Begroting 2013 gemeente Leeuwarden

Transcriptie

1 September 2012

2

3 I n h o u d s o p g a v e b e g r o t i n g Inhoudsopgave 1 Samenstelling bestuur 3 Hoofdstuk 1 Begroting Samenvatting op hoofdlijnen Leeswijzer 13 Hoofdstuk Programmaplan Stadsvisie en strategische allianties Meerjarenprogramma Infrastructuur (MPI) Investeringsbudget Stedelijke vernieuwing (ISV) Programma s 23 Programma Cultuur (1) Programma Jeugd en onderwijs(2) Programma Economie en toerisme (3) Programma Sociaal maatschappelijke ontwikkeling (4) Programma Werk en inkomen (5) Programma Wonen (6) Programma Infrastructuur/bereikbaarheid (7) Programma Dienstverlening (8) Programma Politiek bestuur (9) Programma Veiligheid, openbare orde en handhaving (10) Programma Sport (11) Programma Ruimtelijke ordening (12) Programma Milieu, energie, water (13) Programma Woon- en leefomgeving (14) Programma Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien (15) Paragrafen Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Strategisch investeringsfonds (SIOF) 170 Hoofdstuk 3 Financiële begroting 3.1 Overzicht baten en lasten Het overzicht van baten en lasten Toelichting op het overzicht van baten en lasten Uiteenzetting financiële positie Ontwikkeling financiële positie Enkele specifieke onderwerpen Meerjarenraming 190 Alfabetische lijst met afkortingen 191 1

4 Bijlagen Bijlage A Overzicht mee- en tegenvallers 195 Bijlage B Verloop reserves en voorzieningen 217 Bijlage C 1. Meerjarenprogramma Infrastructuur SIOF-Aanvraag 232 Bijlage D Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen 237 Bijlage E Overzicht subsidies instellingen 243 Bijlage F Overzicht van incidentele lasten en baten 250 2

5 Samenstelling van het bestuur Burgemeester dhr. drs. F.J.M. Crone Wethouder dhr. A. Ekhart Verantwoordelijk voor: veiligheid, openbare orde en handhaving grote stedenbeleid gemeentelijke herindeling Portefeuilles: zorg & opvang werk & inkomen financiën sport Wethouder mw. drs. T. Koster Wethouder mw. I. Diks MA Portefeuilles: jeugd & onderwijs stedelijke vernieuwing bereikbaarheid publieke dienstverlening bedrijfsvoering Portefeuilles: wonen cultuur recreatie en toerisme woon en leefomgeving duurzame ontwikkeling Wethouder dhr. H.S. Deinum Gemeentesecretaris dhr. mr. drs. R. Hoek Portefeuilles: economische zaken en citymarketing ruimtelijke ordening Nieuw Zaailand Verantwoordelijk voor: de gemeentelijke organisatie V.l.n.r.: Gemeentesecretaris Hoek, Wethouder Koster, Wethouder Deinum, Burgemeester Crone, Wethouder Ekhart, Wethouder Diks. 3

6 4

7 1 Begroting Samenvatting op hoofdlijnen Algemeen Voor u ligt de begroting 2013 van de gemeente Leeuwarden. Deze begroting is onder lastige omstandigheden tot stand gekomen. Tijdens de voorbereiding viel het Kabinet Rutte en waren er Tweede Kamer verkiezingen. De consequenties daarvan voor Leeuwarden worden pas na een nieuw regeerakkoord duidelijk. Het is al wel vrij zeker dat een nieuw kabinet opnieuw gaat bezuinigingen. De gemeente heeft tot nu toe een realistisch beleid gevoerd door ingrijpend te bezuinigingen en tegelijkertijd ook actief hervormingen door te voeren. Het gaat daarbij om efficiëntere bedrijfsvoering, efficiëntere maatschappelijke ondersteuning, de oprichting van de coöperatie Kunstkade (cultuureducatie), de vernieuwing van het Werkplein, etcetera. In het Collegeprogramma is in totaal een bezuiniging op beleid en de ambtelijke organisatie opgenomen van 12 mln in De uitvoering van het pakket bezuiniging- en hervormingsmaatregelen ligt op schema. Leeuwarden beschikt nog steeds over een gezonde financiële basis. Niet alleen door de economische crisis, maar ook door de complexe politieke situatie lijkt aan de financiële onzekerheid voorlopig geen einde te komen. Daarop anticiperend is in voorliggende begroting financiële ruimte gereserveerd voor het opvangen van nieuwe rijksbezuinigingen, onontkoombare tegenvallers en risico s en het versterken van de Algemene Reserve. De decentralisatie van taken leidt in toenemende mate tot een positionering van de gemeente als eerste overheid. Leeuwarden bereidt zich in 2013 verder voor op de overheveling van taken naar de gemeente. Daarvoor wordt expertise opgebouwd en samenwerking gezocht met andere partijen. Dat geldt voor de AWBZbegeleidingsfunctie (door het Rijk on hold gezet), de jeugdzorg (vanaf 2015) en de Wet werken naar vermogen (tot nader orde uitgesteld). Maar ook voor de komst van passend onderwijs, waarbij schoolbesturen en gemeente samen een einde moeten maken aan de bureaucratie rond zorgleerlingen. De zorg wordt in samenhang en dichter bij de burger, in de buurt of wijk, georganiseerd. Zo kan hogere kwaliteit tegen lagere kosten worden geboden. De situatie op de arbeidsmarkt blijft voorlopig zorgelijk en onzeker. Door stijgende werkeloosheid gaan mensen meer gebruik maken van de bijstand. Door de economische crisis neemt ook de druk op ondersteuning door de gemeente toe. De gemeente zet in op versterking van de economie en het aanbod van werkgelegenheid en blijft als vangnet fungeren voor mensen die dat echt nodig hebben. Maar Leeuwarden houdt rekening met fors hogere uitgaven op het terrein van werk en maatschappelijke ondersteuning en neemt maatregelen om de risico s van budgetoverschrijding te beperken. Om sterker uit de crisis te komen blijft Leeuwarden investeren in de lokale economie, de bereikbaarheid en duurzaamheid van de stad. Leeuwarden streeft ernaar in 2013 kandidaat te worden voor Culturele Hoofdstad De hoeveelheid werk in uitvoering in 2013 is groot. Op veel beleidsterreinen vat het belang van zuiniger omgaan met energie en water steeds meer post staat verder in het teken van de herindeling met het noordelijke deel van Boarnsterhim. In november 2013 vinden er verkiezingen plaats voor een nieuw gemeentebestuur. Naast de harmonisatie van beleid van de gemeenten Boarnsterhim en Leeuwarden, vragen in 2013 ook de regionalisering van de Brandweer en de vorming van een Friese Regionale uitvoeringsdienst veel inzet van de gemeentelijke organisatie. Onder druk van de grote decentralisaties en de bezuinigingen verandert de rol van de gemeente steeds meer van uitvoerder en subsidieverstrekkend naar facilitator. Leeuwarden wil de maatschappelijke veerkracht en dynamiek bevorderen en gaat onder andere experimenteren met de overdracht van groenonderhoudstaken aan wijken en dorpen. Zo krijgen mensen de ruimte om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun directe woonomgeving en de lokale gemeenschap. 5

