Samen kwelders herstellen Jaarverslag 2007 Bever keert terug Vistrek

Transcriptie

1 Zomer e jaargang nummer 2 Samen kwelders herstellen Jaarverslag 2007 Bever keert terug Vistrek kwartaalblad van Het Groninger Landschap Het Groninger Landschap 1

2 Seizoen in beeld KINA In de zomer bloeit op de Dollard-kwelders en in polder Breebaart het goudknopje. De plant met de goudgele bloemhoofdjes komt oorspronkelijk uit Zuid- Afrika en is waarschijnlijk door de mens per ongeluk naar Europa gebracht. De eerste waarneming dateert uit 1739 bij Emden (D). Sinds dertig jaar komt het goudknopje op de Dollard-kwelders voor. KINA KINA Bij de Klutenplas aan de noordkust, bij de natuurplas bij de Ennemaborgh en bij de Punt van Reide is afgelopen voorjaar de pijlstaarteend gezien. De eenden zijn waarschijnlijk op doortrek naar broedgebieden in Noord-Europa. De mannetjes hebben een lange puntige staart die ze naar beneden buigen om te remmen bij het landen. Bij het Zuidlaardermeer en het Leekstermeer bloeide in het voorjaar de dotterbloem. De felgele plant houdt van rietoevers en natte graslandpercelen. De dotterbloem voelt zich dan ook prima thuis in de boezemlanden rond de beide meren. De bloeiperiode is in maart en april en soms ook nog in augustus en september. In het Leekstermeergebied is op elf verschillende locaties de zeldzame zeggekorfslak waargenomen. Het slakje komt alleen voor in moerassige gebieden waar planten groeien die hun voeding halen uit kwel (ondergrondse waterstroom). Bij het Leekstermeer is het slakje gevonden in alle moerassige terreinen die in bezit zijn van Het Groninger Landschap. 2 Golden Raand zomer 2008

3 Opkrikplan voor weidevogels De weidevogels in Nederland en ook in Groningen staan er slecht voor. Het ministerie van LNV stelt geld beschikbaar om de weidevogelstand in Friesland en Groningen op te krikken. De weidevogelkerngebieden van Het Groninger Landschap liggen in het Reitdiepgebied, het Zuidlaardermeergebied (Oostpolder) en in het Leekstermeergebied (de buitendijkse oeverlanden). Het zogenaamde Weidevogelopkrikplan omvat onder andere het maaien van pitrus om deze plant terug te dringen. Ook worden er bomen en struiken verwijderd om gebieden open te houden. Daarnaast worden er maatregelen genomen om het bodemleven te stimuleren. Meer wormen in de grond betekent meer voedsel voor de vogels. Om dat te bereiken wordt de waterhuishouding verbeterd. Lokaal wordt waterpeil verhoogd. Diverse sloten krijgen een flauwe verbreding zodat er overgangen komen van natte oevers naar vochtig grasland. In gebieden waar de zuurtegraad te laag is, wordt er bekalkt. Het Groninger Landschap werkt voor de verbetering van de weidevogelstand samen met pachters, vrijwilligers en agrarische natuurverenigingen. Bestuur wordt raad van toezicht Het bestuur van Het Groninger Landschap wordt dit jaar omgevormd tot een raad van toezicht. Vorig jaar al nam het bestuur het besluit tot deze omvorming. Binnenkort wordt een aantal bevoegdheden en verantwoordelijkheden formeel overgedragen naar de directie. Het besturen van de organisatie zal dan een taak van de directie zijn. De raad van toezicht wordt belast met de controle en het toezicht op ontwikkelingen. Reden voor de omvorming is de groei van de organisatie en de toename van activiteiten. Het bestuur is in de loop Op de voorzijde: Het wad aan de Noordkust Omke Oudeman Foto: Omke Oudeman Foto: Silvan Puijman Kievit der jaren meegegroeid met de veranderingen in de organisatie en was aan het begin dit millennium al omgevormd tot een bestuur op afstand. De overgang naar een raad van toezicht draagt bij aan het slagvaardig houden van de organisatie. Terugkeer bevers toegelicht Op 15 en 16 april organiseerden Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap twee voorlichtingsbijeenkomsten over het uitzetten van bevers. Op de bijeenkomsten in Kropswolde en Exloo gaven we uitleg aan bewoners en andere geïnteresseerden over het doel van dit project. De bevers worden komend najaar uitgezet in het Hunzedal, waartoe ook het Zuidlaardermeergebied behoort. De bijeenkomsten werden Foto: Omke Oudeman goed bezocht. Op pagina 20 leest u meer over de terugkeer van de bever in Groningen en Drenthe. Ooievaarsnest bij Ennemaborgh Het Groninger Landschap heeft een ooievaarsnest op Landgoed Ennemaborgh geplaatst. Op het landgoed worden in de trekperiode regelmatig ooievaars waargenomen. In het gebied is voedsel aanwezig in de vorm van kikkers en muizen. Omwonenden gaven aan dat het een goed idee zou zijn om op het landgoed een ooievaarsnest neer te zetten. Het nest is geplaatst in de westweide, een open gebied in Midwolda, tussen het bos, het Nieuwe Kanaal en de Hoofdweg. Het nest is financieel mogelijk gemaakt door Aannemingsbedrijf R.J. Vegter B.V. uit Veendam. Het Groninger Landschap 3

4 vlnr: Jelle Brandsma, hoofd terreinbeheer, Arjan Hendriks, rayonbeheerder en Klaas Sijpkens, voorzitter van de Vereniging van Oevereigenaren. De kwelders langs de Groninger Noordkust zijn toe aan een opknapbeurt. Ze verouderen en zeekweek domineert op grote delen van de kwelder. Dé remedie tegen zeekweek: begrazing door vee. De begrazing moet nieuw leven worden ingeblazen, zo stelt Het Groninger Landschap. De tachtig eigenaren van de kwelders slaan hiervoor de handen ineen. tekst Addo van der Eijk foto s Omke Oudeman Samenwerken voor Rayonbeheerder Arjan Hendriks geniet. De wind giert, hij is nauwelijks verstaanbaar. Hier op de waddijk kom je tot rust, een gevoel van laat maar waaien, zegt hij. Aan zijn voeten prijken de kwelders, een bijzonder stuk natuur in Groningen. Op de kwelders groeien planten die het zoute zeewater kunnen verdragen. Aan het wad, bij de pionierzone, vinden we zeekraal en Engels slijkgras. Dichter bij de dijk groeien soorten als zeeaster en zoutmelde. In de verte strijkt een spierwitte lepelaar neer. Die zien we hier regelmatig. Ze vliegen over van Schiermonnikoog, vertelt Hendriks. De kwelders kampen volgens hem met een nijpend probleem. De zeekweek een grassoort staat zo hoog, zegt Hendriks, terwijl hij naar zijn middel wijst. Hier bij Noordpolderzijl valt het nog mee, maar meer westelijk groeit op sommige kwelders niets anders dan zeekweek. De verruiging gaat ten koste van de waardevolle zoutplanten. Ook tureluurs, sterns en ganzen mijden de verruigde delen. De kluut, die open grond nodig heeft, neemt schrikbarend af. Veroudering Op tachtig procent van de Groninger kwelders domineert inmiddels de zeekweek, zo wijst onderzoek uit. Jelle Brandsma, hoofd terreinbeheer van Het Groninger Landschap, wijst twee redenen aan. 4 Golden Raand zomer 2008

