Plaagbestrijding in sla In opdracht van Productschap Tuinbouw

Transcriptie

1 Plaagbestrijding in sla In opdracht van Productschap Tuinbouw Maart 2007 Ing. J. de Lange Proeftuin Zwaagdijk Tolweg ND Zwaagdijk-Oost Telefoon (0228) Fax (0228) Website:

2 SAMENVATTING Toepassing van zaadcoating met Gaucho is een efficiënte manier om luizen te bestrijden. Een lastig aspect hiervan is de fytotoxiciteit bij de kieming. De werkingsduur van de toegelaten dosering (80 g a.i./ zaden) als zaadcoating is daarnaast vaak onvoldoende om sla de gehele teelt te beschermen. Omdat niet tegen alle soorten luizen die de sla aantasten resistenties bestaan, blijft het nodig gewasbehandelingen tegen luizen uit te voeren. Uit oogpunt van resistentiemanagement is het verstandig meerdere groepen werkzame stoffen tegen plagen af te wisselen. In de jaren 2003 en 2004 is al duidelijk geworden dat de kieming van sla bij Phyto-drip en Smart pil beter was dan bij zaadcoating met het zelfde middel. De telers willen graag een basisbehandeling met een langere werking. Daarom heeft de sector Proeftuin Zwaagdijk via het Productschap Tuinbouw gevraagd nader onderzoek te doen naar plaagbestrijding in sla. In het tweejarige project participeren producenten van gewasbeschermingsmiddelen. Mede op basis van dit onderzoek is Cruiser 70 WS van Syngenta Crop Protection BV in twee doseringen toegelaten als zaadcoating, Smart pil en Phyto-drip. Bij Proeftuin Zwaagdijk zijn in beide jaren twee proeven aangelegd met Mirette. In de proeven zijn 15 tot 18 verschillende behandelingen opgenomen. Uit de grote participatie van de gewasbeschermingsindustrie blijkt dat het probleem luizen in sla veel aandacht heeft en dat er veel energie in wordt gestoken. Naast genoemde methoden zijn enkele experimentele middelen tegen als aangietbehandeling of gewasbehandeling onderzocht. Wekelijks werden vijf plant per veld onderzocht en de luizen geteld. De standaard naast onbehandeld was Gaucho 80 (gram actieve stof per zaden). De in de praktijk via de U- bocht constructie toegepaste hogere dosering Gaucho 120 werd vergeleken met Cruiser 60 en Cruiser 80. De productie werd niet beïnvloed door de behandelingen. Per proef waren er in het algemeen geen betrouwbare verschillen in effectiviteit tussen de hoge en lage doseringen van een middel. Ook werden er door de proeven heen geen duidelijke verschillen gevonden in aantallen luizen per plant tussen Gaucho of Cruiser. Betrouwbare verschillen in aantal luizen per plant werden er bijna niet aangetroffen tussen de methoden zaadcoating, Smart pil en Phyto-drip. Duidelijk zat er wel een lijn in de resultaten: bij de hogere doseringen was er een tendens dat de net even langer vrij bleven van en dat de populatie minder snel steeg. In de praktijk mag worden verwacht dat met beide middelen in de hoge dosering de sla tot vijf weken na het nagenoeg vrij van luizen worden gehouden. De nawerking ten opzichte van onbehandeld duurt vaak tot het einde van de teelt, maar vanaf vijf weken na het dient men het gewas te controleren op aanwezigheid van. Eén of meerdere aanvullende gewasbespuitingen tegen kunnen namelijk nodig blijven. De bespuitingen met niet systemische experimentele middelen bleken niet afdoende te werken. Gewasbehandelingen met een systemisch middel daarentegen gaf wel een werking te zien. De komende jaren zal in vervolgonderzoek worden gekeken naar aanvullende bespuitingen met systemische middelen om de teelt van sla vrij te eindigen. 2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING OPZET ALGEMEEN WAARNEMINGEN RESULTATEN HET WEER LUISBESTRIJDING Luisbestrijding vroege proef Luisbestrijding zomer proef Gezamenlijke analyse bestrijding LUISBESTRIJDING Luisbestrijding vroege proef Luisbestrijding zomer proef KIEMING Kieming vroege proef Kieming zomer proef Gezamenlijke analyse kieming Kieming vroege proef Kieming zomer proef PRODUCTIE Productie vroege proef Productie zomer proef Productie vroeg proef Productie zomer proef CONCLUSIES CONCLUSIES VROEGE PROEF CONCLUSIES ZOMER PROEF CONCLUSIES VROEGE PROEF CONCLUSIES ZOMER PROEF BIJLAGE 1: PROEFOPZETTEN EN PLATTEGRONDEN BIJLAGE 2: FOTO S BIJLAGE 3: GEP CERTIFICAAT PROEFTUIN ZWAAGDIJK

4 1. INLEIDING Insectenbestrijding in tuinbouwgewassen staat onder druk. Vermindering van het aantal te gebruiken middelen, de kritische houding van de maatschappij ten opzichte van spuiten, verstoring van het biologische evenwicht en de, vaak ongunstige, weersomstandigheden dwingen de telers om te kijken naar alternatieven manieren van insectenbestrijding. Het ligt daarbij voor de hand om bij het zaaien of tijdens de opkweek van de de nodige middelen toe te voegen of mee te geven. Zaadcoating, Phyto-drip of Smart pil zijn hiervoor mogelijkheden. In opdracht van Productschap Tuinbouw heeft Proeftuin Zwaagdijk in navolging van het onderzoek in 2003 en 2004 in de jaren 2005 en 2006 gekeken naar de werking van verschillende middelen toegediend rond zaaien of als gewasbehandeling. Het doel van het onderzoek was de effecten van de verschillende behandelingen op insecten te bekijken. In beide jaren zijn twee proeven uitgevoerd in ijsbergsla. In dit verslag staan de resultaten van de proeven in 2005 en 2006 beschreven. 2. OPZET 2.1 Algemeen De proeven zijn in overleg met de begeleidingscommissie ijsbergsla opgezet. De proeven zijn uitgevoerd met het ras Mirette welke door Rijk Zwaan ter beschikking werd gesteld. Dit ras is resistent tegen Bremia fysio s 1-24, maar niet tegen de groene sla (Nasonovia ribis nigri). De zaadcoatingen werden uitgevoerd door zaadtechnologiebedrijf Incotec uit Enkhuizen. De sla werd gezaaid bij de Grow Group BV in Baarlo en daar opgekweekt. De Phyto-drip behandeling werd door mevr. L. Coppoolse van de Grow Group BV uitgevoerd. De behandelingen van de beide proeven in respectievelijk 2005 en 2006 staan gegeven in tabellen 1a en 1b. De opzet van de proeven en de plattegronden staan in bijlage 1. Tabel 1a. Behandelingen PT plaagbestrijding in sla, obj middel methode dosering (1 unit = zaden) interval 1 onbehandeld Gaucho standaard zaadcoating 80 g a.i. / unit 3 4 Cruiser zaadcoating 60 g a.i. / unit 5 Cruiser zaadcoating 80 g a.i. / unit 6 Cruiser Smart pil 80 g a.i. / unit 7 Cruiser Phyto-drip 80 g a.i. / unit Pirimor spuitbehandeling 0,5 kg/ha 4-5 keer om 7 10 dagen 4

5 Tabel 1b. Behandelingen PT plaagbestrijding in sla, obj middel methode dosering (1 unit = zaden) 1 onbehandeld Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 14 Gaucho 80 zaadcoating 80 g a.i. / unit + 15 Gaucho 70 WS x Pririmor gewasbespuiting zaadcoating gewasbespuiting gewasbespuiting gewasbespuiting 80 g a.i. / unit 0,5 kg/ha Gaucho (80 g a.i. per unit) is sinds 2003 toegelaten als zaadcoating op sla in Nederland en heeft een goede werking tegen. Uit de praktijk blijkt echter dat het middel in de toegelaten dosering niet sterk genoeg is om luizen ook in de laatste weken voor de oogst te bestrijden, bovendien veroorzaakt het middel enige kiemremming. In het project worden nieuwe middelen getest in verschillende doseringen. Daarnaast worden alternatieven voor de zaadcoating getest zoals Phyto-drip en coating op een dummypil (Smart pil). In 2005 werden ook een aantal aangietbehandelingen in de proeven opgenomen. Pirimor is toegelaten als gewasbespuiting tegen. In het project worden enkele nieuwe middelen in meerdere doseringen als alternatief voor Pirimor getest. 2.2 Waarnemingen Onderstaande waarnemingen werden in beide proeven verricht: - De fytotoxiciteit van de zaadcoatings, Phyto-drip en Smart-pil behandelingen werd een week na toediening van de middelen vastgesteld (onder andere door de kiemtelling). - Wekelijks werd van vijf kroppen per veld het aantal luizen in onbehandeld geteld. Vanaf het moment dat er in onbehandeld luizen zaten, werden ook de andere behandelingen geteld. Er werd tot maximaal 50 luizen per krop geteld. - Bij de waarneming op werden ook eventuele aanwezige tripsen, mineervliegen en rupsen geteld. - Er werden 30 geoogst, waarna het gemiddelde kropwicht werd bepaald. In de zomer proef in 2005 kwamen zowel trips als rupsen voor. Hierop zijn diverse tellingen verricht. De aantasting ten opzichte van onbehandeld was echter onvoldoende om significante verschillen aan te tonen. Daarom zijn deze resultaten niet in dit rapport opgenomen. 5

