Bijlage Nederlands vmbo, havo/vwo

Transcriptie

1 Bijlage Nederlands vmbo, havo/vwo IJking Referentiekader taal versus Examenprogramma's Els Leenders en Clary Ravesloot April 2010

2 Verantwoording 2010 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteurs: Els Leenders en Clary Ravesloot Informatie SLO Secretariaat O&A Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) Internet: AN: b

3 Inhoud 1. Vergelijking mondelinge taalvaardigheid, vmbo, havo, vwo Vergelijking van het Examenprogramma Nederlandse taal vmbo Spreek- en gespreksvaardigheid met het domein Mondelinge Taalvaardigheid van het Referentieniveau 2F Vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal vmbo Luister- en kijkvaardigheid met domein luisteren van het referentieniveau 2F Vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Havo Mondelinge Taalvaardigheid met het domein Mondelinge Taalvaardigheid Referentieniveau 3F Vergelijking van het examenprogramma Mondelinge Taalvaardigheid Havo en het domein Luisteren uit referentieniveau 3F Vergelijking van het examenprogramma Havo Mondelinge Taalvaardigheid en het domein Spreken uit de referentieniveau 3F Vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde VWO Mondelinge Taalvaardigheid met het domein Mondelinge taalvaardigheid referentieniveau 4F Vergelijking van het examenprogramma VWO Mondelinge Taalvaardigheid en het domein Luisteren uit referentieniveau 4F Vergelijking van het examenprogramma VWO Mondelinge Taalvaardigheid en het domein Spreken uit de referentieniveau 4F Vergelijking lezen van zakelijke teksten, vmbo, havo, vwo De vergelijking van het examenprogramma Nederlands Vmbo Leesvaardigheid met het domein Lezen zakelijke teksten referentieniveau 2F De vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Havo domein Leesvaardigheid met domein Lezen zakelijk teksten referentieniveau 3F De vergelijking van het domein Leesvaardigheid van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Vwo met het domein Lezen van zakelijke teksten referentieniveau 4F Vergelijking Schrijfvaardigheid van de examenprogramma Nederlands vmbo, havo/vwo met het Referentiekader taal De vergelijking van het domein Schrijfvaardigheid van het examenprogramma Nederlands Vmbo met referentieniveau 2F De vergelijking van het domein Schrijfvaardigheid van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Havo met referentieniveau 3F De vergelijking van het domein Schrijfvaardigheid van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Vwo met referentieniveau 4F Vergelijking Referentiekader Lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten met vmbo, havo, vwo examenprogramma 77

4 4.1 De vergelijking domein Fictie van het examenprogramma Nederlands vmbo met het Referentiekader taal niveau 2F Lezen narratieve, fictionele en literaire teksten De vergelijking van het domein Literatuur van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Havo met referentieniveau 3F De vergelijking van het domein Literatuur van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Vwo met referentieniveau 4F De vergelijking van de kerndoelen voor de basisvorming Nederlands met referentieniveau 2F Inleiding De kerndoelen basisvorming Nederlands Vergelijking van de kerndoelen Nederlands voor de basisvorming met het referentieniveau 2F van het domein Mondelinge taalvaardigheid Vergelijking van de kerndoelen Nederlands voor de basisvorming met referentieniveau 2F van het domein Schrijven Vergelijking van de kerndoelen Nederlands voor de basisvorming met referentieniveau 2F van het domein Lezen van Zakelijke teksten Vergelijking van de kerndoelen Nederlands voor de basisvorming met referentieniveau 2F van het domein Lezen van literaire teksten Vergelijking van de kerndoelen Nederlands voor de basisvorming met referentieniveau 2F van het domein Taalverzorging De vergelijking van de pilot Schrijven havo-vwo met referentieniveaus 3F en 4F Inleiding De pilot Gedocumenteerd Schrijven Verschillen tussen de pilot en de het examenprogramma Schrijven havo-vwo De verhouding tussen het examenprogramma, de beschrijving van de pilot en het referentiekader Conclusie 105

5 1. Vergelijking mondelinge taalvaardigheid, vmbo, havo, vwo 1.1 Vergelijking van het Examenprogramma Nederlandse taal vmbo Spreek- en gespreksvaardigheid met het domein Mondelinge Taalvaardigheid van het Referentieniveau 2F Vergelijking domein Mondelinge taalvaardigheid van het examenprogramma Nederlands vmbo met het Referentiekader taal niveau 2F In deze paragraaf wordt geanalyseerd in hoeverre Mondelinge taalvaardigheid in het examenprogramma Nederlandse taal VMBO (programma 2010) overeenkomt, dan wel verschilt van het domein Mondelinge taalvaardigheid uit het Referentiekader taal (november 2009). Eerst worden de eindtermen uit het examenprogramma vergeleken met de beschrijvingen van niveau 2F van het Referentiekader taal. Het Examenprogramma Nederlandse taal VMBO Spreek- en gespreksvaardigheid bestaat uit de volgende eenheden: NE/K/3/ Leervaardigheden in het vak Nederlands rond het toepassen van strategische vaardigheden en NE/K/5 Spreek- en gespreksvaardigheid. Er is geen verschil tussen de eindtermen voor de verschillende leerwegen. Onder het domein Mondelinge vaardigheden vallen in het Referentiekader taal 1.1 Gesprekken, 1.2 Luisteren en 1.3 Spreken. Het examenprogramma Nederlands bevat ook de eenheid NE/K/4 Luister- en kijkvaardigheid, maar deze wordt apart besproken en dan in verband gebracht met 1.2 Luisteren uit het Referentiekader. NE/K/3 is onderdeel van het Centraal examen, maar blijft hier buiten beschouwing. NE/K/5 Spreek- en gespreksvaardigheid is onderdeel in het schoolexamen. De eindtermen zijn als volgt omschreven: NE/K/5 Spreek- en gespreksvaardigheid De kandidaat kan: relevante informatie verzamelen en verwerken ten behoeve van de spreek- en gesprekssituatie strategieën hanteren ten behoeve van de spreek- en gesprekssituatie compenserende strategieën kiezen en hanteren het spreek-/luisterdoel in de situatie tot uitdrukking brengen het spreek-/luisterdoel en taalgebruik richten op verschillende soorten publiek het spreekdoel van anderen herkennen en de reacties van anderen inschatten in spreek- en gesprekssituaties taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen. Het Referentiekader taal gaat uit van de volgende indeling: Algemene omschrijving Teksten (bij luisteren en lezen) Taken Kenmerken van de taakuitvoering 5