5 meer variatie op de kwelder Het Groninger Landschap 5

6 Als eerste de natuurlijke veroudering. Door opslibbing komen de kwelders alsmaar hoger te liggen en daarmee worden ze droger. Dat is een natuurlijk proces. Laat je het op zijn beloop, dan verandert de pionierzone na verloop van tijd vanzelf in een hoge kwelder met als eindstadium een begroeiing van overwegend zeekweek. Brandsma wil het verouderingsproces tegengaan. Dat kan met begrazing door vee. Ze eten de zeekweek, houden het gebied open, en geven zo de zoute planten en de vogels weer een kans. Met de grazers komt Brandsma op de tweede oorzaak van de verkweking: Veel boeren zijn de afgelopen decennia gestopt met beweiden. Het houden van schapen en andere grazers kostte de akkerbouwers veel tijd en moeite. Het leverde ze onvoldoende op. Wij laten onze kwelders begrazen door vee van lokale boeren, vervolgt Hendriks, maar dat neemt niet weg dat ook bij ons zeekweek groeit. Recht van aanwas Het tegengaan van zeekweek kan Het Groninger Landschap niet alleen. Tussen Lauwersoog en Noordpolderzijl bezit Het Groninger Landschap grofweg een vijfde van de kwelders. De rest is in eigendom van Natuurmonumenten, SBNL en een tachtigtal boeren. Samenwerking is cruciaal, zegt Brandsma. Willen we de kwelders herstellen, dan moeten we het beheer samen met de andere eigenaren oppakken. Dat al die boeren smalle repen kwelders bezitten, is een typisch Gronings verschijnsel. In de Westpolder, vlakbij de eendenkooi van Het Groninger Landschap, spreken we met Klaas Sijpkens. Hij is voorzitter van de Vereniging van Oevereigenaren en Gebruikers, waarin alle Groninger kustboeren zijn verenigd. Over de vraag van wie de kwelders zijn, is volgens hem lang gesteggeld. De boeren bezitten de kwelders door het unieke Groninger recht van aanwas. Dat recht stamt uit 1601 en hield in dat al het ontgonnen land vanzelf in eigendom kwam van de boeren. Het recht is later omgezet in een engels gras foto s KINA zogeheten delimitatiecontract, waarmee de boeren vanaf de hoge kwelder de eerste driehonderd meter zeewaarts bezitten. Als tegenprestatie zou de overheid land aanwinnen. Landaanwinning gebeurt niet meer, zegt Sijpkens, wel onderhoudt Rijkswaterstaat de kwelderwerken, de gevlochten rijsdammen. Zouden ze daarmee stoppen, dan slaan de kwelders binnen een paar jaar weg. Dat gaat ten koste van de veiligheid van het achterland. Tijdens een storm breken de kwelders nu de golven voordat ze tegen de zeedijk slaan. Schaapsherder Ook met Sijpkens staan we op de waddijk. Al 205 jaar is de 6 Golden Raand zomer 2008

7 lepelaar foto s KINA kwelder in onze familie, zegt hij trots. Achter hem, landinwaarts, ligt het land dat zijn voorvaderen met bloed, zweet, tranen en vooral ondernemerschap hebben ingepolderd. Bij de waddijk treffen we een spierwit huisje Noord Bromo genaamd waar vroeger de schaapsherder verbleef. Ook woonde er jarenlang de kooiker van Nieuw Onrust. Dat het nu een vakantiehuisje is, is tekenend. De herder is verdwenen. Vroeger liepen hier op de kwelder honderden schapen, een grote groep jongvee en in het weekeinde paarden. Doordeweeks werden de paarden ingezet voor de landbouw. De mechanisatie heeft het landschap ingrijpend veranderd, stelt Sijpkens. De eerste combines verschenen in de jaren zestig. Later vroegen de pootaardappelen en uien zoveel tijd en aandacht, dat je niet meer dagelijks naar de kwelder kon om het vee te controleren. Het gevolg: een wildernis, ook her en der op Sijpkens kwelder. De zeekweek is hem een doorn in het oog. De ganzen vliegen nu over de dijk naar de landbouwgronden. Toen ik jong was, had je hier de wereld aan vogels. Kluten, sterns, kokmeeuwen; noem maar op. Overal kon je de nesten aanwijzen. Nu zie ik ze nauwelijks meer. Overigens verstoort ook de vos die hier rondloopt, de nesten. Meer variatie Sijpkens en Brandsma hebben elkaar gevonden in een gezamenlijk belang: meer variatie op de kwelder. Al een paar jaar spreken ze elkaar geregeld. De samenwerking mondde onlangs uit in een Kwelderherstelprogramma. Brandsma: Dat programma hebben natuurbeschermers en boeren samen ingediend bij het Waddenfonds. Met het Waddenfonds trekt het Rijk voor de komende twintig jaar 800 miljoen euro uit voor natuurherstel in het Waddengebied. De aanvraag is gehonoreerd met negen miljoen euro. Eén inrichtingsplan voor alle Groningse kwelders, dat is wat Brandsma voorstaat. De variatie is verdwenen. Eentonigheid voert nu de boventoon. Met een zogeheten mozaïekbeheer willen we de vegetatie laten variëren: korte delen waar zoutplanten groeien, ganzen grazen en kluten hun nesten maken en lange delen, waar jonge vogels kunnen schuilen. Juist die afwisseling maakt de kwelder ideaal voor planten en vogels. Hoe de kwelders worden beweid en ingericht, staat nog open. Er liggen verschillende opties op tafel, zoals het opzetten van een eigen beheerboerderij of het verpachten van de kwelders. Voor de beweiding moeten er vluchtplaatsen komen voor vee, moeten dammen worden opgehoogd en drinkplaatsen worden aangelegd. Naast de beweiding wil Brandsma pionierzones ontwikkelen. Dat kan door het graven van kleiputten. Daarmee brengen we de vegetatie in één klap terug naar de pionierzone. Ook zou ik de kwelder graag plaatselijk willen vernatten, bijvoorbeeld door het greppelonderhoud te staken. In de Dollard hebben we daar goede ervaringen mee opgedaan. Onze Dollard-kwelders ogen nu gevarieerder, met meer reliëf en kronkelende wadkreken. Ook al is Sijpkens begaan met de kweldernatuur, het gaat hem ook om een economisch perspectief voor de boeren. De huidige beheervergoeding dekt lang niet de kosten om te beweiden. De provincie zou een adequaat beheerpakket moeten ontwikkelen, een financiële prikkel waardoor het voor kwelderboeren aantrekkelijk wordt om mee te doen, aldus Sijpkens. Pilot Met een pilot wil Hendriks proefsgewijs uitvinden wat het effect is van beweiding door meerdere soorten vee paarden, schapen en koeien in verschillende dichtheden en aantallen. Iedere soort heeft zijn specifieke effect op de vegetatie, zegt hij. Schapen millimeteren de grasmat, de kwelder lijkt dan net een biljartlaken. Koeien daarentegen scheuren de bovenste laag eraf. Vooralsnog gaat zijn voorkeur uit naar rundvee. Met name omdat momenteel bijna geen beweiding met rundvee plaatsvindt. Koeien zorgen voor veel structuur in de vegetatie. In de Dollard hebben we goede ervaringen met koeien op de kwelders. Het vergt wel constant toezicht om te controleren of ze niet in de sloot belanden. Het Groninger Landschap gaat het liefst zo snel mogelijk aan de slag. Brandsma: De kweldernatuur is te uniek om te laten domineren door zeekweek. Wij gaan samen voor maximale variatie. Om de vogels en de kwelderplanten ook binnendijks meer Het Groninger Landschap 7