6 Beoordelingen Bij elke telling werden overeenkomstig de richtlijnen van de Plantenziektenkundige Dienst voor luizen vijf per veld beoordeeld. Voor beoordeling op rupsen schrijft de PD minimaal twee beoordelingen op twintig en twee visuele beoordelingen op vraatschade voor. In de onderstaande schema s is een korte samenvatting van de proeven in beide jaren gegeven. Samenvatting plaagbestrijding in sla in opdracht van PT, proef vroege teelt zomer teelt zaaidatum 26 mei juni 2005 plantdatum 15 juni juli 2005 ras Mirette Mirette % afslibbaar % lutum % organisch stof 5,9 5,3 aantal herhalingen 4 4 bemesting 85 kg N/ha als KAS 85 kg N/ha als KAS onkruidbestrijding Chloor-IPC 0,5 l/ha, 16 juni Legurame 5 l/ha, Chloor-IPC 2 l/ha op 13 juli voor spuitdata behandelingen 11 t/m juni, 6, 13 en 20 juli 28 juli, 3, 11, 17 en 24 augustus beregenen 17 juni, 20 juni en 23 juni n.v.t. steeds 15 mm oogstdatum 5 augustus september 2005 Samenvatting plaagbestrijding in sla in opdracht van PT, proef vroege teelte zomer teelt zaaidatum 11 mei juli 2006 plantdatum 13 juni juli 2006 ras Mirette Mirette Locatie Zwaagdijk Zwaagdijk berekend % afslibbaar % lutum % organisch stof 5,1 5,1 aantal herhalingen 4 4 bemesting 80 kg N/ha als KAS 85 kg N/ha als KAS onkruidbestrijding Chloor-IPC 0,5 l/ha, + Kerb 2 kg/ha, 14 juni 2006 Legurame 5 l/ha, Chloor-IPC 2 l/ha op 13 juli voor spuitdata behandelingen 11 t/m 15 8, 15, 22, 29 juni en 6, 13 juli 2 en 23 augustus en 6 september oogstdatum 20 juli september

7 Statistiek De cijfers in de tabellen zijn geanalyseerd met Genstat (Anova). In de tabellen wordt met een P de betrouwbaarheid aangegeven. Als de P een waarde heeft die kleiner is dan of gelijk is aan 0,05 dan zijn er betrouwbare verschillen tussen de behandelingen. Met de LSD (kleinst betrouwbare verschil bij een P van 0,05) wordt aangegeven welke verschillen betrouwbaar zijn. Als een verschil tussen twee behandelingen groter is dan de LSD. dan is dat verschil betrouwbaar. Dit wordt ook aangegeven door middel van letters in de tabellen. Als een van de letters van een behandeling overeenkomt met een andere behandeling dan is het verschil tussen deze twee behandelingen niet betrouwbaar. Als de P een waarde tussen de 0,05 en 0,1 heeft, dan kan men spreken over een tendens als de uitkomsten in de lijn van de verwachting liggen. 3. RESULTATEN In de beide jaren proeven kwamen nagenoeg alleen luizen voor. Mineervlieg, tripsen en rupsen werden in nauwelijks waargenomen. Daarom wordt verslaggedaan van de bevindingen op. Na beschrijving van het weer in paragraaf 3.1 volgen in 3.2 en 3.3 de resultaten uit de afzonderlijke jaren. In paragraven 3.4 en 3.5 zijn kieming en productie opgenomen. 3.1 Het weer 2005 De tweede helft van juni 2005 was zonnig en relatief warm. De gemiddelde temperatuur was 18,6 C. In die periode van de maand viel 17 mm neerslag. Juli 2005 was gemiddeld qua temperatuur, maar somber en nat. De gemiddelde temperatuur was 17 C, maar de hoeveelheid straling was beduidend minder dan in juni en er viel 167 mm regen. Augustus 2005 was, net als de maand juli somber. De gemiddelde temperatuur was 15,9 C de hoeveelheid straling nog iets minder dan in juli en er viel in 71 mm regen. In bijlage 4 is een overzicht van het weerstation van Dacom Automatisering BV op Proeftuin Zwaagdijk opgenomen Mei 2006 was erg warm maar kende een normale hoeveelheid zon en neerslag. De eerste helft van de maand was warm, zonnig en droog. Vanaf 19 mei daalde de etmaaltemperatuur van ongeveer 18 C naar rond de 12 C. Juni 2006 was warm, erg zonnig en landelijk erg droog. Alleen de eerste week was nogal koel met lokaal zelfs wat vorst aan de grond.. Met gemiddeld 28 mm neerslag (normaal 72 mm) was dit de op 3 na droogste junimaand sinds Juli 2006 was erg warm, zonnig en zeer droog. De gemiddelde etmaaltemperatuur (22,3 C) was 5 C hoger dan normaal. Met 316 zonuren was er veel meer zon dan normaal (201 uur). De gemiddelde neerslag lag met 29 mm ver onder het gemiddelde (70 mm). Augustus 2006 was heel anders dan de voorgaande maand, namelijk nat, zeer somber en koel. Met een gemiddelde neerslag van 184 mm (normaal: 62 mm) was het de natste augustus sinds een eeuw. De gemiddelde etmaaltemperatuur 16,4 C was lager dan normaal (17,2 C). Het aantal zonuren bleef steken op 134 (normaal 198 uur). Net als juli, was september 2006 zonnig en erg warm en droog. De gemiddelde etmaaltemperatuur (17,9 C) was 3,7 C hoger dan gemiddeld. Met 180 zonuren was er aanzienlijk meer zon dan normaal (136 uur). De gemiddelde neerslag lag met 12 mm ver onder het langjarig gemiddelde van deze maand (75 mm). 7

8 3.2 Luisbestrijding Luisbestrijding vroege proef 2005 De voor de eerste proef werden gezaaid op 22 april Op 12 mei werden de uitgeplant, maar door veel uitval op het veld is besloten de proef opnieuw te zaaien en te. Dit is gebeurd op respectievelijk 26 mei en 15 juni. De teelt verliep nu wel voorspoedig en de sla werd geoogst op 5 augustus. De spuitbehandelingen 11 tot en met 15 werden op 29 juni, 6 juli, 13 juli en 20 juli toegediend. Het aantal rupsen, tripsen en mineergangen van de mineervlieg waren te gering om effecten aan de behandelingen toe te schrijven. De aantallen ongevleugelde luizen zijn wekelijks geteld vanaf 27 juni. Hieruit werd ook het gemiddeld aantal met luizen berekend, welke per datum is weergegeven. Hierbij staat 0 voor geen van de 20 en een 5 voor op alle 20 beoordeelde in de vier herhalingen. Er werd geen onderscheid gemaakt naar de soorten luizen die zich in de sla bevonden. In tabel 2 worden de effecten van alle behandelingen op luizen weergegeven. In tabel 3 staan de effecten van de zaad- en aangietbehandelingen 2 t/m 10 onderling (zonder onbehandeld) en in tabel 4 staan de effecten van de spuitbehandelingen 11 t/m 15 ten opzichte van onbehandeld. 8

9 Tabel 2. Effect van de behandelingen op luizen, PT plaagbestrijding vroege sla juni (2 wkn) 5-juli (3 wkn) 13-juli (4 wkn) 21-juli (5 wkn) 25-juli (6 wkn) 4-augustus (7 wkn) behandelingen met met met met met met 1 onbehandeld 47,3 b 4,0 bc 44,3 c 4,8 d 101,0 e 4,5 c 21,3 ab 4,3 e 1,3 1,0 1,3 a 0,8 a 2 Gaucho 80g (standaard) 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 1,0 ab 0,8 ab 9,5 ab 1,3 abc 8,3 1,8 11,8 ab 1,0 ab 3 0,8 a 0,3 a 0,0 a 0,0 a 2,3 ab 0,5 a 7,8 ab 1,5 abc 5,3 2,3 6,3 ab 1,3 abc 4 Cruiser 60g coating 0,3 a 0,3 a 0,0 a 0,0 a 3,0 ab 0,5 a 0,5 a 0,5 ab 10,5 1,5 17,8 abc 2,0 abcd 5 Cruiser 80g coating 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,8 ab 0,8 ab 0,5 a 0,5 ab 5,3 1,5 24,5 abc 2,3 bcd 6 Cruiser 80g dummy 0,5 a 0,5 a 0,0 a 0,0 a 0,3 ab 0,3 a 0,2 a 0,3 ab 1,8 0,5 7,8 ab 1,0 ab 7 Cruiser 80g Phyto-drip 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,3 ab 0,3 a 1,3 a 0,8 ab 10,8 1,3 7,8 ab 1,5 abc 8 1,0 a 0,5 a 1,8 a 0,5 a 1,5 ab 0,8 ab 30,0 bc 2,0 bcd 10,8 2,3 9,8 ab 1,0 ab 9-0,2 a 0,0 a -1,4 a 0,4 a -0,3 a 0,6 a -2,0 a 0,1 a 5,3 1,7 5,2 ab 0,7 a 10 0,0 a 0,0 a 0,3 a 0,3 a 1,0 ab 1,0 ab 2,3 a 1,0 ab 14,0 1,8 2,8 a 0,8 a 11 44,5 b 4,5 c 14,8 ab 3,0 bc 16,8 abc 2,3 b 10,0 ab 3,0 cde 6,0 2,5 24,0 abc 1,5 abc 12 35,5 b 4,3 c 16,3 ab 2,5 b 9,5 ab 1,5 ab 23,0 ab 3,0 cde 15,5 2,8 56,0 d 3,0 d 13 34,3 b 2,8 b 42,0 c 3,8 bcd 50,0 cd 4,0 c 20,5 ab 3,0 cde 4,5 2,0 8,0 ab 1,3 abc 14 36,8 b 4,5 c 38,5 c 3,8 bcd 80,3 de 4,8 c 50,3 c 4,3 e 7,0 1,8 33,5 bcd 3,0 d 15 Pirimor (standaard) 27,3 b 4,0 bc 25,8 bc 4,3 cd 35,0 bc 4,0 c 20,0 ab 3,8 de 22,0 2,5 44,3 cd 2,5 cd P-waarde <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,010 <0,001 0,514 0,276 0,014 0,009 lsd 22,2 1,3 20,9 1,3 34,8 1,5 26,0 1,8 16,2 1,5 29,8 1,4 * Een van de herhalingen werd ingeschat vanwege een vergelijkbare (onwaarschijnlijke) zware aantasting als onbehandeld; hierdoor ontstonden enkele negatieve aantallen. Binnen twee weken na het was de onbehandelde sla van behandelingen 1, 11, 12, 13, 14 en 15 flink door luizen geïnfecteerd. De behandelingen 2 tot en met 10 hadden tot en met vier weken na het een bestrijdingseffect op luizen ten opzichte van onbehandeld. Er waren geen verschillen tussen de standaard zaadcoating met Gaucho en de andere zaadbehandelingen. Vijf weken na was het totale aantal luizen in alle zaadbehandelingen vergelijkbaar met onbehandeld, maar was in onbehandeld het aantal met hoger. In behandeling 8 werden na vijf weken meer luizen geteld dan in de behandelingen 4, 5, 6, 7 en 10. Dit werd veroorzaakt door twee (met 9 en 50 luizen) in één herhaling. Vanaf zes weken na was de druk in onbehandeld (wellicht door weersomstandigheden zoals veel neerslag of natuurlijke vijanden) zodanig afgenomen, dat er geen verschillen meer optraden tussen onbehandeld en de behandelingen. Vlak voor de eerste bespuiting op 29 juni waren de spuitbehandelingen 11 t/m 15 vergelijkbaar met onbehandeld. Drie weken na (na de eerste bespuiting, net voor de tweede bespuiting) was het totale aantal luizen en het aantal met luizen in de behandelingen 11 en 12 lager dan in onbehandeld, maar vergelijkbaar met de standaard Pirimor. Vier weken na was het totale aantal luizen in de standaard Pirimor en de 9