6 Hieronder zijn deze beschrijvingen opgenomen 2F Gesprekken Spreken Algemene omschrijving Kan in gesprekken over alledaagse en niet alledaagse onderwerpen uit leefwereld en (beroeps) opleiding uiting geven aan persoonlijke meningen, kan informatie uitwisselen en gevoelens onder woorden brengen Kan redelijk vloeiend en helder ervaringen, gebeurtenissen, meningen, verwachtingen, gevoelens onder woorden brengen over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Taken 1. Deelnemen aan discussie en overleg Kan bespreken wat er gedaan moet worden en bijdragen aan de planning. Kan tijdens een discussie of overleg (op beleefde wijze) een probleem verhelderen, een overtuiging of mening, instemming of afkeuring uitdrukken en commentaar geven op de visie van anderen. 1 Een monoloog houden Kan in grote lijnen redenen en verklaringen geven voor eigen meningen, plannen en handelingen en kan een kort verhaal vertellen. Kan informatie verzamelen om over een onderwerp uit eigen interessegebied een voorbereide presentatie te geven. Kan vragen beantwoorden naar aanleiding van deze presentatie. 2. Informatie uitwisselen Kan informatie vragen en geven aan instanties binnen en buiten school. Kan informatie verzamelen en verwerken via het houden van een vraaggesprek. Kenmerken van de taak - uitvoering (Beurten nemen en bijdragen aan de) Samenhang Gesprekken Kan de juiste frase gebruiken om aan het woord te komen. Kan een reactie uitstellen totdat hij de bijdrage van de ander geïnterpreteerd en beoordeeld heeft. Spreken Kan een duidelijk verhaal houden met een samenhangende opsomming van punten en kan daarbij het belangrijkste punt duidelijk maken. Gebruikt korte eenvoudige zinnen en verbindt deze door de juiste, eenvoudige voegwoorden en verbindingswoorden. Afstemming op doel Kan het eigen gespreksdoel tot uitdrukking brengen. Kan doelgericht doorvragen om de gewenste informatie te verwerven. Geeft spreekdoel duidelijk vorm (instruerend, informatief, onderhoudend enz.) zodat het voor de luisteraar herkenbaar is. Afstemming op publiek (Afstemming op gesprekspartners) Kan het spreekdoel van anderen herkennen en reacties schatten. Kan het verschil tussen formele en informele situaties hanteren. Kan het verschil tussen formele en informele situaties hanteren. Maakt de juiste keuze voor het register en het al dan niet hanteren van taalvariatie 6

7 Kenmerken van de taak - uitvoering Gesprekken Maakt de juiste keuze voor het register en het al dan niet hanteren van taalvariatie (dialect, jongerentaal). Spreken (dialect, jongerentaal). Kan de luisteraar(s) boeien door middel van concrete voorbeelden en ervaringen. Woordgebruik en woordenschat Beschikt over voldoende woorden om zich te kunnen uiten. Het kan soms nodig zijn een omschrijving te geven van een onbekend woord. Zie Gesprekken Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing De uitspraak is duidelijk verstaanbaar, ondanks een eventueel accent, af en toe een verkeerd uitgesproken woord en/ of haperingen. Vertoont een redelijke grammaticale beheersing. Aarzelingen en fouten in zinsbouw zijn eigen aan gesproken taal en komen dus voor, maar worden zo nodig hersteld. Zie Gesprekken + Is goed te volgen en kan zich gemakkelijk uitdrukken. Vloeiendheid kan minder zijn als er nagedacht moet worden over de grammaticale vorm, de te kiezen woorden en herstel van fouten Raakpunten met het examenprogramma a. Algemene omschrijving Er is geen overeenkomst tussen de algemene omschrijving in het Referentiekader taal en het examenprogramma: Het Referentiekader geeft voor Spreken aan wat leerlingen moeten kunnen, namelijk gebeurtenissen, meningen, verwachtingen en gevoelens over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard onder woorden brengen en voor Gesprekken: uiting geven aan persoonlijke meningen, informatie uitwisselen, en gevoelens onder woorden brengen in gesprekken over alledaagse en niet-alledaagse onderwerpen uit leefwereld en (beroeps)opleiding. Bij het examenprogramma wordt geen invulling gegeven aan taalhandelingen of onderwerpen. b. Taken Bij de taak monoloog bij Spreken is de exameneindterm relevante informatie verzamelen en verwerken terug te vinden in de omschrijving: Kan informatie verzamelen om over een onderwerp uit eigen interessegebied een voorbereide presentatie te geven. (Hier kunnen geschreven teksten, maar ook luisterteksten als bron dienen.) c. Kenmerken van de taakuitvoering Een aantal kenmerken van de taakuitvoering, beurten nemen en samenhang, afstemming op doel en afstemming op gesprekspartners en afstemming op publiek komen wel voor in het examenprogramma, zie daarvoor schema 1. 7