8 Brakwaterparels achter de diek Klutenplas, het gerealiseerde brakwatergebied aan de Noordkust ruimte te geven, realiseert Het Groninger Landschap kleine brakwaterparels. Na de Klutenplas is de inrichting van een tweede parel aanstaande. Deikum wordt net zo n succes, verwacht rayonbeheerder Arjan Hendriks. Staande bij Deikum zijn de huizen van Pieterburen in de verte zichtbaar. Bij Deikum blinkt nog de vette klei. Het bouwland is net geploegd. Vorig jaar wuifde er nog het graan. Zodra de financiering geregeld is, starten we de werkzaamheden. Hendriks beschrijft het bouwland ná de inrichting. Dan zien we vooral veel meer water. Hier in de hoek komt de onttrekkingsvijver, waar we de zoute kwel dat onder de waddijk stroomt, opvangen. Het brakke water laten we door het gebied stromen. De sloten, die nu recht over het veld lopen, krijgen een grilliger profiel. Enkele delen diepen we zelfs tot twee meter uit. De oevers maken we grilliger. Hendriks vergelijkt Deikum met de Klutenplas, het brakwatergebied dat even verderop langs de waddijk ligt. Net als in de Klutenplas verwacht ik hier zeker in de beginjaren veel broedende kluten. Bij stormvloed zullen grote aantallen ganzen en steltlopers over de waddijk vliegen en neerstrijken in het gebied. Verder gaan hopelijk zoute planten als zeeaster en zeealsum de kop opsteken. Bezoekers kunnen de ontwikkelingen goed bekijken vanaf de waddijk. Aan de zuidrand van het gebied zetten we ook een kijkhut neer. Vorig jaar lag het eigendom van Het Groninger Landschap nog anders. Een hoger gelegen gedeelte, dat moeilijk was om te vernatten, hebben we recent geruild tegen een lager gelegen perceel. Nu hebben we een rechthoek van circa 35 hectare. Vanaf de dijk die dwars op de waddijk staat tot het waterschapshuis. broedende grutto foto s Silvan Puijman 8 Golden Raand zomer 2008

9 Marius Sieders Van Waddencentrum naar Buitenplaats Noordkust Donderdag 19 juni 2008 opent het voormalige Waddencentrum in Pieterburen haar deuren. Het centrum is dan omgedoopt tot Buitenplaats Noordkust. Marius Sieders, de nieuwe voorzitter van Team Pieterburen, ging alvast kijken en is razend enthousiast. De inrichting is ingrijpend veranderd. Het is echt prachtig geworden. Wie binnenstapt in Buitenplaats Noordkust kijkt dwars door het gebouw naar buiten. De achterwand bestaat grotendeels uit glas. De bomen achter het gebouw zijn verwijderd. Ze belemmerden het uitzicht. In de verte, aan de horizon, is de dijk duidelijk zichtbaar. Er worden nieuwe bomen geplant die de zichtlijn markeren. Vroeger stapte je een gebouw binnen, nu stap je gevoelsmatig naar buiten. Door de inrichting betrek je bezoekers nog beter bij het Groninger landschap, zegt Sieders. Richting de dijk zien we ook het nieuwe fiets- en wandelpad liggen. Het pas aangelegde pad is een lang gekoesterde wens van Het Groninger Landschap. Bezoekers kunnen straks vanaf de buitenplaats naar de waddendijk wandelen of fietsen. Een mooie route, waarlangs ook de huifkar gaat rijden. Vroeger moesten we met de huifkar behoorlijk omrijden. Aangekomen bij de waddendijk kan je rechtsaf naar de Klutenplas en linksaf naar Deikum. En natuurlijk rechtdoor voor een fraai uitzicht vanaf de dijk op de kwelders. In de nieuwe naam Buitenplaats Noordkust kan Sieders zich goed vinden. De naam Waddencentrum gaf volgens hem nogal eens verwarring met het Wadloopcentrum. Zelf is Sieders al enige tijd als baliemedewerker bij Team Pieterburen actief. Hij volgt Derk Smit op, die na acht jaar de voorzitterhamer overdraagt. Tot de opening in juni werkt Derk mij in. Daarna neem ik het over, vertelt Sieders. Interactief Binnen oogt het gebouw frisser en ruimer dan vroeger. Een aantal muren is doorgebroken, andere kunnen bewegen om ruimten af te sluiten. De balie is naar achteren geplaatst, is gloednieuw en donkerrood. Voor de tentoonstellingen geldt de zogeheten BVD-strategie als uitgangspunt. BVD staat voor Beleven, Verrassen, Doen. De inrichting wordt interactief, met computerschermen en grote wandvullende foto s, legt Sieders uit. Eén ruimte wordt ingericht als filmzaal, in een andere komt een natte ruimte speciaal voor de jeugd. Jongeren kunnen daar allerlei doe-activiteiten doen, zoals het bestuderen van waddenbeesten onder microscopen. Voor Buitenplaats Noordkust zoekt het team naar versterking. We hebben meerdere nieuwe vrijwillige baliemedewerkers nodig, die voorlichting geven over natuur, landschap en Het Groninger Landschap. Verder zoeken we naar vrijwillig medewerkers die enthousiast aan de slag willen gaan met jongeren en schoolklassen. Ook nieuwe gidsen en bestuurders zijn welkom. Het Groninger Landschap 9

