Export: Ruimte voor het MKB

Transcriptie

1 Export: Ruimte voor het MKB ABN AMRO /12 Het begint met ambitie ABN AMRO

2 Colofon Deze studie is uitgevoerd in opdracht van de afdeling Segment Zakelijke Relaties van ABN AMRO en MKB Nederland. De publicatie is samengesteld door GRM/Bedrijfstakonderzoek. Auteurs Sabine Dorrepaal Jeroen Groothuis Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO Bedrijfstakonderzoek vergaarde informatie, die op zorgvuldige wijze is verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Copyright ABN AMRO / MKB Nederland Oktober 2003 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan.

3 Highlights " Het totale exportpotentieel van de onderzochte sectoren in het Nederlandse MKB bedraagt EUR 108,2 miljard, terwijl de huidige export zo n EUR 47,6 miljard bedraagt. Dit betekent dat, theoretisch gezien, het Nederlandse MKB EUR 60,6 miljard per jaar extra aan export zou kunnen realiseren. " Van de onbenutte exportruimte van het industriële MKB van bijna EUR 8 miljard zal naar verwachting circa 14,4% gerealiseerd worden. Dit houdt in dat door het industriële MKB binnen vijf jaar uiteindelijk maar liefst EUR 1,1 miljard per jaar extra geëxporteerd zal worden. " Realisatie van de gecalculeerde extra export van EUR 1,1 miljard, zal ertoe leiden dat het aantal arbeidsplaatsen toeneemt met directe voltijdbanen. " Het aantal bedrijven in het industriële MKB, dat in de komende vijf jaar verwacht te gaan exporteren ligt tussen de en " De basismetaal- en metaalproductenindustrie zal verreweg het grootste deel kunnen realiseren, met een toename van de export van EUR 446 miljoen. " Realisatie van de onbenutte exportruimte is grotendeels afhankelijk van interne factoren als de houding van het management, de mate van scholing van het personeel en de internationale oriëntatie van de onderneming. " Maatregelen ter verbetering van de informatiepositie van het industriële MKB kunnen de export met zo n EUR 200 miljoen extra doen toenemen. Dit pleit voor een actiever overheidsbeleid, gericht op verbetering van de informatievoorziening ter bevordering van de export. 3

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding 7 2 Het midden- en kleinbedrijf (MKB) 8 3 Het exportpotentieel 13 4 Het industriële midden- en kleinbedrijf 19 5 Slotbeschouwing 32 6 Bijlage 33 5

5 1 Inleiding Dit rapport staat niet op zichzelf. Reeds in 1983 heeft de toenmalige Amro Bank gepubliceerd over het midden- en kleinbedrijf (MKB) en export. In samenwerking met het KNOV werd toen onderzoek verricht, teneinde knelpunten zichtbaar te maken in de exportondersteuning aan het MKB. Uitgangspunt hierbij was dat door middel van goede ondersteuning de export van de doelgroep kan toenemen. In 1991 is onder de loep genomen in welke mate gesproken kan worden van exportpotentieel bij het MKB. Hierbij is ook gekeken naar de effecten die exportbevorderende maatregelen volgens ondernemers op de export hebben. In vervolg hierop is in 1998 onderzocht welke industriële sectoren de grootste onbenutte exportruimte hebben. Daarbij is aandacht besteed aan de variabelen die het al dan niet exporteren van een bedrijf verklaren. In de lijn van deze drie rapporten is een nieuwe studie gedaan naar het exportpotentieel van het MKB. In deze studie is gekeken welk deel van de onbenutte exportruimte van het industriële MKB naar verwachting gerealiseerd zal worden. Particuliere bedrijfsleven Het belang van export voor de Nederlandse economie is zeer groot. Ondanks het feit dat Nederland al jaren een exportkampioen is, blijft het aantal exporteurs in het MKB achter. Het aandeel exporteurs binnen het MKB schommelt al enige tijd tussen de 13% en 15%, terwijl dit percentage in het grootbedrijf aanzienlijk hoger ligt. Exporterende MKB In dit rapport is allereerst voor de vijf exporterende MKB-sectoren berekend hoe groot het exportpotentieel is en welk gedeelte daarvan op dit moment nog onbenut is. De grootste onbenutte exportruimte blijkt bij de groothandel te liggen. Om verschillende redenen is echter toch gekozen om het industriële MKB nader te onderzoeken. Industriële MKB Sectoren Industr. MKB Door TNS-NIPO is in opdracht van ABN AMRO een onderzoek uitgevoerd naar het industriële MKB. Hierbij is gekeken naar de mate waarin de hoogte van de exportquote van exporteurs samenhangt met de scores op voor exportsucces bepalende factoren. Met behulp van de hieruit gecalculeerde correlatiecoëfficiënten is bepaald in welke mate niet-exporterende ondernemingen in staat geacht worden de onbenutte exportruimte te realiseren. Het onderzoek is uitgevoerd voor negen bedrijfstakken die binnen het industriële MKB zijn onderscheiden. Per sector is berekend welk percentage van de onbenutte exportruimte naar verwachting gerealiseerd zal worden. Bovendien zijn per sector de opvallende antwoorden nader besproken. 7

6 2 Het midden- en kleinbedrijf (MKB) Het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) beslaat alle actieve ondernemingen uit het particuliere bedrijfsleven met minder dan 100 werknemers. In Nederland zijn dit circa ondernemingen, die in 2002 goed waren voor een totale omzet van zo n EUR 460 miljard. Dit is meer dan de helft van de totale omzet van het particuliere bedrijfsleven. Particuliere bedrijfsleven 2.1 Recente ontwikkelingen in het MKB Het MKB is jarenlang aangeduid als de motor van de Nederlandse economie. De sector zorgt niet alleen voor de meeste werkgelegenheid in Nederland, maar staat daarnaast bekend als zeer innovatief. Zo komt naar schatting 55% van alle innovaties in het bedrijfsleven voort uit het MKB. Exporterende MKB Industriële MKB In de loop van 2002 is deze motor enigszins gaan haperen als gevolg van de tegenvallende economische ontwikkelingen. De afzet van het MKB liet een lichte teruggang zien en ook de werkgelegenheid staat onder druk. Sectoren Industr. MKB Van oudsher is het MKB sterk op de binnenlandse markt gericht. De ontwikkeling van het Nederlandse MKB is daarbij afhankelijk van de ontwikkeling van de particuliere consumptie en de ontwikkeling van de vraag van andere bedrijven, zoals blijkt uit figuur 2.1. Fig. 2.1 Verdeling van MKB-afzet 1 naar sector in 2002 % MKB totaal Industrie Bouw Groothandel Transport Zakelijke en dienstcommunicatie Leveringen aan bedrijven verlening Consumptieve leveringen Export Bron: EIM 1 De in figuur 2.1 gepresenteerde gegevens betreffen de afzet, gedefinieerd als omzet verminderd met de inkoopwaarde van de handelsomzet. Hierdoor komen dubbeltellingen van bijvoorbeeld door de industrie vervaardigde producten en door de groothandel uitgevoerde producten niet voor. 8