8 1.1.2 Verschillen met het examenprogramma a. Algemene omschrijving Het examenprogramma noemt geen onderwerpen. Het Referentiekader wel: alledaagse en nietalledaagse onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Het examenprogramma is nergens expliciet over wat leerlingen moeten kunnen. Het Referentiekader noemt redelijk vloeiend en helder onder woorden brengen van gebeurtenissen, meningen, verwachtingen en gevoelens en het uiting geven aan persoonlijke meningen, en informatie uitwisselen. b. Taken Er worden in het Referentiekader bij Spreken en Gesprekken samen in totaal drie taken onderscheiden op niveau 2F: deelnemen aan discussie en overleg, informatie uitwisselen, en een monoloog houden. Het Referentiekader taal geeft ook specifieke taalhandelingen aan die voor die taken nodig zijn, zoals bij informatie uitwisselen het houden van een vraaggesprek, bij deelnemen aan discussie of overleg gespreksvaardigheden zoals probleem verheldering en commentaar geven en vragen beantwoorden bij het houden van een monoloog. Het examenprogramma noemt geen specifieke taken, maar spreekt van spreek- en gesprekssituaties en dat is heel breed. c. Kenmerken van de taakuitvoering De verschillen zijn dat, zoals te zien in schema 1, er in het examenprogramma rond woordgebruik en woordenschat en met betrekking tot vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing geen eindtermen benoemd zijn. Ook bij Samenhang voor Spreken is er geen overeenkomstige exameneindterm te vinden. Examentermen die niet voorkomen in het Referentiekader taal hebben betrekking op de strategische vaardigheden: strategieën hanteren ten behoeve van de spreek- en gesprekssituatie compenserende strategieën kiezen en hanteren Conclusies Het eindexamenprogramma vmbo zegt niets over welk soort gesprekken gevoerd worden, ook maakt het geen onderscheid tussen een presentatie en een gesprek voeren. Het examenprogramma gaat uit van een nader bepaalde spreek- of gesprekssituaties. Het Referentiekader benoemt de volgende soorten situaties concreet: discussie en overleg, informatie uitwisselen en een monoloog houden en geeft ook kenmerkende taalhandelingen binnen die situaties (zoals bijdragen aan de planning, (op beleefde wijze) een probleem verhelderen, een overtuiging of mening, instemming of afkeuring uitdrukken en commentaar geven op de visie van anderen.) Het eindexamenprogramma zegt niets over het onderwerp van de gespreks- of spreeksituatie. Het Referentiekader gaat uit van over gesprekken over alledaagse en niet alledaagse onderwerpen uit leefwereld en (beroeps) opleiding. Voor spreken wordt genoemd: onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Wat betreft het luister- en spreekdoel, afstemming op gesprekspartners en publiek en de keuze voor taalvarianten is het Examenprogramma vmbo ook expliciet. Wat betreft Samenhang in de monoloog is niets aangegeven, ook de kenmerken van de taakuitvoering woordgebruik en woordenschat en vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing worden niet expliciet gemaakt. In het Referentiekader taal zijn de strategische vaardigheden niet per niveau opgenomen, omdat in de strategische vaardigheden moeilijk een niveau-indeling was te maken. Strategische vaardigheden zijn in algemene zin genoemd in de inleiding van Over de drempels. 8

9 Ter overweging: 1. De vraag is of het examenprogramma vmbo spreken en gespreksvaardigheid uitgebouwd dient te worden met aanwijzingen rond taken, situaties, onderwerpen en specifieke taalhandelingen? 2. Het is de vraag of de onderdelen woordgebruik en woordenschat en Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing, samenhang (vooral in de monoloog) in de examentermen een plaats moeten krijgen. Het is misschien een optie om aan te geven dat deze op niveau 2F moeten liggen. 3. Ook is het een vraag of de strategische vaardigheden in het examenprogramma gehandhaafd moeten blijven. Schema 1 Kenmerken van de taakuitvoering gesprekken in Referentiekader: Wat zegt Examenprogramma vmbo over uitvoering? Kenmerken van de taakuitvoering spreken in Referentiekader: Wat zegt Examenprogramma vmbo over uitvoering? - beurten nemen en samenhang - afstemming op doel - afstemming op gesprekspartners - woordgebruik en woordenschat - vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing De leerling kan het spreek-/luisterdoel in de situatie tot uitdrukking brengen het spreek-/luisterdoel en taalgebruik richten op verschillende soorten publiek het spreekdoel van anderen herkennen en de reacties van anderen inschatten in spreek- en gesprekssituaties taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen - samenhang - afstemming op doel - afstemming op publiek - woordgebruik en woordenschat - vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing De leerling kan het spreek- /luisterdoel in de situatie tot uitdrukking brengen het spreek- /luisterdoel en taalgebruik richten op verschillende soorten publiek het spreekdoel van anderen herkennen en de reacties van anderen inschatten in spreek- en gesprekssituaties taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen Beurten nemen en bijdragen aan samenhang Samenhang 2F Kan de juiste frase gebruiken om aan het woord te komen. Kan een reactie uitstellen totdat hij de bijdrage van de ander geïnterpreteerd en beoordeeld heeft. Kan de reacties van anderen inschatten Maakt gebruik van middelen voor tekstcohesie (bijvoorbeeld signaal en verbindingswoorden) om uitingen te verbinden tot een heldere, samenhangende tekst. Bij langere teksten kan dit nog 9

10 Kenmerken van de taakuitvoering gesprekken in Referentiekader: Wat zegt Examenprogramma vmbo over uitvoering? Kenmerken van de taakuitvoering spreken in Referentiekader: Wat zegt Examenprogramma vmbo over uitvoering? problemen opleveren. Kan, indien nodig, het publiek de opbouw en structuur duidelijk maken en volgt deze ook. Afstemming op doel Afstemming op doel 2F Kan het eigen gespreksdoel tot uitdrukking brengen. Kan doelgericht doorvragen om de gewenste informatie te verwerven. Kan het spreek- /luisterdoel in de situatie tot uitdrukking brengen Kan tijdens een spreektaak verschillende doelen met elkaar verbinden (bijvoorbeeld informeren en overtuigen) en is zich bewust van wisseling van spreekdoel. Kan het spreek- /luisterdoel tot uitdrukking brengen Afstemming op de gesprekspartner(s) Afstemming op publiek 2F Kan het spreekdoel van anderen herkennen en reacties schatten. Kan het verschil tussen formele en informele situaties hanteren. Maakt de juiste keuze voor het register en het al dan niet hanteren van taalvariatie (dialect, jongerentaal). Kan het spreekdoel van anderen herkennen en de reacties van anderen inschatten Kan taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen Kan taalgebruik richten op verschillende soorten publiek Kiest in formele en informele situaties zonder moeite de juiste taalvariant. Kan spontaan afwijken van een voorbereide tekst en ingaan op belangwekkende punten die vanuit het publiek worden aangedragen. Kan taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen Kan taalgebruik richten op verschillende soorten publiek Woordgebruik en woordenschat Beschikt over voldoende woorden om zich te kunnen uiten. Het kan soms nodig zijn een omschrijving te geven van een onbekend woord. Zie Gesprekken Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing 10