10 behandelingen 11, 12 en 13 lager dan in onbehandeld. Behandelingen 11 en 12 hadden minder luizen dan behandelingen 13 en 14 en waren tevens vergelijkbaar met Gaucho zaadcoating. Vanaf vijf weken na verdween de populatie uit onbehandeld, zodat bij spuitbehandelingen 12, 14 en Pirimor de aantasting hoger was door het ontbreken van natuurlijke vijanden. De hoge lsd geeft aan dat de verschillen tussen de herhalingen groot waren. Tabel 3. Effect van de zaad- en aangietbehandelingen op luizen zonder onbehandeld, PT plaagbestrijding vroege sla juni (2 wkn) 5-juli (3 wkn) 13-juli (4 wkn) 21-juli (5 wkn) 25-juli (6 wkn) 4-augustus (7 wkn) behandelingen met luizen met luizen met luizen met luizen met luizen met luizen 2 Gaucho 80 g 0,0a 0,0 0,0a 0,0 1,0 0,8 9,5 1,3 8,3 1,8 11,8 1,0 3 0,8a 0,3 0,0a 0,0 2,3 0,5 7,8 1,5 5,3 2,3 6,3 1,3 4 Cruiser 60 g coating 0,3a 0,3 0,0a 0,0 3,0 0,5 0,5 0,5 10,5 1,5 17,8 2,0 5 Cruiser 80 g coating 0,0a 0,0 0,0a 0,0 0,8 0,8 0,5 0,5 5,3 1,5 24,5 2,3 6 Cruiser 80 g dummy 0,5a 0,5 0,0a 0,0 0,3 0,3 0,3 0,3 1,8 0,5 7,8 1,0 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 0,0a 0,0 0,0a 0,0 0,3 0,3 1,3 0,8 10,8 1,3 7,8 1,5 8 1,0a 0,5 1,8b 0,5 1,5 0,8 30,0 2,0 10,8 2,3 9,8 1,0 9 0,1a 0,1 0,4a 0,3 0,9 0,7-0,9 0,2 5,8 1,8 4,8 0,8 10 0,0a 0,0 0,3a 0,3 1,0 1,0 2,3 1,0 14,0 1,8 2,8 0,8 P-waarde 0,685 0,579 0,046 0,189 0,830 0,913 0,303 0,111 0,917 0,463 0,745 0,438 lsd 1,3 0,7 1,1 0,5 3,7 1,2 25,4 1,3 18,0 1,6 25,3 1,5 * Een van de herhalingen werd ingeschat vanwege een vergelijkbare (onwaarschijnlijke) zware aantasting als onbehandeld; hierdoor ontstond in week 5 negatief aantal. Het totale aantal luizen en het aantal met luizen werd op geen enkel beoordelingsmoment betrouwbaar beïnvloed door de zaad- en aangietbehandelingen. Alle behandelingen hadden dus een vergelijkbare werking als de standaard Gaucho 80 g a.i./unit. 10

11 Tabel 4. Effect van onbehandeld en de spuitbehandelingen op luizen zonder de zaadbehandelingen, PT plaagbestrijding vroege sla juni (2 wkn) 5-juli (3 wkn) 13-juli (4 wkn) 21-juli (5 wkn) 25-juli (6 wkn) 4-augustus (7 wkn) behandelingen met luizen met luizen met luizen met luizen met luizen met luizen 1 onbehandeld 47,3 4,0 44,3 4,8 101,0 c 4,5 c 21,3 a 4,3 1,3 1,0 1,3 a 0,8 a 11 44,5 4,5 14,8 3,0 16,8 a 2,3 ab 10,0 a 3,0 6,0 2,5 24,0 abc 1,5 ab 12 35,5 4,3 16,3 2,5 9,5 a 1,5 a 23,0 a 3,0 15,5 2,8 56,0 c 3,0 c 13 34,3 2,8 42,0 3,8 50,0 abc 4,0 bc 20,5 a 3,0 4,5 2,0 8,0 ab 1,3 ab 14 36,8 4,5 38,5 3,8 80,3 bc 4,8 c 50,3 b 4,3 7,0 1,8 33,5 abc 3,0 c 15 Pirimor 27,3 4,0 25,8 4,3 35,0 ab 4,0 bc 20,0 a 3,8 22,0 2,5 44,3 bc 2,5 bc P-waarde 0,860 0,415 0,312 0,314 0,032 0,035 0,067 0,669 0,122 0,335 0,062 0,010 lsd 35,9 1,9 34,5 2,2 59,5 2,2 25,2 2,3 16,2 1,7 38,6 1,4 Tot en met drie weken na hadden de spuitbehandelingen geen invloed op het aantal luizen en het aantal met luizen. Vier weken na werden in de standaard Pirimor en de behandelingen 11 en 12 minder luizen geteld dan in onbehandeld. In de behandelingen 11 en 12 was ook het aantal met luizen lager dan in onbehandeld. Behandeling 12 gaf minder met luizen dan de standaard Pirimor en de behandelingen 13 en 14. Vijf weken na neigde behandeling 14 naar meer luizen dan onbehandeld en de andere spuitbehandelingen. Zes weken na waren geen betrouwbare verschillen tussen onbehandeld en de behandelingen zichtbaar, maar zeven weken na neigde onbehandeld naar minder luizen dan behandelingen 12 en 15. In de behandelingen 12, 14 en 15 was het aantal met luizen hoger dan in onbehandeld. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in de aan- of afwezigheid van natuurlijke vijanden Luisbestrijding zomer proef 2005 De voor de tweede proef werden gezaaid op 28 juni 2005 en opgekweekt bij de Grow Group in Baarlo. Op 13 juli werden de uitgeplant op een perceel van Proeftuin Zwaagdijk en op 6 september geoogst. De aantallen rupsen en luizen zijn wekelijks geteld vanaf 22 juli. Per datum wordt het gemiddeld aantal luizen per vijf weergegeven in de tabellen. 11

12 Evenals bij de vroege proef was de infectiedruk van mineervlieg te gering om specifiek waarnemingen op te doen. Dit gold ook voor aantasting door de rupsen van de koolmot. In de proef werd echter een lichte aantasting van het koolwitje waargenomen. Daarom werd 17 augustus een telling op 20 verricht. In de laatste weken van de teelt werd trips waargenomen. Om het effect op luizen van de spuitobjecten 11 t/m 15 vast te stellen werd er voor en drie dagen na het spuiten geteld. De spuitdata waren 28 juli, 3 augustus, 11 augustus, 17 augustus en 24 augustus. Na de gewasbespuitingen werd geen schadelijke invloed op het gewas vastgesteld. In tabel 8 worden de effecten van alle behandelingen op luizen weergegeven. In tabel 9 staan de effecten van de zaad- en aangietbehandelingen (zonder onbehandeld) en in tabel 10 staan de effecten van de spuitbehandelingen in vergelijking met onbehandeld. In tabel 11 staan de resultaten op trips en rupsen. Tabel 8. Effect van de behandelingen op luizen, PT plaagbestrijding zomer sla juli (2 wkn) 9-augustus ( 4 wkn) 15-augustus (5 wkn) 22-augustus (6 wkn) 30-augustus (7 wkn) 8-september (8 wkn) behandelingen met met met met met met 1 onbehandeld 2,3 1,3bc 20,8 2,3c 6,3 ab 1,8bc 28,0 b 3,3f 26,5 2,8cd 58,8 b 3,8ef 2 Gaucho 80 g 0,3 0,3ab 0,0 0,0a 2,5 a 0,8ab 6,5 a 1,0abc 3,0 1,3abcd 22,0 ab 2,3abcdef 3 1,0 0,0a 14,8 0,5ab 0,3 a 0,3a 0,0 a 0,0a 1,5 0,5ab 2,3a 0,5a 4 Cruiser 60 g coating 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,0 a 0,0a 0,2 a 0,3ab 0,0 0,0a 1,5a 1,0ab 5 Cruiser 80 g coating 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,0 a 0,0a 0,7 a 0,5abc 1,8 1,0abc 3,3a 0,8ab 6 Cruiser 80 g dummy 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,0 a 0,0a 0,5 a 0,5abc 0,0 0,0a 16,0 a 1,5abcd 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 0,0 0,0a 0,3 0,3ab 0,3 a 0,3a 0,0 a 0,0a 1,5 0,5ab 6,8a 1,5abcd 8 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,0 a 0,0a 0,2 a 0,3ab 6,0 1,0abc 2,8a 1,3abc 9 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,3 a 0,3a 0,5 a 0,5abc 1,5 0,5ab 7,5a 2,0abcde 10 0,0 0,0a 0,0 0,0a 0,3 a 0,3a 0,0 a 0,0a 4,0 1,3abcd 24,5 ab 2,5bcdef 11 0,8 0,3ab 9,0 1,3bc 16,0 b 2,0bc 4,3 a 1,0abc 4,0 1,0abc 27,5 ab 3,0cdef 12 1,0 1,0abc 2,3 0,8ab 3,3 a 0,8ab 2,8 a 1,3bcd 16,0 1,5abcd 1,5a 0,5a 13 4,3 1,8c 5,5 0,8ab 14,5 b 2,3c 8,3 a 2,3def 39,8 3,3d 104,8 c 4,0f 14 1,5 1,0abc 2,0 0,5ab 5,5 ab 1,3abc 9,5 a 1,5cde 12,0 2,0abcd 5,5a 2,5bcdef 15 Pirimor 0,3 0,3ab 3,5 0,5ab 5,8 ab 0,8ab 10,3 a 2,5ef 9,5 2,5bcd 38,3 ab 3,3def P-waarde 0,105 0,087 0,326 0,008 0,046 0,017 0,002 <0,001 0,222 0,048 <0,001 0,003 lsd 2,6 1,2 16,6 1,1 10,7 1,4 12,0 1,1 27,7 2,0 41,2 1,9 12

