Hoe oud zijn de Nederlandse strandfossielen? Frank Wesselingh, Tom Meijer, Anton Janse & Peter Moerdijk
|
|
- Alfred Abbink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoe oud zijn de Nederlandse strandfossielen? Frank Wesselingh, Tom Meijer, Anton Janse & Peter Moerdijk Als je op een willekeurige dag op het strand aan de Hollandse kust een hand vol schelpen opraapt dan zullen veel van die schelpen duizenden jaren oud zijn. Dat geldt uiteraard niet de exemplaren waaraan nog vleesresten of resten van de opperhuid zitten. Maar wel voor bijna alle bruine, donkergrijze en blauwige kokkels en strandschelpen. Als je blauwe en grijze schelpen opraapt op het Noordzee strand van een Waddeneiland dan kunnen ze ruim honderdduizend jaar oud zijn, en veel van de witte schelpen van het Sloegebied zijn enkele miljoenen jaren oud. De dikke en zware Zwinkokkels van het strand van Cadzand, die zo n 45 miljoen jaar oud zijn, spannen de kroon. Dit hoofdstuk gaat over hoe oud de fossiele strandschelpen zijn en hoe we die ouderdom kunnen bepalen. Ouderdom bepalen Veel informatie over de ouderdom van strandfossielen komt uit de Nederlandse ondergrond of uit ontsluitingen (bijvoorbeeld groeves) in omringende landen waar de betreffende soorten in hun geologische context zijn gevonden. De ouderdom van de soorten op het strand kan worden bepaald met behulp van radiometrische technieken, waarvan de 14 C methode een bekend voorbeeld is. Er is een hele reeks aan dateringsmethoden, die ieder een eigen tijdsinterval bestrijken. De reikwijdte van dateringsmethoden wordt in grote mate bepaald door de halfwaardetijd van de radioactieve isotopen, de tijd waarin de helft van de moederisotoop vervalt in een dochterisotoop. In de 14 C methode gaat het om de verhouding tussen de radioactieve 14 C moederisotoop en de 14 N (stikstof) dochterisotoop. De halfwaardetijd is voor deze vervalreeks is 5730 jaar. Met de 14 C methode kan in principe tot zo n zestig duizend jaar geleden worden gedateerd. Een andere methode maakt gebruik van de vervalsreeks van Uranium 238 naar Thorium 230. De halfwaardetijd van de U 238 /Th 230 reeks is ongeveer tachtig duizend jaar, waarmee de methode geschikt is om tot enkele honderdduizenden jaren terug te dateren. En zo zijn er nog veel meer verschillende methodes, elk met hun eigen bereik. Tertiaire kalken kunnen worden gedateerd met de Strontium 87/86 methode. Bij dateringen moet wel rekening worden gehouden met mogelijke vervuiling van de fossielen door bijvoorbeeld grondwater (Wesselingh et al., 2005). Naast radiometrische isotopendateringen is het ook mogelijk om schelpen te dateren met behulp van aminozuurbepalingen (AAR). Levende wezens hebben linksdraaiende en rechtsdraaiende aminozuren. Na hun dood vervallen de linksdraaiende aminozuren langzamerhand in rechtsdraaiende aminozuren. De verhouding tussen beide typen geeft een maat voor de ouderdom. AAR dateringen worden tot nu toe vooral gebruikt in midden- en laat-kwartaire afzettingen maar is potentieel bruikbaar tot in het Laat Plioceen. Absolute ouderdombepalingen zijn vrij zeldzaam. Vaak zijn fossielen omgezet (gediagenetiseerd) of hebben we niet genoeg radioactieve bestanddelen in fossielen of in de afzettingen waarin de fossielen zijn gevonden. In dat geval is het zaak om te correleren met lagen waarvan de absolute ouderdom is gemeten, bijvoorbeeld vulkanische afzettingen. Er is een veelheid aan technieken om lagen en laagpakketten te correleren, waaronder magnetostratigrafie (gebaseerd op het zo nu en dan in de geschiedenis van de aarde omkeren van het aardmagnetisch veld) en biostratigrafie. Voor het bepalen van de ouderdom van onze strandfossielen is de laatste methode van belang. Veel fossiele strandschelpen kennen we uit hele specifieke intervallen uit Nederlandse boringen. Soms komen ze voor in lagen waarvan we ook absolute dateringen hebben.