8 Leeuwarden is een prettige stad om in te wonen, te werken en te recreëren. Ondanks de moeilijke tijden kan door de gezonde financiële basis de toekomst van Leeuwarden met vertrouwen tegemoet worden gezien. Meer doen met minder geld, dwingt ook tot creativiteit, innovatie en nieuwe vormen van samenwerking. Dat kan weer mooie dingen opleveren als de gemeente dat sámen met haar inwoners kan realiseren Samenvatting programma s 1. Cultuur Vanaf de start van het huidige college staat het cultuurprogramma in het teken van meer doen met minder geld. De ambities ten aanzien van cultuurbeleving zijn daarom bijgesteld en de nota CultuurVuur is herzien. In 2013 worden de uitgangspunten hieruit door vertaald naar nieuw beleid voor ateliers, bibliotheek, popcultuur en beeldende kunst in Leeuwarden. Van de gemeentelijke collectie beeldende kunst gaat kritisch bekeken worden wat afgestoten kan en wat behouden moet worden. Parnas heeft in 2012 haar deuren gesloten. Daarvoor in de plaats wordt in 2013 een nieuw model cultuureducatie, de coöperatie Kunstkade, doorontwikkeld. Deze coöperatie gaat vraag en aanbod op het gebied van cultuureducatie bij elkaar brengen. Alle basisschoolleerlingen in Leeuwarden worden zo in aanraking gebracht met cultuur. Ook andere inwoners van Leeuwarden wordt het gemakkelijk gemaakt om kunst te beleven. Het Fries museum gaat de eerste helft van 2013 tijdelijk dicht en heropent daarna in een nieuw pand aan het Zaailand. Het Harmoniekwartier wordt een nieuw cultureel concentratiegebied, aantrekkelijk voor binnenstadbezoekers en bewoners. Popcultuur krijgt daarin een belangrijke rol. 2. Jeugd en onderwijs De Brede scholen en Kind centra in Leeuwarden worden (door)ontwikkeld. De combinatie van onderwijs, opvang en zorg helpt kinderen om zonder leerachterstand door te stromen naar het voortgezet onderwijs. Door de economische situatie beperkt de zorg van de gemeente voor onderwijshuisvesting zich vooralsnog tot het onderhoud en doen van eventueel noodzakelijke aanpassingen aan schoolgebouwen of gymlokalen. De financiële gevolgen voor de gemeente van de invoering van de wet Passend Onderwijs zijn nog niet duidelijk. Onderwijs en de doorstroming van jongeren naar de arbeidsmarkt is voor de gemeente een speerpunt. Met projecten als de School als werkplaats en de Werkschool moeten jongeren meer kans op een baan krijgen. Taken op het gebied van Jeugdzorg worden op termijn overgedragen van de provincie naar de gemeente. Met onderwijs en zorginstellingen wordt een gecoördineerde aanpak voorbereid. Door de val van het kabinet vraagt de benodigde wetswijziging extra tijd en is nog niet duidelijk hoeveel geld de gemeente krijgt voor uitvoering van die taken. 3. Economie en toerisme Leeuwarden continueert het stimuleren en aantrekken van bedrijvigheid op het gebied van watertechnologie en duurzaamheid. Maar in het huidige economisch klimaat zijn financiers minder snel bereid risicokapitaal in te zetten en heeft ook de watertechnologie-markt het moeilijk. Het Rijk heeft in ieder geval geld gereserveerd voor de voortzetting van Wetsus in de periode In 2013 eindigt het project Binnenstad Boppe, dat zich richt op meer bezoekers, meer bestedingen en minder winkelleegstand. Ook hier moeten, als gevolg van de economische crisis, de verwachtingen over het gewenste effect van het project wat getemperd worden. Een deel van de stimuleringsmaatregelen wordt verder uitgevoerd onder supervisie van het project Beste Binnenstad De situatie op de markt van bedrijventerreinen, kantoren en winkels is (inter)nationaal zodanig veranderd dat herbezinning op de markt en de rol van de gemeente bij ordening en ontwikkeling noodzakelijk is. Daarom wordt een kadernota kantoren opgesteld, die onder meer aansluit op de Regiovisie bedrijventerreinen voor Noordwest-Friesland (2012) en het project Binnenstad Boppe. Het creëren van extra arbeidsplaatsen, zowel tijdelijk als structureel, wordt een speerpunt. Speciale aandacht gaat uit naar arbeidsplaatsen voor laaggeschoolden. Kansen ziet de gemeente vooral in de callcenterbranche, bij de uitvoering van projecten op het gebied van Energie en Water, en social return afspraken bij 6

9 gemeentelijke aanbestedingen en inkoopopdrachten. De verdere ontwikkeling van het zakelijk toerisme krijgt in 2013 extra aandacht. 4. Sociaal maatschappelijke ontwikkeling De overheveling van taken op het gebied van AWBZ-begeleiding naar de gemeente wordt verder voorbereid. In 2013 wordt een nieuw beleidsplan ter uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning ( ) aan de raad voorgelegd. De afgelopen jaren zijn steeds meer mensen gebruik gaan maken van WMO-voorzieningen (zoals hulp bij het huishouden of aanpassingen in de woning). De kosten voor de gemeente zijn daardoor te hoog opgelopen en er moet 3,5 mln bespaard worden. Als het gebruik van WMO-voorzieningen blijft toenemen, moeten er misschien nog meer beleidsmaatregelen getroffen worden. De gemeente blijft investeren in het zelfredzaam maken van mensen en legt de nadruk op ondersteuning van (zeer) kwetsbare burgers, bijvoorbeeld zwerfjongeren en daklozen. Met andere Friese gemeenten en zorginstellingen worden afspraken gemaakt over het aanleveren van gegevens over deze doelgroep en het meten van bijvoorbeeld maatschappelijke effecten. In 2013 en 2014 wordt het aantal buurthuizen/wijkcentra verminderd. Elkaar ontmoeten en het organiseren van activiteiten blijft in iedere wijk, dorp of buurt mogelijk, maar dan bijvoorbeeld in een school, zorgcentrum of multifunctioneel centrum. 5. Werk en inkomen Omdat de invoering van de Wet werken naar vermogen (voorlopig) niet doorgaat, is onzeker of er geld van het Rijk komt voor de herstructurering van Caparis. Leeuwarden is mede opdrachtgever en gaat wel door met het treffen van de voorbereidingen van de herstructurering. De gemeente wil burgers zoveel mogelijk toekomstperspectief bieden en hen activeren om te participeren in de samenleving. Maar door rijksbezuinigingen staat de uitvoering van diverse taken op het gebied van werk en inkomen onder druk. Er worden noodzakelijke keuzes gemaakt en accenten verlegd. Zo is in de vernieuwde dienstverlening van het Werkplein het perspectief en de motivatie van de werkzoekende bepalend geworden. Ook wordt effectiever gehandhaafd om fraude en misbruik met bijstand te bestrijden. Bij het armoedebeleid ligt het accent op de ondersteuning van gezinnen met kinderen. Ondanks al deze efficiëntiemaatregelen bestaat net als bij de WMO ook op het gebied van werk en inkomen het risico van budgetoverschrijding. 6. Wonen In 2012 is het Leeuwarder bestek met de corporaties gesloten. In deze overeenkomst hebben de afspraken over de wijkactieplannen en het verduurzamen en verbeteren van de woningvoorraad de grootste prioriteit. In 2013 wordt gestart met het nakomen van de afspraken over het clusteren van studentenhuisvesting en het beheer rondom deze complexen. De gemeentelijke monumentenlijst wordt in 2013 aangevuld met enige tientallen objecten, onder andere enkelen van vóór Leeuwarden streeft op de lange termijn naar meer evenwicht in de woningmarkt, maar is daarbij afhankelijk van rijksbeleid en de economische ontwikkeling. Voor de korte termijn is bijsturing van het planaanbod een speerpunt. Zo hoopt de gemeente voldoende nieuwe woningen voor gezinnen aan het woningenaanbod toe te voegen. In 2013 draagt de gemeente naar verwachting een aantal specialistische milieutaken voor 180 bedrijven (ca. 5% van de in Leeuwarden gevestigde bedrijven) op aan de Friese Regionale Uitvoeringsdienst (FUMO). Jaarlijks gaat de gemeente afspraken met de FUMO maken over de uit te voeren werkzaamheden. Begin 2013 wordt ook de verbeterslag brandcompartimentering in gebouwen met een hoog risico afgerond. 7. Infrastructuur en bereikbaarheid Om de bereikbaarheid van Leeuwarden te verbeteren wordt het programma Leeuwarden Vrij-Baan uitgevoerd. In 2013 loopt de uitvoering door van projecten als Westelijke Invalsweg, Overijsselselaan en de parkeergarages Oosterstraat en Reviusstraat. Het eerstvolgende stadsringproject dat in uitvoering wordt genomen is het Europaplein. In 2013 wordt ook de plan- en besluitvorming voorbereid voor aanpassing van de Valeriusstraat en het Valeriusplein. 7