11 Kenmerken van de Wat zegt Kenmerken van de Wat zegt taakuitvoering Examenprogramma taakuitvoering Examenprogramma gesprekken in vmbo over uitvoering? spreken in vmbo over Referentiekader: Referentiekader: uitvoering? De uitspraak is duidelijk Zie Gesprekken verstaanbaar, ondanks + een eventueel accent, af Kan langere stukken en toe een verkeerd tekst produceren in uitgesproken woord en/ een normaal tempo; of haperingen. hoewel er tijdens het Vertoont een redelijke zoeken naar grammaticale patronen en beheersing. uitdrukkingen, Aarzelingen en fouten in aarzelingen zinsbouw zijn eigen aan voorkomen, zijn er gesproken taal en weinig, overigens komen dus voor, maar niet storende worden zo nodig pauzes. hersteld. 1.2 Vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal vmbo Luister- en kijkvaardigheid met domein luisteren van het referentieniveau 2F In deze paragraaf wordt geanalyseerd in hoeverre luister- en kijkvaardigheid het examenprogramma Nederlandse taal VMBO overeenkomt, dan wel verschilt van het domein Mondelinge taalvaardigheid, luisteren uit het Referentiekader taal (november 2009). Het gaat hier om de 1.2 Luisteren. Eerst worden de eindtermen uit het examenprogramma vergeleken met de beschrijvingen van niveau 2F van het Referentiekader taal. Het Examenprogramma Nederlandse taal VMBO Luister- en kijkvaardigheid bestaat uit de volgende eenheid: NE/K/4 Luister- en kijkvaardigheid met eindterm 4 voor de BB en eindterm 5 voor KB en GL/TL. Eenheid NE/K/4 eindterm 4 is onderdeel van het Centraal examen, maar Cevo kan bepalen dat deze eenheid geen betrekking heeft op het centraal examen, dit kan per leerweg verschillen. De eindtermen zijn in het examenprogramma als volgt omschreven: 1.Examenprogramma Nederlands vmbo NE/K/4 Luister- en kijkvaardigheid (op centraal examen alleen digitaal voor BB en KB, op schoolexamen voor GT) Voor BB (CE digitaal) NE/K/4 Luister- en kijkvaardigheid De kandidaat kan: luister- en kijkstrategieën hanteren compenserende strategieën kiezen en hanteren het doel van de makers van een programma aangeven de belangrijkste elementen van een programma weergeven een oordeel geven over een programma en dit toelichten een instructie uitvoeren. 11

12 Voor KB en GT NE/K/4 Luister- en kijkvaardigheid De kandidaat kan: luister- en kijkstrategieën hanteren compenserende strategieën kiezen en hanteren het doel van de makers van een programma aangeven de belangrijkste elementen van een programma weergeven een oordeel geven over een programma en dit toelichten een instructie uitvoeren de waarde en betrouwbaarheid aangeven van de informatie die door de massamedia verspreid wordt. De syllabus (alleen voor digitale examen BB) Luister- en kijkvaardigheid De kandidaat kan 1 luister- en kijkstrategieën hanteren: - globaal luisteren/ kijken - zoekend luisteren/ kijken - intensief luisteren/ kijken 2 compenserende strategieën kiezen en hanteren wanneer de eigen taalkennis tekortschiet: - informatie afleiden uit de context - vragen naar betekenis 3 het doel van de makers van een programma aangeven: - informatie geven - overtuigen - een mening geven - tot handelen aanzetten - amuseren - gevoelens oproepen/ uitdrukken 4 de belangrijkste elementen van een programma weergeven: - hoofdonderwerp - hoofdgedachte - relatie tussen tekst en beeld 5 uit een programma de betekenis afleiden van een voor de strekking van het programma belangrijke uitspraak 6 een oordeel geven over een programma op grond van aanwijsbare tekstgegevens 7 een instructie uitvoeren Het betreft bij deze eindtermen kijk- en luistersituaties als: - nieuwsbericht - documentaire - reclameboodschap - instructie(programma) - discussieprogramma Voor de basisberoepsgerichte leerweg is het aangeboden materiaal van bescheiden omvang en eenvoudig van opbouw en abstractieniveau. Het sluit nauw aan bij de intellectuele en emotionele ontwikkeling van de kandidaten. Bij de keuze van materiaal is rekening gehouden met de variatie in culturele achtergrond van de kandidaten. De opdrachten bieden de kandidaten steun door een grote mate van voorstructurering. 12

13 Het Referentiekader taal gaat uit van de volgende indeling: Algemene omschrijving Tekstkenmerken (globale kenmerken van de teksten waar de leerlingen op dit niveau naar luisteren) Taken (welk soort luistertaken zijn er) Kenmerken van de taakuitvoering (wat moeten leerlingen kunnen en hoe goed moeten ze leerlingen kunnen Hieronder zijn deze beschrijvingen opgenomen. 2F Referentiekader Algemene Kan luisteren naar teksten over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die omschrijving aansluiten bij de leefwereld van de leerling of die verder van de leerling af staan. Tekstkenmerken Lengte Langere teksten: luisterduur tot ongeveer 20 minuten komt voor. Meer kan mits er enige mate van interactie mogelijk is (zoals vragen stellen). Opbouw De teksten hebben een heldere structuur. Verbanden en denkstappen worden duidelijk aangegeven. De teksten kunnen redelijk informatiedicht zijn. Taken 1. Luisteren naar Kan uitleg en instructies over concrete onderwerpen begrijpen. instructie 2. Luisteren als lid Kan een helder gestructureerde voordracht, toespraak of les begrijpen over van live-publiek vertrouwde onderwerpen binnen het eigen vak- of interessegebied. Kan een voorgelezen of verteld verhaal begrijpen. 3. Luisteren naar Kan de hoofdpunten begrijpen van (nieuws) berichten, documentaires, radio en tv en naar reclameboodschappen en discussieprogramma s over vertrouwde onderwerpen. gesproken tekst Kan films en tv-series geschikt voor zijn leeftijd volgen. op internet Kenmerken van de taakuitvoer Begrijpen Kan de hoofdgedachte van de tekst weergeven. Kan onderscheid tussen hoofden bijzaken maken. Kan relaties tussen tekstdelen leggen. Kan informatie ordenen (bijvoorbeeld op basis van signaalwoorden) voor een beter begrip. Kan wanneer nodig de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de vorm, woordsoort,samenstelling of context. Kan beeldspraak herkennen. Kan een relatie leggen tussen tekst en beeld. interpreteren Kan informatie en meningen interpreteren. Kan de bedoeling van de spreker(s) of het doel van de makers van een programma verwoorden. Evalueren Kan een oordeel over de waarde van een tekst(deel) of tv- of radioprogramma (of fragment ervan) verwoorden voor zichzelf en kan dit oordeel toelichten. Samenvatten Kan een eenvoudige tekst beknopt samenvatten (voor zichzelf). 13