10 Hans Sas is fotograaf en heeft een galerie in Warfhuizen. Hij woont sinds 1984 in Noord-Groningen. Naast agrarische landschappen fotografeert hij de laatste jaren ook de Waddenzee, de eilanden en het Groninger en Friese wad. De laatste palen op het wad achter Kleine Huisjes is een van mijn geliefde locaties. Hier ver achter de dijk zijn de rust en de stilte voelbaar aanwezig. En het is hier altijd anders. Gebruik makend van het getij kun je bij laag water bij deze palen komen. Hier geniet ik van de ruimte en de reflectie van de prachtige wolkenluchten, die zo kenmerkend zijn voor deze streek. De laatste tijd leg ik bij de foto s die ik hier maak, steeds de horizon in het midden van het beeld. Zo kan ik het effect van de reflectie van de lucht in het water optimaal zichtbaar maken. Verstilling in optima forma. 10 Golden Raand zomer 2008 foto Omke Oudeman

11 Varen over de Groninger maren Uitneembare vaarroute! tekst Addo van der Eijk foto s Omke Oudeman Vanaf het water oogt het noorden van Groningen totaal anders. Eenmaal aan boord geen uitgestrekte akkers en vergezichten meer, maar kleinschalige smalle geulen, die zich kronkelend een weg banen door het landschap. Her en der wanen we ons in dichtbebost gebied, terwijl even verderop het landschap vlak en kaal is. De Groninger maren stammen nog uit de tijd van vóór de dijken. De buitendijkse prielen en geulen liggen deels nog onveranderd in het huidige bouwland. Vroeger werden de maren druk bevaren door beurtschippers en kooplieden, die af en aan met goederen en mensen naar de stad Groningen voeren. Deze vaarroute in de Golden Raand is 15 kilometer lang en volgt een gedeelte van de trekvaartroute Winsum-Ulrum. Met een motorboot duurt de route een dagdeel, met de kano een hele dag. U kunt de route verkorten door de stippellijn op de kaart te volgen. Onderweg passeert u twee sluizen, gebouwd vanwege de bodemdaling door gaswinning. Het Groninger Landschap 11

12 Op pad Varen over de Groninger Maren Garnwerd 1. Bodemdaling Door de gaswinning daalt de Groninger bodem. Waar de bodem is gedaald, moeten gemalen worden gebouwd. Anders stroomt het water niet meer richting zee. Het Schaphalsterzijl is één van de drie gemalen, die sinds kort het door de bodemdaling verzakte gebied bemaalt. Het peilverschil bedraagt twintig centimeter. Een ander nieuw gemaal treft u straks bij Abelstokstertil. Beide zijn zelfbedieningssluizen. U drukt op de knop, waarna u de sluis invaart. Een doorvaart duurt ongeveer een kwartier. Bij de gemalen zijn vispassages aangelegd om de vistrek van bijvoorbeeld de paling mogelijk te maken. Vaart u met een kano, dan kunt u beter de aangelegde kanopassage gebruiken. 2. Reitdiep Na het Schaphalsterzijl varen we over het brede Reitdiep. Stroomafwaarts ligt Zoutkamp, stroomopwaarts Garnwerd en de stad Groningen. Tot 1877 stond de Stad via het Reitdiep in open verbinding met de zee. De scheepvaart nam af in de tweede helft van de negentiende eeuw omdat Groningen via het Eemskanaal een betere vaarverbinding met de zee kreeg. 3. Kromme Raken Na Schouwerzijl, een dorp ontstaan rond de sluis, begint de rivier hevig te slingeren. We varen over de Kromme Raken, onderdeel van de oude Hunze die vroeger uitmondde in de Waddenzee. Kromme Raken is eigenlijk een vreemde naam: raken betekent namelijk recht. 4. Maren vol leven Maren zitten vol met leven. In het water zwemmen vissen die paaien in de beschutte ondiepe plaatsen bij de rietkragen. In de rietoevers zitten veel vogels, zoals rietzangers, kleine karekieten, meerkoeten en blauwborsten. De bermen achter het riet zijn hier in het voorjaar en de zomer zeer bloemrijk. Er groeien planten als paarse en gele morgenster, kleine ratelaar, veldlathyrus en vogelwikke. De bloembermen trekken weer vele vlinders en andere insecten aan. 5. Borg Verhildersum Aan uw linkerzijde, achter het bosje, ligt borg Verhildersum. Zeker de moeite waard om een stop te maken. De naam is ontleend aan Ver (= vrouw, adellijke dame), de eigennaam Hilde en um (= heem, huis). De borg kan worden bezichtigd en heeft een mooie oprijlaan en een Schathoes met restaurant. De borg was meer dan twee eeuwen in bezit van de adellijke familie Tjarda van Starkenborgh Stachouwer. 6. Starkenborgh In het bos aan uw rechterhand lag vroeger nog een borg van dezelfde familie, namelijk het Huis te Wehe, ook wel Borgweer of Starkenborgh genoemd. Van het oude borgterrein resten enkel nog de grachten en een deel van de oprijlaan. 7. Abelstokstertil Tal van namen van bruggen, zoals hier Abelstokstertil, eindigen met til. Til betekent dan ook brug. Over de naam Abelstok doen vele verhalen de ronde. Vermoedelijk verwijst het naar een paal of stok die daar door de abt van het klooster in het water was geplaatst. Abelstok zou dan betekenen: abtenstok. Een sage wil doen geloven dat een zekere Abel de naamgever is. Hij had gewed dat hij met een polsstok over het water kon springen. Dat lukte hem, maar hij sprong zo ver dat niemand hem nog kon zien, waarop iedereen Wee, wee riep. Zo kwam Wehe aan zijn naam. Om aan te geven dat hij goed was over- 12 Golden Raand zomer 2008

