ESTAFETTE VOOR VEILIGE ZORG

Transcriptie

1 ESTAFETTE VOOR VEILIGE ZORG O V E R D R A C H T V A N M E D I C A T I E G E G E V E N S I N D E K E T E N Een project van ActiZ, GGZ Nederland, IGZ, KNMG, KNMP, LEVV, LHV, NFU, NHG, NICTIZ, NPCF, NVVA, NVZ, NVZA, Orde, VGN, V&VN, VWS en ZN. IGZ en VWS zijn initiatiefnemers en aanjagers. Onder redactie van de projectgroep Overdracht van medicatiegegevens in de keten Juni 2008 Concept richtlijn voor veilige overdracht medicatiegegevens Professionals noemen op grond van hun ervaring de overdracht van een patiënt van de ene zorgverlener naar de volgende als een van de meest kritieke momenten in de zorg. In de periode 2006 en 2007 heeft een groot aantal partijen intensief samengewerkt aan de totstandkoming van een concept richtlijn voor veilige overdracht van medicatiegegevens. Er is nu een concept richtlijn gereed. Alle zorgverleners gaan in hun praktijk aan de slag met de implementatie van de concept richtlijn. Hun beroepsorganisaties leveren daarvoor ondersteuning. In de vorm van instrumenten, goede voorbeelden, opleidingen en netwerken, Een landelijke projectgroep zorgt voor afstemming, voortgang en commitment. Eind 2010 is de concept richtlijn definitief en mogen patiënten verwachten dat zorgverleners de overdracht goed hebben geregeld. Afspraken Om de veiligheid voor patiënten te waarborgen zijn duidelijke en bindende afspraken nodig over de overdracht van medicatiegegevens. Zowel tussen professionals in dezelfde instelling, tussen meerdere instellingen en tussen individuele zorgverleners in de eerste- en tweedelijn. Definities, verantwoordelijkheden In de concept richtlijn staan de eisen aan de overdracht van medicatiegegevens en hoe verantwoordelijkheden zijn verdeeld. Deze duidelijkheid is essentieel voor een veilige overdracht van medicatiegegevens. De concept richtlijn laat de inrichting van het proces en de toewijzing van rollen en taken over aan de samenwerkende zorgverleners. Casus: Verschillende lijstjes Een Nederlands onderzoek toonde aan dat in 70% van de gevallen patiënten, huisartsen en apothekers verschillende lijstjes produceren als gevraagd wordt welke medicatie de patiënt gebruikt. Ook intramuraal komen problemen voor. Een inventariserend onderzoek in het kader van een kwaliteitsverbeteringsproject leerde dat bij de overdracht van een IC naar een verpleegafdeling 40% van de doseringsinformatie niet juist was. Diverse onderzoeken geven aan dat in 1 t/m 10% van deze gevallen patiënten ook daadwerkelijk schade ondervinden van deze fouten. (Bron: Prestatie-indicatoren Ziekenhuizen, Basisset 2007, pag. 25) De concept richtlijn Met de concept richtlijn zorgen zorgverleners gezamenlijk voor drie basisregels: 1. Bij elk contact met een voorschrijver is er altijd een actueel medicatieoverzicht beschikbaar waarop het medisch handelen wordt gebaseerd. 2. Bij een spoedopname is er zo snel mogelijk, maar zeker binnen 24 uur, een actueel medicatieoverzicht beschikbaar. 3. Bij overdracht naar de volgende schakel is zo snel als nodig is voor verantwoorde zorg, maar zeker binnen 24 uur, het actuele medicatieoverzicht beschikbaar. Werkt men conform de concept richtlijn, dan Beschikt een zorgverlener snel over een actueel medicatieoverzicht bij opname of overplaatsing van een patiënt Kan de patiënt erop vertrouwen dat de arts medicatie voorschrijft die bij zijn huidige medicatie past Kan de patiënt erop vertrouwen dat zijn thuiszorgverpleegkundige op de hoogte is van gewijzigde medicatie Estafette voor veilige zorg juni /6