2 De belangrijkste fossielgroepen die we gebruiken voor correlaties zijn microfossielen, zoals foraminiferen, dinoflagellaten en pollen. Ook schelpensoorten kunnen bruikbare informatie geven. Door het voorkomen van fossielgroepen in verschillende boringen en ontsluitingen te documenteren wordt een volgorde van voorkomen vastgelegd. In bepaalde diepteintervallen kan een soort opeens verschijnen of verdwijnen. Dit soort gebeurtenissen gebruiken we om biozones te definiëren, intervallen in gesteente- en sedimentpakketten waarin bepaalde fossielsoorten of combinaties daarvan voorkomen of juist ontbreken. De Grote strandgaper: terug van weggeweest Mya arenaria Linnaeus, 1767, is een ogenschijnlijk autochtone soort van de Nederlandse kustzone. De soort kwam hier voor het eerst tijdens het Vroeg Plioceen voor (Wijnker et al., 2008). Tijdens het Plioceen was de Strandgaper vrij zeldzaam, maar hij kwam redelijk algemeen voor in de kustnabije milieus tijdens het Vroeg Pleistoceen. Vermoedelijk stierf de Strandgaper omstreeks 1,8 miljoen jaar geleden uit in Noordwest Europa, mogelijk als gevolg van een verslechterende klimaat. Rond het jaar 1300 a.d. duikt de soort opeens op in het Noordzeegebied. Hij komt sindsdien redelijk algemeen voor in de ondiepe kustzones. Inmiddels weten we uit archeologisch onderzoek dat de terugkomst van de soort samenvalt met de tochten die Vikingschepen maakten naar de oostkust van Noord Amerika. Aldaar had de Strandgaper de ijstijden wel overleeft. Vikingen gebruikten zand en stenen in de bodem van hun schepen om deze te stabiliseren. Een dergelijk milieu (hard substraat gemengd met zand) is ideaal voor de jongen van de Strandgaper die zich tijdelijk met byssus aan te kunnen vasthechten. Het is dan ook zeer aannemelijk dat de Strandgaper dankzij de Vikingen terug is gekomen in Noordwest Europa. Verdwijningen en herverschijningen in een heel faunagebied als West Europa zijn overigens uitzonderlijk. Stratigrafisch gezien wijst het voorkomen van de Strandgaper op een ouderdom van ongeveer 1,8 tot vier miljoen jaar geleden of jonger dan ongeveer zeven honderd jaar geleden. Stratigrafisch raamwerk De discipline die zich bezighoudt met het bepalen van de ouderdom van gesteenten heet stratigrafie. Daarin vallen zowel absolute ouderdomsbepalingen als correlatietechnieken. De basis van de stratigrafie zijn de lithostratigrafische eenheden zoals formaties. Dat zijn pakketten van gesteenten en/of sedimenten die op grond van hun sedimenteigenschappen te onderscheiden zijn van andere pakketten. De Nederlandse ondergrond is heel behoorlijk in kaart gebracht en we hebben dan ook een redelijk idee uit welke formatie de strandfossielen afkomstig zijn (Afbeelding 1). Aanvullende informatie halen we ook uit het voorkomen van soorten in afzettingen in aangrenzende gebieden, zoals België en Oost-Engeland.
3 Afbeelding 1. Stratigrafisch raamwerk: formaties in het zuidelijk Noordzeebekken waarin fossielen voorkomen die we ook van onze stranden kennen. Fm. staat voor Formatie. Data uit
4 Vandenberghe et al., 2005 & Marquet et al., Volgens Vandenberghe et al. (2005) vallen de Zanden van Aalter en de Zanden van Oedelem in het Laat Ypresien. Momenteel komt er steeds meer gedetailleerde informatie beschikbaar over de aard en ouderdom van laat-neogene en kwartaire afzettingen van onze ondergrond en uit de omgeving van Nederland, waardoor de ouderdom van de verschillende fauna s steeds duidelijke wordt (afbeelding 2). De fossielhoudende lagen zijn overigens vaak zeer korte momentopnames die zijn afgezet tijdens een hoge zeespiegelstand.
