De Fryske taalatlas jout in fisueel oersjoch fan it behearskingsnivo en it brûken fan de Fryske taal ûnder de ynwenners fan Fryslân.

Transcriptie

1

2

3 Foaropwurd De Fryske taalatlas jout in fisueel oersjoch fan it behearskingsnivo en it brûken fan de Fryske taal ûnder de ynwenners fan Fryslân. De measte ynformaasje komt fan de grutskalige fluchhifking Fryske taal, dy t wy ôfrûne jannewaris útfierd ha. De Fryske taalatlas jout yn in momintopname wer hoe t it behearskingsnivo Frysk (ferstean, prate, lêze en skriuwe) ûnder de ynwenners yn ûnderskate gemeenten steld is. It kaartemateriaal wurdt foar de hiele provinsje en foar alle gemeenten jûn, útsein foar de Waadeilannen yn guon gefallen. Dêrneist wurdt ek omtinken jûn oan û.o. ûntwikkelingen op it mêd fan taaloerdracht, taalbelied fan de gemeenten en de kar ûnder de ynwenners foar Frysktalige houlikstaspraken. De taalatlas is benammen foar gemeenten ornearre. Mei dit kaartemateriaal kinne sy trochtocht en passend taalbelied ûntwikkelje. Dit boekje is unyk yn har soart en wurdt foar it earst troch ús útjûn. Wy stribje dernei om de taalatlas om e fjouwer jier te fernijen en kaartemateriaal mooglik út te wreidzjen. De ferantwurding fan de sifers behearsking Fryske taal is foar it grutste part yn de rapportaazje taalfluchhifking Frysk fan 24 april 2007 ferwurke. De rapportaazje en de taalatlas binne te finen yn it dossier Friese taal op it webstek fan de Provinsje Fryslân: De absoluten oantallen yn tabellen foar de ôflizzings eed/belofte en it brûken fan Frysktalige houlikstaspraken binne allyksa beskikber steld op e provinsjale webstek. It materiaal is sawol yn it Frysk as yn it Nederlânsk beskikber. Jo meie nei eigen ynsjoch de gegevens en it kaartmateriaal brûke ûnder betingst dat jo melding fan de boarne meitsje: Provinsje Fryslân, de Fryske taalatlas 2007: Fryske taal yn byld. De ûnderskate boarnen wurde ôfsûnderlik by eltse grafyk/kaart neamd. Algemiene ynformaasje kinne jo opfreegje of kwyt by cto@fryslân.nl. Provinsje Fryslân Postbus HM Ljouwert

4 Ynhâldsopjefte Diel 1: kaarten taalbehearsking en taalûntwikkeling Fryslân 1.1. behearskingsnivo Frysk yn hiel Fryslân (%) 1.2. behearskingsnivo Frysk yn hiel Fryslân nei leeftiid (%) 1.3. memmetaal, sprektaal tsjin partner en sprektaal tsjin bern nei leeftiid (%) 1.4. memmetaal yn de gemeenten It Bilt en East- en Weststellingwerf (%) 1.5. ûntwikkeling sprektaal tsjin bern (%) 1.6. ûntwikkeling behearsking Fryske taal (%) Diel 2: provinsjekaarten taalbehearsking op gemeentenivo 2.1. Frysk as memmetaal yn Fryske gemeenten (%) 2.2. Frysk ferstean yn Fryske gemeenten (%) 2.3. Frysk prate yn Fryske gemeenten (%) 2.4. Frysk lêze yn Fryske gemeenten (%) 2.5. Frysk skriuwe yn Fryske gemeenten (%) 2.6. sprektaal Frysk tsjin partner yn Fryske gemeenten (%) 2.7. sprektaal Frysk tsjin bern yn Fryske gemeenten (%) Diel 3: provinsjekaarten beliedsûntwikkeling op gemeentenivo 3.1. taalbelied Fryske gemeenten 3.2. gemeenten dy t Tomke en/of de Sânglêsrige stypje 3.3. tal bern op Frysktalige en/of twatalige bernesintra yn Fryske gemeenten 3.4. Frysktalige houlikstaspraken yn Fryske gemeenten (%) 3.5. Frysktalige eed/belofte troch gemeenteriedsleden yn Fryske gemeenten (%)

5 behearskingsnivo Frysk yn hiel Fryslân (%) (9,50%) (6,30%) ferstean prate (26,40%) (84,20%) lêze (9,90%) (63,70%) (25,30%) (46,20%) skriuwe (9,60%) (28,50%) (16,10%) hiel goed / goed frij aardich mei muoite / hielendal net (74,30%) De Waadeilannen binne net meinommen. De útkomsten binne woegen nei leeftiid en tal ynwenners fan de gemeenten. Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

6 6 1.2 behearskingsnivo Frysk yn hiel Fryslân nei leeftiid (%) it ferstean kinnen fan it Frysk, nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee it prate kinnen fan it Frysk, nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee hiel goed / goed frij aardich mei muoite / hielendal net Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