14 1.2.1 Raakpunten met examenprogramma 1. Algemene omschrijving - Kan luisteren naar teksten over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling of die verder van de leerling af staan.- In de algemene omschrijving worden onderwerpen van teksten genoemd. De onderwerpen zijn alledaags, ze sluiten aan bij de leefwereld van de leerling of ze staan er iets verder van af. In de syllabus BB wordt over het aangeboden materiaal gezegd dat het eenvoudig van abstractieniveau is en dat het nauw aansluit bij de intellectuele en emotionele ontwikkeling van de kandidaten. Bij de keuze van materiaal is rekening gehouden met de variatie in culturele achtergrond van de kandidaten. In de syllabus KB en GL/TL wordt gesproken over materiaal dat relatief complex is qua niveau van abstractie. Hoewel anders geformuleerd zijn er overeenkomsten tussen het Referentiekader en het examenprogramma. Wel is er een verschil tussen BB en KB/GL/TL: het abstractieniveau is eenvoudig voor BB, maar relatief complex voor KB/GL/TL. 2. Tekstkenmerken Het Referentieniveau gaat uit van teksten met een luisterduur tot 20 minuten aaneen en de teksten zijn helder van structuur waarbij denkstappen en verbanden goed zijn aangegeven. De informatiedichtheid is redelijk. In de syllabus BB wordt voor de basisberoepsgerichte leerweg gesproken over materiaal van bescheiden omvang en eenvoudig van opbouw. In de syllabus KB/GL/TL is sprake van materiaal dat relatief complex is qua opbouw. Hoewel anders geformuleerd heeft dit wel een overeenkomst. Vraag is hier wel of relatief complex qua opbouw nog past bij 2F. 3. Taken Het Referentiekader geeft drie van elkaar onderscheiden taken aan: luisteren naar instructies, luisteren als lid van een live-publiek, luisteren naar radio en tv en naar gesproken tekst op internet. Het examenprogramma noemt ook instructies, en geeft een aantal kijk- en luistersituaties die vooral op televisie en radioprogramma's doelen en waarvan je kunt veronderstellen dat ze ook op internet voorkomen: - nieuwsbericht - documentaire - reclameboodschap - instructie(programma) - discussieprogramma 4. Kenmerken van de taakuitvoering * Begrijpen. Het Referentiekader noemt allerlei deelvaardigheden bij begrijpen en is daarmee veel uitgebreider dan het examenprogramma. Het examenprogramma beperkt zich tot de belangrijkste elementen: hoofdonderwerp, hoofdgedachte en relatie tekst en beeld. Hoofdgedachte en relatie tussen tekst en beeld komen in beide voor. Het Referentiekader noemt verder nog: - Kan onderscheid tussen hoofd- en bijzaken maken. Kan relaties tussen tekstdelen leggen. Kan informatie ordenen (bijvoorbeeld op basis van signaalwoorden) voor een beter begrip. Kan wanneer nodig de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de vorm, woordsoort, samenstelling of context. Kan beeldspraak herkennen-. Deze omschrijvingen kunnen beschouwd worden als kleinere eenheden die nodig zijn voor het begrijpen. 14

15 * Interpreteren. Hoewel anders geformuleerd sluiten hier het examenprogramma en het Referentiekader goed bij elkaar aan. Het examenprogramma is wat uitgebreider: in de syllabus wordt voor de bedoeling van de programmamakers een aantal mogelijkheden gegeven. * Evalueren. Ook hier sluiten examenprogramma BB en Referentiekader goed op elkaar aan. In het examenprogramma KB/GL/TL is de volgende eindterm opgenomen: de waarde en betrouwbaarheid aangeven van de informatie die door de massamedia verspreid wordt. Het eerste deel van deze eindterm wordt in het Referentiekader gevonden op 3F: Kan een oordeel geven over de waarde en de betrouwbaarheid van de gegeven informatie voor zichzelf en anderen. De omschrijving in het Referentiekader is neutraler. Probleem is uiteraard wel dat een oordeel geven over waarde en betrouwbaarheid een niveau 3F hoger gesitueerd is. * Samenvatten. In het examenprogramma komt samenvatten niet voor, maar breder opgevat kan weergeven ook beschouwd worden als samenvatten. Het Referentiekader geeft ook geen aanwijzing of de samenvatting schriftelijk of mondeling dient te geschieden Verschillen met het examenprogramma 1. Algemene omschrijving Er zijn geen verschillen, er wordt gebruik gemaakt van een andere formulering, maar er is tussen beide een overeenkomst met betrekking tot onderwerp en abstractieniveau. 2. Tekstkenmerken Het Referentiekader geeft concreet aan welke kenmerken teksten op dit niveau moeten hebben. Het examenprogramma is minder expliciet: het gaat om materiaal van bescheiden omvang en eenvoudig van opbouw. In de syllabus KB/GL/TL is sprake van materiaal dat relatief complex is qua opbouw. 3. Taken De taak Luisteren als lid van een live-publiek komt niet voor in het examenprogramma 4. Kenmerken van de taakuitvoering Het Referentiekader is met betrekking tot begrijpen gedetailleerder maar Interpreteren en evalueren vallen vrijwel samen met het examenprogramma. Samenvatten kan wel in het examenprogramma gevonden worden, maar het staat er niet als zodanig. 5. Strategieën Examentermen die niet voorkomen in het Referentiekader taal hebben betrekking op de strategische vaardigheden: luister- en kijkstrategieën hanteren (- globaal luisteren / kijken - zoekend luisteren / kijken - intensief luisteren / kijken) compenserende strategieën kiezen en hanteren (wanneer de eigen taalkennis tekort schiet; - informatie afleiden uit de context - vragen naar betekenis) Conclusies Onderwerpen Er is een overeenstemming tussen het Referentiekader en het examenprogramma als het gaat om de aanduiding van onderwerpen. Tekstkenmerken Ook hier stemmen Referentiekader en het examenprogramma overeen, alhoewel anders geformuleerd. 15