5 Afbeelding 2. Ouderdom van pliocene en kwartaire eenheden in Nederland, België en Engeland. De δ18o (zuurstof 18 isotopen) -curve komt van Lisiecki & Raymo (2005) en is afkomstig uit een oceaanboring. De verhouding van zuurstofisotopen geeft een maat voor temperatuur en indirect ook voor zeespiegelstanden in de wereld. Rond 2,6 miljoen jaar geleden (Ma) is er spraken van de eerste echte ijstijd in het Noordzeegebied. Sindsdien er zo n vijftig ijstijden geweest. LP staat voor Laagpakket. Hoogstwaarschijnlijk zijn verschillende formaties en laagpakketten in hele korte tijd afgezet tijdens zeespiegelhoogstanden en moet een lange duur worden opgevat als de tijdspanne waarbinnen dat is gebeurd. Omwerking Het komt vrij veel voor dat stevige fossielen, zoals botten maar ook schelpen, in latere perioden op natuurlijke manier opgegraven en herbegraven kunnen raken. Dit herbegraven komt heel veel voor bij schelpen in ondiepe kustzones en noemen we remaniëring. Op het strand De Kaloot bij Borsele kan je op sommige dagen schelpenbanken vinden die bijna uitsluitend uit soorten bestaan die hier zo n twee tot drie miljoen jaar geleden hebben geleefd en al lang zijn uitgestorven. Ook in lagen in de ondergrond kunnen geremanieerde fauna s voorkomen. Vaak zijn dergelijke fossielen te herkennen aan een vreemde kleur en andere uiterlijkheden. Of kloppen ze niet met het afzettingsmilieu van de betreffende afzettingen. Zo vinden we tropische en subtropische geslachten onder de huidige strandschelpen op sommige van de Zeeuwse stranden, en gaat dat veelal om fossiele soorten. Op verschillende plaatsen komen echter fossielen voor op het strand waarvan de lagen waaruit ze stammen niet aanwezig zijn op de zeebodem in de nabije omgeving. Eocene soorten kennen we vooral van de stranden rond Cadzand-Bad. Daarnaast komen ze ook voor in het Sloegebied, op Walcheren, en sporadisch verder naar het noorden tot aan de Maasvlakte. De meeste van de strandsoorten hebben een Midden Eoceen ouderdom. Het gaat hier om de grote Venericor planicosta en enkele tientallen kleinere soorten. De laatste groep is vaak typisch grijs verkleurd. Zelfs rond Cadzand, waar Eoceen soorten redelijk algemeen zijn, liggen eocene afzettingen op tientallen meters diepte, veel dieper dan de bodem van de zee ter plaatse. Naar het noorden liggen Eoceen afzettingen op honderden meters diepte. De soorten zijn dan ook niet in de buurt van de stranden geremanieerd, maar daar terechtgekomen door rivieren die de eocene afzettingen in het nabijgelegen Vlaanderen hebben aangetast en opgeruimd tijdens het Kwartair, de laatste twee miljoen jaar (Afbeelding 3). In toenemende mate vinden we fossielen die omgewerkt zijn uit zandsuppleties. Bijvoorbeeld de laat- en midden-pleistocene fossielen uit de omgeving van de Maasvlakte komen uit de Eurogeul. Sinds de intensivering van strandsuppleties enkele decennia geleden zijn de aantallen pleistocene soorten op de Waddeneilanden en de Hollandse kust toegenomen. Op sommige Zeeuwse stranden waar van nature vrij rijke fossielenfauna s voorkomen kunnen hele nieuwe strandfauna s optreden na suppleties. Bekend zijn ondermeer de roodbruine Pleistocene fauna s van de Steenbanken ongeveer dertig kilometer ten westen van Schouwen- Duiveland. Dit zand is ondermeer gebruikt bij suppleties in West Zeeuws Vlaanderen, Walcheren en Schouwen. Als je een schelp opraapt op het strand dan kun je vaak een redelijke schatting van de ouderdom maken. Is het niet op grond van een bekend stratigrafische voorkomen in de
6 ondergrond of in afzettingen van omliggende gebieden, dan is het vaak ook nog mogelijk dat het fossiele uiterlijk aanwijzingen geeft over de stratigrafische herkomst. Daarover schrijven we elders in deze uitgave. Afbeelding 3. De herkomst van eocene strandfossielen. In West Vlaanderen (1) liggen fossielrijke eocene afzettingen (Zanden van Aalter, Zanden van Oedelem) vrijwel aan de oppervlakte. Soorten die daar voorkomen kennen we ook van de Nederlandse stranden, met name van Cadzand-Bad (4) en Domburg (5). Eoceen afzettingen liggen aldaar vele tientallen tot honderden meters diep en kunnen dus niet de bron vormen voor de strandfossielen. In plaats daarvan lijken de fossielen te zijn aangevoerd door riviersystemen die tijdens de laatste ijstijd, en mogelijk ook al eerder, Eoceen afzettingen in het Vlaamse achterland hebben opgeruimd. We kennen bijvoorbeeld rivier afzettingen van de Oer-Schelde met omgewerkt Eoceen materiaal uit de omgeving van Zelzate (2). De Oer-schelde liep richting het Westerschelde gebied (3) en verklaart het voorkomen van eocene fossielen aldaar. Het riviersysteem heeft ook richting Domburg-Roompot gebied gelopen (5). De voorlopers van de Schelde hebben Zwinkokkels tot aan de Grevelingen (7) en Eurogeul (8) vervoerd. De eocene fossielen uit de omgeving van Cadzand-Bad zouden ook door lokale rivieren die het achterland rond Brugge draineerden aangevoerd kunnen zijn. Tenslotte zijn er vooral heel erg kleine eocene soorten bekend van het strand van Ouddorp (6). Inzet: Claibornicardia spec. 1 uit Aalter (Vervoenen & van Nieulande, 2008).