10 Andere werkzaamheden in 2013 zijn: planvorming hoofdfietsroute door het kantorengebied Tesselschadestraat; realisatie van een tunnel voor auto- en fietsverkeer nabij het toekomstige station Werpsterhoek. Een speerpunt is ook de verkeersveiligheid. Er worden bijvoorbeeld aanvullende snelheid remmende maatregelen genomen in bestaande 30 km-zones. In 2013 wordt verder gewerkt aan het ontwikkelen van educatieprojecten voor verschillende leeftijdscategorieën. Jongeren worden bijvoorbeeld in de vorm van theater geconfronteerd met de risico s van alcohol in het verkeer. 8. Dienstverlening Het realiseren van een transparante en betrouwbare dienstverlening is een doorlopend proces waar de gemeente blijvend aandacht voor heeft. De gemeente wil in 2013 extra aandacht geven aan digitale ontwikkelingen die in belangrijke mate kunnen bijdragen aan verbetering van de kwaliteit en modernisering van de gemeentelijke dienstverlening en het stimuleren van de (lokale) economie. is straks ook beschikbaar in het Fries en het Engels. Door inzet van sociale media kan de website een belangrijke rol gaan spelen in stadsmarketing. Daarnaast wil de gemeente alle openbare overheidsgegevens ( open data ) via internet vrij beschikbaar gaan stellen aan burgers en ondernemers. Er blijft verder onverminderd aandacht voor het terugdringen van de bureaucratische regelgeving en controledruk. 9. Politiek bestuur Samen met Súdwest-Fryslân, Heerenveen, Smallingerland en de provincie Fryslân gaat Leeuwarden werken aan versterking van de economie en een krachtige regio. Het jaar 2013 staat in het teken van de herindelingsverkiezing. In november 2013 gaan de inwoners van Leeuwarden naar de stembus en krijgt Leeuwarden een nieuw college en een nieuwe gemeenteraad. Het samengaan van een deel van de gemeente Boarnsterhim met Leeuwarden per wordt verder voorbereid. Bij de samenvoeging van beleid wordt ook gekeken of de regelgeving eenvoudiger of (deels) afgeschaft kan worden. Dit kost veel tijd en inzet. Het huidige gemeentebestuur blijft onverminderd (communicatie)activiteiten ondernemen om haar bewoners goed te informeren en te betrekken bij de Leeuwarder politiek. Bewoners krijgen van de gemeente in 2013 nog meer de ruimte om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun omgeving. Onder andere binnen het wijken en dorpenbeleid wordt hiermee geëxperimenteerd. Het rendement moet terug te zien zijn in de hoge kwaliteit van de leefomgeving en/of lagere overheidskosten voor die omgeving. 10. Veiligheid en openbare orde De gemeente krijgt sinds 2012 geen geld (Montfransgelden) meer van het Rijk voor veiligheidsbeleid. Dit tekort wil en kan de gemeente van 2012 tot en met 2014 deels compenseren. Voor het oplossen van veiligheidsvraagstukken moet nog meer worden samengewerkt met andere partijen. Het beschikbare geld wordt in 2013 onder andere gebruikt voor de aanpak van georganiseerde criminaliteit. De gemeente wil de inzet van straat- en fancoaches op hetzelfde niveau handhaven. In de wijken krijgt de aanpak van woninginbraken hoge prioriteit. Maar er gaat bijvoorbeeld minder geld naar straatwerkers, die overlast van daken thuislozen, veelplegers en straatprostituees helpen te beperken. Per 1 januari 2013 draagt het Openbaar Ministerie de regie over het Veiligheidshuis over aan de gemeenten. Leeuwarden krijgt als centrumgemeente een centrale rol in het bestrijden van overlast en criminaliteit. Met extra middelen wil de gemeente projecten, waaronder de aanpak van mensenhandel, vastgoed en hennepteelt, in 2013 en 2014 in het Veiligheidshuis voortzetten. Door de crisis en bezuinigingen bestaat er grote zorg over de meest kwetsbare mensen in onze samenleving en mogelijk toenemende overlast. De gemeente houdt de impact van de crisis en bezuinigingen op onze samenleving uiteraard nauwgezet in de gaten. Brandweer Leeuwarden gaat per deel uit maken van een regionaal opgezette brandweerorganisatie in de Veiligheidsregio Fryslân. Eind 2013 wordt naar verwachting de nieuwe brandweerkazerne in gebruik genomen. 8