7 De sectoren laten onderling grote verschillen zien tussen het belang van de verschillende afzetmarkten. In de bouw en de zakelijke dienstverlening wordt het grootste deel van de afzet gerealiseerd door leveringen aan andere bedrijven. Ook bij de industrie en de transport- en communicatiesector ligt het accent op leveringen aan andere bedrijven, maar daarnaast wordt een aanzienlijk deel van hun afzet behaald uit export. De afzet van de groothandel is ongeveer gelijk verdeeld tussen de verschillende afzetmarkten. 2.2 Export Motor van de economie De totale Nederlandse export daalde van EUR 249 miljard in 2001 naar EUR 235 miljard in Met name de export naar landen binnen de Europese Unie liep fors terug met een daling van 6,8%. De belangrijkste verklaring hiervoor was de economische stagnatie in belangrijke exportlanden als Duitsland en Frankrijk. Aan de andere kant nam de export naar Oost-Europa (+10%) en Noord-Amerika (+4,5%) wel toe. Exportoriëntatie MKB De exportoriëntatie van het MKB verschilt met die van het grootbedrijf. Het MKB is met name gericht op Duitsland, België en Luxemburg en slechts 16% van de export wordt buiten de Europese Unie afgezet. Ook voor het grootbedrijf is Duitsland het belangrijkste exportland; het belangrijkste verschil met het MKB is echter, dat door het grootbedrijf maar liefst 26% van de export buiten de EU wordt afgezet. Fig. 2.2 Exportoriëntatie van het MKB Rest wereld 16% Rest EU 3% Italië 3% Duitsland 38% Groot Brittannië 6% Frankrijk 7% België/Luxemburg 27% Bron: EIM Waarde export MKB De waarde van de export door het MKB bedroeg in 2002 EUR 49 miljard. In de periode van 1999 tot 2003 liet de export door het MKB een behoorlijke volumegroei van 3,25% per jaar zien. Ter vergelijking, de gemiddelde jaarlijkse toename van de totale afzet van het MKB was rond de 2%. De betekenis van export voor het MKB is dus behoorlijk toegenomen. Het percentage exporterende bedrijven in het MKB schommelt al vele jaren tussen de 13 en 15. Dit percentage is behoorlijk laag, zeker in vergelijking met andere landen met een open economie. 9

8 Door het Economisch Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (EIM) is er op gewezen dat de indirecte betekenis van de export voor het MKB veel groter is, vanwege de (intermediaire) leveringen aan exporterende bedrijven. Deze leveringen bestaan onder meer uit grond- en hulpstoffen, halffabrikaten en diensten. Van alle leveringen die tussen bedrijven in het particuliere bedrijfsleven plaatsvinden komt bijna de helft voor rekening van het MKB. Dit betekent dus ook dat het MKB indirect verdient aan de export door het grootbedrijf. Indirecte betekenis 2.3 Sectoren van het MKB Binnen het MKB zijn volop onderscheidende kenmerken te registreren. Zo hebben niet alle sectoren van het MKB hun vizier in dezelfde mate op exporteren gericht. De meeste exporterende bedrijven zijn naar verhouding te vinden in de industrie: meer dan 30% van de industriële bedrijven in het MKB behaalde in 2002 omzet uit export. Van de totale MKB-export wordt maar liefst 42% gegenereerd door de industrie, terwijl de groothandel met 29% ook een belangrijk aandeel heeft (figuur 2.3). Andere sectoren die een noemenswaardig aandeel hebben in de export van het MKB zijn transport en communicatie, de zakelijke dienstverlening en de bouw. Export MKB neemt toe De overige 3% van de MKB-export wordt gerealiseerd door de detailhandel, de horeca en de autosector. Deze drie sectoren zijn niet nader onderzocht, omdat de omvang van de export door deze sectoren zeer beperkt is. Deze MKB-sectoren zijn traditioneel sterk op de binnenlandse markt gericht. Exporteren ligt niet in de aard van de activiteiten van deze sectoren en het is derhalve weinig relevant dit te onderzoeken. Fig. 2.3 Aandeel van sectoren in de MKB-export in 2002 Zakelijke dienstverlening 11% Bouw 1% Overig 3% Transport en communicatie 14% Industrie 42% Groothandel 29% Bron: EIM In het industriële MKB zijn ongeveer bedrijven actief, waarvan bijna eenmansbedrijven. De industrie is een conjunctuurgevoelige sector en ondervindt dan ook veel hinder van de huidige economische tegenwind. Zo wordt door de helft van de bedrijven dit jaar niet geïnvesteerd en heeft er in de afgelopen vier jaar een halvering plaatsgevonden van het aantal bedrijven dat een nieuw product op de markt brengt. In Industriële MKB 10

9 2002 werd ongeveer éénderde van de afzet behaald uit export, met een totale waarde van meer dan EUR 20 miljard. Voor de komende jaren wordt door het EIM verwacht dat de export van de industrie relatief sneller zal stijgen dan de afzet. Groothandels In Nederland zijn zo n groothandels actief. De groothandel is een belangrijke intermediair richting andere sectoren, zoals de bouw en de industrie. De ontwikkeling van de export van de groothandel hangt nauw samen met die van de industrie en de agrarische sector. Daarnaast worden ook goederen doorgevoerd door de groothandel. Het aantal groothandels is in de jaren 2000 tot en met 2002 afgenomen. Door het EIM is becijferd dat het afzetvolume bij het MKB in de groothandel de komende jaren met gemiddeld 3,5% zal stijgen, met name door een verwachte toename van de export in de komende jaren. Transport en communicatie Het MKB in transport en communicatie zet in totaal zo n EUR 23 miljard om, waarvan ongeveer ruim EUR 6,5 miljard door export gerealiseerd wordt. Onder deze sector valt een vijftal deelsectoren: goederenvervoer over de weg, personenvervoer, scheep- & luchtvaart, dienstverlening ten behoeve van het vervoer en post & communicatie. Voor de belangrijkste twee deelsectoren, goederenvervoer over de weg en dienstverlening ten behoeve van het vervoer, worden in de komende vier jaar afzetstijgingen van respectievelijk 1,75% en 2,75% per jaar verwacht. Verwacht wordt dat de export van de transport- en communicatiesector zal stijgen met 4,5% per jaar. Zakelijke dienstverlening Voor het MKB in de zakelijke dienstverlening is voornamelijk de regionale markt van belang. Voorbeelden van dienstverleners die vooral hun eigen regio bedienen zijn accountants en notarissen. Deze zakelijke dienstverleners zullen niet zo snel hun diensten gaan exporteren, of slechts in zeer beperkte mate. Het grootste deel van de dienstensector levert diensten aan andere bedrijven. De sector telt bedrijven met een totale jaaromzet van bijna EUR 60 miljard. Geschat wordt dat de export door de zakelijke dienstverleners in de komende vier jaar gestaag zal toenemen. Bouwnijverheid Het MKB in de bouwnijverheid telt ruim bedrijven. In 2002 heeft de omzet in de bouw een lichte daling laten zien, en ook voor 2003 zijn de verwachtingen niet positief. De verwachting is dat de afzet voor de bouwnijverheid als geheel in de komende jaren een beperkte groei zal laten zien. De verwachtingen ten aanzien van de export laten een beperkte groei zien. Tabel 2.1 Aantal actieve ondernemingen in het MKB per 1 januari 2003 Sector Aantal ondernemingen Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Autosector Transport en communicatie Zakelijke en overige dienstverlening Totaal particulier bedrijfsleven Bron: EIM, ABN AMRO 11