13 Twee weken na het werden in onbehandeld de eerste luizen gesignaleerd. Er waren echter nog geen betrouwbare verschillen tussne de behandelingen. In onbehandeld waren wel meer geïnfecteerd met luizen dan de behandelingen 3 t/m 10. Vier weken na het was het aantal luizen in twee van de vier herhalingen van onbehandeld laag. Door de hoge lsd had dan ook geen van de behandelingen een betrouwbare invloed op het totale aantal luizen. De 14,8 luizen die bij behandeling 3 in week vier staan, werden veroorzaakt door twee in één herhaling. Vijf weken na het was het aantal luizen in onbehandeld wellicht door de weersomstandigheden opvallend laag. De behandelingen waren dan ook allemaal vergelijkbaar met onbehandeld. Het aantal met luizen was in onbehandeld wel hoger dan in de behandelingen 3 t/m 10. Zes weken na het was het totale aantal luizen in onbehandeld hoger dan in de andere behandelingen. Het aantal met luizen in onbehandeld was echter wel hoger dan in de andere behandelingen, behalve de behandelingen 13 en 15. Zeven weken na het traden geen betrouwbare verschillen in het gemiddeld totale aantal luizen op. Het aantal met luizen was in onbehandeld echter wel hoger dan in de behandelingen 3, 4, 6, 7 en 9. De standaard Gaucho had acht weken na het geen betrouwbare werking meer ten opzichte van onbehandeld, dit in tegenstelling tot behandelingen 3 t/m 9 en spuitbehandelingen 12 en 14. Opvallend was dat in behandeling 13 meer luizen werden geteld dan in onbehandeld. Het aantal met luizen was in onbehandeld hoger dan in de behandelingen 3, 4, 5, 6, 7, 8 en 12. Tabel 9. Effect van de zaadbehandelingen op luizen zonder onbehandeld en de spuitbehandelingen, PT plaagbestrijding zomer sla juli (2 wkn) 9-augustus ( 4 wkn) 15-augustus (5 wkn) 22-augustus (6 wkn) 30-augustus (7 wkn) 8-september (8 wkn) behandelingen met met met met met met 2 Gaucho 80 g 0,3 0,3 0,0 0,0 2,5 0,8 6,5 1,0 3,0 1,3 22,0 2,3 3 1,0 0,0 14,8 0,5 0,3 0,3 0,0 0,0 1,5 0,5 2,3 0,5 4 Cruiser 60 g coating 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,0 1,5 1,0 5 Cruiser 80 g coating 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,8 0,5 1,8 1,0 3,3 0,8 6 Cruiser 80 g dummy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 0,0 0,0 16,0 1,5 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 0,3 0,0 0,0 1,5 0,5 6,8 1,5 8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 6,0 1,0 2,8 1,3 9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,5 0,5 1,5 0,5 7,5 2,0 10 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,0 4,0 1,3 24,5 2,5 P-waarde 0,461 0,461 0,465 0,554 0,560 0,757 0,258 0,142 0,353 0,554 0,479 0,451 lsd 1,0 0,2 14,4 0,6 2,5 0,9 5,2 0,7 5,2 1,5 26,4 2,0 13

14 Het totale aantal luizen en het aantal met luizen werd op geen enkel beoordelingsmoment betrouwbaar beïnvloed door de zaadbehandelingen. Alle behandelingen hadden dus een vergelijkbare werking als de standaard Gaucho. Tabel 10. Effect van de spuitbehandelingen op luizen vergeleken met onbehandeld, zonder de zaadbehandelingen, PT plaagbestrijding zomer sla juli (2 wkn) 9-augustus ( 4 wkn) 15-augustus (5 wkn) 22-augustus (6 wkn) 30-augustus (7 wkn) 8-september (8 wkn) behandelingen met met met met met met 1 onbehandeld 2,3 1,3 20,8 2,3 6,3 1,8 28,0 3,3c 26,5 2,8 58,8 ab 3,8b 11 0,8 0,3 9,0 1,3 16,0 2,0 4,3 1,0a 4,0 1,0 27,5 a 3,0b 12 1,0 1,0 2,3 0,8 3,3 0,8 2,8 1,3ab 16,0 1,5 1,5a 0,5a 13 4,3 1,8 5,5 0,8 14,5 2,3 8,3 2,3abc 39,8 3,3 104,8 b 4,0b 14 1,5 1,0 2,0 0,5 5,5 1,3 9,5 1,5ab 12,0 2,0 5,5a 2,5ab 15 Pirimor 0,3 0,3 3,5 0,5 5,8 0,8 10,3 2,5bc 9,5 2,5 38,3 a 3,3b P-waarde 0,429 0,590 0,337 0,240 0,545 0,591 0,114 0,028 0,635 0,603 0,020 0,027 lsd 4,2 2,0 19,3 1,6 17,5 2,2 18,6 1,4 47,2 2,9 59,4 2,0 Tot en met 5 weken na het hadden de spuitbehandelingen geen invloed op het totale aantal luizen en het aantal met luizen. Zes weken na het was het aantal met luizen in onbehandeld hoger dan in de behandelingen 11, 12 en 14. Behandeling 11 had ook minder met luizen dan de standaard Pirimor. Zeven weken na het hadden de behandelingen wederom geen invloed op luizen, maar na acht weken werden in behandeling 13 meer luizen geteld dan in de andere spuitbehandelingen. Overigens waren alle behandelingen vergelijkbaar met onbehandeld. Het aantal met luizen was in behandeling 12 lager dan in onbehandeld, de standaard Pirimor en de behandelingen 11 en Gezamenlijke analyse bestrijding 2005 In de vroege proef kwam een vroege aantasting van luizen voor, die zes weken na het vrijwel verdwenen was. In de zomerproef was de aantasting door luizen tot vijf weken na het te verwaarlozen en begon het aantal luizen pas vanaf vijf weken na het toe te nemen. De matige, koele weersomstandigheden waren hier debet aan. Een totale gezamenlijke analyse van de effectiviteit van de behandelingen was hierdoor niet mogelijk. Het enige moment waarbij de beide teelten vergelijkbaar waren, was op het moment van vijf weken na het. In tabel 14 staan dan ook de effecten van de behandelingen op luizen, vijf weken na het, gemiddeld over de beide teelten. Tevens zijn hierbij de gemiddelde productieresultaten bijgevoegd. In tabel 15 staat de kieming gemiddeld over de beide proeven. 14

15 Tabel 14. Gezamenlijke analyse bestrijding, PT plaagbestrijding sla weken na gemiddeld behandeling aantal luizen met kropgewicht (gram) 1 onbehandeld 14bcd 3 d Gaucho 80 g 6abcd 1 ab abcd 1 ab Cruiser 60 g coating 0ab 0 a Cruiser 80 g coating 0ab 0 a Cruiser 80 g dummy 0ab 0 a Cruiser 80 g Phyto-drip 1ab 1 a cde 1 ab a 0 a abc 1 a abcd 3 cd abcd 2 bc de 3 cd e 3 cd Pirimor 13abcd 2 cd 441 P-waarde <0,001 <0,001 0,670 lsd Vijf weken na werd alleen in behandeling14 meer luizen dan in onbehandeld geteld. De zaad- en aangietbehandelingen waren vergelijkbaar met de standaard coating met Gaucho, maar behandeling 8 bevatte meer luizen dan de behandelingen 4 t/m 7. De spuitbehandelingen 11, 12 en 13 waren vergelijkbaar met de standaard bespuiting met Pirimor. Behandeling 14 bevatte meer luizen dan de standaard Pirimor en de behandelingen 11 en 12. Het aantal met luizen was in onbehandeld hoger dan in de zaad- en aangietbehandelingen, maar vergelijkbaar met de spuitbehandelingen. Zowel de vroege teelt als de voorjaarsteelt reageerden gelijk. 15