11 11. Sport Het gemeentelijk sportbeleid is er op gericht meer Leeuwarders te laten sporten en bewegen. Sport en sportactiviteiten in Leeuwarden worden bijvoorbeeld nog toegankelijker gemaakt via De gemeente stimuleert meer samenwerking tussen sportverenigingen en het efficiënter gebruik van sportvoorzieningen. De sportverenigingen van sportpark Nijlân gaan in 2013 een nieuwe vorm van samenwerking uitproberen. Met geld van het Rijk is het mogelijk geworden om in 2013 meer (2,3 formatieplaatsen extra) buurtsportcoaches (voorheen combinatiefunctionarissen) aan te stellen. De buurtsportcoaches gaan sportactiviteiten organiseren in alle wijken, voor alle wijkbewoners, van jong tot oud. Een ander speerpunt in 2013 is de herontwikkeling van Kalverdijkje. Omdat vv Leeuwarden, vv Nicator en vv Rood Geel willen gaan fuseren, kan zowel Kalverdijkje Zuid als Kalverdijkje Noord herontwikkeld worden. 12. Ruimtelijke ordening Leeuwarden heeft de ambitie om Beste binnenstad van Nederland te worden in De manifestatie Kloppend Hart heeft een groot aantal plannen opgeleverd die de ruimtelijke kwaliteit en attractiviteit van de binnenstad kunnen vergroten. De raad bepaalt in 2013 aan welke van die plannen de gemeente wil meewerken. Ze moeten vooral met investeringen van derden worden uitgevoerd. Op 1 juli 2013 moeten alle bestemmingsplannen geactualiseerd zijn, in ieder geval voor de gebieden waar bouwactiviteiten worden verwacht. In 2013 worden naar verwachting de plannen Hemrik-Industriegebied Oost, de Centrale, Buitengebied, Moark en Ie en Aldlân vastgesteld. Daarna wordt de invoering van de nieuwe Omgevingswet voorbereid. In de Omgevingswet wordt het toetsingskader voor ruimtelijke plannen volledig herzien. Het is nog niet zeker of de nieuwe wet op 1 januari 2014 daadwerkelijk in werking treedt. In 2013 wordt verder een ontwikkelkader voor de Philips-locatie en het WTC-Expogebied aan de raad voorgelegd. Dat kan als basis dienen voor een wijziging van het bestemmingsplan. In verband met de herindeling met Boarnsterhim wordt de impact van de structuurvisie Boarnsterhim 2018 beoordeeld. 13. Milieu, energie en water Op veel beleidsterreinen wordt bijgedragen aan het streven naar een duurzaam Leeuwarden. Zuiniger omgaan met energie en water is daarbij een belangrijk middel. Een van de speerpunten is een project in de wijken t Vliet, Oldegalileën/Bloemenbuurt, Nylân en Tjerk Hiddes/Cambuursterhoek, dat energiebesparing in bestaande woningen moet opleveren. Succesvolle strategieën worden binnen de 4 wijken en in de rest van Leeuwarden voortgezet. Een ander speerpunt is het streven naar schoner water. Hier wordt in 2013 aan gewerkt binnen het project Kleine Wielen en projecten van Leeuwarden Vrij-Baan. Binnen Leeuwarden Vrij-Baan is ook aandacht voor kostenbesparend bodembeleid. Met het Wetterskip worden afspraken gemaakt over het beheer en onderhoud van de watergangen in de stad. Op 1 juli 2013 is verder het overzicht gereed van alle locaties met (mogelijke) milieu- en gezondheidsrisico s. Voor de spoedlocaties wordt bepaald wie verantwoordelijk is voor de sanering en worden hierover met deze partijen afspraken gemaakt. Ter verlaging van de milieudruk worden in 2013 op het gebied van afvalinzameling verschillende maatregelen doorgevoerd, waaronder: het vaker inzamelen van oud papier het afschaffen van de KCA inzameling aan huis uitbreiding van het aantal ondergrondse containers verruiming van de openingstijden van de Milieustraat 9

12 14. Woon- en leefomgeving Leeuwarden streeft naar een veilige en leefbare openbare ruimte en ziet daarin ook een rol voor de bewoners weggelegd. Leeuwarden gaat experimenteren met de overdracht van groenonderhoudstaken aan wijken en dorpen. Er start een proef waarbij bewoners van Wytgaard zwerfvuil en onkruid in hun wijk gaan verwijderen. Ook wordt met een aantal scholen afspraken gemaakt over het zelf onderhouden van hun naaste omgeving. Het wijken- en dorpenbeleid wordt in 2013 geëvalueerd. Er komt een voorstel met een nieuwe verdeling van wijk- en dorppanelbudgetten. In 2013 gaat de gemeente het groenonderhoud efficiënter aanpakken. De nieuwe kostenbesparende methode ter bestrijding van onkruid ( heetwatermethode ) wordt in 2013 geëvalueerd. In 2011 zijn de regels voor het kappen van bomen vereenvoudigd. Ook het nieuwe bomenbeleid wordt in 2013 geëvalueerd. Er wordt een proef gestart met de bestrijding van invasieve waterplanten in Camminghaburen. Een speerpunt is de uitvoering van nieuw beleid voor openbare verlichting, waarmee op termijn energie wordt bespaard. Verder gaat de gemeente bezuinigen op de brugbediening in Leeuwarden. Door de aanleg van aquaducten kunnen op termijn de Zwettebrug en de Drachtsterbrug verdwijnen. De bediening van de Overijsselse brug wordt mogelijk overgedragen aan de provincie Samenvatting paragrafen Lokale heffingen (2.2.1) De gemeente streeft er naar de heffingen zo veel mogelijk kostendekkend te laten zijn. De totale opbrengst aan belasting en overige heffingen is in 2013 begroot op ca. 53 mln. Dit is ongeveer 15% van de totale gemeentelijke baten. In zijn algemeenheid kan vooralsnog worden gesteld dat voor 2013 de belastingdruk voor particulieren licht daalt en voor bedrijven vrijwel gelijk blijft. De meeste tarieven stijgen in 2013 alleen met een kleine inflatiecorrectie. Naar verwachting kunnen de tarieven voor afvalstoffenheffing de komende jaren gelijk blijven of misschien zelfs wel verder verlaagd worden. Dit komt onder meer door verder dalende kosten van inzameling en verwerking van het afval. De hondenbelasting wordt in 2013 verlaagd met 0,2%. Het tarief voor een begrafenis blijkt niet kostendekkend. Daarom wordt het tarief begraafrecht in 2013 met 13% (incl. inflatiecorrectie) verhoogd. Ook de marktgelden zijn niet kostendekkend. Daarom worden in 2013 de marktgeldtarieven en het tarief voor gebruik van elektra op markten verhoogd. Het in 2009 ingestelde Ondernemersfonds wordt voorlopig tot 2016 voortgezet. Het fonds, dat bestaat uit een extra OZB heffing voor de ondernemers van 5,5% ( in 2013), kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld bekostiging van feestverlichting in de stad. Door strengere toetsing is in de afgelopen twee jaar minder belasting kwijtgescholden en daalden de kosten voor de gemeente. Daarom blijft de gemeente vooralsnog de wettelijk toegestane kwijtscheldingsnormen (wat wel en wat niet meegenomen mag worden in de berekening) ruimhartig toepassen. Weerstandsvermogen (2.2.2) Met behulp van een simulatieprogramma is berekend of de beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente toereikend is. Alle mogelijke onverwachte gebeurtenissen met financiële impact zijn verdeeld in algemene risico s en risico s grondexploitaties. Verreweg het grootste risico is de overschrijding van het budget bijstandsuitkeringen. Voor het opvangen van alle algemene risico s is een weerstandscapaciteit nodig van 10,6 mln. De verwachte laagste stand van de Algemene Reserve voor de periode is 13,6 mln. Ook delen van de overige gemeentelijke reserves zijn aangemerkt als weerstandscapaciteit. Daarmee is de totale weerstandscapaciteit ruim voldoende om de algemene risico s op te vangen. Zie voor het opvangen van de risico s grondexploitaties: Grondbeleid (2.2.7). Onderhoud kapitaalgoederen (2.2.3) Per saldo is het totale budget voor onderhoud van wegen, riolering, water en groen ( in 2013) vergelijkbaar met Regelmatig vinden inspecties plaats om de onderhoudstoestand in kaart te brengen. Het benodigde onderhoud wordt in een meerjarenplanning opgenomen. Om overlast te voorkomen en uit efficiëntie overwegingen worden alle onderhoudswerkzaamheden zoveel mogelijk gecombineerd uitgevoerd. 10