De fossiele schelpen van de Nederlandse kust II. Determinatiesleutel voor Patellogastropoda en Vetigastropoda-I (april 2011).
De fossiele schelpen van de Nederlandse kust II. Determinatiesleutel voor Patellogastropoda en Vetigastropoda-I (april 2011). Frank P. Wesselingh & Ronald Pouwer NCB Naturalis, Postbus 9517, 2300 RA Leiden,
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatie96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN
96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN Grondboor en Hamer, jrg. 43, no. 5/6, p. 225-227, 3 fig., november 1989 AFZETTINGEN VAN RIJN EN MAAS IN LIMBURG W.M. Felder* In de loop van het Mioceen, 10 tot 7 miljoenn
Nadere informatieDe geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1).
De geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1). Afbeelding I.1. Vorming stuwwal Nijmegen en stuwwal Reichswald Zandige
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieWerkstuk ANW Ouderdomsbepaling
Werkstuk ANW Ouderdomsbepaling Werkstuk door een scholier 1436 woorden 29 mei 2003 6,7 38 keer beoordeeld Vak ANW Ouderdomsbepaling Inhoudsopgave Inleiding Dendrochronologie Datering met behulp van radioactief
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Tweede fase voortgezet onderwijs - HAVO/VWO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieDENEMARKEN ALGEMEEN PALEOCEEN EOCEEN
DENEMARKEN ALGEMEEN Neogene afzettingen zijn in Denemarken net als in Nederland voornamelijk ondiep-marien en fluviatiel bepaald. Een zeer groot deel van het land is door gletschers beinvloed. Met name
Nadere informatieDE MENS VAN ZEELAND J. M. Moraal
DE MENS VAN ZEELAND J. M. Moraal De hiernavolgende mededeling dient te worden beschouwd als een nadere aanvulling op de in Gr. en H. no 5 (okt. 196*2) geplaatste vermeldingen met betrekking tot de ontsluitingen
Nadere informatieASTRONOMISCHE CYCLI EN GEOLOGISCHE TIJD. EJ. Hilgen
ASTRONOMISCHE CYCLI EN GEOLOGISCHE TIJD EJ. Hilgen Her spreekt voor zich dat de factor tijd onlosmakelijk met de geologie verbonden is. Iedereen weet tegenwoordig dat er zo'n 65 miljoen jaar geleden een
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieinformatie: schelpen - slakken
informatie: schelpen - slakken Er leven tientallen soorten slakken op het wad en op de bodem van de Noordzee. Hun huisjes vind je vaak als schelpen op het strand. Er zijn slakjes die vooral grazend door
Nadere informatieINTRODUCTIE EN SAMENVATTING
INTRODUCTIE EN SAMENVATTING De ontwikkeling en het testen van tijdschalen is zeer belangrijk voor de aardwetenschappen, omdat het nauwkeurig meten van geologische tijd de sleutel is om processen te begrijpen
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO/VWO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieAchtergrond Oervondstchecker. Bedenkers: Onno van Tongeren Wil Borst
Achtergrond Oervondstchecker Bedenkers: Onno van Tongeren Wil Borst Bij de uitvoering van Maasvlakte 2 (periode 2008 2013) was de aannemer (PUMA) verplicht om een zandboekhouding bij te houden. Welke Sleephopperzuiger
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Geologische Dienst Nederland van TNO Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver: J.H.A. Bosch Datum: Maart 2011 1 Naam van de lithostratigrafische eenheid Naam: Rang: Naam van de moedereenheid:
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver :
Nadere informatieRoestig land. De Wijstgronden
Roestig land De Wijstgronden Verslag van de lezing en excursie van Professor R. T. van Balen en Nico Ettema voor de Werkgroep Geologie en Landschap. Bedafse Bergen, Uden. 10.00-1600 uur. Een mooie herfstdag.