16 3.3 Luisbestrijding Luisbestrijding vroege proef 2006 In de tabellen 15 t/m 18 is het aantal luizen op 5 weergegeven en is het percentage met luizen weergeven. Er is geen onderscheid gemaakt naar de soorten luizen die zich in de sla bevonden. Tabel 15. Effectiviteit (luizen) juni planting, PT plaagbestrijding sla G0639 ijssla PT. week 2 week 3 week 4 week 5 week 6 13-jun 21-jun 27-jun 5-jul 13-jul behandeling dosering % % % % % 1 onbehandeld - - 4,0 b 15,0 b 12,8 bc 60,0 b 68,3 b 70,0 f 226,5 c 100,0 g 139,0 b 90,0 d 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,5 a 25,0 abcde 3,8 a 45,0 abc 12,5 a 55,0 abc 3 0,3 a 5,0 a 0,5 a 5,0 a 2,0 a 25,0 abcde 22,3 ab 75,0 cdefg 24,0 a 75,0 bcd 4 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 1,0 a 10,0 ab 14,0 a 55,0 abcde 7,25 a 55,0 abc 5 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 0,3 a 5,0 a 4,5 a 45,0 abc 13,3 a 50,0 ab 6 0,0 a 0,0 a 1,5 a 20,0 a 4,8 a 40,0 bcdef 20,0 ab 85,0 efg 10,5 a 70,0 bcd 7 0,0 a 0,0 a 0,5 a 10,0 a 0,8 a 15,0 abc 18,5 ab 75,0 cdefg 24,3 a 90,0 d 8 0,0 a 0,0 a 1,5 a 20,0 a 3,5 a 30,0 abcde 30,5 ab 75,0 cdefg 46,3 a 95,0 d 9 0,0 a 0,0 a 1,3 a 10,0 a 2,0 a 30,0 abcde 10,0 a 50,0 abcd 14,3 a 75,0 bcd 10 0,0 a 0,0 a 0,8 a 15,0 a 2,8 a 20,0 abcd 9,0 a 50,0 abcd 18,3 a 65,0 abcd 11 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 1,3 a 10,0 ab 2,5 a 40,0 ab 4,25 a 35,0 a 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,0 a 25,0 abcde 2,8 a 30,0 a 9,25 a 55,0 abc 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 a 10,0 a 4,3 a 40,0 bcdef 7,3 a 40,0 ab 34,8 a 90,0 d 14 Gaucho 80 + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 1,3 a 20,0 abcd 4,5 a 25,0 a 5,5 a 35,0 a 15 Gaucho 70 WS + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 0,0 a 0,0 a 1,3 a 15,0 a 2,5 a 20,0 abcd 10,3 a 40,0 ab 25,8 a 55,0 abc 16 +3x Pririmor + gewasbespuiting 0,5 kg/ha gewasbespuiting 0,3 a 5,0 a 1,8 a 15,0 a 9,3 a 45,0 cdef 13,0 a 65,0 bcdef 32,3 a 90,0 d 17 0,5 a 5,0 a 18,8 c 50,0 b 12,0 a 50,0 def 63,3 b 90,0 fg 126,0 b 95,0 d 18 0,0 a 0,0 a 11,3 b 55,0 b 9,3 a 55,0 ef 24,8 ab 80,0 defg 30,8 a 85,0 cd 0,003 0,081 <0,001 <0,001 0,001 0,005 <0,001 <0,001 0,001 0,001 1,6 8,4 6,9 24,8 25,2 30,8 46,5 32,9 63,2 33,3 16

17 Gedurende de proef nam de populatie luizen toe. Bij de laatste waarnemingen was er een zware aantasting, terwijl bijna alle waren geïnfecteerd. De standaard zaadcoating (behandeling 2) gaf tot 21 juni een goede bestrijding van luizen. Vanaf 27 juni nam de populatie iets toe. Hoewel bij de laatste beoordeling het effect goed was ten opzichte van onbehandeld, waren wel meer dan de helft van de aangetast met luizen. In de navolgende tabellen worden de verschillende methoden en behandelingen apart besproken. Tabel 16. Effectiviteit (luizen) juni planting, PT plaagbestrijding sla G0639 ijssla PT. week 2 week 3 week 4 week 5 week 6 13-jun 21-jun 27-jun 5-jul 13-jul behandeling dosering % % % % % 1 onbehandeld - - 4,0 b 15,0 a 12,8 b 60,0 b 68,3 b 70,0 b 226,5 b 100,0 c 139,3 b 90,0 c 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,5 a 25,0 a 3,8 a 45,0 ab 12,5 a 55,0 ab 3 0,3 a 5,0 a 0,5 a 5,0 a 2,0 a 25,0 a 22,3 a 75,0 bc 24,0 a 75,0 bc 4 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 1,0 a 10,0 a 14 a 55,0 ab 7,3 a 55,0 ab 5 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 0,3 a 5,0 a 4,5 a 45,0 ab 13,3 a 50,0 ab 11 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 1,3 a 10,0 a 2,5 a 40,0 ab 4,3 a 35,0 a 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,0 a 25,0 a 2,8 a 30,0 a 9,3 a 55,0 ab 0,038 0,123 <0,001 <0,001 0,024 0,005 <0,001 0,013 0,082 0,077 2,6 12,0 3,7 20,3 41,5 30,3 74,2 36,8 95,6 34,9 In de behandelingen is naast onbehandeld, het eerst luizen waargenomen in de laagste doseringen. Bij de laatste twee waarnemingen was een iets groter percentage aangetast dan bij de hogere doseringen. De zaadcoating met Cruiser (80 g.a.i./unit) was gelijkwaardig aan de standaard zaadcoating met Gaucho (80 g.a.i./unit). 17

18 Tabel 17. Effectiviteit (luizen) juni planting, PT plaagbestrijding sla G0639 ijssla PT. week 2 week 3 week 4 week 5 week 6 13-jun 21-jun 27-jun 5-jul 13-jul behandeling dosering % % % % % 1 onbehandeld - - 4,0 b 15,0 a 12,8 b 60,0 b 68,3 b 70,0 b 226,5 b 100,0 c 139,3 a 90,0 b 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,5 a 25,0 a 3,8 a 45,0 ab 12,5 a 55,0 ab 14 Gaucho 80 + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 1,3 a 20,0 a 4,5 a 25,0 a 5,5 a 35,0 a 15 Gaucho 70 WS + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 0,0 a 0,0 a 1,3 a 15,0 a 2,5 a 20,0 a 10,3 a 40,0 ab 25,8 a 55,0 ab 16 +3x Pririmor + gewasbespuiting gewasbespuiting 0,5 kg/ha 0,3 a 5,0 a 1,8 a 15,0 a 9,3 a 45,0 ab 13,0 a 65,0 bc 32,3 a 90,0 b 0,068 0,128 <0,001 <0,001 0,049 0,026 <0,001 0,005 0,161 0,076 3,2 13,5 5,1 22,1 49,2 32,9 88,9 35,2 119,9 44,7 De bespuitingen bij behandeling 14 zijn op 29 juni en 13 juli uitgevoerd. Alleen de effectiviteit van de eerste bespuiting is dus te beoordelen. Ten aanzien van het aantal luizen zijn geen statistische verschillen gevonden ten opzichte van de zaadcoating met Gaucho. De bespuitingen bij behandeling 15 zijn uitgevoerd op 29 juni, 6 juli en 13 juli. De effectiviteit van deze bespuitingen is dus alleen bij de twee laatste waarnemingen te meten. Hieruit blijkt dat de bespuitingen met in combinatie met zaadcoating met Gaucho geen werking hebben gegeven. De resultaten waren niet beter dan alleen de Gaucho zaadcoating. Ook de afwisseling van een middel met Pirimor gaf een onvoldoende bestrijding. Aangezien er wel een effectiviteit is gemeten is het voor de hand liggend dat de effectiviteit van alleen Pirimor is gemeten. Het interval tussen de Pirimor bespuitingen lijkt te lang voor een afdoende bestrijding. 18

19 Tabel 18. Effectiviteit (luizen) juni planting, PT plaagbestrijding sla G0639 ijssla PT. week 2 week 3 week 4 week 5 week 6 13-jun 21-jun 27-jun 5-jul 13-jul behandeling dosering % % % % % 1 onbehandeld - - 4,0 b 15,0 b 12,8 c 60,0 c 68,3 b 70,0 b 226,5 b 100,0 b 139,3 c 90,0 a 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 2,5 a 25,0 a 3,8 a 45,0 a 12,5 a 55,0 a 6 0,0 a 0,0 a 1,5 ab 20,0 ab 4,8 a 40,0 ab 20,0 a 85,0 b 10,5 a 70,0 a 7 0,0 a 0,0 a 0,5 ab 10,0 a 0,8 a 15,0 a 18,5 a 75,0 b 24,3 ab 90,0 a 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 ab 10,0 a 4,3 a 40,0 ab 7,3 a 40,0 a 34,8 ab 90,0 a 17 0,5 a 5,0 ab 18,8 c 50,0 bc 12,0 a 50,0 ab 63,3 a 90,0 b 125,8 bc 95,0 a 18 0,0 a 0,0 a 11,3 bc 55,0 c 9,3 a 55,0 ab 24,8 a 80,0 b 30,8 ab 85,0 a 0,042 0,123 0,007 0,009 0,037 0,111 <0,001 0,001 0,060 0,110 2,7 12,0 10,8 35,0 41,9 38,3 71,2 26,7 102,0 29,8 Hoewel de verschillen niet altijd statistisch betrouwbaar zijn, is er een indicatie dat de Phyto-drip behandelingen 6 en 7 met een experimenteel middel minder goed zijn dan de zaadcoating met Gaucho. Er is ook geen duidelijk doseringseffect van de Phyto-drip behandelingen met dit middel waargenomen. Op 21 juni is de effectiviteit van de Phyto-drip behandelingen 17 en 18 al verdwenen. Opvallend was dat de populatie luizen met deze behandelingen hierna minder sterk uitbreidde dan in de onbehandelde veldjes. Bij de laatste waarneming was de laagste dosering als enig object statistisch gelijk aan onbehandeld. Hoewel de aanvangswerking van dit middel slecht was, lijkt het product in een voldoende hoge dosering toch een werking op de lange duur te hebben. 19

20 3.3.2 Luisbestrijding zomer proef 2006 Tabel 19. Effectiviteit (luizen) juli planting, PT plaagbestrijding zomer sla G0666 ijssla PT. week 2 week 6 week 7 week 8 9-aug 8-sept 13-sep 20-sep behandeling dosering % % % % 1 onbehandeld ,8 a 5,0 a 39,8 c 80,0 c 175,8 b 100,0 b 160,3 b 100,0 e 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 ab 1,0 a 15,0 a 4,8 a 25,0 abcd 3 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,2 a 5,0 a 2,3 a 30,0 abcd 4 0,0 a 0,0 a 0,5 a 10,0 ab 2,0 a 15,0 a 9,3 a 50,0 cd 5 0,8 a 5,0 a 0,0 a 0,0 a 0,2 a 5,0 a 6,8 a 45,0 bcd 6 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 1,0 a 10,0 a 4,5 a 20,0 abc 7 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 ab 4,3 a 15,0 a 5,3 a 25,0 abcd 8 0,0 a 0,0 a 4,8 ab 10,0 ab 4,3 a 20,0 a 7,8 a 55,0 d 9 0,0 a 0,0 a 11,8 b 20,0 b 1,5 a 15,0 a 5,3 a 50,0 cd 10 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 ab 0,7 a 10,0 a 7,8 a 25,0 abcd 11 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 3,3 a 25,0 a 14,0 a 30,0 abcd 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 7,0 a 35,0 abcd 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 1,0 a 15,0 a 3,3 ab 10,0 ab 0,7 a 15,0 a 7,8 a 50,0 cd 14 Gaucho 80 + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 15 Gaucho 70 WS + zaadcoating gewasbespuiting 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 ab 0,0 a 0,0 a 1,0 a 15,0 ab 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 0,471 0,471 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 9,3 11,7 10,2 15,3 26,0 26,6 36,7 31,3 Begin augustus zijn de eerste luizen in de onbehandelde veldjes waargenomen. Vanwege het erg natte weer in de rest van augustus, werden gedurende de rest van de maand geen luizen meer gevonden. In september nam de populatie weer toe. Bij de laatste twee waarnemingen is een vrij zware aantasting geteld, waarbij alle in de onbehandelde veldjes waren aangetast. De effectiviteit van de standaard zaadcoating Gaucho (80 g.a.i./unit) was erg goed. Behalve bij behandeling 9 in week 6 was de effectiviteit van de verschillende middelen, behandelingen en doseringen tot zeven weken na het vergelijkbaar goed. 20

