Klimaatveranderingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Klimaatveranderingen Vooraf Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Extra - Felix Finkbeiner Begrippenlijst Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Klimaatveranderingen Vooraf Klimaatverandering is van alle tijden. Door onderzoek naar klimaatveranderingen in het verleden weten we ongeveer wat ons te wachten staat. Deze opdracht gaat over de belangrijkste veroorzakers van de huidige klimaatverandering. En over de gevolgen ervan voor het leven op aarde. Aan het eind van deze opdracht kun je: uitleggen dat klimaatverandering geen nieuw verschijnsel is, maar dat de aarde er verschillende heeft doorgemaakt in de afgelopen miljoenen jaren. uitleggen dat de studie van klimaatveranderingen in het verleden leidt tot betere voorspellingen over de toekomst. uitleggen dat klimaatverandering natuurlijke oorzaken heeft, maar dat ook menselijke activiteiten van invloed op klimaatverandering zijn. enkele factoren noemen die klimaatverandering veroorzaken. uitleggen dat de gevolgen van klimaatveranderingen tot massale uitsterving van dieren en planten kunnen leiden. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht beantwoord je tien Waar/Niet Waar-vragen die alle te maken hebben met het onderwerp van deze opdracht. Met het goed beantwoorden van deze vragen laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Het eindproduct laat je beoordelen door de docent. Bij de beoordeling let je docent op de inhoud: laten de antwoorden op de vragen zien dat je de inhoud van de lessen begrepen hebt? Taalfouten: bevatten de antwoorden op de vragen in de stappen 1-6 niet te veel taalfouten? Pagina 2

4 Activiteiten Stap Groepsgrootte Activiteit Stap 1 Alleen Video bekijken, informatie lezen en de vraag over een 'klimaatpuzzel' beantwoorden. Stap 2 Alleen Vraag over continentenverschuiving beantwoorden. Stap 3 Alleen Video bekijken en de vraag over de omwenteling van de aarde beantwoorden. Stap 4 Alleen Vraag over natuurrampen beantwoorden. Stap 5 Alleen Vraag over klimaatcritici beantwoorden. Benodigdheden Geen bijzonderheden. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 uur nodig. Stap 1 Klimaatonderzoek Klimaatverandering is veel in het nieuws. Het wordt langzaam maar zeker warmer op aarde. De warmte van de zon warmt de aarde op alsof we in een broeikas zitten. Maar er zijn tijden geweest dat de aarde meer op een koelkast leek: tijdens de ijstijden. In de Kennisbank Aardrijkskunde vind je ook een onderdeel over klimaatveranderingen. Bestudeer dat gedeelte. KB: Klimaatverandering Uit onderzoek weten we dat de aarde afwisselend warm en vochtig was, heet en droog of juist erg koud. Hoe weten we dat? Door te kijken naar resten diep onder de grond, op land of onder de zeebodem. Kijk daarvoor naar het schooltv-filmpje: Pagina 3

5 Wetenschappelijke klimaatonderzoekers werken onder meer met modellen waarmee ze voorspellingen doen over de nabije toekomst, zo n 50 jaar na nu. Die modellen worden verbeterd door te leren van de veranderingen in het verleden. Samengevat: om meer te weten over de toekomst van het klimaat onderzoeken we het verleden van de klimaatveranderingen. We weten al veel over klimaatveranderingen. De belangrijkste veroorzakers van klimaatverandering zetten we in de stappen 2-5 op een rij. Vraag Kijk (nog een keer) naar het SchoolTV-filmpje Klimaatonderzoek in de praktijk. In het filmpje wordt gesproken over klimaatpuzzel? Wat wordt daarmee bedoeld? Stap 2 Factor: positie van de continenten De aarde is zo n 4,5 miljard geleden gevormd. Zo n 250 miljoen jaar geleden is het supercontinent Pangaea ontstaan. Op aarde is er één aaneengesloten landmassa (Pangaea) en één oceaan, de Panthalassa Oceaan. Pangaea is in delen uiteen gevallen en die stukken, de huidige continenten, zijn steeds verder uit elkaar gedreven (een proces van miljoenen jaren). Oceanen zijn enorme reservoirs voor de opslag van warmte. Zeestromen zijn transporteurs van warmte. De positie van de continenten heeft invloed op zeestromen. Als de continenten allemaal dicht bij elkaar liggen of één geheel vormen (zoals miljoenen jaren geleden bij Pangaea), is de stroming van de zee anders dan wanneer de continenten verder van elkaar af liggen (zoals nu). Vraag De werelddelen zijn nog steeds aan de wandel of, om het netter te zeggen, er is nog steeds sprake van continentverschuiving. Kun je een manier bedenken hoe we dat kunnen meten? Stap 3 Pagina 4