10 2.4 Verwachte ontwikkelingen in het MKB Voor de periode 2004 tot en met 2007 wordt voor het MKB een afzetvolumegroei verwacht van circa 2,25% per jaar. De export van het MKB zal naar verwachting de komende jaren een sterkere stijging laten zien. De verwachte exportontwikkeling van het MKB blijft echter achter bij die van het totale bedrijfsleven. De veelgehoorde verklaring hiervoor is dat de afzet van het MKB veel meer georiënteerd is op de binnenlandse dan op de buitenlandse markt. Daarnaast is de export van het MKB veel meer gericht op buurlanden als België en Duitsland, waar het economisch ook niet voorspoedig gaat. Export MKB neemt toe De uitbreiding van de Europese Unie is een ontwikkeling, die in de komende jaren zeker ook gevolgen zal hebben voor het MKB. De industrie zal bijvoorbeeld veel concurrentie ondervinden van Oost-Europese bedrijven die concurrerend zijn op arbeidskosten. Verplaatsing van productie-eenheden vanuit Nederland naar goedkopere landen is dan ook onvermijdelijk. Aan de andere kant wordt het eenvoudiger om deze nabijgelegen afzetmarkten te betreden, en dus de export te vergroten. Uitbreiding EU Het MKB vormt ontegenzeggelijk één van de levensaders van de Nederlandse economie. In 2002 was het goed voor meer dan de helft van de totale omzet van het particuliere bedrijfsleven. Bovendien komt bijna de helft van alle transacties die tussen bedrijven in het particuliere bedrijfsleven plaatsvinden voor rekening van het MKB. De oriëntatie van het MKB op de binnenlandse markt betekent niet dat er geen mogelijkheden bestaan om de huidige export uit te breiden. Het percentage exporterende bedrijven in het MKB is laag. Het exportpotentieel van het MKB moet dan ook veel groter zijn dan de huidige export doet vermoeden. Om te bepalen hoe groot het exportpotentieel en de onbenutte exportruimte daadwerkelijk zijn, worden deze in het volgende hoofdstuk voor de vijf benoemde sectoren berekend. Levensader economie 12

11 3 Het exportpotentieel In het voorgaande hoofdstuk is beschreven hoe de export van het MKB zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. In dit hoofdstuk worden het exportpotentieel en de onbenutte exportruimte berekend van de vijf sectoren. 3.1 Exportpotentieel en de onbenutte exportruimte In het EIM-rapport dat in 1998 in opdracht van ABN AMRO werd geschreven, kwam reeds naar voren dat exportpotentieel een abstract, complex begrip is, waarvoor geen vastomlijnde meetschaal bestaat. Definitie onbenutte exportruimte... Om het begrip exportpotentieel te begrijpen moet allereerst het begrip onbenutte exportruimte nader worden gedefinieerd. De onbenutte exportruimte is de waarde waarmee de export kan toenemen indien alle niet-exporteurs in dezelfde mate gaan exporteren als hun exporterende collega s. Exportpotentieel kan dan gedefinieerd worden als de som van de bestaande export en de onbenutte exportruimte van de nietexporterende bedrijven.... en exportpotentieel Drie aannames " " " In feite wordt hier berekend hoeveel rek er theoretisch in de export van sectoren zit. Bij het berekenen van de onbenutte exportruimte is een drietal belangrijke aannames gemaakt: De vraag is groot genoeg om het additionele aanbod te absorberen Door de onbenutte exportruimte, en daarmee in het verlengde het exportpotentieel, vanuit de aanbodzijde te benaderen, wordt mogelijke marktverzadiging genegeerd. Tevens worden mogelijke belemmeringen aan de vraagzijde buiten beschouwing gelaten. De onbenutte exportruimte ligt volledig bij niet-exporterende ondernemingen De exportquote van de exporteurs wordt als uitgangspunt genomen voor de berekening van de exportmogelijkheden door niet-exporterende bedrijven in de sector. Er wordt hier dus niet ingegaan op de additionele exportmogelijkheden van reeds exporterende bedrijven. De niet-exporterende bedrijven zijn in staat hetzelfde percentage aan export te realiseren als de exporterende bedrijven Verondersteld wordt dat alle bedrijven in een bepaalde bedrijfstak betrekkelijk homogeen zijn. In werkelijkheid zullen ondernemingen die binnen een bedrijfstak actief zijn verschillen laten zien voor bijvoorbeeld kwalificaties van het personeel en internationale oriëntatie. Alhoewel de aannames die hier gemaakt zijn geen complete afspiegeling zijn van de werkelijkheid, zijn deze wel te rechtvaardigen. Zonder aannames is het immers niet mogelijk om een potentieel te berekenen. Bovendien wordt door middel van veldonderzoek in het volgende hoofdstuk volop aandacht besteed aan onderscheidende factoren tussen ondernemingen. 13