21 Tabel 20. Effectiviteit (luizen) juli planting, PT plaagbestrijding zomer sla G0666 ijssla PT. week 2 week 6 week 7 week 8 9-aug 8-sept 13-sep 20-sep behandeling dosering % % % % 1 onbehandeld ,8 a 5,0 a 39,8 b 80,0 b 175,8 b 100,0 b 160,3 b 100,0 b 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 1,0 a 15,0 a 4,8 a 25,0 a 3 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,2 a 5,0 a 2,3 a 30,0 a 4 0,0 a 0,0 a 0,5 a 10,0 a 2,0 a 15,0 a 9,3 a 50,0 a 5 0,8 a 5,0 a 0,0 a 0,0 a 0,2 a 5,0 a 6,8 a 45,0 a 11 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 3,3 a 25,0 a 14,0 a 30,0 a 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 7,0 a 35,0 a 0,455 0,455 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,009 14,2 7,2 12,6 11,7 39,0 29,1 56,3 37,8 Gedurende de waarnemingen in september waren alle behandelingen beter dan onbehandeld. Er waren geen statistische verschillen tussen de verschillende zaadcoatingen en de standaard zaadcoating Gaucho (80 g.a.i./unit). Tabel 21. Effectiviteit (luizen) juli planting, PT plaagbestrijding zomer sla G0666 ijssla PT. week 2 week 6 week 7 week 8 9-aug 8-sept 13-sep 20-sep behandeling dosering % % % % 1 onbehandeld ,8 a 5,0 a 39,8 b 80,0 b 175,8 b 100,0 b 160,3 b 100,0 b 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 1,0 a 15,0 a 4,8 a 25,0 a 14 Gaucho 80 + zaadcoating 80 g a.i. / unit gewasbespuiting 15 Gaucho 70 WS + zaadcoating gewasbespuiting 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,3 a 5,0 a 0,0 a 0,0 a 1,0 a 15,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,8 a 10,0 a 0,436 0,436 0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,002 <0,001 20,4 8,0 17,9 11,9 55,8 15,3 72,6 22,0 Omdat de effectiviteit van de zaadcoating met Gaucho zeer goed was, is geen toegevoegde waarde van de gewasbespuitingen gemeten. 21

22 Tabel 22. Effectiviteit (luizen) juli planting, PT plaagbestrijding zomer sla G0666 ijssla PT. week 2 week 6 week 7 week 8 9-aug 8-sept 13-sep 20-sep behandeling dosering % % % % 1 onbehandeld ,8 a 5,0 a 39,8 b 80,0 b 175,8 b 100,0 b 160,3 b 100,0 c 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 1,0 a 15,0 a 4,8 a 25,0 ab 6 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 1,0 a 10,0 a 4,5 a 20,0 a 7 0,0 a 0,0 a 0,5 a 5,0 a 4,3 a 15,0 a 5,3 a 25,0 ab 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 1,0 a 15,0 a 3,3 a 10,0 a 0,8 a 15,0 a 7,8 a 50,0 b 0,445 0,445 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 17,3 20,1 15,5 16,2 48,3 25,6 64,8 26,5 Hoewel alleen bij de laatste waarneming statistische verschillen tussen de behandelingen zijn gemeten ten aanzien van het percentage aangetaste kroppen, waren alle behandelingen statistisch gelijk aan de standaard zaadcoating met Gaucho. Door de grote verschillende in opbouw van de populatie in de weken na het in 2006 tussen de vroege en zomer proef is het niet zinvol hier over een gezamenlijke analyse te berekenen. 22

23 3.4 Kieming Kieming vroege proef 2005 De kiemtellingen zijn door de Grow Group BV een week na het zaaien uitgevoerd. De eerste proef in 2005 werd 22 april gezaaid en 12 mei geplant, maar door veel uitval is besloten deze opnieuw te zaaien en te. Dit is gebeurd op 26 mei en 15 juni. Tabel 23. Kiemtelling op plantbak met 150 zaaidatum 22 april, PT plaagbestrijding vroege sla behandeling % goede % niet gekiemd % klein of afwijkend 1 Onbehandeld 99 d 1 0 a 2 Gaucho 80 g 97 bc 2 1 a 3 96 a 1 3 d 4 Cruiser 60 g 97 b 1 2 c 5 Cruiser 80 g 97 b 1 2 c 6 Cruiser Smart pil 97 bc 1 2 c 7 Cruiser Phyto-drip 98 cd 0 2 ab b 1 2 bc P-waarde <0,001 0,338 <0,001 lsd Onbehandeld had een hoger percentage goede dan de andere behandelingen, behalve behandeling 7. Behandeling 3 had een lager percentage goede dan onbehandeld en de andere behandelingen. Behandeling 7 had een hoger percentage goede dan behandelingen 3, 4, 5 en 10. De behandelingen 3, 4, 5, 6 en 10 hadden een hoger percentage afwijkende of kleine plantjes dan onbehandeld en de standaard Gaucho. Behandeling 3 had een hoger percentage afwijkende of kleine dan de andere behandelingen. Behandeling 7 had een lager percentage afwijkende of kleine plantjes dan de behandelingen 3, 4, 5, en 6. Tabel 24. Kiemtelling op plantbak met 150 zaaidatum 26 mei, PT plaagbestrijding vroege sla behandeling % goede % missers % klein/afwijkend 1 Onbehandeld 97 c 1 3 a 2 Gaucho 80 g 92 a 1 7 d 3 94 ab 1 6 cd 4 Cruiser 60 g 96 bc 1 4 ab 5 Cruiser 80 g 93 a 2 5 bc 6 Cruiser Smart pil 96 c 1 3 ab 7 Cruiser Phyto-drip 97 c 1 3 a ab 1 6 cd P-waarde <0,001 0,291 <0,001 lsd Onbehandeld had een hoger percentage goede dan de behandelingen 2, 3, 5 en 10. De behandelingen 2 en 5 hadden een lager percentage goede dan onbehandeld en de behandelingen 4, 6 en 7. De behandeling 3 en 10 hadden een lager percentage goede dan onbehandeld en de behandelingen 6 en 7. 23

24 De behandelingen 2, 3, 5 en 10 hadden een hoger percentage afwijkende of kleine plantjes dan onbehandeld. Behandeling 2 had een hoger percentage afwijkende of kleine dan onbehandeld en de behandelingen 4, 5, 6 en 7. Behandeling 7 had een lager percentage afwijkende of kleine plantjes dan de behandelingen 2, 3, 5, en Kieming zomer proef 2005 De kiemtelling is door de Grow Group BV een week na het zaaien uitgevoerd. De resultaten hiervan zijn geanalyseerd en staan in tabel 25. Tabel 25. Kiemtelling op plantbak met 150, PT plaagbestrijding zomer sla behandelingen % goede % niet gekiemd % kleine of afwijkende plantjes 1 onbehandeld 98 de 1 2 a 2 Gaucho 80 g 95 bc 2 4 c 3 93 a 1 6 e 4 Cruiser 60 g coating 96 cd 1 3 bc 5 Cruiser 80 g coating 94 ab 1 5 de 6 Cruiser 80 g dummy 97 de 1 2 ab 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 98 e 1 1 a bc 1 4 cd P-waarde <0,001 0,623 <0,001 lsd Onbehandeld gaf een hoger percentage goede plantjes en minder kleine en afwijkende plantjes dan de standaard Gaucho en de behandelingen 3, 5 en 10. De standaard Gaucho coating gaf een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld en de behandelingen 6 en 7, maar een hoger percentage dan behandeling 3. Het percentage kleine plantjes bij Gaucho 80 was hoger dan in onbehandeld en de behandelingen 6 en 7, maar lager dan in behandeling 3. Behandeling 3 gaf lager percentage goede plantjes en een hoger percentage kleine plantjes dan alle andere behandelingen, behalve behandeling 5. Het percentage kleine plantjes van behandeling 4 was lager dan in behandeling 3 en hoger dan bij onbehandeld. Behandeling 5 gaf een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld. Het percentage kleine plantjes was hoger dan bij onbehandeld en de standaard Gaucho. Behandeling 6 gaf een hoger percentage goede plantjes dan de standaard Gaucho en de behandelingen 3, 5 en 10. Het percentage kleine plantjes was lager dan bij de standaard Gaucho. Behandeling 7 gaf een hoger percentage goede plantjes en een lager percentage kleine plantjes dan de standaard Gaucho. Behandeling 10 gaf een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld. Het percentage kleine plantjes was hoger dan in onbehandeld Gezamenlijke analyse kieming 2005 De kiemtellingen uit de vroege proef (tweemaal) en de zomer sla zijn gezamenlijk geanalyseerd in tabel