13 U kunt op verschillende plaatsen kano s of boten huren. Café-restaurant Hoornstertil Mernaweg 60, Wehe-den Hoorn, tel: Marenland Recreatie Winsumerdiep 6, Winsum, tel: gekomen blies de bakker op zijn hoorn. Zo kreeg Den Hoorn zijn naam. Toen was men gerust gesteld en zei: d Mens is er weer en dat werd: Mensingeweer. Meer waarschijnlijk is dat weer slaat op wierde. Mensingeweer was vroeger wellicht de wierde van Menze. 8. Mensingeweer Waar nu bij binnenkomst in Mensingeweer een brug ligt, lag tot 1853 een dam. De dam scheidde het Houwer- en het Schouwerzijlvest met het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest. Voor het scheepvaartverkeer tussen Groningen en Ulrum vormde deze dam een storende hindernis. Wie verder wilde, moest hier overstappen. Het dorp profiteerde van de dam. Het overladen van goederen zorgde voor werkgelegenheid en tijdens het wachten doken de reizigers de plaatselijke kroeg in. Even verderop in Mensingeweer varen we onder een hoogholtje door. Hoogholtje is een Groningse naam voor een vaste voetbrug, die hoog genoeg moet zijn om de schepen door te laten. Langs de vaarweg, het Mensingeweersterloopdiep, loopt het Pieterpad. 9. Jaagpaden Zeilen over de kronkelende maren was vroeger niet eenvoudig. De trekschuit, getrokken door een paard, bracht uitkomst. In de zeventiende eeuw was de trekschuit met zijn zeven kilometer per uur veel sneller en comfortabeler dan het rijtuig. In 1659 ontstonden dan ook de trekschuitverbindingen vanuit Groningen naar Warffum, Ulrum en Uithuizen. Deze vaart, het Mensingerweersterloopdiep, maakte deel uit van de oude trekvaartroute van Winsum naar Ulrum. Langs het water werden jaagpaden aangelegd waarover de paarden en soms vrouw en kinderen zwoegden. Het Mensingerweersterloopdiep is destijds gegraven, zodat de trekschuiten niet over het gevaarlijke en onberekenbare Reitdiep hoefden te varen. Het Groninger Landschap 13

14 Welgelegen Bij borg Verhildersum ligt een museumboerderij, genaamd Welgelegen, met oude landbouwwerktuigen en tijdelijke tentoonstellingen. Tussen de borg en het museum prijkt over de Hoornsevaart een hoogholtje, een karakteristieke houten brug die in Groningen veel voorkomt. Op de ecologisch beheerde landerijen rond de boerderij worden oude gewassen als spelt en veldbonen verbouwd. Ecologisch betekent geen kunstmest en geen chemische onkruidbestrijding, net als in de negentiende eeuw. Op de weiden grazen oude veerassen als blaarkoppen en witrikken. De Groninger blaarkop heeft een witte kop, met rond de ogen zwarte of rode blaren. Bij de boerderij staat een loophut. Dergelijke loophutten kwamen vroeger veel voor op het Groningse platteland. Ze dienden als schuilplaats voor het vee. Bij het museum ligt ook het Ede Staal-pad, waar borden staan met Groninger gedichten van Ede Staal. 14 Golden Raand zomer 2008

15 voor Stad en Ommeland Buitenplaats Reidehoeve Dallingeweersterweg TB Termunten t (0596) Openingstijden: Iedere zaterdag en zondag van tot uur Buitenplaats Noordkust Hoofdstraat AG Pieterburen T (0595) Open vanaf 20 juni. Openingstijden dinsdag t/m zondag van tot uur. Midzomernachtvoorstelling op Helwerd Op 21 juni organiseren Het Groninger Landschap en de Stichting Natuur en Landschap Eemsmond een midzomernachtvoorstelling op de Helwerder wierden. In de kortste nacht van het jaar zal de mystieke sfeer van deze plek weer worden opgeroepen met een viering van de midzomeravond. Lang geleden speelden zich op deze plek historische taferelen af. Volgens een oude legende genas prediker Liudger hier de Bard Bernlef van zijn blindheid. Danstheater Heartbeat van Anna de Kuyer voert de dansvoorstelling De Witte Wieven van Helwerd op, een spel van verschijnen en verdwijnen. De voorstelling vertelt het verhaal van twee volkeren die tot elkaar willen komen, ondanks inmenging van Witte Wieven. De dansers worden begeleid door vocale en instrumentale muziek. De gloed van vuurkorven versterkt de sfeer. Na afloop is er voor iedereen wijn en brood. De toegang is gratis. Aanvang uur. De Helwerder wierden liggen langs de weg van Kantens naar Usquert, tussen Rottum en Usquert. Meer informatie vindt u op Expositie en workshop in Reidehoeve In Buitenplaats Reidehoeve is in juli en augustus een expositie te zien van Paul van der Veur en Klaas Terpstra. Ze exposeren droge-naaldprenten van het Dollard-gebied. Op 16 augustus geven zij in het veldlaboratorium bij de Buitenplaats een workshop over deze bijzondere grafische techniek. Tijdens de workshop vertellen ze over het maken van droge-naaldprenten. Deelnemers gaan ook zelf aan de slag. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Klaas Terpstra, (050) , kent.terpstra@hetnet.nl of met Paul van der Veur, (050) , pvdveur@kpnplanet.nl. Golden Raand Zomer e jaargang nummer 2 Uitgave van Het Groninger Landschap Postbus 199, 9750 AD Haren Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) , f (050) kantoor@groningerlandschap.nl Postbanknummer: Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bno Het Groninger Landschap is één van de 12 landschappen en wordt ondersteund door de Nationale Postcode Loterij Vrijwillig medewerkers gezocht voor Buitenplaats Noordkust Voor de vernieuwde Buitenplaats Noordkust in Pieterburen zoekt het team enthousiaste mensen voor de baliediensten. Achter de balie geeft u voorlichting over natuur, landschap en Het Groninger Landschap. Ook zoekt het team mensen die aan de slag willen met jongeren en schoolklassen. Ook nieuwe gidsen zijn welkom. Kennis van de omgeving en de geschiedenis is een pré, maar niet noodzakelijk. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Siemie Zandvliet van Het Groninger Landschap, telefoon (050) , info@groningerlandschap.nl. Het Groninger Landschap 15