Nadere informatie2. We nu nog levende katachtige is volgens deze stamboom het meest verwant aan de Poema? A de Cheeta B de Europese lynx C de Huiskat D de Jaguar
14 C datering De techniek van werken met het verval van 14 C is afkomstig uit onderzoek naar de ouderdom van bepaalde fossielen. De halfwaardetijd van 14 C is 5730 jaar. Over dit onderzoek worden twee
Nadere informatieAquiferkaarten van Nederland
Aquiferkaarten van Nederland Inleiding Met behulp van de zelf ontwikkelde kd-lineaal (zie het hoofdstuk over doorlatenheden op deze website) is aan de hand van een 3-tal boorbeschrijvingen een viertal
Nadere informatieScheemda afzettingen. 1 Algemene lithologie
Scheemda afzettingen 1 Algemene lithologie Dit is een (fijn) zandige afzetting afkomstig van de oostelijke rivieren en gelegen onder de Harderwijkafzettingen. Ze is moeilijk te onderscheiden van de Harderwijkafzettingen.
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieFiguur 4.1 Stroomschema archeologie gemeente Terneuzen
Gemeentelijk beleid Algemeen Op 27 januari 2011 is door de gemeenteraad van Terneuzen het interim beleid archeologie vastgesteld. De insteek van dit beleid is het regelen van archeologie in ruimtelijke
Nadere informatieInteresse en Verzamel gebied van de Leden van de Werkgroep Geologie
Interesse en Verzamel gebied van de Leden van de Werkgroep Geologie 18-9- 14 Bekker, Jan Piet Zwanenlaan 10 4351 RX Veere 0118-506448 jpbekker@zeelandnet.nl Naam Interesse Verzameling Fossiele (Pleistocene)
Nadere informatieTitel van de presentatie 11-07-2012 16:24
2 in relatie tot het grondwater Inhoud van de presentatie Geologische opbouw ondergrond Zeeland Opeenvolging van verschillende lagen Ontstaanswijze Sedimenteigenschappen Indeling ondergrond in watervoerende
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I
Actieve aarde Opgave 7 De Zuidwalvulkaan Gebruik de bronnen 9 tot en met 11 van het bronnenboekje. 1p 25 Welke atlaskaart geeft het breukensysteem waarmee de ligging van de Zuidwalvulkaan is verbonden
Nadere informatieVerslag van een geologische excursie naar Simonszand (oostelijke Waddenzee) op 21 september 2013.
Verslag van een geologische excursie naar Simonszand (oostelijke Waddenzee) op 21 september 2013. Bert van der Valk 1 en Albert Oost 2 Met de Stichting Verdronken Geschiedenis is per ms Boschwad een bezoek
Nadere informatieFossielen uit Cadzand
Fossielen uit Cadzand In juli / augustus 2009 is op het strand van Cadzand (tussen het Zwin en Cadzand bad) actief naar fossielen gezocht. Figuur 3: Het visueel afzoeken van de kustlijn Figuur 1: De ligging
Nadere informatieFossiele knaagdieren uit Zuidoost Europa Servië en Bosnië & Herzegovina
NGV 20-09-2014 Nederlandse Geologische Vereniging (NGV) Thema: fossiele vertebraten Fossiele knaagdieren uit Zuidoost Europa Servië en Bosnië & Herzegovina Wilma Wessels Departement Aardwetenschappen Universiteit
Nadere informatieOpdracht 1 De Tijdlijn
590 miljoen Opdracht 1 De Tijdlijn Kleurpotloden Door het werk van geologen is veel duidelijk geworden over planten en dieren die vroeger leefden. Om het overzichtelijk te maken werden ze ingedeeld in
Nadere informatieSUBCROP-KAART VAN DE PALEOZOÏSCHE GESTEENTEN IN HET ZUIDEN VAN WEST-VLAANDEREN
Beperkte verspreiding SUBCROP-KAART VAN DE PALEOZOÏSCHE GESTEENTEN IN HET ZUIDEN VAN WEST-VLAANDEREN J. Matthijs Studie uitgevoerd in opdracht van ANRE 2006/MAT/R/006 VITO Januari 2006 INHOUD 1 Algemeen...2
Nadere informatieONDERWERPEN jaar(nr): pag
ONDERWERPEN jaar(nr): pag REDACTIONEEL: Harry Raad 1(1): 2 EERSTE NUMMER PROGRAMMA: Riaan Rijken 1(1): 4 HET PROGRAMMA VOOR DE 2e HELFT VAN 1995 GRITFABRIEK: Tiny Koolen 1(1): 5 GRAVEN IN DE TIJD POSTER:
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is er
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieEen reis door de tijd
Naam: Een reis door de tijd Met dit werkblad maak je een reis door de tijd. In ongeveer drie kwartier loop je door 400 miljoen jaar. Er is dus geen tijd voor details. Je vindt het Pleistoceen en Holoceen
Nadere informatieWad een Workshop Onderzoekstochten 2015
Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum laag water Lauwersoog Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 18:06 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieInhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.
Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De
Nadere informatieWad een Workshop Onderzoekstochten 2015
Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015 Eiland Emo en Menko Kwelder
Nadere informatieRING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT
dia 1 RING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT Helperzoomtunnel Jan Pieter Schuitemaker Helperzomtunnel dia 3 Geologie Noordoost Nederland GEOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN WAAR WE IN DE GEOTECHNIEK
Nadere informatieBijen. groep 5 t/m 8. uitvoering door leerkracht. uitleentermijn 3 weken. periode voorjaar, zomer
Bijen groep 5 t/m 8 Deze leskist is een echte bijenkast. Hierin vind je o.a. foto-opdrachten die met behulp van allerlei materialen als honingraten en imkerattributen uitgevoerd kunnen worden. Er zijn
Nadere informatieHet gebied Begrenzing
Cursus Reitdiep Het gebied Begrenzing -In het Oosten: de lijn Westerdijkshorn Wolddijk - Noorderhogebrug -In het Westen: de lijn Zuurdijk Lammerburen - Balmahuizen -In het Noorden: de lijn Onderwierum
Nadere informatieHet gebruik van Thorium/Kalium metingen als indicator voor klimaat in het Midden-Pleistoceen
Het gebruik van Thorium/Kalium metingen als indicator voor klimaat in het Midden-Pleistoceen Inleiding In de zomer van 2005 is op de terreinen van de Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij een put herboord.
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 2 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Bovenbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam is een van de belangrijkste havens van Europa. Er worden per jaar meer dan 400 miljoen ton goederen verwerkt. Schepen
Nadere informatie... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit?
... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit? Samen voor een gezonde zee!... Stichting De Noordzee is de onafhankelijke natuur- en milieuorganisatie die zich inzet voor een duurzaam gebruik van de Noordzee en
Nadere informatieKustlijn van de Noordzee
International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers
Nadere informatieeccentricity & yr
De bewegingen van de Aarde om haar as en om de Zon zijn niet constant. Periodieke variaties zorgen voor klimaatsveranderingen op Aarde, zoals de ijstijden. In de geologie, vooral in sedimenten die afgezet
Nadere informatieTitel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie
Nadere informatieVerslag geologie excursie ochtend van 4 september.
Verslag geologie excursie ochtend van 4 september. Verslaggever: Rinus Coesel Locaties van de excursie: Met eigen vervoer hebben wij onder leiding van Hans de Jong de volgende locaties bezocht: Nr Locatie
Nadere informatieEén topsysteem. Water- en bodembeheer. Voor alle geodisciplines. TNO Kennis voor zaken
TNO Kennis voor zaken Voor alle geodisciplines Eén 1c 1b 2a 3c 3b 5a2 5c 2 5c 1 2c 2b 3a 5b2 5b1 5a1 5c 3 6b 6a In de geowereld slaat het woord al jaren op het bovenste deel van het (hydro)geologisch profiel.
Nadere informatieEen reis door de tijd
Naam: Een reis door de tijd Met dit werkblad maak je een reis door de tijd. In ongeveer drie kwartier loop je door 400 miljoen jaar. Er is dus geen tijd voor details. Je begint beneden bij de 4D-globe.
Nadere informatieFossielen uit het Tertiair
3 Fossielen uit het Tertiair door G. Spaink In zijn artikeltje over de Vlijt in de laatste Selachii (3e jaargang no 2) snijdt Gerhard Cadée een aantal vragen die aan, ook mij reeds lang hebben bezig gehouden.