25 Tabel 26. Gezamenlijke analyse kieming op plantbak met 150, PT plaagbestrijding behandeling % goede plantjes % niet gekiemd % afwijkende en kleine plantjes 1 onbehandeld 98 de 1 2 a 2 Gaucho 80 g 95 ab 1 4 cd 3 94a 1 5 e 4 Cruiser 60 g coating 96c 1 3 bc 5 Cruiser 80 g coating 95 ab 1 4 d 6 Cruiser 80 g dummy 97 cd 1 3 b 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 98e 1 2 a 10 95b 1 4 cd P-waarde <0,001 0,183 <0,001 lsd 0,9 0,7 0,9 Onbehandeld gaf een hoger percentage goede plantjes dan de standaard Gaucho en de behandelingen 3, 4, 5 en 10. Het percentage kleine en afwijkende plantjes was lager dan in alle behandelingen, behalve behandeling 7. De standaard Gaucho coating gaf gemiddeld een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld en de behandelingen 4, 6 en 7. Het percentage kleine plantjes was hoger dan in onbehandeld en de behandelingen 6 en 7, maar lager dan in behandeling 3. Behandeling 3 gaf lager percentage goede plantjes dan onbehandeld. Het percentage kleine en afwijkende plantjes was het hoogst van alle behandelingen. Behandeling 4 gaf gemiddeld een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld, maar hoger dan de standaard Gaucho. Het percentage kleine en afwijkende plantjes was hoger dan in onbehandeld. Behandeling 5 gaf een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld. Het percentage kleine plantjes was gemiddeld hoger dan in onbehandeld. Behandeling 6 gaf een hoger percentage goede plantjes dan de standaard Gaucho. Het percentage kleine plantjes was lager dan bij de standaard Gaucho, maar hoger dan in onbehandeld. Behandeling 7 was qua kieming vergelijkbaar met onbehandeld. Behandeling 10 gaf gemiddeld een lager percentage goede plantjes dan onbehandeld. Het percentage kleine plantjes was hoger dan in onbehandeld Kieming vroege proef 2006 Een week na zaaien is het aantal goed opgekomen geteld. In tabel 27 is het aantal goed opgekomen samengevat. Per herhaling zijn 150 gezaaid. 25

26 Tabel 27. Opkomst juni planting, PT plaagbestrijding sla behandeling dosering # goede 1 onbehandeld ,3 de 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 138,5 bc 3 136,0 ab 4 134,0 a 5 134,5 ab 6 143,8 de 7 144,8 e 8 140,5 cd 9 140,3 cd ,0 ab ,8 cde 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 134,8 ab 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 143,5 de ,5 cd ,8 de P <0,001 lsd 4,2 De zaadcoatingen hadden een verminderde kieming tot gevolg. Met uitzondering van behandeling 11 zijn bij alle zaadcoatings behandelingen statistisch minder opgekomen goede geteld vergeleken met onbehandeld. Doe middelen toegepast als Phyto-drip, waren niet betrouwbaar verschillend van onbehandeld. Van deze middelen is geen dosis respons gezien. Een experimenteel middel toegepast met behulp van de Smart pil had geen effect op de kieming met de laagste twee doseringen. Bij een hoge dosering zijn minder opgekomen Kieming zomer proef 2006 Een week na zaaien is het aantal goed opgekomen geteld. In tabel 28 is het aan goed opgekomen samengevat. Per herhaling zijn 150 gezaaid. Tabel 28. Opkomst juli planting, PT plaagbestrijding vroege sla Aantal goede behandeling dosering 1 onbehandeld ,0 de 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 144,3 de 3 133,0 c 4 122,3 b 5 102,3 a 6 147,0 e 7 146,7 e 8 144,7 de 9 143,3 de ,0 d ,7 de 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 145,7 de 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 147,0 e <0,001 4,4 26

27 De zaadcoating met een experimenteel middel had ernstige gevolgen voor de opkomst. Hoewel er een doseringseffect is gemeten, zijn met de laagste dosering minder goede opgekomen dan met de standaard zaadcoating met gaucho (80 g.a.i./unit). Dit middel toegepast met Phyto-drip en Smart pil hadden geen statistisch betrouwbaar effect op de opkomst. De zaadcoating met Cruiser (80 g.a.i./unit) had geen gevolg voor de opkomst. In bijlage 2 zijn foto s van de diverse behandelingen voor het opgenomen. In tabel 29 is de opkomst van beide proeven uit 2006 samengevat. Tabel 29: Kieming 2006 behandeling dosering Aantal goede 1 onbehandeld ,0 fg 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 141,0 de 3 134,7 c 4 129,0 b 5 120,7 a 6 145,1 fg 7 145,6 g 8 142,3 ef 9 141,6 de ,6 d ,6 de 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 139,4 de 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 145,0 fg <0,001 1,3 De standaard zaadcoating met Gaucho (80 g.a.i./unit) had een lager aantal goed opgekomen tot gevolg. Een lage dosering met een experimenteel middel als zaadcoating resulteerde in minder goed opgekomen. Er was een doseringseffect aanwezig. Cruiser (80 g.a.i./unit) was gelijkwaardig aan Gaucho. Smart pil met een experimenteel middel had bij de hogere doseringen een lager aantal goed opgekomen. 3.5 Productie Productie vroege proef 2005 De vroege proef werd op 5 augustus geoogst. Van de 30 geoogste kroppen per veld werd een gemiddeld kropgewicht berekend. De resultaten staan in tabel

28 Tabel 30. Effect van de behandelingen op de productie, PT plaagbestrijding vroege sla behandelingen opbrengst (gr/krop) 1 onbehandeld 285 abcdef 2 Gaucho 80 g 278 abcde a 4 Cruiser 60 g coating 304 ef 5 Cruiser 80 g coating 311 f 6 Cruiser 80 g dummy 268 ab 7 Cruiser 80 g Phyto-drip 285 abcdef abcd bcdef cdef abc bcdef def abcde 15 Pirimor 293 abcdef P-waarde 0,044 lsd 28 Geen enkele behandeling gaf een betrouwbaar hoger of lager kropgewicht dan onbehandeld. Behandeling 3 had een lager kropgewicht dan de behandelingen 4, 5, 9, 10, 12 en 13. Behandeling 4 had een hoger kropgewicht dan de behandelingen 6, 8 en 11. Behandeling 5 had een hoger kropgewicht dan de behandelingen 2, 3, 6, 8, 11 en Productie zomer proef 2005 Op 6 september werd de tweede proef geoogst. Van de 30 geoogste per veld werd het gemiddeld kropgewicht uitgerekend. In tabel 31 staan de resultaten. 28

29 Tabel 31. Productie, PT plaagbestrijding zomer sla behandelingen gewicht/krop (gram) 1 onbehandeld Gaucho 80 g Cruiser 60 g coating Cruiser 80 g coating Cruiser 80 g dummy Cruiser 80 g Phyto-drip Pirimor 593 P-waarde 0,184 lsd 73 De behandelingen hadden geen invloed op het gemiddelde kropgewicht Productie vroeg proef 2006 Per veld is het gewicht van 30 geoogste kroppen bepaald. In tabel 32 is het gewicht per krop samengevat. Van de behandelingen 3 t/m 10 is geen kropgewicht bepaald. Tabel 32. Kropgewicht, PT plaagbestrijding sla behandeling dosering Kropgewicht (gr) 1 onbehandeld a 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 600 a a 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 660 a 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 590 a a a a a a 0, Tussen de behandelingen zijn geen verschillen in kropgewicht gemeten. 29

30 3.5.4 Productie zomer proef 2006 Per veldje is het gewicht van 30 geoogste kroppen bepaald. In tabel 33 is het gewicht per krop samengevat. De proef is op 22 september geoogst. Van de 30 geoogste kroppen per veld werd een gemiddeld kropgewicht berekend. Tabel 33. Kropgewicht, PT plaagbestrijding zomer sla behandeling dosering kropgewicht (gr) 1 onbehandeld a 2 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 780 a a 12 Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 760 a 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 740 a a a 0, Bij de oogst zijn geen verschillen in kropgewicht gemeten. 30

31 4. CONCLUSIES 4.1. Conclusies vroege proef 2005 Tot en met vijf weken na werden in onbehandeld veel luizen aangetroffen. De laatste weken voor de oogst nam de populatie echter flink af, waarschijnlijk door de weersomstandigheden en natuurlijke vijanden. De zaad- en aangietbehandelingen gaven tot en met vier weken na een goede bescherming tegen luizen. Behandelingen 4, 5 en 6 hadden tot en met vijf weken na het gemiddeld minder dan 1 per plant. Door de afname van het aantal luizen bij onbehandeld waren er vanaf 5 weken na het geen betrouwbare verschillen meer met onbehandeld. Zes weken na het was bij alle zaad- en aangietbehandelingen het aantal luizen toegenomen. Alle zaad- en aangietbehandelingen waren tot vier weken na het vergelijkbaar met de standaard Gaucho. Vijf weken na het had behandeling 8 meer luizen dan Gaucho 80 g. Drie en vier weken na hadden de standaard Pirimor en behandelingen 11 en 12 minder luizen dan onbehandeld. Met name behandelingen 11 en 12 voorkwamen hiermee de piek in de luizenvlucht. Behandeling 13 was alleen week vier beter dan onbehandeld. Zeven weken na waren de standaard Pirimor en behandelingen 12 en zwaarder door aangetast dan onbehandeld, waarschijnlijk door een gebrek aan natuurlijke vijanden. Na de bespuitingen werd geen fytotoxiciteit gesignaleerd. Tijdens de eerste zaai hadden de standaard Gaucho en de behandelingen 3, 4, 5 en 6 kiemremming. Behandeling 7 was vergelijkbaar goed als onbehandeld. Tijdens de tweede zaai kwamen dezelfde effecten naar voren, maar waren de behandeling 6 en 7 vergelijkbaar met onbehandeld. Tevens kwam de standaard Gaucho 80 g a.i./unit minder goed naar voren. De behandelingen hadden geen effect op de productie ten opzichte van onbehandeld. Behandeling 5 gaf wel een hogere productie dan de standaard Gaucho. Trips, rupsen van de koolmot en mineervlieg speelden in deze teelt geen rol van betekenis. 4.2 Conclusies zomer proef 2005 De populatie luizen was gedurende de eerste zeven weken van de teelt laag. De eerste vijf weken waren er geen verschillen behandelingen en onbehandeld zichtbaar. Zes weken na het hadden alle behandelingen minder luizen dan onbehandeld. In week zeven waren er geen betrouwbare verschillen maar na acht weken hadden behalve Gaucho 80 en behandeling 10 de zaad- en aangietbehandelingen minder luizen dan onbehandeld. Er waren geen betrouwbare verschillen tussen de zaad- en de aangietbehandelingen. De spuitbehandelingen hadden in deze proef vier weken na het minder met en pas zes weken na het minder luizen dan onbehandeld. Acht weken na het hadden behandelingen 12 en 14 minder luizen dan onbehandeld en waren vergelijkbaar met de zaad- en 31