2 Casus: Geneesmiddelallergie bekend De heer Van Bemmel (69) heeft een reumatische aandoening. Op een avond breekt hij zijn heup en wordt via de SEH opgenomen. Door de schrik en de pijn weet hij niet goed meer welke medicijnen hij gebruikt. Zijn zoon arriveert laat op de avond en vraagt of bekend is dat zijn vader in het verleden een allergische reactie heeft gehad na een pijnstillende injectie. De verpleegkundige kan hem gerust stellen. Via de apotheek die op dezelfde avond waarneemt in de regio is al een medicatieoverzicht opgevraagd. Daarop staat allergie voor dipidolor vermeld. Protocol voor eigen, specifieke situatie De invulling van de concept richtlijn Overdracht van medicatiegegevens in een lokale situatie is afhankelijk van de instelling, de lokale situatie en de randvoorwaarden. Het veld moet de richtlijn in de eigen protocollen concreet gestalte geven. Elke zorgaanbieder/zorgverlener stelt samen met collega-zorgverleners een protocol op. Samenwerkende zorgverleners geven voor de eigen situatie aan hoe de overdacht en daarmee de beschikbaarheid van een actueel medicatieoverzicht is verankerd in hun zorgverlening. Dit protocol wordt geborgd in ieders kwaliteitsysteem. De implementatie van de concept richtlijn kan goed aansluiten bij bestaande initiatieven zoals het farmacotherapeutisch transmuraal overleg (FTTO) of het werken met apotheek service punten (ASP). Willen samenwerken s De wil om samen te werken in de zorgketen is essentieel. Het is belangrijk dat zorgverleners de volgende zorgverlener in de keten als klant beschouwen en een proactieve houding hebben, erop gericht dat de volgende professional probleemloos de zorg voor de patiënt kan overnemen. Het opstellen van een werkbaar protocol kan dan ook alleen het resultaat zijn van een gezamenlijk traject. Ervaringen Er zijn inmiddels al veel ervaringen opgedaan in ketenzorgprojecten op tal van gebieden. De verworven inzichten en succesfactoren zijn te vinden op bijvoorbeeld Snellerbeter.nl, Zorgvoorbeter.nl en de FPZ-landkaart op Nvza.nl. 6 x overdracht: Handreik andreiking ing voor een protocol Als bijlage bij de concept richtlijn is een handreiking gemaakt voor zes veel voorkomende overdrachtssituaties. Deze handreiking geeft aan hoe het zorgproces georganiseerd zou kunnen worden. De handreikingen zijn geen onderdeel van de concept richtlijn. Handreiking andreikingen en voor: 1. De cliënt heeft de regie over zijn medicatiegebruik geheel of gedeeltelijk overgedragen aan de thuiszorg of het verzorgingshuis 2. Consult in de eerste lijn 3. Aanmelding/opname cliënt in zorginstelling, toegelaten voor de functiebehandeling 4. Interne overdracht in een zorginstelling 5. Ontslag uit instelling naar huis of naar de volgende instelling 6. Ambulante behandeling/polikliniek Casus: Duidelijkheid voor volgende professional in keten Meneer Pieters (79) is halfzijdig verlamd na een cva en woont in een verpleeghuis. Als hij verward is en lijkt te hallucineren, wordt hij opgenomen op afdeling geriatrie in het algemeen ziekenhuis. De geriater diagnosticeert een beginnende dementie met een delier. Meneer Pieters blijkt goed op haldol te reageren. Omdat hij tabletten vaak weigert, maar wel injecties accepteert, wordt in overleg besloten over te stappen op haldol depotinjecties, eens per vier weken 50 mg. Daarnaast kan bij grote onrust een injectie van 5 mg haldol extra worden toegediend. Het apotheekservicepunt (ASP) zorgt dat in het medicatiedossier het verschil tussen de eens per vier weken dosering en de zonodig dosering goed opvalt, en stuurt het medicatiedossier op de dag van ontslag naar het verpleeghuis. Het verpleeghuis neemt de opvallende markeringen over in het eigen medicatiedossier. Na terugkeer in het verpleeghuis is meneer verward en wordt erg onrustig. De verpleegkundige belt met de verpleeghuisarts die besluit dat ze haldol mag geven. Als de verpleegkundige het medicatiedossier bekijkt, valt het verschil tussen de vierwekelijkse en de zonodig dosering direct op. Meneer Pieters krijgt de juiste injectie. Estafette voor veilige zorg juni /6