16 Taken Luisteren als lid van een live-publiek ontbreekt. Kenmerken van de taakuitvoering Afgezien van samenvatten is er grote overeenstemming tussen Referentiekader en examenprogramma. Strategische vaardigheden In het Referentiekader taal zijn de strategische vaardigheden niet per niveau opgenomen, omdat in de strategische vaardigheden moeilijk een niveau-indeling was te maken. Strategische vaardigheden zijn in algemene zin genoemd in de inleiding van Over de drempels. Advies 1. Overeenkomsten die verschillen in formulering afstemmen; hetgeen betekent meer in de taal van het Referentiekader formuleren? 2. Luisteren als lid van een live-publiek in is geen onderdeel in het examenprogramma. Het is te overwegen luisteren wel een impuls te geven in het onderwijs als basis voor woordenschat en tekstbegrip, maar luisteren als lid van een live-publiek is als oefen- en examensituatie lastig. 3. Het is een vraag of de strategische vaardigheden in het examenprogramma gehandhaafd moeten blijven? 4. Overwegen of het verschil tussen BB en KB/GL/TL niet te groot is, met name rond de tekstkenmerken eenvoudig en relatief complex, maar meer nog met betrekking tot eindterm 8: de waarde en betrouwbaarheid aangeven van de informatie die door de massamedia verspreid wordt. Deze eindterm wordt in het Referentiekader gevonden op 3F: Kan een oordeel geven over de waarde en de betrouwbaarheid van de gegeven informatie voor zichzelf en anderen. 2F Lengte Opbouw 1. Luisteren naar instructie 2. Luisteren als lid van live-publiek Referentiekader Algemene omschrijving Kan luisteren naar teksten over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling of die verder van de leerling af staan. tekstkenmerken Langere teksten: luisterduur tot ongeveer 20 minuten komt voor. Meer kan mits er enige mate van interactie mogelijk is (zoals vragen stellen). De teksten hebben een heldere structuur. Verbanden en denkstappen worden duidelijk aangegeven. De teksten kunnen redelijk informatiedicht zijn. Taken Kan uitleg en instructies over concrete onderwerpen begrijpen. Kan een helder gestructureerde voordracht, toespraak of les begrijpen over vertrouwde onderwerpen binnen het eigen vak- of interessegebied. Kan een voorgelezen of verteld verhaal begrijpen. Examenprogramma BB een instructie uitvoeren Examenprogr amma KB/GT 16

17 Referentiekader Examenprogramma BB Examenprogr amma KB/GT 3. Luisteren naar radio en tv en naar gesproken tekst op internet Kan de hoofdpunten begrijpen van (nieuws) berichten, documentaires, reclameboodschappen en discussieprogramma s over vertrouwde onderwerpen. Kan films en tv-series geschikt voor zijn leeftijd volgen. - nieuwsbericht - documentaire - reclameboodschap - instructie(programma) - discussieprogramma Kenmerken van de taakuitvoer begrijpen Kan de hoofdgedachte van de tekst weergeven. Kan onderscheid tussen hoofd- en bijzaken maken. Kan relaties tussen tekstdelen leggen. Kan informatie ordenen (bijvoorbeeld op basis van signaalwoorden) voor een beter begrip. Kan wanneer nodig de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de vorm, woordsoort, samenstelling of context. Kan beeldspraak herkennen. Kan een relatie leggen tussen tekst en beeld. de belangrijkste elementen van een programma weergeven: - hoofdonderwerp - hoofdgedachte - relatie tussen tekst en beeld interpreteren Kan informatie en meningen interpreteren. Kan de bedoeling van de spreker(s) of het doel van de makers van een programma verwoorden. uit een programma de betekenis afleiden van een voor de strekking van het programma belangrijke uitspraak het doel van de makers van een programma aangeven: - informatie geven - overtuigen - een mening geven - tot handelen aanzetten - amuseren - gevoelens oproepen/ uitdrukken Evalueren Kan een oordeel over de waarde van een tekst(deel) of tv- of radioprogramma (of fragment ervan) verwoorden voor zichzelf en kan dit oordeel toelichten. een oordeel geven over een programma op grond van aanwijsbare tekstgegevens de waarde en betrouwbaarhei d aangeven van de informatie die door de massamedia verspreid wordt. Samenvatten Kan een eenvoudige tekst beknopt samenvatten (voor zichzelf). 17

18 1.3 Vergelijking van het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde Havo Mondelinge Taalvaardigheid met het domein Mondelinge Taalvaardigheid Referentieniveau 3F In deze paragraaf wordt bekeken in hoeverre de referentieniveaus voor Mondelinge Taalvaardigheid op niveau 3F overeenkomen met dan wel verschillen van het Examenprogramma Nederlands havo voor het domein Mondelinge Taalvaardigheid. Eerst worden de eindtermen uit het Examenprogramma vergeleken met de beschrijvingen van niveau 3F uit de Nadere beschouwing. Daarna worden de conclusies samengevat. Tot slot worden de vragen die daaruit voortvloeien gepresenteerd. Het examenprogramma Mondelinge Taalvaardigheid beslaat de volgende domeinen: Domein B Mondelinge Taalvaardigheid Domein D Argumentatieve vaardigheden De toetsing van Mondelinge Taalvaardigheid geschiedt in een schoolexamen. De beschrijving van de genoemde domeinen luidt als volgt: Domein B: Mondelinge Taalvaardigheid Kan t.b.v. een voordacht of een debat of een discussie - relevante informatie verzamelen en verwerken - deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm - adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers Domein D: Argumentatieve vaardigheden Kan een betoog -analyseren - beoordelen - zelf opzetten en mondeling presenteren Specificatie bij lid 3 van Domein D Argumentatieve vaardigheden: Zelf opzetten van een mondeling betoog: * kan materiaal verzamelen en ordenen voor het opzetten van een betoog; * kan een betoog op adequate wijze structureren en presenteren: - met een duidelijk standpunt dat voorzien is van argumenten; - met voldoende objectieve argumenten; - voldoende consistent en controleerbaar; - met vermijding van drogredenen In Nadere beschouwing komt het domein Mondelinge Taalvaardigheid terug in de beschrijving van de referentieniveaus voor Gesprekken, Luisteren en Spreken. In de referentieniveaus zijn voor het domein Mondelinge Taalvaardigheid de volgende categorieën onderscheiden: 18