Nadere informatieHet Geologisch 3D Model van Vlaanderen. Katrien De Nil
Het Geologisch 3D Model van Vlaanderen Katrien De Nil Wat is het Geologisch 3D Model? Een geologische voorstelling van de Vlaamse ondergrond. Opeenstapeling van lagen, die we qua lithologie herkennen en
Nadere informatieG3D van het Paleogeen en Neogeen Opbouw en geologische inzichten
13/11/2013 G3D van het Paleogeen en Neogeen Opbouw en geologische inzichten Timothy Lanckacker Overzicht» De formaties op de grens tussen het Quartair en het Neogeen: de Weelde, Malle en Merksplas Formaties»
Nadere informatie2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Bodem en grond 9 1.1 Grond, bodem en grondsoorten 9 1.2 Eigenschappen van grond 20 1.3 Problemen met de grond 23 1.4 Verbeteren van landbouwgronden 30 1.5 Transport van
Nadere informatieAFZETTINGEN WTKG 34 (4), JUBILEUMJAAR 2013
177 De Zandmotor versus het strand van Hoek van Holland: opvallende verschillen in de vondstfrequentie van fossiele kleppen van bivalven geven informatie over de geologische geschiedenis van de zandwingebieden
Nadere informatieVossekotstraat Keet Tielrode
ROUTEBESCHRIJVING Hieronder worden alle punten die jullie passeren, opgesomd. Zij staan niet in de juiste volgorde, het is aan jullie om de beste en kortste route uit te stippelen met behulp van bijgevoegde
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2
NATUUR EN MILIEU LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in
Nadere informatieEen veranderend klimaat: Lessen van de sedimentaire geschiedenis van Nederland (e.o.)
Een veranderend klimaat: Lessen van de sedimentaire geschiedenis van Nederland (e.o.) De nuchtere / ontnuchterende blik van een sedimentair geoloog Dr. Joep Storms Associate professor Technische Universiteit
Nadere informatieMET KWAST EN VERGROOTGLAS
LES 3 Activiteit Doel Duur Lesmateriaal MET KWAST EN VERGROOTGLAS Determineren van archeologische vondsten De leerling kan met hulpmiddelen een eenvoudige historische bron dateren en het gebruik omschrijven
Nadere informatieDe lithostratigrafische indeling van Nederland Formaties uit het Tertiair en Kwartair Versie 2000
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO TNO-rapport NITG 00-95-A De lithostratigrafische indeling van Nederland Formaties uit het Tertiair en Kwartair Versie 2000 Datum April 2000 Auteur(s)
Nadere informatieN76, Zwartberg, gemeente Genk
Programma van Maatregelen Auteur: A. Schoups (veldwerkleider) Autorisatie: J.A.G. van Rooij (OE/ERK/Archeoloog/2017/00169) 1 Inleiding In opdracht heeft Vlaams Erfgoed Centrum in maart een archeologienota
Nadere informatieLesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.
Nadere informatieToenemende druk van de Zeespiegelstijging
Break-out Sessie Scheldemonding Toenemende druk van de Zeespiegelstijging Youri Meersschaut (VO-MOW) en Gert-Jan Liek (RWS) Kennis vroegere onderzoeksagenda s Toename getijslag belangrijk onderwerp in
Nadere informatieLesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte
Nadere informatieRAAP België - Rapport 027 Rupelmonde Kleine Gaanweg, aanleg visvijver (gemeente Kruibeke)
RAAP België - Rapport 027 Rupelmonde Kleine Gaanweg, aanleg visvijver (gemeente Kruibeke) Bureauonderzoek 2016I81 Landschappelijk booronderzoek 2016I121 Nazareth 2016 Colofon Opdrachtgever: Waterwegen
Nadere informatieSporen van menselijke bewoning op Rottumerplaat? Verslag van een verkennend onderzoek op 18 maart 2014
Sporen van menselijke bewoning op Rottumerplaat? Verslag van een verkennend onderzoek op 18 maart 2014 Mededeling Verdronken Geschiedenis nr. 2014-01a (juni 2014) Aanleiding Resultaten van eerder onderzoek
Nadere informatieNieuwe vijver aan de Groen van Prinstererlaan.