3 Implementatie van de concept richtlijn De negentien betrokken organisaties geven nadrukkelijk aan dat de concept richtlijn Overdracht van medicatiegegevens een essentiële aanvulling vormt op de huidige (veld)normen en kwaliteitskaders. Zij zullen deze inbedden in hun eigen beleids- en kwaliteitsdocumenten. De invoering van de concept richtlijn in de praktijk is geen sinecure. De patiënt en zijn medicatieoverzicht wandelen door de hele zorgkolom. Bij elk moment van voorschrijven moet de voorschrijver informatie krijgen. Dat betekent verschillende overdrachtsmomenten en verschillende zorgverleners. Met verschillende werkafspraken, verschillende communicatiemiddelen en verschillende werktijden. Hiervoor is een landelijke projectgroep gestart die zorgt voor uniformiteit en afstemming tussen alle sectoren en zorgverleners. Verplichtend De organisaties in de zorgketen vinden dat de concept richtlijn vanwege het belang voor de patiëntveiligheid een verplichtend karakter moet hebben. Ook vinden ze dat het hele zorgveld ermee aan de slag moet. Hierbij hoort een realistisch en haalbaar invoeringstraject waarbij de zorgverleners zorgvuldig toewerken naar de situatie waarin er bij elk voorschrijfmoment altijd een actueel medicatieoverzicht beschikbaar is, waar actief gebruik van wordt gemaakt. Werkt men conform de concept richtlijn, dan (2) Weten arts en apotheker of de patiënt zijn medicatie trouw gebruikt Weten arts en apotheker of de patiënt nog (zelfzorg)medicatie heeft gebruikt Weten arts en apotheker in welke mate de patiënt alcohol en drugs gebruikt Weet de arts of de patiënt allergisch is voor een medicijn Weet de apotheker welke wijzigingen er zijn in medicatie na een opname in het ziekenhuis Aandachtsgebieden (landelijk) Voor de implementatie van de concept richtlijn zijn er een landelijke stuurgroep en een projectgroep. Zij sturen met elkaar de implementatie aan. Hierbij staan vijf aandachtsgebieden centraal: 1. Het creëren van bewustwording, draagvlak en het stimuleren van samenwerking tussen zorgverleners 2. Het delen van kennis en ervaringen door het verzamelen van goede praktijkvoorbeelden en middelen op het gebied van overdracht van medicatiegegevens en het landelijk distribueren hiervan, d.m.v. de bestaande communicatiekanalen van de betrokken partijen. 3. Standaardisatie en eenheid van taal aanbrengen in het medicatieoverzicht, het afleveroverzicht, het innameschema, het ontslagrecept 4. Zorgen dat de overdracht van medicatiegegevens een plaats krijgt in bestaande veldnormen, kwaliteitskaders en kwaliteitsmetinginstrumenten van de veldpartijen, in medicatieveiligheidsplannen en in de verschillende MIP/FONA lijsten 5. Het bieden van zorgbrede transparantie, door het ontwikkelen van prestatie-indicatoren voor de overdracht van medicatiegegevens in de verschillende zorgsectoren. Acties De kennisorganisaties, beroepsgroepen, branche- en koepelorganisaties in de zorg gaan zorgen voor: 1. Deelname in de landelijke stuurgroep en projectgroep t.b.v. afstemming en commitment 2. Inbedding in hun beleidsplannen 3. Een eigen implementatieplan voor de overdracht van medicatiegegevens Implementatieplannen Er zijn al verschillende sectorale implementatieplannen (bijna) gereed. De landelijke projectgroep zorgt ervoor dat de uitvoering van deze plannen steeds multidisciplinair bekeken en gestuurd wordt Handreiking Medicatieveiligheid ActiZ voor verzorgingshuizen Patiëntveiligheidsprogramma ziekenhuizen Patiëntveiligheidsprogramma ggz Patiëntveiligheidsprogramma eerste lijn apotheken Estafette voor veilige zorg juni /6