19 a. Algemene omschrijving b. Taken c. Tekstkenmerken (voor het domein Luisteren) d. Kenmerken van de taakuitvoering Hierna wordt beschreven in welke mate de formulering van de eindtermen voor Mondelinge Taalvaardigheid en Argumentatieve vaardigheden overeenkomt dan wel verschilt van de omschrijvingen in het referentiekader voor niveau 3F voor de genoemde categorieën van respectievelijk Gesprekken, Luisteren en Spreken. Het domein voor Gesprekken uit de referentieniveaus luidt als volgt: Gesprekken Niveau 3F Algemene omschrijving gesprekken Taken Kan op effectieve wijze deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. 1. Deelnemen aan discussie en overleg 2. Informatie uitwisselen Kenmerken van de taakuitvoering Kan actief deelnemen aan discussies, debatten en overleg kleinere of grotere groepen. Kan actief deelnemen aan gesprekken in het kader van werk/ beroepsvoorbereiding, een project of (maatschappelijke) stage en de evaluatie daarvan. Beurten nemen en bijdragen aan samenhang Afstemming op doel Afstemming op de gesprekspartner(s) Woordgebruik en woordenschat Kan op doeltreffende wijze de beurt nemen. Kan standaardzinnen gebruiken (bijvoorbeeld: Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag ) om tijd te winnen en de beurt te behouden. Kan zonder moeite gesprekken voeren met meerdere doelen. Kan afwijkingen van het doel inbrengen en accepteren zonder de draad kwijt te raken. Kiest in informele en formele situaties zonder moeite de juiste taalvariant. Reageert adequaat op de uitingen van de gesprekspartners en vraagt zo nodig naar meer informatie of naar de bedoeling. Reageert adequaat op non-verbale signalen. Beschikt over een goede woordenschat. Kan variëren in de formulering. Trefzekerheid in de woordkeuze is over het algemeen hoog, al komen enige verwarringen onjuist woordgebruik wel voor. Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing Toont een betrekkelijk grote beheersing van de grammatica. Incidentele vergissingen, niet-stelselmatige fouten en kleine onvolkomenheden in de zinsstructuur kunnen voorkomen, maar zijn zeldzaam en worden meestal direct verbeterd. 19

20 1.3.1 Raakpunten met het examenprogramma: a. Algemene omschrijving In de Algemene omschrijving gaat het over het deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Daaronder kunnen de discussie of het debat uit de eindtermen vallen. b. Taken In de omschrijving van Deelnemen aan discussie en overleg komt de beschrijving 'Kan actief deelnemen aan discussies, debatten en overleg kleinere of grotere groepen' overeen met het voeren van discussie of debat zoals gesteld in de eindtermen van domein B. In de omschrijving van Deelnemen aan discussie en overleg komt de beschrijving 'Kan actief deelnemen aan discussies, debatten' gedeeltelijk terug in domein D: het zelf opzetten en presenteren van een betoog c. Kenmerken van de taakuitvoering Slechts enkele van de kenmerken van de taakuitvoering staan letterlijk in de eindtermen: Afstemming op de gesprekspartner: In referentieniveau staat 'Reageert adequaat op de uitingen van de gesprekspartner en vraagt zo nodig naar meer informatie of naar de bedoeling'. In de eindtermen staat: 'kan adequaat reageren op bijdragen van luisteraars en gespreksdeelnemers.' Daaronder lijkt ook de ook de omschrijving 'reageert adequaat op non-verbale signalen' te vallen. Van een aantal kenmerken van de taakuitvoering kan mogelijkerwijs gesteld worden dat ze impliciet onder de examenbeschrijving vallen: Beurten nemen en bijdragen aan de samenhang: 'het op doeltreffende wijze de beurt nemen' is op te vatten als een onderdeel van 'adequaat reageren op de bijdragen van gespreksdeelnemers in een discussie of debat.' Ook het 'gebruiken van standaardzinnen om de beurt te behouden' kan ingesloten zitten in het adequaat reageren op de bijdragen van gespreksdeelnemers in een discussie of debat.' Afstemming op doel: Het 'voeren van gesprekken met meerdere doelen' kan impliciet vallen onder het 'relevant presenteren van informatie het oog op doel en gespreksvorm in een discussie'. Afstemming op de gesprekspartners: In het examenprogramma staat dat de kandidaat 'adequaat kan reageren op bijdragen van (luisteraars) of gespreksdeelnemers'. Hoewel niet duidelijk is wat wordt verstaan onder 'adequaat' zou hieronder kunnen vallen: 'het kiezen van de juiste taalvariant.' Verschillen met het examenprogramma a. Algemene omschrijving In de Algemene omschrijving wordt het onderwerp van de gesprekken genoemd: namelijk 'uit de beroepsopleiding en van maatschappelijke aard'. In het examenprogramma worden de onderwerpen niet omschreven. In de Algemene omschrijving is sprake van 'gesprekken', die niet nader zijn gespecificeerd; in het examenprogramma zijn de gespreksvormen 'discussie of debat' voorgeschreven. b. Taken De beschrijving van de taak Deelnemen aan overleg en discussie stelt dat de leerling drie gespreksvormen moet beheersen, te weten discussie, debat en overleg in kleinere of grotere groepen' waar het examenprogramma de keuze laat tussen debat, discussie en voordracht. Het 'kunnen voeren van overleg in kleine of grote groepen' wordt in de eindtermen niet genoemd. 20

21 De taak Informatie uitwisselen komt niet voor in de eindtermen; de omschrijving daarvan op niveau 3F 'kan deelnemen aan gesprekken in het kader van werk/ beroepsvoorbereiding, een project of (maatschappelijke) stage en de evaluatie daarvan' dus ook niet. c. Kenmerken van de taakuitvoering Ten aanzien van de kenmerken van de taakuitvoering kan gesteld worden dat in de referentieniveaus veel gedetailleerder wordt omschreven wat de leerling moet kunnen. De volgende beschrijvingen uit de referentieniveaus komen niet voor in de eindtermen: Afstemming op het doel: De beschrijving 'kan afwijkingen van het doel inbrengen en accepteren zonder de draad kwijt te raken'. Afstemming op de gesprekspartner: Het 'zonodig vragen naar meer informatie of naar de bedoeling'. Woordgebruik en woordenschat: Over het niveau van het woordgebruik en de mate van uitgebreidheid van de woordenschat staat niets in het examenprogramma. Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing: Over de vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing staat niets in het examenprogramma Conclusies Slechts een klein deel van de beschrijvingen van de referentieniveaus is letterlijk terug te vinden in het examenprogramma. Een aantal beschrijvingen valt impliciet onder 'adequaat reageren op bijdragen van luisteraars en deelnemers'. De volgende aspecten uit het referentieniveau zijn niet terug te vinden in de eindtermen: de onderwerpen van de gesprekken; de taak Informatie uitwisselen; enkele kenmerken van de taakuitvoering. 1.4 Vergelijking van het examenprogramma Mondelinge Taalvaardigheid Havo en het domein Luisteren uit referentieniveau 3F Het domein voor Luisteren uit de referentieniveaus luidt als volgt: Luisteren Niveau 3F Algemene omschrijving Luisteren Kan luisteren naar een variatie aan teksten over onderwerpen uit de (beroeps) opleiding en van maatschappelijke aard. Tekstkenmerken Lengte Opbouw Taken Lange teksten komen voor, luisterduur kan 30 minuten en meer zijn, ook als er geen interactie mogelijk is. De teksten hebben een structuur waarbij verbanden niet altijd duidelijk of expliciet worden aangegeven. Er worden minder frequente verbindingswoorden gebruikt. De informatiedichtheid kan hoog zijn. 1. Luisteren naar instructies 2. Luisteren als lid van een live publiek Kan uitleg en instructies over concrete en abstracte onderwerpen begrijpen. Kan in een lange(re) uiteenzetting, beschouwing of betoog de hoofdpunten en onderbouwingen begrijpen, ook als het onderwerp buiten het vak- of interessegebied ligt en het onderwerp abstract is. 3. Luisteren naar radio en tv en naargespro- Kan de meeste gesproken teksten in radio- en televisieprogramma s en ander uitgezonden of opgenomen geluidsmateriaal begrijpen. 21