6 Factoren: afstand en omwentelingen Het weer en het klimaat worden onder meer bepaald door de afstand tot de zon. De baan van de aarde om de zon is geen cirkel, maar een ellipsbaan. Het middenpunt van die ellips ligt ook niet in het midden, zoals je op de afbeelding kunt zien: Het punt dat het dichtst bij de zon ligt, noemen we het perihelium. Het punt dat het verst van de zon af ligt, noemen we het aphelium. Tijdens het perihelium wordt het warmer, tijdens het aphelium kouder. Maar de baan om de zon is niet de enige omwenteling die de aarde maakt. De aarde ligt wat schuin en de bewegingen van onze aarde zijn onder invloed van zon en maan lang niet altijd dezelfde. De aarde wiebelt dus een beetje. Het beste kun je de aarde vergelijken met een tol die niet precies rechtop staat. De evenaar maakt op dit moment een hoek van 23,45 graden met het omloopvlak, de baan die de aarde beschrijft om de zon. Gedurende de geologische geschiedenis schommelt die hoek tussen 21,5o en 24,5o. Deze scheefstand van de aarde veroorzaakt de seizoenen.?op ongeveer 21 juni staat s middags de zon loodrecht op de Kreeftskeerkring en op ongeveer 21 december s middags loodrecht op de Steenbokskeerkring: dat zijn de twee uitersten (daartussen Pagina 5

7 beweegt ze van of naar de evenaar toe). De volgende animatie maakt dat snel duidelijk: De hellingshoek bepaalt hoeveel zonnewarmte een plek bereikt. Een zonnebundel van dezelfde grootte nabij de Noordpool moet veel meer oppervlakte van de aarde verwarmen dan bij de evenaar. Bij de polen is het daardoor dus beduidend kouder dan bij de evenaar. Met het veranderen van de hellingshoek verandert ook de temperatuur bij de polen. Hoe groter de hellingshoek, hoe groter de temperatuurverschillen tussen zomer en winter. Vraag Leg uit wat de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring van doen hebben met de omwenteling van de aarde. Stap 4 Pagina 6

8 Factor: natuurrampen Meteorietinslag Een natuurramp is een gebeurtenis die catastrofale gevolgen heeft voor levende wezens. Een van de grootste natuurrampen vond 65 miljoen jaar geleden plaats in het huidige Mexico bij Chicxulub. Daar werd de aarde getroffen door een enorme meteoriet van 300 kilometer breed. Waarschijnlijk veroorzaakte de inslag een klimaatverandering. De gevolgen moeten enorm zijn geweest. Bij zo n inslag komt er zoveel energie vrij, dat rotsblokken tot 100 kilometer hoog de lucht in worden geslingerd. Wereldwijd vinden er enorme meteorietenregens plaats met overal bosbranden tot gevolg. Over de hele wereld zullen er aardbevingen en tsunami s hebben plaatsgevonden. En waarschijnlijk kwam er zo veel stof in de atmosfeer dat het zonlicht niet of moeilijk door de dampkring kon en het maanden- of zelfs jarenlang donker en koud zal zijn geweest. Dat op zijn beurt zal ervoor zorgen dat planten, die afhankelijk zijn van zonlicht voor het omzetten van lichtenergie in koolhydraten, afsterven. Dieren zullen geen voedsel meer kunnen vinden. Pagina 7