7 7 it lêze kinnen fan it Frysk, nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee it skriuwe kinnen fan it Frysk, nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee De Waadeilannen binne net meinommen. De útkomsten binne woegen nei leeftiid en tal ynwenners fan de gemeenten hiel goed / goed frij aardich mei muoite / hielendal net Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

8 8 1.3 memmetaal, sprektaal tsjin partner en sprektaal tsjin bern nei leeftiid (%) Memmetaal nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee Sprektaal tsjin partner nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee Frysk Nederlânsk Oare taal Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

9 9 Sprektaal tsjin bern nei leeftiid (%) jier jier jier 65 jier en âlder trochsnee De memmetaal is as neikommend definiearre: de taal dêr t de respondint yn grutbrocht is. Under oare taal wurdt ferstien: de Fryske streektalen, it Stedsfrysk of in bûtenlânske taal. Wat de sprektaal oanbelanget is útgien fan de fraachstelling hokker taal de respondint meastal mei bern en partner praat. De Waadeilannen binne net meinommen. Frysk Nederlânsk Oare taal Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

10 memmetaal yn de gemeenten It Bilt en East- en Weststellingwerf (%) Memmetaal yn de trije streektaalgemeenten (%) It Bilt Easstellingwerf Weststellingwerf Frysk Nederlânsk Biltsk / Stellingwerfsk De trije gemeenten It Bilt, East- en Weststellingwerf hawwe in bysûndere trijetalige situaasje, om t neist it Nederlânsk en it Frysk in streektaal yn libbend gebrûk is. Yn de nota streektalen (2004) hat de Provinsje Fryslân in stimulearjend en folgjend belied foar it Biltsk en it Stellingwerfsk ûnder wurden brocht. De gemeenten It Bildt en East- en Weststellingwerf binne de earstferantwurdlike oerheden foar respektivelik it Biltsk en it Stellingwerfsk. Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

11 ûntwikkeling sprektaal tsjin bern (%) Sprektaal tsjin bern (%) Taal yn Fryslân 1980 Taal yn Fryslân 1994 Fluchhifking 2007 Frysk Nederlânsk Streektaal / oare taal De ûntwikkeling sprektaal tsjin bern is foar it earst yn 1980 ûndersocht. Boarne: - Gorter, D., G.H. Jelsma, P.H. van der Plank en K. de Vos, Taal yn Fryslân - ûndersyk nei taalgedrach en taalhâlding yn Fryslân, Ljouwert, Gorter, D., R.J. Jonkman, Taal yn Fryslân op e nij besjoen, Ljouwert, Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

12 ûntwikkeling behearsking Fryske taal ferstean Pietersen 1967 Taal yn Fryslân 1980 Taal yn Fryslân 1994 Fluchhifking 2007 prate Pietersen 1967 Taal yn Fryslân 1980 Taal yn Fryslân 1994 Fluchhifking 2007 lêze Pietersen 1967 Taal yn Fryslân 1980 Taal yn Fryslân 1994 Fluchhifking 2007

13 13 skriuwe Pietersen 1967 Taal yn Fryslân 1980 Taal yn Fryslân 1994 Fluchhifking 2007 Yn it ûndersyk fan Pietersen (1967) is foar 11 gemeenten keazen (10 op tafal mei de gemeente Ljouwert derby); de Stellingwerven en de Waadeilannen makken gjin diel út fan it ûndersyk. By de útkomsten fan Taal yn Fryslân (1980) binne ek de Waadeilannen meinommen; by de oare ûndersiken is soks net it gefal. Yn de grafyk binne allinne de gegevens opnommen, dêr t de respondint oanjûn hat de oanbelangjende taal frij aardich, goed of hiel goed te behearskjen. Boarne: - Pietersen, L., De Friezen en hun taal, Leeuwarden, Drachten, Gorter, D., G.H. Jelsma, P.H. van der Plank en K. de Vos, Taal yn Fryslân - ûndersyk nei taalgedrach en taalhâlding yn Fryslân, Ljouwert, Gorter, D., R.J. Jonkman, Taal yn Fryslân op e nij besjoen, Ljouwert, Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

14

15 Frysk as memmetaal ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 54,3 % De memmetaal is as neikommend definiearre: de taal dêr t de respondint yn grutbrocht is. Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens fan respondinten dy t oanjûn ha it Frysk as memmetaal te hawwen. memmetaal in % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

16 Frysk ferstean ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 84,2 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens, dêr t de respondint oanjûn hat it ferstean fan de Fryske taal nei eigen sizzen goed of hiel goed te behearskjen. Frysk ferstean yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

17 Frysk prate ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 63,7 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens, dêr t de respondint oanjûn hat it praten fan de Fryske taal nei eigen sizzen goed of hiel goed te behearskjen. Frysk prate yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

18 Frysk lêze ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 46,2 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens, dêr t de respondint oanjûn hat it lêzen fan de Fryske taal nei eigen sizzen goed of hiel goed te behearskjen. Frysk lêze yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

19 Frysk skriuwe ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 9,5 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens, dêr t de respondint oanjûn hat it skriuwen fan de Fryske taal nei eigen sizzen goed of hiel goed te behearskjen. Frysk skriuwe yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