13 Op grond van de Waterwet (2009) is het vaarwegbeheer opnieuw verdeeld tussen het Wetterskip en de provincie. De gemeente kan nog kiezen om zijn vaarwegen in goede onderhoudsstaat over te dragen óf het achterstallige onderhoud af te kopen. De besluitvorming hierover wordt in 2013 voorbereid. De gemeente beheert en onderhoudt verder op basis van een meerjarenonderhoudsplanning ongeveer 145 gebouwen (excl. onderwijsgebouwen). Voor het dagelijks onderhoud ervan is in begroot, voor het planmatig (groot) onderhoud Financiering (2.2.4) De gemeente leent al lange tijd, tegen aanvaardbare risico s, geld om alle betalingen te kunnen doen die het uitvoeren van de voorgenomen begroting met zich meebrengt. Het rentepercentage waarmee de gemeente de rentekosten omslaat over de diverse gemeentelijke investeringen, kan worden verlaagd van 3,75% in 2012 naar 3,5% in Het renterisico dat de gemeente loopt door renteschommelingen blijft in 2013 binnen de vastgestelde wettelijke norm. De vlottende schuld blijft binnen het vastgestelde kaslimiet. Bij de huidige vrij stabiele renteontwikkeling zijn de financiële risico s ten gevolge van misschattingen in het investeringstempo beperkt. De gemeente heeft voor 32,9 mln aan geldleningen of aandelen in bedrijven zitten. In 2013 verwacht de gemeente zelf 70 mln aan geldleningen op te moeten nemen. Vanaf 2013 wordt schatkistbankieren ingevoerd. Leeuwarden is dan verplicht zijn tegoeden bij het Rijk onder te brengen. Dit heeft naar verwachting nauwelijks effect op de rentelasten. Bedrijfsvoering (2.2.5) De complexe situatie in de landelijke politiek, de voortdurende slechte economische situatie, de aanstaande overheveling van rijkstaken, de gemeentelijke herindeling met Boarnsterhim, de regionalisatie van de Brandweer en de vorming van een Friese Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) stellen hoge eisen aan de gemeentelijke bedrijfsvoering. Tegelijkertijd werken ambtenaren verder aan de verbetering van de eigen effectiviteit en die van de organisatie met behulp van projecten als Persoonlijk leiderschap en leanmanagement. Het gemeentelijk HR-beleid moet bijdragen aan het realiseren van alle ambities, inclusief die met betrekking tot de krimpoperatie ( 3 mln in deze collegeperiode) en het oplossen van het vraagstuk van de toenemende boventalligheid. De invoering van de nieuwe gesprekcyclus (sturen op resultaten) en het implementeren van een strategische personeelsplanning zijn belangrijke speerpunten. Met ingang van 2013 is er een nieuw Sociaal Akkoord. De werkgelegenheidsgarantie is daarin vervangen door een actief Van-Werk-Naar-Werk beleid. Er wordt een nieuwe uniforme (concern brede) werkwijze voor de uitvoering van de interne controle ingevoerd. Die moet ervoor zorgen dat ondanks alle veranderingen waar de organisatie mee te maken krijgt, het werk wel binnen de van toepassing zijnde kaders en voorschriften wordt uitgevoerd. Verbonden partijen (2.2.6) In het algemeen belang neemt de gemeente zowel bestuurlijk als financieel deel in een aantal organisaties, zogeheten verbonden partijen. De gemeente heeft daarmee zeggenschap in bijvoorbeeld het Ontwikkelbedrijf Leeuwarden, de Omrin, de BV Sport en Caparis NV. Een aantal beleidsvoornemens met betrekking tot verbonden partijen (zoals bouw parkeergarages, herstructurering WSW en regionalisering Brandweer) is al eerder genoemd in de programma s. Andere beleidsvoornemens met bettrekking tot verbonden partijen zijn: WTC Beheer BV: Meer beurzen organiseren en betere kostenbeheersing. Zodat aan de gemeente achterstallige rente en aflossing kan worden betaald. Ontwikkelmaatschappij Westergo CV/BV: oplossing zoeken voor de financiële positie van de Ontwikkelmaatschappij. Omrin: vergunningaanvraag en vinden van geld voor een turbine waarmee vrijkomende stoom omgezet kan worden in elektriciteit. Kenniscampus CV/BV: start bouw studentenhuisvesting. Grondbeleid (2.2.7) In 2012 zijn nieuwe kaders voor het grondbeleid vastgelegd. De marktvraag en het woningbouwprogramma bepalen de komende jaren de mogelijkheden tot locatieontwikkeling. Locaties die vooralsnog niet in 11

14 ontwikkeling worden genomen, krijgen zoveel mogelijk een tijdelijke invulling. De huidige grondvoorraad is ruim voldoende om de productie van woningbouw op gang te houden en geplande bedrijventerreinen, zoals aan de westkant van de stad, te realiseren. GEM De Zuidlanden is door de gemeente overgenomen. De risico s van grondverwerving en financiering worden nu volledig door de gemeente gedragen. Voor het opvangen van risico s van bouwgrondexploitatie (incl. De Zuidlanden) heeft de gemeente een weerstandscapaciteit nodig van minimaal 9 mln. Het Nederlands Instituut voor Risicomanagement heeft onafhankelijk alle risico s beoordeeld en concludeert dat de Reserve grondexploitaties toereikend is om de risico s mee op te vangen. De omvang van de reserve laat op dit moment nauwelijks ruimte om nieuwe strategische verwervingen aan te gaan. De focus ligt dan ook vooral op het ontwikkelen van al aangekochte strategische locaties. Strategisch ontwikkel- en investeringsfonds (2.2.8) Met geld uit het Strategisch ontwikkel- en investeringsfonds (SIOF) draagt de gemeente bij aan cogefinancierde strategische projecten, zoals de Watercampus en University Campus Fryslân. Door structurele afname van de jaarlijkse voeding van het fonds dreigde het fonds uitgeput te raken. Dat wordt voorkomen door de jaarlijkse voeding van het SIOF om te zetten naar een eenmalig bedrag dat dan eerder beschikbaar is. Daardoor ontstaat in 2014 ca. 6 mln aan ruimte voor nieuwe strategische projecten. Naast een bijdrage aan de Culturele hoofdstad 2018 is nog 3 mln beschikbaar voor andere strategische projecten. 12

