwelijks uitleggen wat het precies inhield. Toen het RIVM me in 2005 vroeg om productmanager te worden bij kiesbeter. nl leek me dat erg leuk en concreet en heb ik onmiddellijk ja gezegd. KiesBeter.nl was erop gericht om het keuzebewustzijn bij burgers te verhogen omdat we naar een zorgsysteem gaan met meer marktwerking. De site is inmiddels diepgaand omgevormd en wordt momenteel ge- host door het RIVM in opdracht van het CVZ. Naar verwachting wordt het CVZ per 1 januari 2014 omgevormd tot Zorginstituut Nederland waarvan het Kwaliteitsinstituut deel van zal uitmaken. Daar zal kiesbeter.nl, mogelijk onder een andere naam, vervolgens onder gaan vallen. Op de site worden dan nog uitsluitend kwaliteitsgegevens over de zorg gepubliceerd. 18 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_interview.indd 18 11/23/ :41:00 AM

19 DECEMBER 2013 ZORGVISIEICT ICT006_interview.indd 19 11/23/ :41:03 AM

20 INTERVIEW HANS OSSEBAARD Is van huis uit klinisch en ontwikkelingspsycholoog. Deed hiervoor onderzoek naar drugs aan de Universiteit Utrecht. Werkt nu bij het RIVM, het CVZ en de Universiteit Twente. Gelooft in de mogelijkheden van e-health maar vindt ook dat er behoefte is aan robuuste evidence. > Binnen het RIVM houdt Ossebaard zich sinds 2006 bezig met consumer health informatics, dat gefinancierd wordt door het strategisch onderzoeksprogramma van het instituut. Ossebaard: Het is vooral verkennend onderzoek naar e-health. Wat is er allemaal op het gebied van e-health, waarom maken mensen gebruik van e-healthtoepassingen en waarom niet? Wat is nuttig voor ons? Voor deze opdracht heb ik de samenwerking gezocht met de Universiteit Twente waar ze een meer praktische insteek hebben en zich met name bezighouden met hoe je e-health het beste kan ontwerpen. En dat blijkt een hele productieve samenwerking. IK VERWACHT DAT TECHNOLOGIE STEEDS SNELLER GEDOMESTICEERD ZAL WORDEN Pakket Een dag in de week is Ossebaard e-healthadviseur bij wat nu nog het CVZ heet. Het CVZ adviseert onder meer over wat er in het pakket voor verzekerde zorg hoort en niet. Voortdurend kloppen daar zorgverleners, patiëntenorganisaties en bedrijven aan om te vertellen dat ze nu iets hebben dat de zorg niet alleen beter gaat maken maar ook een stuk goedkoper. En als het dan gaat om iets wat met e-health en kwaliteitsstandaarden te maken heeft, dan word ik erbij geroepen. Het is een zelfstandig bestuursorgaan en valt niet direct onder de minister. Echter het ministerie van VWS geeft wel aan dat er bezuinigd moet worden en dat niet zomaar alles in het pakket kan worden opgenomen. Overigens kunnen vanuit de basisverzekering al veel e-healthtoepassingen bekostigd worden, stelt Ossebaard. Zolang er zorginhoudelijk maar niets is veranderd. Dat is natuurlijk niet altijd het geval. Stonden bijvoorbeeld vroeger voor een behandeling van een depressie 16 face-to-facecontacten, tegenwoordig zie je ook mengvormen van bijvoorbeeld 10 online activiteiten in de vorm van opdrachten of het bijhouden van een dagboek plus een aantal face-tofacecontacten. De vraag is dan: is dit nu echt anders en kun je aantonen welke behandelvorm het beste werkt? En moeten de richtlijnen dan aangepast worden? Dan zijn langdurige processen die je bovendien bij heel veel behandelingen moet doorlopen. Wa nt het moet wel goe d onder z oc ht worden, stelt Ossebaard. Ik hoor nu iets te vaak enthousiaste verhalen over hoe e-health ons gaat redden van vergrijzing en stijgende zorgkosten. Dat riekt naar een vorm van nog uit de Verlichting stammend technoutopisme. Er is vooral behoefte, en dat geldt voor de zorg in de volle breedte, aan effectiviteitsstudies. En het zou volgens Ossebaard zomaar kunnen dat bij veel e-healthtoepassingen de zorg in eerste instantie zelfs duurder wordt. De implementatie van e-health heeft ook gewoon tijd nodig. Belangrijk is in ieder geval dat bij gebleken effectiviteit er substitutie plaatsvindt en dat niet zowel de oude vorm van zorg als de nieuwe e-healthtoepassing naast elkaar blijven bestaan. En het is aan het veld om hier dan nieuwe richtlijnen en standaarden voor in te voeren. Web-based triage Ondanks zijn kritische kanttekeningen ziet Ossebaard veel mogelijkheden voor e-health in de toekomst. Je zou web-based triage kunnen inzetten om de huisartsen te ontlasten. Want die krijgen het steeds drukker omdat allerlei taken vanuit de tweede lijn richting eerste lijn worden opgeschoven. Zo n triagesysteem kan dan bepalen of je de huisarts wel of niet moet bellen. Heb je keelpijn, kijk het nog een dagje aan. Heb je pijn op de borst, bel onmiddellijk de huisarts. Hoe simpel! Dat dat er nog niet is, dat begrijp ik niet. Waarschijnlijk heeft het met de bekostiging te maken. Preventie zit niet in het pakket. En het is e-health die het mede mogelijk moet maken dat de zorg naar de thuissituatie verplaatst wordt, stelt Ossebaard. Dat gaat absoluut gebeuren. En ik verwacht ook dat technologie steeds sneller gedomesticeerd zal worden, echt in de zin van temmen. Mensen zullen steeds makkelijker techniek integreren in hun dagelijkse leven. Je ziet bijvoorbeeld dat ouderen nu al een inhaalslag maken. Wil er vaart gemaakt worden met de opschaling van e-health, dan moet er in de opleiding van de toekomstige zorgprofessionals aandacht aan besteed worden. Daarom heeft Ossebaard samen met Lisette van Gemert en Oscar Peters van de Universiteit Twente een leerboek over e-health samengesteld. In het boek behandelen we een aantal onderwerpen die naar ons idee van belang zijn in de opleiding van zorgprofessionals. Wat is het belang van e-health voor de zorg? Wat zijn de obstakels? Hoe ziet de toekomst eruit en waar liggen de kansen? Ik heb een algemene, beschouwende inleiding geschreven. Een van de andere hoofdstukken, geschreven door Lisette van Gemert, gaat over de zogeheten CeHRes Roadmap, een praktisch model voor ontwerp en implementatie van e-healthtoepassingen. Essentieel element daarvan is dat je de gebruikers vanaf het begin erbij betrekt. Anders gaan ze er geen gebruik van maken. Het boek wordt ook op het hbo gebruikt. En het is uiteraard als e-book verkrijgbaar. 20 ZORGVISIEICT 06 DECEMBER 2013 ICT006_interview.indd 20 11/23/ :41:14 AM