16 Grote bonte specht foto KINA foto Klaas Huizenga Het was een jaar van plannen maken Monitoring In 2007 zijn in diverse gebieden monitoringswerkzaamheden verricht om te kijken hoe de gebieden zich ontwikkelen. Met monitoring houden we de vinger aan de pols, aldus Bert Speelman. Welk effect hebben de genomen maatregelen? Speelman is medewerker Beheeradministratie en verzamelt de verschillende metingen uit het veld. Polder Breebaart is een duidelijk voorbeeld van het belang van monitoring. Het broedeiland in de polder was eerst een kale kwelder waar koloniebroeders zoals de kluut zich graag vestigden. De polder groeide uit tot het belangrijkste broedgebied voor de kluut van Noordwest-Europa. Maar de laatste jaren blijkt dat de kwelder meer en meer begroeid raakt. Speelman: De kluut geeft voortekst Siep Huizinga 2007 kende een prachtige start voor Het Groninger Landschap. Op 31 januari maakte de Nationale Postcode Loterij bekend dat het project Laat het Reitdiep weer kronkelen gesteund wordt met 2,5 miljoen euro. Een enorme impuls voor een belangrijk project waarin cultuurhistorie en natuur hand in hand gaan. Het afgelopen jaar is er hard gewerkt aan de uitwerking van de inrichtingsplannen voor het Reitdiepgebied en voor de bouw van het nieuwe bezoekerscentrum in Noorderhoogebrug, de Buitenplaats Reitdiep. Met de uitvoering van de plannen wordt later dit jaar begonnen. Plannen zijn er ook gemaakt voor de cultuurhistorische gebouwen die Het Groninger Landschap bezit. De komende vijf jaar wil Het Groninger Landschap een inhaalslag maken in het onderhoud om vooral de monumenten de uitstraling te geven die ze herkenbaar maakt. Het afgelopen jaar hebben we een uitgebreide inventarisatie gemaakt Het jaar 2007 was het jaar van plannen maken en voorbereiden. Zo valt te lezen in het jaarverslag van Het Groninger Landschap. Het gaat om plannen voor nieuwe projecten waarvan Laat het Reitdiep weer kronkelen wellicht het grootste is. Om reden dat t de muite weerd is, luidt de Groningse titel van het verslag. Dat bescherming van natuur, landschap en cultuurhistorie inderdaad de moeite waard is, blijkt uit de vele monitoringsresultaten van Kwetsbare vogels als roerdomp en zwarte stern kwamen tot broeden. van al onze gebouwen, vertelt bouwkundig medewerker Douwe van der Zee. We hebben van ieder gebouw bekeken wat we ermee willen en kunnen. Voor de cultuurhistorische gebouwen streven we zoveel mogelijk naar openstelling voor het publiek. We vinden het belangrijk dat de mensen een borg, die cultuurhistorisch van belang is, van binnen kunnen zien. Dat is niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld vanwege afspraken met huurders. Maar het is wel ons uitgangspunt. En we onderzoeken hoe we openstelling kunnen realiseren. Voor ieder gebouw is een meerjarig onderhoudsplan opgesteld. Van der Zee: In deze plannen voorzien we in het wegwerken van achterstallig onderhoud. Bij sommige gebouwen, zoals bij de molen in Pieterburen, zijn we al begonnen met de uitvoering. 16 Golden Raand zomer 2008

17 Het jaarverslag 2007 is vanaf 15 juni gratis verkrijgbaar. Bel (050) of mail naar foto s Omke Oudeman keur aan kale kwelders en wilde er niet of nauwelijks nog broeden, zo blijkt uit onze telgegevens. Toch willen we dat de polder geschikt blijft voor koloniebroeders en dus gaan we het beheer bijstellen. We maaien het rieteiland en we gaan de geul baggeren zodat het binnenkomende zeewater weer krachtiger wegstroomt en slib minder kans krijgt te bezinken. Allemaal maatregelen die gebaseerd zijn op onze monitoringsgevevens. We zien aan de tellingen dat bijsturing noodzakelijk is. In de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder zijn het afgelopen jaar broedvogeltellingen gehouden. Een onverwacht mooi resultaat was dat roerdomp, zwarte stern en fuut al gebroed hebben. De ontwikkeling van de beide polders verloopt boven verwachting. Ook in andere gebieden zijn vogels geteld. In de Feddema s Plas aan de Noordkust werden 30 broedparen van 21 verschillende vogelsoorten waargenomen, waaronder wintertaling en spotvogel, soorten die op de Rode Lijst voorkomen. Wat is er in 2007 voorbereid? Het Groninger Landschap heeft in 2007 plannen gemaakt, overleg gevoerd en voorbereidingen getroffen voor onder andere de volgende projecten: Laat het Reitdiep weer kronkelen. Een ambitieus project om oude meanders van het Reitdiep weer te vullen met water. Een oud landschapsbeeld wordt hersteld. Bovendien is de hogere waterstand gunstig voor de weidevogels. Start in Buitenplaats Reitdiep. De historische boerderij in Noorderhoogebrug wordt verbouwd en ingericht als bezoekerscentrum. Start verbouw in 2008, opening in Buitenplaats Noordkust. Het voormalige Waddencentrum Pieterburen wordt verbouwd en opnieuw ingericht. Opening in juli Leekstermeergebied. De inrichtingsplannen voor de oeverlanden zijn voltooid. Het gebied wordt deels ingericht voor natte natuur en deels afgestemd op weidevogels. Start in Restauratie De Vier Winden. De molen in Pieterburen was dringend toe aan een grondige restauratie. Gestart in 2007, voltooiing in Boerderij Hooilanden 12, Lettelbert. Een prachtige schuur die waarschijnlijk behouden kan worden, nu er plannen zijn om in de schuur twee woningen te bouwen. De schuur blijft vertrekpunt van de excursies in het Leekstermeergebied. Boerderij Homerilaan, Midwolda. Historische Oldamster boerderij waarvoor een nieuwe bestemming gevonden is. Restauratie is daardoor haalbaar. Meer Beschermers en vrijwillig medewerkers Het aantal Beschermers is in 2007 gegroeid naar Gemiddeld is één op de 16 huishoudens in de provincie Groningen donateur van Het Groninger Landschap. Ook het aantal vrijwillig medewerkers is gegroeid. Dat zijn er nu 202, verspreid over 15 teams. Het Groninger Landschap 17

18 De driedoornige stekelbaars leeft in zout water en trekt in het voorjaar het binnenland in om in zoet water te paaien. Jonge stekelbaarsjes leven eerst in zoet water. Als ze volwassen zijn trekken ze naar zee. Een Om eitjes af te zetten zoeken zoetwatervissen in het voorjaar ondiepe plaatsen op. Ze gaan naar slootjes, geulen, plassen en overstroomde graslanden. Juist die ondiepe plaatsen zijn belangrijk, legt Bert Speelman uit. Hij is medewerker beheeradministratie van Het Groninger Landschap en is betrokken bij de monitoring in de gebieden. Ondiep water warmt in voorjaar en zomer snel op. Dat is gunstig voor de eitjes en de jonge visjes. Rivierprik is een vis die gebaat is bij vispassages. De vis leeft in zee maar trekt naar zoet water om te paaien. De vis zet eitjes alleen af in beken met een stenige bodem. In het noorden is bijvoorbeeld de Drentsche Aa geschikt. De eitjes komen uit en de vis leeft eerst als larve in de grond. Na ongeveer vier jaar trekt de volwassen rivierprik naar zee. Daar parasiteert de vis op andere vissen en na circa twee jaar zwemt de vis weer terug naar zijn geboortegrond om zelf te paaien. Vispassages Dijken, sluizen, stuwen en gemalen bemoeilijken de vismigratie. Gelukkig plaatsen de waterschappen de laatste jaren steeds meer voorzieningen. Speelman: Tegenwoordig wordt er nooit zomaar een stuw geplaatst. Vrijwel altijd wordt er aan vispassages gedacht. Ook in enkele gebieden van Het Groninger Landschap zijn vispassages aangebracht. In het pas ontwikkelde natuurgebied in de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder zijn passages gebouwd onder de molens. Vissen kunnen vanuit het Foxholstermeer naar de ondiepe geulen en plassen in de polders trekken om te paaien. In natuurgebied Leinwijk draait al acht jaar de molen Kikkoman met een grote visvriendelijke vijzel die de vissen heel voorzichtig overzet. Aan de andere kant van Leinwijk kunnen de vissen het gebied verlaten en naar binnen trekken via een gegraven meander. Speelman: Tot voor kort telden we de vissen in Leinwijk twee keer per jaar. In het voorjaar telden we hoeveel vissen en welke soorten er naar binnen trekken. We plaatsten een net Foto: Omke Oudeman 18 Golden Raand zomer 2008