15 1.2 Leeswijzer De opbouw van de begroting wordt in belangrijke mate voorgeschreven in het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en is als volgt: Figuur 1 Begroting Financiële begroting Programmaplan Paragrafen Overzicht baten en lasten Financiële positie In hoofdstuk 2 staat de beleidsbegroting. De paragrafen aan het begin van dit hoofdstuk geven inzicht in het strategische beleid van de gemeente. Het programmaplan bevat verder 14 te realiseren programma s en het overzicht van algemene dekkingsmiddelen (programma 15). De belangrijkste onderwerpen staan op het voorblad van elk programma: de speerpunten voor het begrotingsjaar; relevante beleidsnota s; wat het mag kosten (raming van baten, lasten, intensiveringen en bezuinigingen). In elk programma staat verder: welke maatschappelijk gewenste toestand (doelstellingen) de gemeente nastreeft; de wijze waarop die bereikt moet worden (prestaties). Indicatoren geven informatie over het al dan niet bereiken van de doelstellingen. Ook vele externe en vaak niet te beïnvloeden factoren spelen daarbij een rol. In de jaarstukken wordt later aangegeven of een bepaald doel bereikt is en welke invloed de prestaties van de gemeente hierop hebben gehad. Onder het kopje Toelichting op de belangrijkste prestaties en speerpunten worden ook relevante nieuwe inzichten in beleid en ombuigingen uit het Collegeprogramma toegelicht. In afzonderlijke paragrafen staan de beleidslijnen met betrekking tot relevante beheersmatige aspecten en de lokale heffingen. Iedere paragraaf is een dwarsdoorsnede van de voorgaande programma s op het gebied van: lokale heffingen; weerstandsvermogen; onderhoud kapitaalgoederen; financiering; bedrijfsvoering; verbonden partijen; grondbeleid; strategische projecten en bijdragen uit het Strategisch ontwikkel- en investeringsfonds (SIOF). In hoofdstuk 3 staat de financiële begroting met daarop een toelichting. Het overzicht van baten en lasten staat in paragraaf 3.1. De uiteenzetting van de financiële positie staat in paragraaf

16 14

17 2 2.1 Programmaplan Stadsvisie en strategische allianties Op strategisch gebied worden activiteiten van de gemeente zoveel mogelijk op elkaar afgestemd. Leeuwarden streeft binnen de verschillende allianties naar samenhang in thematiek. Door de herindeling met Boarnsterhim veranderen de verhoudingen in de regio en moeten afspraken worden herzien. Stadsvisie De geactualiseerde stadsvisie Leeuwarden, fier verder! Op weg naar een duurzame stad werd in 2008 vastgesteld. Daarin is het karakter van Leeuwarden als hoofdstad van Fryslân, een provincie die zich kenmerkt door een groen, waterrijk en wijds landschap, en een eigen taal en cultuur, nadrukkelijk benoemd. Daarnaast is benoemd, dat Leeuwarden op verschillende schaalniveaus (strategische) allianties moet aangaan voor zijn ontwikkeling. Doel van de stadsvisie is het geven van richting aan de ontwikkeling van Leeuwarden. Ook in tijden van geringe economische groei is die richting van groot belang. De inzet van de gemeente op kennis wordt fysiek zichtbaar, wanneer in 2013 met de bouw van de Watercampus en het onderzoekscentrum van Dairy Campus wordt begonnen. Het werken aan het vergroten van de bereikbaarheid van Leeuwarden gaat ook gestaag door. Zie hierover meer in paragraaf c Uitvoering programma Leeuwarden Vrij-Baan in Met de op handen zijnde herindeling met Boarnsterhim komt een logisch nieuw ijkmoment in zicht. In 2013 zal een strategische lange termijn visie worden opgesteld: waar willen we staan in 2030 en wat zijn onze partners om dat te bereiken? Daaruit volgt ook een nieuwe stadsvisie voor de kortere termijn. De nieuwe stadsvisie is breder dan de vorige en heeft ook betrekking op een omvangrijk plattelandsgebied met diverse woonkernen. Samenwerking in de regio Convenant Stadsregio Leeuwarden De Stadsvisie is een belangrijke bouwsteen geweest voor het visiedocument voor de Stadsregio Leeuwarden De Kroon van Fryslân. Het doel van het Convenant Stadsregio Leeuwarden is de samenwerking tussen Leeuwarden en de omliggende gemeenten verbeteren en de Stadsregio als geheel te versterken. In de afgelopen jaren is de samenwerking tussen de zes gemeenten op bestuurlijk vlak sterk verbeterd. Over en weer is er erkenning voor de betekenis van stad en omliggende gemeenten. Voor veel inwoners van omliggende gemeenten biedt de stad werk, onderwijs, zorg en andere voorzieningen, omgekeerd is de kwaliteit van het landelijk gebied van grote waarde voor de stadsbewoners. In 2012 is de digitale Ontwikkelkaart voor de Stadsregio Leeuwarden tot stand gekomen, die via de website van de Stadsregio is te bekijken. De Woonstrategie voor de gehele Stadsregio Leeuwarden wordt vertaald naar de Ontwikkelkaart, en ook wordt er een toeristische kaart voor het gebied van de Stadsregio gemaakt. Met de Ontwikkelkaart heeft de Stadsregio zich zelf ook nadrukkelijk op de kaart gezet. In 2014 ziet de Stadsregio Leeuwarden er anders uit: Heerenveen is dan een nieuwe zuidelijke buur geworden. Ook Súdwest-Fryslân grenst dan aan Leeuwarden, evenals Smallingerland en Skarsterlân. Met de verwachte bestuurlijke herindeling in Noordwest en Noordoost Fryslân is een aantal partners van het huidige convenant geen zelfstandige gemeente meer en heeft Leeuwarden dus nieuwe buren gekregen. In 2013 wordt verkend wat dit betekent voor de huidige samenwerking en hoe de samenwerking er in de toekomst uit moet zien. Streekagenda Noord West Fryslân Met behulp van agenda s wil de provincie samen met gemeenten, waterschap en andere partners in de provincie invulling geven aan de Koöperaasje Fryslân. Eind 2010 lanceerden GS de gedachte om dit op uitvoeringsniveau vorm te geven door te gaan werken met Streekagenda s. Er zijn 5 Streekagenda s, Leeuwarden is ingedeeld bij de Streek NW Fryslân. Op basis van contacten en consultaties hebben GS in maart 15