12 3.2 Het exportpotentieel van het MKB Het begrip exportpotentieel wordt in deze analyse benaderd vanuit de aanbodzijde. Hiervoor werd al aangegeven dat één van de aannames is dat alle bedrijven (dus zowel exporteurs als niet-exporteurs) in een sector in principe in staat zijn hetzelfde percentage aan export te realiseren, ongeacht de vraag. Particuliere bedrijfsleven Vanuit deze redenering is voor de vijf sectoren zowel de onbenutte exportruimte als het totale exportpotentieel berekend. Voor de berekeningen is gebruik gemaakt van cijfers uit de ERBO-bedrijfsenquête 2002 van de Kamers van Koophandel, cijfers van het EIM en gegevens uit de Business Monitor van onderzoekbureau TNS-NIPO. De berekening per sector wordt geïllustreerd aan de hand van gegevens over het industriële MKB (zie tabel 3.1). De exportquote van de exporteurs in het industriële MKB is 37%. De export van het industriële MKB bedroeg in 2002 EUR 17,22 miljard, waarbij een exportquote werd gerealiseerd van 25,4%. Uit onze aanname volgt dat uiteindelijk alle bedrijven in de branche een exportquote van 37% moeten kunnen realiseren. Dat betekent dat de huidige export kan toenemen met de factor 37/25,4= 1,46. Dit is het exportpotentieel. Exporterende MKB Industriële MKB Sectoren Industr. MKB Tabel 3.1 Exportpotentieel van het industriële MKB Export 2002 (EUR miljard) 17,22 Exportquote branche 25,4% Exportquote exporteurs 37,0% Exportpotentieel (EUR miljard) 25,1 Huidige export (EUR miljard) 17,2 Onbenutte exportruimte (EUR miljard) 7,9 Bron: ABN AMRO, TNS-NIPO Rekenvoorbeeld aan de hand van de industrie De resultaten van de berekeningen voor de vijf verschillende sectoren zijn opgenomen in de tabellen 3.2 en 3.3. Tabel 3.2 Export en exportquotes van het MKB 2002 Sector Gerealiseerde export Exportquote Exportquote (EUR miljard) branche exporteurs Industrie 17,22 25,4% 37,0% Bouwnijverheid 0,45 1,1% 14,0% Groothandel 18,41 10,7% 31,0% Vervoer & communicatie 6,89 28,2% 53,0% Zakelijke adviesdiensten 4,59 11,6% 28,0% Totaal 47,56 13,8% 31,4% Bron: ERBO 2002, EIM, ABN AMRO 14

13 Tabel 3.3 Exportpotentieel van het MKB, 2002 (in EUR miljard) Sector Gerealiseerde export Onbenutte Exportexportruimte potentieel Industrie 17,22 7,9 25,1 Bouwnijverheid 0,45 5,2 5,7 Groothandel 18,41 34,9 53,3 Vervoer & communicatie 6,89 6,1 13,0 Zakelijke adviesdiensten 4,59 6,5 11,1 Totaal 47,56 60,6 108,2 Bron: ERBO 2002, EIM, ABN AMRO, TNS-NIPO Exportpotentieel ruim EUR 108 miljard Het exportpotentieel van het Nederlandse MKB bedraagt ruim EUR 108 miljard. Hiervan wordt zo n EUR 47,5 miljard reeds geëxporteerd. De onbenutte exportruimte van het MKB bedraagt circa EUR 60,6 miljard. Puur theoretisch zou de export van het MKB dus met bijna EUR 61 miljard kunnen toenemen, wanneer alle niet-exporteurs zouden overgaan tot export. De hier gepresenteerde exportcijfers laten een verschil zien met die in het vorige hoofdstuk. Dit kan verklaard worden door de verschillen tussen directe en indirecte export. De export hier is gemeten als zogenaamde directe export. Dit betekent, dat alleen die export meegenomen wordt, die direct door bedrijven in het buitenland wordt afgezet zonder tussenkomst van een intermediair of groothandel. Zie hiervoor ook het kader Directe en indirecte export, een illustratie. Directe en indirecte export, een illustratie Veronderstel dat een fabrikant EUR 100 miljoen afzet in het buitenland. Hiervan wordt EUR 75 miljoen direct geëxporteerd, terwijl EUR 25 miljoen wordt geëxporteerd via een handelshuis. Het handelshuis heeft een marge van EUR 10 miljoen. Directe methode: Indirecte methode: Export fabrikant: EUR 75 mln. Export fabrikant: EUR 100 mln. Export handelshuis: EUR 35 mln. Export handelshuis: EUR 10 mln. 15

14 3.3 Het exportpotentieel per sector Het exportpotentieel per sector laat aanzienlijke verschillen zien. Hier zal elk van de sectoren besproken worden, waarvan in voorgaande paragraaf het exportpotentieel is bepaald. Fig. 3.1 Exportpotentieel van het MKB Onbenutte exportruimte (EUR miljard) Bouwnijverheid Huidige export Vervoer & Communicatie Zakelijke dienstverlening (EUR miljard) Industrie Groothandel Bron: ABN AMRO Groothandel Van de totale onbenutte exportruimte van EUR 60,6 miljard, wordt bijna EUR 35 miljard aan de groothandel toegerekend. Binnen het MKB laat de groothandel zowel het grootste exportpotentieel als de grootste onbenutte exportruimte zien. De huidige export is met EUR 18,4 miljard ook het hoogst van de vijf onderzochte sectoren. Met name de groothandel zou de export dus flink kunnen vergroten. Hierbij dienen enige kanttekeningen te worden geplaatst. Export kan sterk toenemen De voornaamste kanttekening is dat bij de berekening van het exportpotentieel uitgegaan is van de directe export per bedrijfstak. Voor de industrie geldt dat een aanzienlijk deel van de producten via de groothandel wordt geëxporteerd. Hierdoor komt de directe export van de groothandel voor een deel overeen met de indirecte export van de industrie. Deze goederen worden dus tot de export van de groothandel gerekend, maar vinden hun oorsprong in feite bij de industrie. Hierdoor is de invloed van het industriële MKB op de export groter dan deze cijfers doen vermoeden. Kanttekeningen Een andere kanttekening werd reeds in 1991 in één van de voorgaande rapporten geplaatst. Dit kan het beste geïllustreerd worden aan de hand van een voorbeeld. Twee groothandels voeren product X, waarbij de één zich primair op de binnenlandse markt 16