19 tekst Siep Huizinga foto s Albert Jan Scheper Vissen willen heen en weer kunnen trekken. Bijvoorbeeld van diep naar ondiep water of van zout naar zoet water. En dat is lastig want dijken en stuwen zijn hinderlijke obstakels. In de gebieden van Het Groninger Landschap zijn in samenwerking met de waterschappen vispassages aangebracht. Bij deze passages wordt regelmatig gemonitord om te kijken of de vissen er inderdaad gebruik van maken en om te kijken welke vissoorten er in het gebied leven. vis wil heen en weer bij de molen en bij de vispassage en hielden een week lang bij wat er langs kwam. Door te meten konden we vaststellen of het om volwassen en dus kuitrijpe exemplaren ging. In het najaar telden we bij de meander om te zien of er al weer jonge vis naar dieper water trok. Snoek Bij Leinwijk zijn de resultaten overeenkomstig de doelstelling van het gebied. Speelman: We hebben hier ingezet op de terugkeer van snoek. Als deze roofvis het gebied gebruikt om te paaien, dan is dat een indicatie dat het ook voor andere vissen een gunstig gebied is. We hebben al een snoek van zeventig centimeter waargenomen. Een volwassen exemplaar dus en kennelijk op zoek naar een geschikte paaiplaats. Andere soorten die Leinwijk gebruiken als paaiplaats zijn rietvoorn, stekelbaars, paling, pos en riviergrondel. In Leinwijk is het monitoren inmiddels gestopt. Speelman: We hoeven niet alle vis in handen te hebben. We weten dat de passages werken en dat de vissen het gebied weten te vinden. Dat is voldoende. Door te tellen, is er altijd kans op schade aan de vis. Daarom monitoren we niet langer dan nodig is. Tienduizend stekelbaarsjes In polder Breebaart bij de Dollard hebben Waterschap Hunze en Aa s en Het Groninger Landschap twee voorzieningen voor vismigratie aangebracht. Via de duiker onder de zeedijk kunnen vissen de polder Breebaart inzwemmen. Verderop kunnen ze via een vistrap de polder verlaten en de binnenwateren intrekken. Al vanaf het begin, in 2001, werkten beiden voorzieningen goed. Speelman: De eerste jaren hebben we wekelijks gemonitord. Op piekmomenten kwamen er wel tienduizend driedoornige stekelbaarsjes voorbij. Zij trekken in het voorjaar naar zoet water om zich voort te planten. Ook was er heel veel glasaal die uit zee het binnenland intrekt om in zoet water op te groeien tot volwassen paling. De laatste jaren is het aantal vissen in de polder afgenomen en dat komt omdat de geul te veel dichtslibt. Het water is te ondiep, aldus Speelman, en de vissen voelen zich mogelijk niet veilig. De geul wordt waarschijnlijk uitgebaggerd. Na de werkzaamheden gaan we weer monitoren om te kijken of de aantallen vissen weer toenemen. Vissenatlas voor Groningen en Drenthe In juni verschijnt de Verspreidingsatlas Vissoorten van Groningen en Drenthe. De atlas bevat per vissoort een overzichtskaart met alle locaties waar de vis is waargenomen. Van de 57 zoetwatervissoorten die in Nederland voorkomen, leven er meer dan 40 in Groningen en Drenthe. Alle soorten worden uitgebreid beschreven. Het standaardwerk van 200 pagina s bevat honderden foto s. Lezers van de Golden Raand kunnen het boek tot 28 juni met korting bestellen voor 19,50 (i.p.v. 24,50). Surf naar en vul hier het bestel-formulier in; vermeld op het formulier de kortingscode GL. Bellen kan ook: (Uitgeverij Profiel te Bedum). Het Groninger Landschap 19

20 tekst Bertil Zoer, medewerker Het Drentse Landschap foto s KINA Na een afwezigheid van honderden jaren, keert de bever terug in Groningen en Drenthe. Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap willen in het najaar bevers gaan uitzetten in het Hunzedal, waartoe ook het Zuidlaardermeergebied behoort. Als oeverbeheerders krijgen de bevers een belangrijke functie in de natuurontwikkeling. De bever komt terug Uit een haalbaarheidsstudie uit 2004, uitgevoerd door Alterra in opdracht van Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap blijkt dat het Hunzegebied uitstekend voldoet als leefgebied voor bevers. Hebben de bevers zich eenmaal in de Hunze gevestigd, dan kunnen ze zich van daaruit verspreiden naar andere moerasgebieden in Noord- Drenthe en Groningen. In 2009 zal naar verwachting een tweede groep bevers uitgezet worden op andere locaties in het Hunzegebied. In totaal zullen er ongeveer vijf familiegroepen (paartjes of gezinnen) worden uitgezet. Voldoende om een duurzame populatie op te bouwen in het gebied. Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap trekken al sinds 1995 samen op om het Hunzegebied weer te herstellen als nat natuurgebied. Op verschillende plaatsen meandert de oude rivier weer, de polders rond het Zuidlaardermeer worden weer moerassig. Natuurlijke oevers herstellen zich, waterplanten keren terug, moerasvogels voelen zich thuis in de natte zones. Bevers kunnen de variatie in de natuur versterken. Als liefhebbers van waterplanten helpen deze zwemmende grazers mee verlandingsprocessen te vertragen. Met het knagen houden de bevers de begroeiing kort en blijft de karakteristieke openheid van de oevers behouden. De bevers trekken takken in het water waardoor schuilplaatsen ontstaan voor jonge vissen. Ook libellenlarven en allerlei waterinsecten vinden er een plek. Sporen uit het verleden Tot enkele jaren geleden waren er geen bevers meer in Nederland. Met de drooglegging van moerassen en het rechttrekken van beken was veel leefgebied verdwenen. 20 Golden Raand zomer 2008