32 aangietbehandelingen. Behandeling 13 had acht weken na het meer luizen dan onbehandeld. De bespuitingen leiden niet tot fytotoxiciteit. De standaard Gaucho en de behandelingen 3, 4, 5 en 10 veroorzaakten kiemremming. De behandelingen 6 en 7 waren vergelijkbaar met onbehandeld. De behandelingen hadden geen betrouwbaar effect op de productie. Proeftuin Zwaagdijk Vanwege een lage aantasting bij onbehandeld kon in deze proef geen werking van de middelen op trips en rups worden vastgesteld Conclusies vroege proef 2006 Bij de meeste zaadcoatings behandelingen zijn minder goed gekiemd vergeleken met onbehandeld. Middelen die door middel van Phyto-drip zijn toegepast waren in geen enkele dosering betrouwbaar verschillend van onbehandeld. Toepassingen met Smart pil waren selectiever voor het gewas dan zaadcoatingen. Alleen bij de hoogst geteste dosering waren er minder goed opgekomen. Gedurende de proef nam de populatie luizen toe. Al vier weken na het was er een zware aantasting. Bijna alle bij onbehandeld waren geïnfecteerd. De standaard zaadcoating (zaadcoating Gaucho 80 g.a.i. ) had tot vijf weken na het een goede bestrijding van luizen. Vanaf vier weken na nam de populatie luizen iets toe. Hoewel er geen significante verschillen waren werden er in het algemeen bij de laagste dosering van een experimenteel middel, toegepast als zaadcoating, Smart pil of Phyto-drip wat meer luizen bij een hoger percentage gevonden dan bij de hogere doseringen. De zaadcoating met Cruiser (80 g.a.i./unit) was gelijkwaardig aan de standaard zaadcoating met Gaucho (80 g.a.i./unit). Bij de laatste waarnemingen is er een niet significante meerwaarde van de aanvullende gewasbespuitingen gemeten. Door de bespuitingen met een experimenteel middel was het aantal geïnfecteerde kroppen kleiner dan met alleen Gaucho zaadcoating. Hoewel de verschillen niet altijd statistisch betrouwbaar zijn, is er een indicatie dat de Phyto-drip behandelingen met een experimenteel middel vijf en zes weken na het iets minder goed zijn dan de zaadcoating met Gaucho. Er is geen duidelijke dosis respons van de Phyto-drip behandelingen met dit middel waargenomen. De aanvangswerking van ander experimenteel middel was slecht. Toch lijkt er een duurwerking te zijn. Bij oogst zijn geen verschillen in kropgewicht gemeten. 32

33 4.4. Conclusies zomer proef 2006 De zaadcoating met een experimenteel middel had een zeer slechte opkomst tot gevolg. Hoewel er een doseringseffect is gemeten, zijn met de laagste dosering minder goede opgekomen dan met de standaard zaadcoating met Gaucho (80 g.a.i./unit). De zaadcoating met Cruiser (80 g.a.i./unit) had geen gevolgen voor de opkomst. Toepassingen via Phyto-drip en Smart pil hadden geen statistisch betrouwbaar effect op de kieming. Begin augustus zijn de eerste luizen in de onbehandelde veldjes waargenomen. Vanwege het erg natte weer in de rest van augustus, werden gedurende de rest van de maand geen luizen meer gevonden. In september nam de populatie weer toe. Bij de laatste twee waarnemingen is een vrij zware aantasting geteld, waarbij alle in de onbehandelde veldjes waren aangetast. De effectiviteit van de standaard zaadcoating Gaucho (80 g.a.i./unit) was erg goed. Gedurende de waarnemingen in september waren alle behandelingen beter dan onbehandeld, terwijl alle behandelingen vergelijkbaar waren aan de standaard zaadcoating Gaucho (80 g.a.i./unit). Door de goede werking van de zaadcoating met Gaucho, kon geen toegevoegde waarde van de aanvullende gewasbespuitingen worden gemeten. 33

34 BIJLAGE 1: Proefopzetten en plattegronden 2005 Proefplaats: Proeftuin Zwaagdijk Ras: Mirette Plantdatum 1: 15 juni 2005, oogst begin augustus. Plantdatum 2: 13 juli 2005, oogst begin september. Plantafstand: 30 cm * 32 cm Veldgrootte: 9 rijen * 17 rijen Proefveldgrootte: afhankelijk van aantal objecten Gewasbescherming: fungiciden volgens praktijk, geen insecticiden Bemesting: stikstof bemesting: standaard meststoffen worden volvelds toegepast en voor ingewerkt. Richtlijn: voorschriften Plantenziektenkundige Dienst Behandelingen: object middel dosering (a.i.) per zaden opmerkingen 1 onbehandeld Gaucho 70 WS 80 g standaard zaadcoating 3 4 Cruiser 70 WS 60 g ai/u zaadcoating 5 Cruiser 70 WS 80 g ai/u zaadcoating 6 Cruiser 70 WS 80 g ai/u Smart pil 7 Cruiser 70 WS 80 g ai/u Phyto-drip Pirimor 0,5 kg/ha spuitbehandeling 3-5 maal om 7-10 dgn Aantal herhalingen: 4 Aantal velden: 60 Hoeveelheid water: 500 l/ ha Druk: ca. 3,5 Bar bij de fles Spuit: handspuit met perslucht, spuitboom 1,5 m. Rond veld lopen! 2 dop VS op 50 cm, 1 kantdop UB dopafstand: 67,5 cm Kieming: week na zaaien beoordelen op fytotoxiciteit door tellen aantal kiem en aantal bruikbare bij afleveren. (4x 100 zaden) Beoordeling ijssla: - Luizen wekelijks wordt van vijf kroppen per veld het aantal ongevleugelde luizen in onbehandeld geteld. Vanaf moment dat er in onbehandeld luizen zitten worden ook de andere behandelingen geteld tot maximaal 50 luizen per krop. Tevens wordt aantal trips en rupsen genoteerd. - Overige plagen per veld 20 op rups, visueel op vraat door rups en mineervlieg. Oogst: Registreer: 30 oogsten en gemiddeld kropwicht vaststellen. weersomstandigheden gedurende de proef: max, gem. en min. temperatuur, RV, neerslag en windsnelheid. 34

35 Plattegrond vroeg proef op perceel F4 Her 1 Her 2 Her 3 Her 4 veld beh veld beh veld beh veld beh rand rand rand rand 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m Plattegrond zomer proef op perceel G5 Her 1 Her 2 Her 3 Her 4 veld beh veld beh veld beh veld beh rand rand rand rand 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 35

36 2006 Proefplaats: Proeftuin Zwaagdijk Ras: Mirrete Plantdata: gepland medio mei en medio juli Plantafstand: 32 cm * 30 cm Veldgrootte: 3 x 5,1 m(bed 2,88 + pad van 0,12 = 3 m dus 4 bedden 12 m) Proefveldgrootte: 18 * 5,1 = 92 * 12 = 1104 m² Gewasbescherming: fungiciden volgens praktijk, geen insecticiden Bemesting: stikstof bemesting: standaard. meststoffen worden volvelds toegepast en voor ingewerkt. Richtlijn: voorschriften Plantenziektenkundige Dienst Behandelingen (18): obj middel methode dosering (1 unit = zaden) 1 onbehandeld Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit Cruiser 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit 13 Cruiser 70 WS Phyto-drip 80 g a.i. / unit 14 Gaucho 80 zaadcoating 80 g a.i. / unit + gewasbespuiting 15 Gaucho 70 WS zaadcoating 80 g a.i. / unit + gewasbespuiting 16¹ 3x Pririmor gewasbespuiting 0,5 kg/ha + gewasbespuiting 17¹ 18¹ Behandelingen 16, 17 en 18 zijn alleen in de vroege planting opgenomen Aantal herhalingen: 4 Aantal velden: 72 Hoeveelheid water: 400 l/ ha Druk: ca. 3,5 Bar bij de fles Spuit: handspuit met perslucht, spuitboom 1,5 m. Rond veld lopen. 2 dop VS op 50 cm, 1 kantdop UB dopafstand: 67,5 cm Kieming: week na zaaien beoordelen op fytotoxiciteit door tellen aantal Beoordeling ijssla: 5 kroppen Oogst: Registreer: kiem en aantal bruikbare bij afleveren. (4x 100 zaden) wekelijks wordt van vijf kroppen per veld het aantal ongevleugelde luizen in onbehandeld geteld. Vanaf moment dat er in onbehandeld luizen zitten worden ook de andere behandelingen geteld tot maximaal 50 luizen per krop. 30 oogsten, gemiddeld kropwicht vaststellen. weersomstandigheden gedurende de proef: max, gem. en min. temperatuur, RV, neerslag en windsnelheid. 36

37 Plattegrond juni planting veld beh veld beh veld beh veld beh rij + pad = 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m 9 rij + pad = 3m Proeftuin Zwaagdijk Plattegrond juli planting veld beh veld beh veld beh veld beh rijen = 3 m 37

38 BIJLAGE 2: Foto s Foto 1. Behandeling 3 voor het, 22 juli Foto 2. Behandeling 4 voor het, 22 juli Foto 3. Behandeling 5 voor het, 22 juli

39 Foto 4. Behandeling 7 voor het, 22 juli Foto 5. Behandeling 9 voor het, 22 juli Foto 6. Onbehandeld voor, 22 juli

40 Foto 7. Behandeling 12 voor, 22 juli Foto 8. Behandeling 13 voor, 22 juli Foto 9. Gaucho zaadcoating 80 g.a.i. voor, 22 juli

41 Foto 10. Overzicht proefveld vroege proef op 30 juni