20 sprektaal Frysk tsjin partner ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 44,4 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens fan respondinten dy t oanjûn ha it Frysk meastal mei syn/har partner te praten. sprektaal Frysk tsjin partner yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

21 sprektaal Frysk tsjin bern ûnder de ynwenners fan Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 48,0 % Boppesteande provinsjekaart omfiemet persintaazjegegevens fan respondinten dy t oanjûn ha it Frysk meastal mei syn/har bern te praten. sprektaal Frysk tsjin bern yn % Boarne: Provinsje Fryslân, rapportaazje fluchhifking Fryske taal, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

22 taalbelied Fryske gemeenten Gemeenten mei in yntinsjeferklearing, oardering Fryske taal en eigen beliedsplan Frysk Gemeenten mei oardering Fryske taal en eigen beliedsplan Frysk Gemeenten mei eigen beliedsplan Frysk Gemeenten sûnder belied foar it Frysk Boarne: Provinsje Fryslân, provinsjaal databehear, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

23 23 yntinsjeferklearring: gemeenten dy t mei de Provinsje Fryslân de ôfspraak makke ha om safolle as mooglik de Fryske taal te brûken yn ûnderlinge registrearre skriftlike stikken. taaloardering: gemeenten dy t in oardering Frysk yn it skriftlik ferkear fêstlein ha, dêr t in juridyske grûnslach foar taalbelied oan kêst 2:9 lid 1 Algemene wet bestuursrecht (Awb) ferbûn is. taalbeliedsplan: gemeenten dy t in eigen ynfolling oan it taalbelied jûn ha sûnder dat dêr in juridyske grûnslach fia de Awb by fêstlein is. Foar it grutte part giet it om maatregels dy t te krijen ha mei gemeentlik belied op it mêd fan de eigen bestjoerlike organisaasje, ûnderwiis, kultuer, media en it sosjaal en ekonomysk libben. De provinsjekaart omfiemet de werjefte fan it gemeentlik taalbeleid fan 1 april 2007.

24 gemeenten dy t Tomke en/of de Sânglêsrige stypje As ûnderdiel fan it taalbelied kinne gemeenten derfoar kieze om it learmateriaal Frysk foar de bernedeiferbliuwen en pjutteboartersplakken te subsidiearjen. Op grûn fan de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) hawwe gemeenten in earsteferantwurdlikens foar de foarskoalske sintra. Tomke: Frysktalich stimulearjend lêsbefoarderingsprojekt rjochte op de doelgroep pjutten. Tomke is yn 1996 yn it libben roppen en hat alle jierren in nij tema. Mear ynformaasje is te finen op Sânglêsrige: in Frysktalige taalmetoade foar bern fan 2-5 jier oan de hân fan 10 temaboekjes en in ferskaat oan byldmateriaal. Tomke Sânglêsrige beide neat Boarne: Algemiene Fryske Underrjocht Kommisje (Afûk), Ljouwert, 2007

25 tal bern op Frysktalige en/of twatalige bernesintra yn Fryske gemeenten Boppesteande provinsjekaart jout de situaasje wer fan 1 july It giet om in rûzing fan it tal bern dat op Frysktalige en/of twatalige bernedeiferbliuwen en pjutteboartersplakken berikt wurdt. Der is rekken holden mei it leger tal oeren dy t bern yn pjutteboartersplakken trochbringe neffens bernedeiferbliuwen, en de trochsnee grutte fan de groepen. Op Flylân en Skiermûntseach binne gjin foarsjennings foar foarskoalske sintra. Tal bern dat berikt wurdt yn % Boarne: Boneschanker, E., Evaluaasje Sintrum Frysktalige Berneopfang, Ljouwert, 2007

26 Frysktalige houlikstaspraken yn Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 22,8 % De gegevens op boppesteande provinsjekaart jouwe it trochsnee persintaazje fan Frysktalige houlikstaspraken dat op alle Fryske gemeenten ôflein is oer de perioade In eardere rapportaazje oer de perioade is opnommen yn it rapport fan it Berie foar it Frysk nr. 22: Vries, E. de, D.M.B. Krol: Taalpraktyk en taalbelied by gemeenten (2003) < 10 0 Boarne: Provinsje Fryslân, provinsjaal databehear, Leeuwarden/Ljouwert, 2007

27 Frysktalige eed/belofte troch gemeenteriedsleden yn Fryske gemeenten (%) trochsnee Fryslân = 36,5 % ynkl. waadeilannen De gegevens op boppesteande provinsjekaart jouwe it trochsnee persintaazje wer fan de ôflizzings Frysktalige eed/belofte troch gemeenteriedsleden yn By de gegevens fan Eaststellingwerf, Kollumerlân c.a., Lemsterlân en Skarsterlân binne de ôflizzings fan de eed/belofte troch de wethâlders ynbegrepen < 10 0 Boarne: Provinsje Fryslân, grafyk persintaazje ôflizzings Fryske eed/belofte troch gemeenteriedsleden yn de Fryske gemeenten, Leeuwarden/Ljouwert, 2006.

28 april 2007