9 Wetenschappers gaan er vanuit dat (mede) als gevolg van die meteorietinslag 65 miljoen jaren geleden de (meeste) dinosauriërs zijn uitgestorven. Vulkaanuitbarstingen Vulkanen kunnen door grote uitbarstingen het weer beïnvloeden. Als stof en zwaveldeeltjes in de stratosfeer, een van de lagen in de dampkring, terecht komen, houden ze zonlicht tegen. Daardoor wordt het kouder (net als bij meteorietinslagen). Het effect van zo n eruptie kan wel twee jaar te merken zijn. We geven een voorbeeld uit het recente verleden. In werd de bergketen Laki op IJsland getroffen door een reeks van tien vulkaanuitbarstingen in acht maanden tijd, gevolgd door drie jaar lang extreem weer en zeer strenge winters. Overal op het noordelijk halfrond ontstonden er misoogsten en hongersnoden. Vraag Sommige wetenschappers hebben de meteorietinslag van 65 miljoen jaar geleden vergeleken met een atoombom. Noem een argument voor en een argument tegen deze vergelijking. Stap 5 Factor: broeikasgassen De atmosfeer bevat een aantal broeikasgassen, waaronder CO2. Zonder deze gassen zou de aarde een kille planeet zijn met een gemiddelde temperatuur van 18 C. Nu ligt dat gemiddelde op +15 C. Uit onderzoek is een duidelijke relatie te vinden tussen het CO2-gehalte in de atmosfeer en de gemiddelde wereldtemperatuur. Als we kijken naar dat CO2-gehalte over de laatste jaar, blijkt dat de koude periodes overeenkomen met lage CO2-concentraties, terwijl de warme periodes worden gekenmerkt door hoge CO2-cijfers. Volgens sommige wetenschappers zou onder normale omstandigheden de aarde met een afkoeling van het klimaat te maken hebben. In plaats daarvan hebben we te maken met een opwarming van de aarde, niet van nature, maar door menselijke activiteiten. We brengen te veel CO2 de dampkring in, met name door de verbranding van fossiele brandstoffen (zoals aardgas en aardolie). Vraag Er zijn klimaatwetenschappers die van mening zijn dat de opwarming van de aarde niet te wijten is aan menselijke activiteiten. Zij worden klimaatcritici of sceptici genoemd. Welk argument zouden deze klimaatcritici kunnen gebruiken? Stap 6 Pagina 8

10 Toets Als eindproduct maak je de toets 'Klimaatveranderingen'. De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. De score wordt opgenomen in het volgsysteem. Klik op de knop 'Start' om te beginnen: Klimaatveranderingen kn.nu/dfxpy 1 De overheid in de Verenigde Staten wil het versterkte broeikaseffect aanpakken. Dit betekent dat de overheid verschillende maatregelen zal nemen. Welk van de onderstaande maatregelen zal het versterkte broeikaseffect niet verminderen? a. De overheid gaat subsidie (financiële steun) geven om de opwekking van duurzame energie te bevorderen. b. De overheid zal het gebruik van het openbaar vervoer stimuleren. c. De overheid zal het gebruik van fossiele brandstoffen stimuleren. d. De overheid zal maatregelen nemen om de (overmatige) vleesconsumptie te beperken. 2 Vul het juiste woord in op de open plaats in de tekst. Klimaatverandering op aarde heeft grote impact op het overstromingsgevaar in een land als Nederland. Het overstromingsgevaar zal door klimaatveranderingen aanzielijk.... Oorzaken hiervan zijn onder andere zeespiegelstijging en het versneld afsmelten van landijs en/of gletsjers. a. toenemen b. afnemen 3 Pagina 9