15 richt en de ander uitsluitend op de export van dat product. In de in dit rapport gebruikte berekening wordt een behoorlijk deel van de onbenutte exportruimte dus toegerekend aan groothandels die zich uitsluitend op de binnenlandse markt richten. Sterk op export gericht Industrie De industrie is van oudsher een sector die sterk op export is gericht. Het berekende exportpotentieel van het industriële MKB bedraagt ruim EUR 25 miljard. De directe export van de industrie is al behoorlijk groot met een omvang van ruim EUR 17 miljard en zal nog verder toe kunnen nemen met bijna EUR 8 miljard. Zowel het exportpotentieel als de onbenutte exportruimte van het industriële MKB zijn minder omvangrijk dan die van de groothandel. Hier zijn echter reeds enige kanttekeningen bij geplaatst. De export binnen het industriële MKB is redelijk gelijkmatig verdeeld over de diverse bedrijfstakken. Op deze deelsectoren zal nader worden ingegaan in het volgende hoofdstuk. Zakelijke Adviesdiensten De onbenutte exportruimte voor de zakelijke adviesdiensten is groot met een berekende omvang van EUR 6,5 miljard. Vooral als we dit vergelijken met de huidige export van EUR 4,6 miljard. Dit betekent dat de export van de zakelijke adviesdiensten nog aanzienlijk kan toenemen. Export sterk geconcentreerd Voor de zakelijke adviesdiensten geldt echter wel dat de export geconcentreerd zit in bepaalde deelsectoren. Zo bedraagt bijvoorbeeld het percentage exporterende bedrijven slechts 2% in het kleinbedrijf rechtskundige dienstverlening, terwijl dit voor de ingenieursbureaus op bijna 30% ligt. Ook het percentage exporterende bedrijven onder de automatiseringsdiensten ligt hoog (17%). Het blijkt bovendien dat er door diverse soorten van belemmeringen (plaatselijke regelgeving) nog steeds afgeschermde deelmarkten bestaan voor uiteenlopende zakelijke diensten. Het is dan ook niet waarschijnlijk is dat alle niet-exporteurs tot export zullen overgaan. Samenhang met overige sectoren Vervoer & Communicatie De omvang van de export in deze sector bedroeg in 2002 EUR 6,9 miljard. De ontwikkeling van de export in de sector hangt nauw samen met de export door de industrie en de groothandel, en de internationale handelsstromen in het algemeen. In deze sector zit de export geconcentreerd bij een beperkt deel van de bedrijven. Het betreft hier voornamelijk de zeevaart, vrachtvaart, expediteurs en overig goederenvervoer over de weg. De onbenutte exportruimte van EUR 6,1 miljard ligt voornamelijk in deze bedrijfstakken. Kleinste onbenutte exportruimte Bouwnijverheid In de bouwnijverheid is de onbenutte exportruimte in absolute zin het kleinst. Vergeleken met de huidige export in de bouwnijverheid, lijken de toenamemogelijkheden bijzonder groot. De onbenutte exportruimte is met EUR 5,2 miljard ongeveer tien keer zo groot als de huidige export. 17

16 Zoals reeds vermeld is het aantal exporteurs binnen de bouwsector klein, waardoor het niet eenvoudig is om genoeg exporterende respondenten te vinden. Een belangrijke kanttekening is hier dan ook dat het gecalculeerde cijfer niet representatief genoeg is om concrete uitspraken over exportkansen van de bouwnijverheid te kunnen doen. Door het kleine aantal exporteurs in deze sector geven de cijfers bovendien een vertekend beeld. Zo bedraagt bijvoorbeeld het percentage exporterende bedrijven in het kleinbedrijf slechts 3%. Omdat in de gekozen methodiek de exportquote van deze exporterende bedrijven geprojecteerd wordt op de overige 97% niet-exporterende bedrijven, is het onvermijdelijk dat het exportpotentieel, en dus de onbenutte exportruimte, erg hoog komt te liggen. De bouwnijverheid is echter een sterk regionaal georiënteerde sector. Vanwege logistieke problemen, kosten en regulering is export niet altijd even makkelijk. Het is dan ook waarschijnlijk dat veel kleine bouwbedrijven nooit over zullen gaan tot export. Exportkansen zijn klein 3.4 Realisatie van het exportpotentieel De hierboven weergegeven cijfers geven aan hoe groot het theoretische exportpotentieel is. Zoals reeds beschreven, is één van de aannames dat elk bedrijf in de sector in staat geacht wordt hetzelfde percentage aan export te realiseren. In de praktijk is een groot aantal redenen te noemen waarom het ene bedrijf wel tot export zal overgaan en het andere niet. Het is dan ook niet realistisch ervan uit te gaan dat de uitkomst van de berekeningen, gebaseerd op een aantal expliciete en impliciete veronderstellingen, ook aangeeft in hoeverre de export van het MKB werkelijk uitgebreid kan worden. Exportpotentieel is een theoretisch begrip Binnen een sector kunnen de verschillende bedrijven zoveel van elkaar afwijken, dat het niet realistisch is te stellen dat dezelfde exportquote kan worden behaald. Zo zal een fabrikant van kaasschaven zijn product veel minder makkelijk over de grens verkopen dan een fabrikant van messen, vorken en lepels. Een kaasschaaf is immers een product dat sterk cultureel bepaald is en vrijwel uitsluitend gebruikt wordt in Nederland. Ook zullen niet-exporterende bedrijven naar alle waarschijnlijkheid aanloopproblemen ondervinden en dus niet meteen dezelfde exportquote kunnen realiseren als hun reeds exporterende collega s. Daarnaast zijn volop redenen en oorzaken te bedenken waarom ondernemingen die thans niet exporteren dat ook nooit zullen gaan doen. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre de gecalculeerde theoretische mogelijkheden voor export door het MKB daadwerkelijk realiseerbaar zijn, is veldonderzoek uitgevoerd door TNS-NIPO. Dit onderzoek komt in het volgende hoofdstuk uitgebreid aan de orde. Exportpotentieel daadwerkelijk realiseerbaar? 18

17 Particuliere bedrijfsleven Exporterende MKB 4 Het industriële Midden- en Kleinbedrijf In dit hoofdstuk staat de vraag centraal welk deel van de berekende onbenutte exportruimte naar verwachting gerealiseerd zal worden. De focus ligt hierbij op het industriële Midden- en Kleinbedrijf. 4.1 Het industriële MKB Industriële MKB Sectoren Industr. MKB Om een betrouwbare steekproef te houden is een voldoende aantal respondenten nodig. Derhalve is ervoor gekozen om het onderzoek beperkt van omvang te houden en slechts te richten op één van de vijf sectoren waarvan in voorgaand hoofdstuk het exportpotentieel bepaald is. De laatste jaren is veel te doen geweest over de problemen die de industrie in Nederland ontmoet, zoals concurrentie uit goedkope arbeidslanden, problemen bij het vinden van geschikt personeel en onvoldoende innovaties. Keuze voor industrie Gelet op aspecten als belang van de bedrijfstak voor het MKB, exportsituatie en berekend exportpotentieel is ervoor gekozen om het industriële MKB nader te onderzoeken. De groothandel heeft weliswaar het grootste exportpotentieel, maar de export van de groothandel vindt voor een belangrijk deel zijn oorsprong in de industrie. De industrie is dus een belangrijke sector als het gaat om export. Negen industriële sectoren Binnen de industrie is een indeling gemaakt naar negen industriële bedrijfstakken. Voor al deze sectoren is het exportpotentieel en de onbenutte exportruimte berekend. Bij de berekening van het exportpotentieel van de industriële bedrijfstakken zijn dezelfde aannames gemaakt als in het vorige hoofdstuk. Dit betekent dus dat elke nietexporteur in staat wordt geacht om in dezelfde mate te exporteren als zijn exporterende collega s, dat de vraag groot genoeg is om het additionele aanbod te absorberen en dat de onbenutte exportruimte volledig bij niet-exporterende ondernemingen ligt. De uitkomsten van deze berekeningen zijn weergegeven in de tabellen 4.1 en 4.2. Periode van vijf jaar Een bedrijf dat overgaat tot export zal een bepaalde opstartperiode kennen. Het zal immers enige tijd vergen voor een niet-exporterend bedrijf om dezelfde omstandigheden te creëren als zijn exporterende collega. Daarom is ervoor gekozen om te onderzoeken of een niet-exporterend bedrijf in de komende vijf jaar zal overgaan tot export. 19