18 2012 besloten om de nieuwe werkwijze als praktisch uitvoeringsinstrument te gebruiken en de agenda s samen met alle partners die daaraan mee willen werken per streek op te gaan stellen. Het is de bedoeling dat de Streekagenda s begin 2013 gereed zijn, zodat zij al kunnen doorwerken in de begrotingen van de deelnemende partijen voor het eerste uitvoeringsjaar (2014). Het gaat bij de Streekagenda vooral om de uitvoering van beleid en projecten in het landelijk gebied, waarvoor de in 2003 vastgestelde Regiovisie Stadsregio Leeuwarden en Westergozone als beleidskader kan dienen, samen met de Visie Waddenland van overvloed van 2011, die vooral betrekking heeft op de Waddengemeenten van Noordwest Friesland. Het college van Leeuwarden zal zijn medewerking aan het opstellen van de Streekagenda verlenen en kijkt daarbij kritisch of de streek de schaal is waarop onderwerpen moeten worden aangepakt. Verder wordt gezocht en gestreefd naar samenhang met de thematieken van de Stadsregio Leeuwarden. Samenwerking met provincie Fryslân In 2010 is door provincie en gemeente de Samenwerkingsagenda vastgesteld voor een periode van 10 jaar ( ). De agenda bevat een vijftal grote projecten, waarvan realisatie zowel door provincie als stad in beider belang wordt geacht. Met de samenwerking tussen de gemeente Leeuwarden en de provincie Fryslân willen we de economische, culturele en centrumpositie van Leeuwarden in Fryslân en Noord-Nederland versterken. De vijf projecten zijn als prioritair opgenomen in het Collegeprogramma Doorpakken in nieuwe tijden. De projecten zijn (tussen haakjes evt. grote ontwikkeling in 2013): ontwikkeling van de Watercampus nabij de Oostergoweg (start bouw); Dairy Campus (bouw onderzoekscentrum); ontwikkeling van het gebied rond WTC/Expo en Lange Markstraat; University Campus Fryslân (UCF) als vehikel voor universitair onderwijs gecentreerd rond de Friese hotspots; Leeuwarden/Ljouwert 2018: Leeuwarden als culturele Hoofdstad van Europa (uitslag jury over eerste bidbook; eventueel indienen tweede bidbook). De daadwerkelijke verdeling van de bijdrage in de kosten wordt per (onderdeel van een) project, in onderling overleg en na behandeling in de colleges van B&W en GS vastgesteld. Samenwerking tussen gemeenten Samen met Súdwest Fryslân, Heerenveen en Smallingerland is een verkenning uitgevoerd naar mogelijkheden van economische samenwerking. In deze gemeenten woont een groot deel van de beroepsbevolking en bevindt zich 3/5 van de banen in Fryslân. Samenwerking tussen deze gemeenten is van groot belang om de Friese economie vooruit te helpen en de overgang naar een kenniseconomie te faciliteren. De verkenning is bedoeld om vanuit de aanwezige kracht de mogelijkheden te zoeken voor versterking van de economie. Op basis van concrete voorstellen zal het college besluiten om middelen beschikbaar te stellen. Per 1 januari 2014 wordt de gemeente Leeuwarden her ingedeeld met het noordelijk deel van de gemeente Boarnsterhim. In 2013 worden hiervoor de nodige voorbereidingen getroffen op het gebied van ICT, beleid, personeelszaken etc. Dit gebeurt in nauwe samenwerking en afstemming met de gemeenten Heerenveen, Súdwest-Fryslân en Skarsterlân die eveneens zijn betrokken bij de herindeling van de gemeente Boarnsterhim. In november 2013 vinden er verkiezingen plaats voor het nieuwe gemeentebestuur van de nieuwe gemeente Leeuwarden. Met de Waddengemeenten wordt sinds 2010 samengewerkt op het terrein van ICT. Deze samenwerking heeft een looptijd van 5 jaar met de mogelijkheid van verlenging. Met de gemeenten Littenseradiel en Leeuwarderdeel vinden verkenningen plaats naar een mogelijke herindeling met Leeuwarden. Voor verdere informatie over bestuurlijke ontwikkelingen in de provincie wordt verwezen naar programma 9. Politiek Bestuur. 16

19 Stedennetwerk Leeuwarden is aangesloten bij het stedennetwerk G32. Burgemeester Crone is lid van het Dagelijks Bestuur. Wethouder Deinum participeert in de economische pijler, Wethouder Koster in de fysieke pijler en wethouder Ekhart in de sociale pijler. Tevens is er een werkgroep Veiligheid en een werkgroep Europa. Het netwerk richt zich op kennisdeling en lobby. Samenwerking op landsdelig niveau (SNN) De samenwerking op noordelijke schaal in SNN verband is in een nieuwe fase beland. Het Kompas voor het Noorden, een stimuleringsprogramma dat in 2000 op advies van de Commissie Langman van start ging om economische achterstanden weg te werken, is afgerond. De belangrijkste doelstellingen zijn behaald en de subsidiemiddelen zijn bovendien efficiënt ingezet, zo blijkt uit evaluatieonderzoek. Het jaar 2013 staat, evenals 2012, in het teken van lobby en verdere voorbereiding voor de nieuwe fondsen periode van de EU, die in 2014 ingaat. Noord Nederland wil ook na 2013 in aanmerking komen voor gelden uit de Europese structuurfondsen (EFRO, ESF). Steden spelen een belangrijke rol in de doelen die de EU wil halen waarbij het gaat om slimme, duurzame en inclusieve groei 1. Er worden verbindingen gezocht met andere relevante Europese programma s zoals het onderzoeksprogramma Horizon 2020 en het landbouwfonds. Met het instellen door SNN van een Programmaraad, waarin vertegenwoordigers van kennisinstellingen, clusters en bedrijfsleven participeren, wordt geprobeerd een breed gedragen gezamenlijke agenda op te stellen. In 2013 wordt duidelijk of er vanaf 2014 vanuit Europa opnieuw geld beschikbaar wordt gesteld voor noord Nederland. De verwachting is dat dit in ieder geval beduidend minder zal zijn dan in de voorgaande periode. Er is een nieuwe noordelijke Ruimtelijk-Economische visie in ontwikkeling. De drie provincies zijn hiervan trekker en de vier noordelijke steden zijn nauw betrokken. Leeuwarden in Europa en internationaal Leeuwarden richt zich wat internationale samenwerking betreft vooral op economische projecten. De gemeente speelt daarin een faciliterende rol. Contacten zijn er in dit verband met de Chinese stad Liyang. In april 2012 is een overeenkomst getekend tussen Liyang en Leeuwarden waarin beide steden zich uitspreken samen te willen werken op het gebied van water en energie. In 2013 wordt hier verder uitwerking aan gegeven. Met de steden Wenen, Aarhus en Magdeburg zijn contacten om kennis uit te wisselen over kennislocaties. Voor Leeuwarden staat hierbij de Watercampus centraal. Als Leeuwarden in 2013 de eerste ronde voor de nominatie van Europese Culturele Hoofdstad 2018 haalt, betekent dit o.a. dat er meer samenwerkingsprojecten moeten worden opgestart met steden en (culturele) organisaties in andere Europese landen. 1 Inclusieve groei gaat over de wens ervoor te zorgen dat alle mensen gelijke toegang hebben tot de economie. 17