Nieuwe vijver aan de Groen van Prinstererlaan. Medio 2015 heeft een graafmachine een grote kuil gegraven onderaan het talud op de hoek van de Groen van Prinstererlaan en de Thorbeckelaan (zie onderstaande
Nadere informatieLes 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Nadere informatieEekhoutcentrum Vliebergh. Wegwijzers voor Aardrijkskunde
Eekhoutcentrum Vliebergh NASCHOLING AARDRIJKSKUNDE Wegwijzers voor Aardrijkskunde Geologie: - Opbouw en structuur van de aarde - Platentektoniek - Geologische geschiedenis Kulak 21/11/15 13h30-16h30 KUL
Nadere informatieVissen op prehistorische botten
Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze Veldwerktip De leerlingen kunnen: vertellen hoe de Noordzee er 10.000 jaar geleden uitzag, vertellen waarom er botten van prehistorische zoogdieren in de Noordzee
Nadere informatieSamenvatting Inleiding
Samenvatting Inleiding In de ondergrond van het Zuid-, Midden- en West-Nederland komen op uitgebreide schaal dikke sedimentpakketten voor die tijdens het Laat-Plioceen en Vroeg- Pleistoceen (ca. drie tot
Nadere informatieLesplan Vulkanen in Griekenland Werkbladen
Introductie: In het Hellenische Gebied kon er continu recente vulkanische activiteit (in geologische termen) waargenomen worden, van ongeveer 40 miljoen jaar geleden tot nu. Sporen van oudere vulkanische
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Bijlage met informatie. 913-0191-a-GT-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met
Nadere informatieNieuwsbrief maart 2016 VOORAANKONDIGING ARCHEOLOGISCHE LEZING. Onze vuurstenen sikkels
Nieuwsbrief maart 2016 VOORAANKONDIGING ARCHEOLOGISCHE LEZING Reserveer: MAANDAG 4 april 2016 CRAENENBROECK : DE EERSTE BEWONERS VAN HEILOO? Spreker: Jan de Koning Datum: Maandag 4 april Tijd: Aanvang
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN
ZAND BOVEN WATER LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer containers, grondstoffen en andere spullen worden via Rotterdam
Nadere informatie3D geologisch model van het Tertiair in Vlaanderen (excl. Roerdalslenk) Timothy Lanckacker 06/05/2011
3D geologisch model van het Tertiair in Vlaanderen (excl. Roerdalslenk) Timothy Lanckacker 06/05/2011 Werkwijze (1)» Afbakenen studiegebied Werkwijze (2)» Afbakenen van bruikbare data VLAKO baseert het
Nadere informatieGroundwater Technology B.V. Syncera IT Solutions B.V. D06B0126 F:\data\project\Info06\D06B0126\Quickscan ondergrond Lisse_v3.doc
postadres Postbus 5076 6802 EB ARNHEM t 026-7513500 f 026-7513818 www.syncera-geodata.nl bezoekadres Westervoortsedijk 50 6827 AT ARNHEM Quickscan ondergrond Lisse Lithologische, stratigrafische en geohydrologische
Nadere informatieGEOLOGISCH 3D MODEL VAN VLAANDEREN
GEOLOGISCH 3D MODEL VAN VLAANDEREN KRIJT David Lagrou & Johan Matthijs Outline» 3D model van het Krijt the making of...» Faze 1: Typeprofielen» Faze 2: Top and basis kaarten» Faze 3: Lithofacies kaarten»
Nadere informatieBijen. Bovenbouw. groep 5 t/m 8. uitvoering door leerkracht. uitleentermijn 3 weken
Bovenbouw De natuur beleven doe je buiten, maar onderzoeken kun je ook binnen! Met dit veldwerkmateriaal kunnen de leerlingen zowel buiten als binnen aan de slag rond thema s als vogels, water, afval en
Nadere informatieGEOHEAT app Toelichting Activiteit 1 Geologische potentieel
17/06/2014 GEOHEAT app Toelichting Activiteit 1 Geologische potentieel D. Lagrou, S. Loveless, V. Harcouët Menou, B. Rombaut, B. Laenen (VITO) J.C. (H.) Doornenbal, M.P.D. Pluymaekers, J. ten Veen, L.
Nadere informatieZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN
ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 is de haven uitgebreid met Maasvlakte 2. Zodat
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2
NATUUR EN MILIEU LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in
Nadere informatieBeschrijving lithostratigrafische eenheid
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:
Nadere informatieProfielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003
Profielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003 Een bouwput tussen de Pr. Hendrikkade en de Tramstraat doorsneed het voormalige
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2
NATUUR EN MILIEU LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in
Nadere informatieLocatie OPZ, Stelenseweg, Geel
Programma van Maatregelen Auteur: J.A.G. van Rooij (veldwerkleider) Autorisatie: P. Hazen (OE/ERK/Archeoloog/2015/00072) 1 Inleiding Op het terrein van het OPZ in Geel, is een vijftal nieuwe gebouwen gepland,
Nadere informatieTentamen Marine Sciences I
Tentamen Marine Sciences I 7 november 2013 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert
Nadere informatieSedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord
Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord In het gebied tussen de strekdammen bij Strand Horst Noord en de bebouwing van Harderwijk ligt een klein natuurgebied
Nadere informatie