18 Tabel 4.1 Exportquotes van het industriële MKB Sector Gerealiseerde export Exportquote Exportquote (EUR miljoen) branche exporteurs Papier- en kartonindustrie ,4% 53% Uitgeverijen en drukkerijen 362 5,5% 15% Chemische industrie ,1% 53% Basismetaal- en metaalproductenindustrie ,4% 28% Voedingsmiddelenindustrie ,3% 39% Machine- en elektrische apparatenindustrie ,9% 48% Textiel- en lederwarenindustrie ,4% 43% Hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie ,6% 23% Transportmiddelenindustrie ,9% 36% Totaal ,4% 37% Bron: ERBO 2002, EIM, ABN AMRO Daarbij zijn verschillende redenen te bedenken waarom niet-exporteurs de onbenutte exportruimte maar gedeeltelijk of zelfs helemaal niet kunnen realiseren. Zo kan het product niet geschikt zijn om te exporteren of het personeel onvoldoende geschoold zijn om internationaal te opereren. Om dit nader te kunnen bepalen is in opdracht van ABN AMRO door TNS-NIPO een onderzoek uitgevoerd, dat inzicht moet geven in de mate waarin de berekende onbenutte exportruimte naar verwachting gerealiseerd zal worden. Tabel 4.2 Exportpotentieel van het industriële MKB Sector Gerealiseerde export Onbenutte Export- (EUR miljoen) exportruimte potentieel Papier- en kartonindustrie Uitgeverijen en drukkerijen Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Machine- en elektrische apparatenindustrie Textiel- en lederwarenindustrie Hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie Transportmiddelenindustrie Totaal Bron: ERBO 2002, EIM, ABN AMRO 20

19 4.2 Het onderzoek Benadering vanuit de ondernemer In het onderzoek door TNS-NIPO is gekozen voor een benadering vanuit de kant van de ondernemer. Gekeken is bijvoorbeeld in hoeverre ondernemers geïnteresseerd zijn in export, of bedrijven voldoende capaciteiten in huis hebben om te exporteren en hoe de internationale oriëntatie van bedrijven is. Dit is gedaan door zowel aan exporteurs als aan niet-exporterende ondernemingen 21 stellingen voor te leggen. De populatie van het onderzoek bestaat uit alle ondernemingen in het industriële MKB met 2 tot en met 99 werknemers. Dit zijn ruim bedrijven. De ruim éénmansbedrijven in de industrie zijn buiten beschouwing gelaten, zowel bij de berekening van het exportpotentieel als in het onderzoek. Tabel 4.3 Aantal ondernemingen in het industriële MKB met 2 tot 99 werknemers. per 1 januari 2003 Sector Aantal ondernemingen Papier- en kartonindustrie 329 Uitgeverijen en drukkerijen Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Machine- en elektrische apparatenindustrie Textiel- en lederwarenindustrie Hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie Transportmiddelenindustrie Totaal industriële MKB Bron: TNS-NIPO Exporteurs als norm Bij voorgaande berekeningen van de onbenutte exportruimte zijn niet-exporteurs steeds vergeleken met exporteurs. De exportquote van de exporteurs is hierbij gebruikt als norm waarmee de potentiële export voor de niet-exporteurs berekend is. In het onderzoek is daarom gekeken onder welke omstandigheden exporteurs tot deze exportquote komen en welke factoren hierbij een belangrijke rol spelen. Vervolgens is onderzocht in hoeverre niet-exporteurs aan deze bepalende omstandigheden en factoren voldoen. Omdat het onwaarschijnlijk is dat de nietexporterende ondernemingen op alle stellingen dezelfde score zullen laten zien als de exporteurs, zal de onbenutte exportruimte niet volledig gerealiseerd kunnen worden. Aan de hand van de scores op de stellingen wordt via een model bepaald welk deel van de onbenutte exportruimte de komende vijf jaar waarschijnlijk gerealiseerd zal worden. 21

20 4.3 Het model Hier zal nader worden ingegaan op het gebruikte model en op welke wijze de hoogte van de exportquote verklaard kan worden uit de onderzoeksresultaten. Dit gebeurt aan de hand van de zogeheten correlatie; de samenhang tussen twee factoren. Voor elke stelling is de correlatie berekend tussen de score van de exporteurs op de voorgelegde stellingen en de hoogte van hun exportquote. Correlatiecoëfficiënt Het kwadraat van de correlatiecoëfficiënt geeft aan in welke mate de onderlinge verschillen in exportquote zijn toe te schrijven aan het feit dat verschillend geantwoord wordt op de betreffende stelling (de zogeheten verklaarde variantie in de exportquote). Er is uitgegaan van een enkelvoudige correlatie. Multicollineariteit (de invloed van verklarende variabelen op elkaar) is buiten beschouwing gelaten. Tabel 4.4 Factoren met de hoogste correlatie op de exportquote Stelling Correlatiecoëfficiënt Export zal nooit een speerpunt in het beleid worden Export is voor dit bedrijf een voorwaarde om op lange termijn te overleven We zijn een internationaal georiënteerd bedrijf We zoeken altijd naar mogelijkheden voor afzet in het buitenland Wij kunnen alleen nog groeien door te exporteren Er is onvoldoende tijd om echt goed met export bezig te zijn Ons product is niet geschikt voor export Bron: TNS-NIPO Uit de antwoorden van de exporteurs op de stellingen is bepaald welke factoren bepalend zijn voor de hoogte van de exportquote, de zogenaamde kritieke factoren voor export. In tabel 4.4 zijn de zeven stellingen met de hoogste correlatiecoëfficiënt weergegeven. Alleen die factoren zijn in de tabel opgenomen, die 10% of meer van de variantie verklaren. Het minteken duidt op een negatieve relatie. Scoort men hoger op (is men het meer eens met) bijvoorbeeld de stelling dat export nooit een speerpunt in het beleid zal worden, dan zal men een lagere exportquote hebben. Kritieke factoren voor export Enkele factoren bleken, tegen de verwachting in, nauwelijks correlatie te vertonen met de exportquote. Als opvallend voorbeeld kan genoemd worden dat cultuur- en mentaliteitsverschillen nauwelijks van invloed blijken te zijn op de hoogte van de exportquote. Ook het openstellen van de grenzen binnen Europa blijkt slechts zeer beperkt correlatie te vertonen met de hoogte van de exportquote. Zoals gesteld zijn de exporterende bedrijven als norm gehanteerd. In het model zijn zowel de correlatiecoëfficiënten als de scores op de stellingen voor alle nietexporterende bedrijven ingevoerd. Op deze manier is gecalculeerd welk percentage van de eerder berekende onbenutte exportruimte door de niet-exporteurs naar verwachting gerealiseerd zal worden. 22