21 Ook werd er stevig gejaagd op bevers. De goede pels was erg kostbaar. In 1825 werd de laatste Nederlandse bever bij Zalk aan de IJssel gedood. Ook langs de Hunze en het Zuidlaardermeer kwamen ooit bevers voor. Bij archeologisch onderzoek zijn bij Gieterveen een botfragment en een snijtand van bevers aangetroffen. Waarschijnlijk dateren ze uit de middeleeuwen. Ook in het Zuidlaardermeer zijn bij recent archeologisch onderzoek botfragmenten van bevers aangetroffen, waaronder een complete schedel daterend van de periode tussen 400 voor Christus tot 200 na Christus. In Nederland zijn de laatste jaren met succes al diverse beverpopulaties teruggezet in de Biesbosch, Limburg en de Gelderse Poort. In Flevoland doet de bever het goed met een kleine zeventig exemplaren. Het begon daar overigens met een aantal ontsnapte bevers uit het omheinde Natuurpark Lelystad. Beverburcht Bevers wonen bij voorkeur in een grote beverburcht. Zo n burcht ligt middenin of langs het water en bestaat uit een grote hoop takken, van binnen dichtgestopt met modder. De ingang ligt onder water. De kamers in de burcht liggen boven de waterspiegel en zijn voorzien van een laag houtsnippers. Een burcht wordt vaak bewoond door een gezin, bestaande uit vader, moeder en de kinderen tot twee jaar oud. Bevers staan bekend om de dammen die ze bouwen. Dat doen ze echter alleen in gebieden met sterk wisselende of erg lage waterstanden. Met een dam zorgen ze dat het water hoog blijft staan zodat ze de burcht altijd via een ingang onder water kunnen bereiken. Naar verwachting zullen de bevers in de Hunze geen dammen bouwen, het water staat hoog genoeg. Overdag liggen de dieren meestal te slapen op hun houtsnipperbed in de burcht. Ook besteden ze overdag veel tijd aan de verzorging van hun vacht. In de avond komen ze naar buiten om op zoek te gaan naar voedsel. Met hun indrukwekkende snijtanden vellen ze bomen langs de waterkant die ze gebruiken als bouwmateriaal voor de burcht. Met hun geknaag houden de bevers de zogenoemde opslag van wilgen langs de oevers onder controle. Waar bevers leven, ontstaat meer kleinschalige afwisseling in het water en de oeverzone. Dankzij die afwisseling leven er in bevergebieden vaak veel meer soorten dieren en planten dan in gebieden zonder bevers. Dit gunstige effect op de natuurwaarden is de belangrijkste reden om de dieren weer terug te brengen in het stroomgebied van de Hunze. Een kilo per dag Bevers eten bij voorkeur moeras- en waterplanten. Ze lusten wel driehonderd soorten planten. Wortelstokken van de gele plomp zijn vaak favoriet. Het vegetarische menu van water- en moerasplanten wordt aangevuld met wilgentakken of andere houtige gewassen. Van de takken eten ze vooral de bast. Een volwassen bever eet ongeveer een kilo moerasplanten per dag. Bevers zijn de grootste knaagdieren van Europa. Een volwassen bever kan een meter lang worden. De staart van 35 centimeter komt daar nog eens bij. Een bever weegt ongeveer dertig kilo. In de vrije natuur wordt hij zo n tien jaar oud. Het Groninger Landschap 21

22 22 Golden Raand zomer 2008

23 Erik van Ommen werkt aan een boek over de kluut. Om de sierlijke vogel goed te kunnen observeren was hij lange tijd in polder Breebaart. Zijn studies, eerste schetsen en tekeningen zijn dit jaar te zien in de Golden Raand. Oostenwind, matig. Zonnig en warm. Opnieuw de dag doorgebracht bij de kluten in de Breebaart. Er was flink wat paniek onder de vogels toen er eensklaps een slechtvalk aan kwam zeilen. Maar de valk vloog door zonder kwaad aan te richten en de rust is nu weergekeerd. De meeste kluten zitten nu weer op de eieren en het wachten is op de eerste jonge vogels. Op het kluteneilandje zit nu ook een paartje dat niet tot broeden is gekomen. De ene slaapt terwijl de ander de wacht houdt. Het Groninger Landschap 23

24 foto s Omke Oudeman Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap De Stichting Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en organisaties. Deze Vrienden maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de stichting sponsoren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat makelaarskantoor Boelens Jorritsma. uitgelicht Jos van der Kley Boelens Jorritsma is geen onbekende in het Noorden. Het makelaarskantoor is makelaar in particulier, bedrijfsmatig en recreatief onroerend goed. Daarnaast is Boelens Jorritsma onafhankelijk adviseur in hypotheken, assurantiën en pensioenen, terwijl men ook voor beleggingen, taxaties en vastgoedconsultancy bij een van de elf vestigingen terecht kan. De kantoren van Boelens Jorritsma v.o.f. zijn verspreid over de drie noordelijke provincies, in Groningen te vinden in de stad Groningen en in Winsum. Eén van de vijf vennoten is Jos van der Kley. Hij zwaait de scepter over het kantoor in Winsum, dat gespecialiseerd is in agrarische objecten. Ons bedrijf bestaat al veertig jaar, aldus Van der Kley. Wij onderscheiden ons vooral door de omvang van ons bedrijf van andere makelaarskantoren. Omdat wij een grote organisatie zijn, hebben wij een brede expertise in huis. En we beperken ons daarbij niet louter tot makelaarsactiviteiten, maar we zijn een fullservicekantoor. Mensen kunnen bij ons bijvoorbeeld ook terecht voor onafhankelijk hypotheekadvies. We zien onszelf dan ook niet als huizenverkopers, maar wij verkopen dienstverlening; we begeleiden cliënten bij de aan- en verkoop van onroerend goed. Boelens Jorritsma is al vijftien jaar vriend van Het Groninger Landschap. Van der Kley: We dragen de stichting een warm hart toe. Groningen heeft een prachtig cultuurhistorisch landschap dat vooral goed bewaard moet blijven. Het Groninger Landschap pakt veel dingen goed op in tal van projecten. Ook de informatieverstrekking vindt hij van goede kwaliteit, de Golden Raand vindt altijd gretig aftrek bij zijn medewerkers. Veel van hen benutten de wandelen fietsroutes die in het blad zijn opgenomen. Ook voor onze bedrijfsuitjes maken we daar graag gebruik van. ABN AMRO Private Banking Groningen Akzo Nobel Chemicals bv Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering Artès bureau voor architectuur en interieur Boelens Jorritsma Groep De Cateraars CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten Dagblad van het Noorden Dow Benelux B.V. Groningen Seaports Heiploeg BV Holland Casino Groningen Kadaster Groningen Ten Kate Holding BV Kikkoman Foods Europe B.V. Koepon Holding B.V. Koninklijke Wagenborg Koop Holding BV KPMG Nationale Postcode Loterij Nederlandse Aardolie Maatschappij bv Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers NNZ bv N.V. Nederlandse Gasunie Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen ProVision Rabobank Seatrade Groningen B.V. Smurfit Kappa Solid Board B.V. VSBfonds Waterbedrijf Groningen Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging Golden Raand zomer 2008