20 2.1.2 Meerjarenprogramma Infrastructuur (MPI) In deze paragraaf staat in welke maatregelen op het gebied van verkeer en vervoer de gemeente investeert. Er wordt ook inzicht gegeven in de investeringen die in de infrastructuur gedaan worden in de grondexploitatiegebieden a Kaders Om de bereikbaarheid van Leeuwarden te verbeteren wordt uitvoering gegeven aan het programma Leeuwarden Vrij-Baan. Een goede bereikbaarheid is essentieel voor de verdere ontwikkeling van de stad. Daarbij gaat het niet alleen om de automobilist, ook de fietser en de gebruiker van het openbaar vervoer moet zich in Leeuwarden snel, comfortabel en veilig kunnen verplaatsen. Aan de noodzakelijke investeringen in de infrastructuur wordt door Rijk en provincie fors meebetaald. Dit is vastgelegd in diverse overeenkomsten. Een deel van de dekking van het gemeentelijk aandeel in deze investeringen wordt gevonden in de jaarlijkse stelpost infrastructuur. In het Meerjarenprogramma Infrastructuur (MPI) wordt een nadere prioritering gegeven van deze gemeentelijke middelen ten behoeve van investeringen op het gebied van verkeer en vervoer. Het MPI geeft ook inzicht in de investeringen die op het gebied van infrastructuur worden gedaan in de grondexploitatiegebieden. In het Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan zijn de kaders vastgelegd voor het gemeentelijk rioleringsbeleid. In verband met de herindeling zal de looptijd van dit kaderplan worden verlengd, omdat het nieuwe rioleringsplan vanaf 2014 betrekking heeft op het gemeentelijk grondgebied na herindeling. Het rioleringsbeleid heeft tot doel een duurzame bescherming van de volksgezondheid te bieden, de handhaving van een goede leefomgeving en een duurzame bescherming van natuur en milieu. Op basis van deze doelen is het beleid onder de verschillende zorgplichten voor het afvalwater, regenwater en grondwater uitgewerkt. Het uitvoeringsprogramma rioleringen voor de periode 2013 tot en met 2016 is gebaseerd op het GRP. Aan de hand van onder meer uitgevoerde inspecties wordt het uitvoeringsprogramma jaarlijks geactualiseerd. Voor 2013 en 2014 zijn extra middelen beschikbaar voor het nemen van maatregelen in de dorpen. In 2011 is het Uitvoeringsprogramma Dorpennota vastgesteld, waarin staat aangegeven op welke wijze deze middelen worden ingezet. Dit uitvoeringsprogramma is in nauw overleg met de verschillende verenigingen van dorpsbelang tot stand gekomen b Uitvoering infrastructurele werkzaamheden in 2013 Bijlage C Meerjarenprogramma Infrastructuur (I), geeft een overzicht van de infrastructurele maatregelen die in 2013 worden voorbereid dan wel worden uitgevoerd. Verder is in deze bijlage aangegeven op welke wijze de kosten worden gedekt. In tabel 1 staan in het kort de voorgestelde maatregelen. Bij de maatregelen uit het programma Leeuwarden Vrij-Baan wordt in de volgende paragraaf uitvoeriger stilgestaan. Tabel 1 Maatregel Omschrijving Grondexploitatiegebieden: Binnenstedelijk gebied: Vrijheidswijk-Tolhuis Woonrijp maken Vrijheidswijk-Centrumgebied Afronden riolering, herinrichten diverse straten Uitbreidingsgebieden: Wirdum Hikkemieden De Zuidlanden Restant bouwrijp maken 1 e fase Woonrijp maken diverse straten Techum Woonrijp maken diverse straten fase 1 Jabikswoude 18

21 Maatregel Blitsaerd Omschrijving Bouwrijp maken Wiarda Woonrijp maken plandeel A afhankelijk van verkoop kavels en woningen Bedrijfs- en kantoorgebieden: Wetterpolle/FVC Hemrik Afronden bouwrijp maken Newtonpark IV Afwerken fase 1 Businesspark Fase IV Afronden bouwrijp maken en het gedeeltelijk afwerken van het gebied Bijdragen projecten: Centrale As Betaling heeft in 2012 plaatsgevonden; dekking van de gemeentelijke bijdrage is verdeeld over de periode 2007 tot en met 2013 Dorpennota: Sportveld e.o. Wytgaard Fiets-/wandelpad Wytgaard- Zwette Gemeentelijke bijdrage in aanpak van het sportveld Wytgaard en directe omgeving Aanvullende bijdrage voor de aanleg van een fiets-/wandelpad tussen Wytgaard en het bestaande Swettepaad langs De Zwette Rioleringen: Tesselschadestraat e.o. Aldlân Ferdinand Bolstraat e.o. Insulindestraat Barent Fockesstraat Gedempte Keizersgracht Dammelaan Goutumerdyk Diversen Deelreparaties Voorbereiding en reservering middelen vervanging riolering in Tesselschadestraat, Reviusstraat, Harlingertrekweg en Westersingel Vervangen huisaansluitingen riolering Vervangen riolering in de Verlengde Schrans, Borniastraat en Ferdinand Bolstraat Vervangen riolering in combinatie met verkeersluwe maatregelen Vervangen riolering Vervangen riolering Vervangen riolering zuidelijke parallelweg i.v.m. nieuwbouw woningen Vervangen riolering Verwijderen van vet en boomwortels Onvoorziene aanpassingen en reparaties Overige infrastructuur: Optimaliseren verkeersluwe gebieden Stelpost openbaar vervoer Stelpost verkeersveiligheid Kleine aanpassingen Fysieke maatregelen om knelpunten en onduidelijkheden op het gebied van verkeersveiligheid weg te nemen in de 30 km-zones Stelpost t.b.v. kleine aanpassingen infrastructuur openbaar vervoer Stelpost t.b.v. kleine aanpassingen op gebied van verkeersveiligheid Stelpost t.b.v. onvoorziene kleine aanpassingen in de infrastructuur c Uitvoering programma Leeuwarden Vrij-Baan in 2013 Algemeen In 2013 loopt de uitvoering door van projecten als Westelijke Invalsweg, Overijsselselaan en de parkeergarages Oosterstraat en Reviusstraat. Besluitvorming en kredietverlening voor deze projecten heeft al in eerdere jaren plaatsgevonden, waardoor deze projecten niet in het financiële uitvoeringsprogramma voor 2013 zijn opgenomen. Stadsring De aanpak van de stadsring is een onlosmakelijk onderdeel van de verbetering van de bereikbaarheid van Leeuwarden; het centrale thema van het programma Leeuwarden Vrij-Baan. Het eerstvolgende stadsringproject dat in uitvoering wordt genomen is het Europaplein. In 2012 is het realisatiebesluit genomen voor het Europaplein. De gekozen oplossing wordt in 2013 verder technisch uitgewerkt. Verder wordt de benodigde planologische procedure doorlopen. De uitvoering van dit project vindt 19