11 In veel landen wordt geprobeerd om de hoeveelheid CO2 en andere broeikasgassen in de lucht te beperken. Dat kan door maatregelen die de uitstoot van CO2 daadwerkelijk verminderen of door andere maatregelen. Hieronder volgen verschillende voorbeelden van maatregelen om de hoeveelheid CO2 in de lucht te beperken. 1. Het meebetalen aan een bosaanplantproject in Brazilië. 2. Het gebruik van groene stroom. 3. Het plaatsen van zonnepanelen op je huis. 4. De ondergrondse opslag van CO2. Geef aan welke maatregel of welke van deze maatregelen tot minder CO2-uitstoot zullen leiden. a. maatregel 1 b. maatregel 2 c. maatregel 3 d. maatregel 4 4 In een aardrijkskundeles worden de oorzaken en gevolgen van het versterkt broeikaseffect besproken. Achter de cijfers hieronder staan zaken die met (de gevolgen van) het versterkt broeikaseffect te maken hebben. 1. afsmelten ijskappen 2. overstromingen 3. toename CO2 in de atmosfeer 4. toename temperatuur 5. zeespiegelstijging Leerlingen krijgen de opdracht om de cijfers in de juiste volgorde te zetten zodat de oorzaak van het versterkt broeikaseffect en de gevolgen ervan logisch worden beschreven. Achter welke letter staat de juiste volgorde? a b c d De opwarming van de aarde heeft een effect op de waterkringloop zoals die is afgebeeld in het onderstaande plaatje. Zo wordt er in de komende eeuw een stijging van de zeespiegel verwacht. Pagina 10

12 Wat is de belangrijkste oorzaak voor de verwachte zeespiegelstijging? a. De belangrijkste oorzaak is het afsmelten van grote hoeveelheden landijs. b. De belangrijkste oorzaak is het afsmelten van grote hoeveelheden drijfijs. c. De belangrijkste oorzaak is het toenemen van de hoeveelheid water in de kringloop. Extra - Felix Finkbeiner Felix Finkbeiner In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen van wie de rechten zijn geschonden. Ze hebben daardoor de aandacht gevestigd op een probleem in onze maatschappij. Eén van deze verhalen gaat over Felix Finkbeiner. TFelix Finkbeiner (1998) uit Duitsland maakte zich op zijn negende grote zorgen over het voortbestaan van de aarde. De oplossing zag hij in het planten van bomen, véél bomen. Met zijn organisatie Plant-for-the-Planet is het hem gelukt vele miljoenen bomen te planten om onder meer klimaatverandering tegen te gaan. Bekijk de video over FelixFinkbeiner (in het Duits). Pagina 11