21 Particuliere bedrijfsleven Exporterende MKB Industriële MKB Sectoren Industr. MKB 4.4 De exportpotentie van industriële sectoren De uitkomsten van het TNS-NIPO onderzoek per sector zijn in deze paragraaf uitgewerkt. Hierbij zal worden ingegaan op het berekende exportpotentieel, opvallende uitkomsten, onderscheidende factoren en de verwachting ten aanzien van de realisatie van de onbenutte exportruimte. Figuur 4.1 Percentage exporterende bedrijven in het industriële MKB Papier- en kartonindustrie Uitgeverijen en drukkerijen Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Machine- en elektrische apparatenindustrie Textiel- en lederwarenindustrie Hout-, bouwmaterialen-, glasen meubelindustrie Transportmiddelenindustrie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Bron: TNS-NIPO Uitgeverijen en drukkerijen Export laag, maar hoge onbenutte exportruimte De huidige export door de uitgeverijen en drukkerijen is met EUR 362 miljoen laag ten opzichte van de overige sectoren binnen het industriële MKB. Omdat deze bedrijfstak veel ondernemingen kent, is de export per bedrijf bijzonder klein met bijna EUR De exportquote van de exporteurs is met 15% het laagst van alle sectoren binnen het industriële MKB. De berekende onbenutte ruimte van EUR 625 miljoen is dus erg hoog ten opzichte van de bestaande export. Dit kan worden verklaard uit het feit dat het aantal exporterende bedrijven relatief laag is (circa 25%). De lage exportquote is te verklaren uit de antwoorden op de voorgelegde stellingen. Zo zal voor driekwart van de bedrijven export nooit een speerpunt in het beleid worden en is een nog groter deel geen internationaal georiënteerd bedrijf. Toch lijkt er voldoende talenkennis aanwezig om te kunnen exporteren en blijkt het merendeel van de bedrijven voldoende goede medewerkers in huis te hebben voor export. Binnen de sector vertonen zes van de zeven stellingen de sterkste correlatie met de exportquote. De stelling er is onvoldoende tijd om echt goed met export bezig te zijn vertoont slechts een geringe correlatie met de exportquote. Op basis van het model is berekend dat van de berekende onbenutte exportruimte van EUR 625 miljoen bijna 17% gerealiseerd kan worden. Dit betekent dat EUR 104,8 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden door de uitgeverijen en drukkerijen. 23

22 4.4.2 Chemische industrie Van het totale industriële exportpotentieel heeft de chemische industrie met bijna EUR 6,1 miljard een groot aandeel. De export door de chemische industrie is reeds zeer omvangrijk: in 2002 werd door het midden- en kleinbedrijf voor bijna EUR 5,2 miljard geëxporteerd. De industrie kent ook het hoogste percentage exporterende bedrijven binnen het industriële MKB: maar liefst 61% van de chemische bedrijven heeft het afgelopen jaar geëxporteerd. De berekende onbenutte exportruimte bedraagt EUR 903 miljoen. De stellingen die aan de respondenten in de chemische industrie zijn voorgelegd tonen een beeld van een sector die zeer geschikt is om meer te exporteren. Het product is veelal geschikt voor export, medewerkers zijn gekwalificeerd en de euro en internet worden ook als stimulans ervaren om te gaan exporteren. Op de stelling dat groei van de onderneming alleen nog maar mogelijk is door te exporteren laat de chemische industrie echter de laagste score zien van alle bedrijfstakken binnen het MKB. Dit hangt waarschijnlijk samen met de reeds hoge export van de chemie. De meest onderscheidende factoren voor de exportquote zijn gelijk aan die voor het industriële MKB als geheel, zoals die zijn aangegeven in tabel 4.3. Met behulp van het model is berekend dat van de onbenutte exportruimte 20,6% gerealiseerd kan worden. Dit houdt in dat voor zo n EUR 186 miljoen per jaar extra export gerealiseerd moet kunnen worden. In verhouding tot de huidige export door de chemische industrie is dit slechts een beperkte toename. Slechts een beperkte toename Basismetaal en metaalproductenindustrie De export door de basismetaal en metaalproductenindustrie bedroeg in 2002 EUR miljoen. Het percentage exporterende bedrijven ligt rond de 32%. De berekende onbenutte ruimte is met EUR 901 miljoen ruim 50% van de bestaande export. Het feit dat de exportquote van de exporteurs aan de lage kant ligt (28%) blijkt uit enkele antwoorden op de voorgelegde stellingen. Het merendeel van respondenten vindt niet dat ze alleen nog kunnen groeien door te exporteren. Ook is export geen voorwaarde om op lange termijn te overleven. Wel wordt in deze sector verwacht dat de komst van de euro en van internet de export voor het bedrijf makkelijker maakt. De zeven stellingen die de sterkste correlatie vertonen met de exportquote voor het industriële MKB als geheel, zijn eveneens de onderscheidende factoren voor de basismetaal en metaalproductenindustrie. Daarnaast vertoont de stelling onvoldoende kennis van de marktsituatie in het buitenland eveneens een sterke correlatie met de hoogte van de exportquote in de basismetaal- en metaalproductenindustrie. 24

23 Hoogste verwachte realisatie van de onbenutte exportruimte Op basis van het model is berekend dat van de berekende onbenutte exportruimte van EUR 901 miljoen naar verwachting bijna 50% gerealiseerd zal worden. Dit betekent dat circa EUR 446 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden door de basismetaal- en metaalproductenindustrie. Terwijl de onbenutte exportruimte niet bijzonder hoog is ten opzichte van de overige sectoren van het MKB, hebben de niet-exporteurs wel zeer grote potentie om deze onbenutte exportruimte te benutten Voedingsmiddelenindustrie De omvang van de export door de voedingsmiddelenindustrie bedraagt momenteel EUR 3,1 miljard. De onbenutte exportruimte van de sector is gecalculeerd op circa EUR 1,7 miljard en is daarmee één van de omvangrijkste van de industrie. Het percentage exporterende bedrijven bedraagt momenteel 40%. Geschiktheid product niet bepalend voor export Eén van de opvallende waarnemingen bij de antwoorden in deze bedrijfstak is dat de mate van geschiktheid van het product niet ervaren wordt als een bepalende factor voor export. Deze waarneming wijkt significant af van de waarnemingen in het industriële MKB als geheel. Dit is zeker opvallend wanneer bedacht wordt dat sommige producten specifiek gericht zijn op de lokale of regionale markt. Hierbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan de producenten van drop of pepernoten. Van de ondervraagden geeft 28% aan problemen te ondervinden bij het vinden van een agent in het buitenland, dan wel het opzetten van een distributienetwerk. Dit is het hoogste percentage binnen het industriële MKB. De verdergaande Europese integratie wordt binnen de sector ervaren als bijzonder positief voor de mogelijkheden tot exporteren. Aan de hand van het correlatiemodel is berekend dat van de onbenutte exportruimte in de voedingsmiddelenindustrie slechts 5,8% gerealiseerd wordt in de komende jaren. Verwacht wordt dat de export met circa EUR 97 miljoen zal toenemen. De stijging is gering en kan onder meer verklaard worden door het gebrek aan internationale oriëntatie van de niet-exporterende ondernemingen. De factoren die sterk correleren met de hoogte van de exportquote zijn export is een voorwaarde om op lange termijn te overleven, de mate van internationale oriëntatie van het bedrijf en in hoeverre een onderneming constant op zoek is naar mogelijkheden voor afzet in het buitenland Machine-industrie en elektrische apparaten Het exportpotentieel van de machine- en elektrische apparatenindustrie bedraagt EUR 5,297 miljard. Hiervan wordt momenteel al bijna EUR 3,2 miljard geëxporteerd. De onbenutte exportruimte is dus ruim EUR 2 miljard, en daarmee de grootste van de sectoren in het industriële MKB. 25