22 ken tekst op internet Kenmerken van de taakuitvoering Begrijpen Kan tekstsoorten onderscheiden en benoemen (verhalende, informatieve, instructieve en betogende). Kan onderscheid maken tussen meningen en feiten. Kan onderscheid maken tussen standpunt en argument. Interpreteren Evalueren Samenvatten Kan de tekst vergelijken met inhouden uit andere teksten en kan tekstdelen met elkaar vergelijken. Kan conclusies trekken naar aanleiding van een (deel van de) tekst. Kan conclusies trekken over intenties, opvattingen, gevoelens, stemming en toon van de spreker(s). Kan de bedoeling van de spreker(s) verwoorden als ook de verbale en non-verbale middelen die gebruikt zijn om dit doel te bereiken. Kan onderscheid maken tussen drogreden en argument Kan een oordeel geven over de waarde en de betrouwbaarheid van de gegeven informatie voor zichzelf en voor anderen. Kan de argumentatie in een betogende tekst op aanvaardbaarheid beoordelen. Kan een tekst samenvatten voor zichzelf en ook voor anderen Raakpunten met het examenprogramma: In de eindtermen wordt gesteld dat de leerling 'relevante informatie kan verzamelen en verwerken'. Gesproken bronnen kunnen relevante bronnen zijn. Alleen als genoemde eindterm zo breed wordt opgevat is er sprake van raakpunten: alle beschreven tekstkenmerken, taken en kenmerken van de taakuitvoering kunnen onder deze brede interpretatie van betreffende eindterm vallen. Bij de ruime interpretatie van het 'kunnen verzamelen van relevante informatie' kan worden gesteld dat ook domein D Argumentatieve vaardigheden aan de orde is. Daarbij gaat het dan niet om het zelf opzetten van een betoog, maar om allerlei aspecten van het analyseren en beoordelen van betogen die terug te vinden zijn in de Kenmerken van de taakuitvoering voor Interpreteren en Evalueren Verschillen met het examenprogramma a. Algemene omschrijving De algemene omschrijving van het referentiekader is niet terug te vinden in de eindtermen. b. Tekstkenmerken Omdat er voor luisteren geen eindtermen zijn geformuleerd, is er ook geen omschrijving van tekstkenmerken. c. Taken Er zijn geen luistertaken omschreven in de eindtermen. d. Kenmerken van de taakuitvoering Omdat er geen luistertaken zijn omschreven in de eindtermen, zijn de omschrijvingen van de taakuitvoering niet terug te vinden in het examenprogramma Conclusies Het domein Luisteren is geen expliciet onderdeel van het examenprogramma. Alleen bij een zeer brede interpretatie van de eindterm 'kan 'relevante informatie kan verzamelen en verwerken' is sprake van raakvlakken die echter niet nader gespecificeerd kunnen worden. 22

23 1.5 Vergelijking van het examenprogramma Havo Mondelinge Taalvaardigheid en het domein Spreken uit de referentieniveau 3F Het domein voor Spreken uit de referentieniveaus luidt als volgt: Spreken Niveau 3F Algemene omschrijving Spreken Taken Kan monologen en presentaties houden over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, waarin ideeën worden uitgewerkt en voorzien van relevante voorbeelden. Een monoloog houden Kan een verhaal vertellen met een inleiding, een kern en een slot. Kan informatie verzamelen en een presentatie geven met argumenten voor of tegen een bepaald standpunt, of voor- en nadelen van diverse opties. Kan vragen naar aanleiding van verhaal of presentatie vloeiend en spontaan beantwoorden. Kenmerken van de taakuitvoering Samenhang Afstemming op doel Afstemming op publiek Woordgebruik en woordenschat Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticalebeheersing Maakt gebruik van middelen voor tekstcohesie (bijvoorbeeld signaal en verbindingswoorden) om uitingen te verbinden tot een heldere, samenhangende tekst. Bij langere teksten kan dit nog problemen opleveren. Kan, indien nodig, het publiek de opbouw en structuur duidelijk maken en volgt deze ook. Kan tijdens een spreektaak verschillende doelen met elkaar verbinden (bijvoorbeeld informeren en overtuigen) en is zich bewust van wisseling van spreekdoel. Kiest in formele en informele situaties zonder moeite de juiste taalvariant. Kan spontaan afwijken van een voorbereide tekst en ingaan op belangwekkende punten die vanuit het publiek worden aangedragen. Zie Gesprekken Zie Gesprekken + Kan langere stukken tekst produceren in een normaal tempo; hoewel er tijdens het zoeken naar patronen en uitdrukkingen, aarzelingen voorkomen, zijn er weinig, overigens niet storende pauzes Raakpunten met het examenprogramma a. Algemene omschrijving In de Algemene omschrijving wordt genoemd 'het houden van monologen en presentaties'. In de eindtermen is de voordracht (feitelijk een monoloog c.q. presentatie) een van de keuzes die een school kan maken. b. Taken De taak Een monoloog houden kan gelijk gesteld worden aan de keuzemogelijkheid 'een voordracht houden' in de eindtermen. De uitwerking van de taak Een monoloog houden op niveau 3F heeft enkele raakvlakken met Domein B uit het examenprogramma: de omschrijving 'kan informatie verzamelen en een presentatie geven' komt overeen met het eerste en tweede lid van de eindtermen: 'kan relevante informatie verzamelen en verwerken' respectievelijk 'deze informatie adequaat presenteren'. De omschrijving 'kan vragen naar aanleiding van verhaal of presentatie vloeiend en spontaan beantwoorden' heeft overeenkomsten met het derde lid van de eindterm 'adequaat reageren op bijdragen van luisteraars'. 23