13 Download en lees nu het verhaal uit het boek Kinderen die wereld hebben veranderd: FelixFinkbeiner Felix Finkbeiner - kinderrechten Mensenrechten zijn in diverse wetten en verdragen vastgelegd. Ze gelden in Nederland en in de rest van de wereld - voor iedereen en voor altijd. Dankzij deze rechten kunnen mensen een volwaardig bestaan opbouwen. Omdat kinderen speciale behoeften hebben, bestaan er ook kinderrechten. Helaas wordt er niet overal even netjes met deze rechten omgegaan. Ga naar de website klikplaat mensenrechten en bekijk welke mensenrechten er zijn. Klik op de verschillende afbeeldingen en lees de informatie. Het verhaal van FelixFinkbeiner gaat over klimaatverandering. Bij dit verhaal spelen de vrijheids van meningsuiting en de vrijheid van vereniging een rol. Maar er is geen recht op een schoon milieu. - Waarom eigenlijk niet? - Zou het er moeten zijn? - Hoe kan dat recht dan gehandhaafd worden? Bespreek deze vragen met een of enkele klasgenoten. Felix Finkbeiner - Schoon milieu als mensenrecht Opkomen voor een schoon milieu dat is toch iets dat eigenlijk iedereen zou moeten doen, vind je ook niet? Maar daar denken sommige mensen toch anders over. Gemiddeld worden er iedere week twee mensen vermoord in verband met milieuactivisme. Lees het verhaal van Sara maar eens. Milieuactivisme is levensgevaarlijk Sara, een jonge vrouw in Kameroen, werkt voor een relatief goed salaris voor een chemisch bedrijf. Net als de rest van de medewerkers woont ze vlakbij de fabriek. Op een dag moet ze met spoed naar het ziekenhuis met haar zoontje. Acute vergiftiging via vervuild drinkwater, blijkt al snel. Haar geval staat niet alleen. In de woonwijk blijken meer gevallen van vergiftiging. Het bedrijf blijkt verantwoordelijk. Sara besluit te stoppen bij het bedrijf en doet aangifte. Al snel begint een serie van intimidatie-acties door de politie. Ze wordt regelmatig opgepakt en tijdens de verhoren wordt ze beschuldigd als terrorist die de ontwikkeling van Kameroen wil tegengaan. Als ze op een dag vroeg in de avond thuiskomt wordt ze opgewacht en met de dood bedreigd. Sara wordt gedwongen op de grond te gaan liggen en wacht op een nekschot. Op het laatste moment wordt ze gered door de koplampen van een auto, die op haar schijnen. De bedreigers gaan er vandoor. Sara gaat door. Ze organiseert een mars met buurtgenoten, maar wordt op de dag van de mars met een aantal anderen opgepakt. Gelukkig gaat de mars door, laat de pers zich niet door de politie tegenhouden en verschijnen er kritische stukken in diverse media. Pagina 12

14 bron: Bedrijven die veelal uit zijn op korte-termijn winst en geen of weinig oog hebben voor lokale gemeenschappen, het milieu en de belangen van toekomstige generaties, hebben een grote negatieve invloed op het milieu en de mensenrechten - vooral in landen in Azië, Afrika en Latijns Amerika. Waarom zijn er vooral in landen in Azië, Afrika en Latijns Amerika bedrijven met negatieve invloed op het milieu en de mensenrechten? Felix Finkbeiner - eindproduct Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een eindproduct over Felix Finkbeiner. Je mag zelf kiezen wat voor soort eindproduct je maakt. In je eindproduct maak je duidelijk: welke kinderrechten een rol spelen in het verhaal van Felix Finkbeiner. waarom het terecht is dat er een verhaal over Felix Finkbeiner in het boek 'Kinderen die de wereld hebben veranderd' staat. wat jij vindt van het verhaal van Felix Finkbeiner. Voor het maken van het eindproduct kun je gebruikmaken van de gereedschapskist van StudioVO. In de gereedschapskist vind je voor veel verschillende eindproducten een plan van aanpak en kun je zien hoe de eindproducten beoordeeld worden. Voor je begint met het maken van eindproduct bespreek je plan van aanpak met je docent. Succes. Begrippenlijst Broeikaseffect Het vasthouden van warmte van de zon door de atmosfeer. Broeikasgas Gassen die warmte van de zon opnemen en dit weer uitstralen. Pagina 13 Versterkt broeikaseffect Het versterken van het vasthouden van de zonnewarmte door de atmosfeer door de mens. Ijstijden Een koude periode op aarde. Ook wel glaciaal genoemd.

15 Zeespiegelstijging Het stijgen van de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde door het versterkt broeikaseffect. (Land)ijs Een dikke laag ijs op het land. Klimaatverandering Het gemiddeld weertype of klimaat verandert over een bepaalde periode. Pagina 14

16 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 December 2016 om 10:55 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 3; VWO 3; Leerinhoud en Systeem aarde; Klimaatverandering in het heden; Klimaatverandering in het doelen verleden; Aardrijkskunde; Klimaat; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare Pagina 15