24 Uit het onderzoek is gebleken dat maar liefst 80% van de niet-exporteurs hun product beschouwd als geschikt voor export. In de machine-industrie blijkt onvoldoende kennis van de marktsituatie één van de belangrijkste redenen om niet te exporteren Door het overgrote deel van de niet-exporteurs wordt export daarnaast niet beschouwd als noodzakelijk om verder te kunnen groeien. Gebrek aan kennis vormt een belemmering De drie factoren die de grootste correlatie laten zien met de exportquote zijn de mate waarin export een speerpunt in het beleid is, de internationale oriëntatie van het bedrijf en vooral de kennis van de marktsituatie in het buitenland. Op basis van het ontwikkelde model is berekend dat van de onbenutte exportruimte van EUR miljoen de komende jaren 5,6% gerealiseerd wordt. Dit houdt in dat EUR 118 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden in deze bedrijfstak Textiel- en lederwarenindustrie Ondanks het feit dat de exportquote van de exporteurs hoog is (43%), is de in 2002 gerealiseerde export van de textiel en lederwarenindustrie met EUR 881 miljoen vrij klein. Ook de berekende onbenutte ruimte van EUR 220 miljoen is erg klein vergeleken met de overige sectoren in het industriële MKB. Een verklaring hiervoor is dat het percentage exporterende bedrijven al vrij hoog is, namelijk 46%. Export klein ondanks hoge exportquote De hoge exportquote blijkt uit enkele antwoorden op de voorgelegde stellingen. Slechts een klein deel van de respondenten (17%) vindt het product niet geschikt voor export. Bovendien heeft het grootste deel van de bedrijven voldoende talenkennis in huis om te kunnen exporteren. Echter, maar liefst 90% van de niet-exporterende ondernemingen vindt export geen voorwaarde om op lange termijn te overleven. Bovendien is een even groot deel van de niet-exporteurs het niet eens met de stelling dat het bedrijf alleen nog kan groeien door te exporteren. De onderscheidende factoren voor de textiel en lederwarenindustrie zijn niet goed aan te geven, aangezien vrijwel alle stellingen sterk correlerend zijn met de hoogte van de exportquote. De internationale oriëntatie van het bedrijf is de enige factor die nauwelijks correlatie vertoont met de exportquote. Op basis van het model is berekend dat van de berekende onbenutte exportruimte van EUR 220 miljoen slechts 7,5% naar verwachting gerealiseerd zal worden. Dit zou betekenen dat EUR 16,4 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden Hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie De export door de hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie had in 2002 een waarde van EUR miljoen. De exportquote van de exporteurs is met 23% behoorlijk laag. Wel is de berekende onbenutte ruimte met EUR miljoen relatief hoog ten opzichte van de overige sectoren in het industriële MKB. Theoretisch zou de huidige export van de hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie met 83% kunnen toenemen. Export kan theoretisch met 85% toenemen 26

25 Ook al is de exportquote laag, ruim driekwart van de respondenten meent voldoende talenkennis in huis te hebben om succesvol te kunnen exporteren. Ook vormt het opzetten van een distributiewerk of het vinden van een agent in het buitenland geen belemmering voor export volgens 91% van de respondenten. Wel geeft 86% van de bedrijven aan dat export nooit een speerpunt in het beleid zal worden en is 87% van de respondenten het niet eens met de stelling dat ze alleen nog kunnen groeien door te exporteren. Ook in deze sector zijn drie stellingen onderscheiden die de sterkste correlatie vertonen met de exportquote. De belangrijkste voor de hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie zijn: Export zal nooit een speerpunt in het beleid worden, Export is voor dit bedrijf een voorwaarde om op lange termijn te overleven en Wij zijn een internationaal georiënteerd bedrijf. Op basis van het model is berekend dat van de berekende onbenutte exportruimte van EUR miljoen bijna 13% naar verwachting gerealiseerd zal worden. Dit betekent dat EUR 128,2 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden door de hout-, bouwmaterialen-, glas- en meubelindustrie Transportmiddelenindustrie In het totale industriële exportpotentieel heeft de transportmiddelenindustrie een beperkt aandeel, van bijna EUR miljoen. De export bedroeg in 2002 EUR 856 miljoen, terwijl de onbenutte exportruimte is vastgesteld op EUR 290 miljoen. Het percentage exporterende bedrijven in deze branche is met 30% lager dan gemiddeld. Onzekerheid omtrent betaling Van de niet-exporterende ondernemingen in de transportmiddelenindustrie is eenderde van mening dat ze concurrerender kunnen werken dan buitenlandse concurrenten. Tegelijkertijd is het overgrote deel van de niet-exporteurs van mening dat ze onvoldoende kennis hebben van de wet- en regelgeving rondom export. Volgens 90% van de geënquêteerden zal export dan ook nooit een speerpunt in het beleid worden. Opvallend is dat in de transportmiddelenindustrie de onzekerheid of er betaald zal worden significant hoger scoort dan in de andere sectoren van de industrie. De drie stellingen die de sterkste correlatie vertonen met de exportquote zijn voor de transportmiddelenindustrie de volgende: Export zal nooit een speerpunt in het beleid worden, Export is voor dit bedrijf een voorwaarde om op lange termijn te overleven en Ons product is niet geschikt voor export. Aan de hand van het correlatiemodel is berekend dat van de onbenutte exportruimte in de transportmiddelenindustrie slechts 3,5% gerealiseerd wordt in de komende jaren. Op basis hiervan wordt verwacht dat ruim EUR 10 miljoen per jaar extra geëxporteerd kan worden. Hiermee is de transportmiddelenindustrie de sector met de laagste te realiseren exportruimte. 27