4 Het medicatieoverzicht: Het medicatieoverzicht is de registratie per patiënt van alle geneesmiddelen (al dan niet op recept) en relevante gegevens over het gebruik daarvan. Het gaat daarbij om een periode van tenminste drie maanden voorafgaand aan het moment van aanmaak en gebruik van dat medicatieoverzicht of zolang nodig is voor verantwoorde zorg. Het medicatieoverzicht bevat ten minste de volgende gegevens: 1. Voorgeschreven, ter hand gestelde, toegediende en gebruikte medicatie, de sterkte, dosering en de toedieningsvorm van het geneesmiddel, gebruiksperiode, inclusief eventuele vermelding dat het gebruik van een geneesmiddel voortijdig is gestopt. 2. Gebruik van alcohol en/of drugs (aard en duur) 3. De reden van starten/stoppen/wijzigen van medicatie en de initiator hiervan. 4. Eerste voorschrijver en actuele voorschrijver. 5. De apotheken die deze geneesmiddelen hebben verstrekt. 6. Basale patiëntkenmerken: Burger Service Nummer (BSN), naam, geboortedatum, geslacht en adres van de patiënt. 7. Afgeleide of indien beschikbaar contraindicatie onderdeel co-morbiditeit. 8. Afgeleide of indien beschikbaar contraindicatie onderdeel geneesmiddelallergie/intolerantie en ADE (ernstige bijwerkingen). Op aanvraag kunnen de volgende gegevens worden verstrekt: 9. Laboratoriumgegevens. 10. Indicatie, indien nodig om de dosering te kunnen beoordelen. Goede voorbeelden De projectgroep is op zoek naar goede voorbeelden. Dit zijn projecten met beschrijvingen van ondermeer: Taakverdeling en verantwoordelijkheden tussen professionals Organisatievormen Ontwikkelde hulpmiddelen (zoals overdrachtsformulieren, opname- en ontslaggesprek, werkwijzen en protocollen) Gebruik van ICT Benodigde menskracht in FTE en ruimten Kosten Resultaten De goede voorbeelden zullen verschillen tussen sectoren en lokale omstandigheden weerspiegelen, zoals: eerstelijns samenwerkingsverbanden, poliklinische apotheken, instellingen geestelijke gezondheidszorg, verzorgingshuizen, verpleeghuizen, acute ziekenhuisopname, thuiszorg. Met een EMD en zonder een EMD. 19 organisaties werken aan veiligere zorg: ActiZ, GGZ Nederland, IGZ, KNMG, KNMP, LEVV, LHV, NFU, NHG, NICTIZ, NPCF, NVVA, NVZ, NVZA, Orde, VGN, V&VN, VWS en ZN. 2008: start project: ondersteuning, uniformiteit en afstemming 2009: ontwikkeling instrumenten, start met implementatie en pilots, evaluatie, ontwikkeling prestatie-indicatoren 2010: richtlijn definitieve status, mate van veilige overdracht van medicatiegegevens transparant Estafette voor veilige zorg juni /6

5 Tijdpad Datum Wat organisaties spreken af om zich in te spannen dat met ingang van 2011 de overdracht van medicatiegegevens grotendeels volgens de concept richtlijn plaatsvindt. v.a. Juni 2008 Ondersteuningsmateriaal voor implementatie van de richtlijn komt beschikbaar via nieuwsbrieven en de websites van de koepelorganisaties. De implementatie gaat van start Het ondersteuningsmateriaal is compleet. De pilotprojecten zijn geëvalueerd. Lokale protocollen komen beschikbaar. Zorgverleners zijn actief aan de slag met implementatie De koepelorganisaties en IGZ stellen de prestatie-indicatoren voor de overdracht van medicatiegegevens vast De concept richtlijn Overdracht van medicatiegegevens krijgt een definitieve inhoud en status. Zorgverleners zijn actief aan de slag met implementatie IGZ toetst zorgaanbieders jaarlijks op basis van de prestatie-indicatoren voor de overdracht van medicatiegegevens. Patiënt mag verwachten dat zorgverleners de overdracht goed hebben geregeld. Meer informatie Meer informatie over de voortgang van het project medicatieoverdracht staat op: Hier zijn ook documenten te vinden, zoals: De concept richtlijn De handreikingen Presentaties Goede voorbeelden van overdrachtsprojecten Casus: Samenwerking verzorgingshuis - apotheker om op voort te bouwen Enkele aanbevelingen uit de handreiking tussen verzorginghuizen en apotheken in Noordoost Brabant Gedeelde verantwoordelijkheid Uit een knelpunteninventarisatie bleek dat ruim 80% van de verzorgingshuisbewoners in de regio het beheer van hun medicatie heeft overgedragen aan het verzorgingshuis. Veel verzorgingshuizen delen de verantwoordelijkheid hiervoor met de apotheek die de medicijnen levert. Een goede samenwerking tussen huisarts, apotheek en verzorgingshuis is een belangrijke voorwaarde om de farmaceutische zorg in het verzorgingshuis goed te regelen. Taken en verantwoordelijkheden Bewoners die hun medicijnen zelf beheren, kunnen op vrijwillige basis aansluiten bij de huisapotheek van het verzorgingshuis. Zij kunnen hun medicijnen echter ook altijd van hun eigen apotheek blijven betrekken. Het verzorgingshuis en de huisapotheek stellen samen een overeenkomst op, waarin zij hun samenwerking vastleggen. Deze overeenkomst verschaft inzicht in wie welke taken en verantwoordelijkheden heeft. (De rol van de huisarts in de farmaceutische zorg is in een aparte overeenkomst verzorgingshuis- huisarts geregeld. Maar er kan ook overwogen worden om een driepartijen overeenkomst tussen verzorgingshuis, huisartsen(groep) en apotheker te sluiten.) Eén contactpersoon farmaceutische zorg Het komt het farmaceutisch proces ten goede als de apotheker enkele vaste contactpersonen (die elkaar vervangen) heeft voor de farmaceutische zorg, die een schakel vormen tussen de apotheker en de verzorgenden. Deze contactpersonen kunnen tevens een voortrekkersrol vervullen bij het ontwikkelen van afspraken en procedures. Bron: Handreiking om de Medische en Farmaceutische Zorg in verzorgingshuizen (op onderdelen) te verbeteren. In opdracht van de Projectgroep Medische en Farmaceutische Zorg in verzorgingshuizen regio s-hertogenbosch en Bommelerwaard, ontwikkeld door FAVOR en ROSE. Het project is beschreven op Zorgvoorbeter.nl. Estafette voor veilige zorg juni /6

6 Contactpersonen deelnemende organisaties Project Overdracht van medicatiegegevens in de keten ActiZ Mevr. Annemiek Mulder Team cliënt, kwaliteit en innovatie Postbus 8258, 3503 RG Utrecht GGZ Nederland Dhr. Guus Verhoef Senior beleidsmedewerker o.m. kwaliteit Postbus AV Amersfoort IGZ Mevr. Drs. K.M. Houtkooper Inspecteur werkgebied Zuidwest Steenvoordelaan 370, 2284 EH Rijswijk Postbus 5837, 2280 HV Rijswijk LEVV Mevr. Annet Joustra Adviseur Patiëntveiligheid Bernadottelaan 11 Postbus GC Utrecht NHG 1 Dhr. Cor van der Ree Huisarts Dronten cor.vanderree@wxs.nl KNMP Dhr. Dr. Berry J.G. Daemen Senior beleidsmedewerker Postbus GL Den Haag b.j.g.daemen@knmp.nl NICTIZ Dhr. Gert Koelewijn Programmamanager EMD+ Postbus AG Leidschendam koelewijn@nictiz.nl NPCF Drs. Marjolein A. de Booys Teammanager kwaliteit Postbus BM Utrecht mdebooys@npcf.nl NVVA Mevr. Astraia Rühl Coördinator Kwaliteitsbeleid Postbus LB UTRECHT aruhl@verpleeghuisartsen.nl NVZ Dhr. Harrie Kemna (projectgroep) Senior beleidsadviseur farmacie Postbus GR Utrecht h.kemna@nvz-ziekenhuizen.nl NVZA Dhr. Dennis J. Theunissen ziekenhuisapotheker Medisch Centrum Rijnmond-Zuid, Apotheek locatie Zuider Groene Hilledijk EA Rotterdam theunissend@mcrz.nl Orde 1 Dhr. J.L.M. (Ko) van de Klundert Arts en senior adviseur Postbus LB Utrecht k.vandeklundert@orde.nl V&VN Dhr. Aart Eliens Senior beleidsadviseur Postbus RE Utrecht a.eliens@venvn.nl VGN Dhr. Jos Hiel Directeur Geniva- SVG Postbus AP Gouda jos.hiel@gemiva-svg.nl VWS Mevr. Mr. Gonne Kelder Adviseur GMT Parnassusplein VX Den Haag g.kelder@minvws.nl ZN Mevr. Anneke Prenger Coördinator farmacie Postbus AM Zeist a.prenger@zn.nl Voorzitter Stuurgroep a.i. Mevr. Drs Jenneke van Veen Hoofdinspecteur Verpleging en Chronische Zorg St Jacobsstraat BS Utrecht ja.v.veen@igz.nl Managementassistente: Projectleider Mevr. Anne de Roos p/a Maliesingel BK Utrecht anne.de.roos@planet.nl Colofon Deze uitgave is onder redactie van de projectgroep Overdracht van medicatiegegevens in de keten. Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen. Reacties: anne.de.roos@planet.nl 1 De NHG en Orde vertegenwoordigen de KNMG Estafette voor veilige zorg juni /6