De verruiming van artikel 15a Auteurswet voor user-generated content

Transcriptie

1 De verruiming van artikel 15a Auteurswet voor user-generated content Voldoet de door de Commissie Auteursrecht voorgestelde aanpassing van het Nederlandse citaatrecht aan de Europese driestappentoets? Pascale Kos 7 februari 2014

2 Masterscriptie Titel: De verruiming van artikel 15a Auteurswet voor user-generated content - Voldoet de door de Commissie Auteursrecht voorgestelde aanpassing van het Nederlandse citaatrecht aan de Europese driestappentoets? Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Master Informatierecht Door: Pascale Kos Studentnummer: Begeleider: Prof. Mr. P. B. Hugenholtz Datum: 7 februari

3 Afkortingen AMI Tijdschrift voor auteurs-, media- & informatierecht Arl Auteursrechtrichtlijn Aw Auteurswet BC Berner Conventie DSB Dispute Settlement Body EU Europese Unie HvJ EU Hof van Justitie van de Europese Unie HR Hoge Raad OECD Organisation for Economic Co-operation and Development TRIPs Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights WIPO World Intellectual Property Organization WTO World Trade Organization 2

4 3

5 Inhoud 1 INLEIDING DE FLEXIBILISERING VAN HET AUTEURSRECHT INLEIDENDE OPMERKINGEN HOOFDSTUK HET AUTEURSRECHT Het auteursrecht als onderdeel van het intellectuele eigendomsrecht De aard van het auteursrecht Auteursrechtelijk wetgevingskader DE MAATSCHAPPELIJKE BEHOEFTE AAN EEN FLEXIBELER AUTEURSRECHT Beperkingen op het auteursrecht Het motief voor meer flexibiliteit binnen het auteursrecht Mogelijkheden om meer flexibiliteit binnen het auteursrecht te bereiken USER-GENERATED CONTENT Definitie user-generated content Voorbeelden van user-generated content User-generated content en inbreuk op het auteursrecht DE VERRUIMING VAN HET CITAATRECHT IN ARTIKEL 15A AUTEURSWET Het huidige artikel 15a Auteurswet De voorgestelde aanpassing van artikel 15a Auteurswet SAMENVATTING HOOFDSTUK DE DRIESTAPPENTOETS INLEIDENDE OPMERKINGEN HOOFDSTUK DE TOTSTANDKOMING VAN DE DRIESTAPPENTOETS IN INTERNATIONALE VERDRAGEN De driestappentoets in de Berner Conventie De driestappentoets in het TRIPs-verdrag en de WIPO-internetverdragen DE EUROPESE DRIESTAPPENTOETS EN DE IMPLEMENTATIE VAN DE TOETS IN NEDERLAND De driestappentoets in de Auteursrechtrichtlijn Implementatie van de driestappentoets in Nederland DE DRIE STAPPEN NADER BEKEKEN Interpretatie driestappentoets Stap 1: bepaalde bijzondere gevallen Stap 2: geen afbreuk aan normale exploitatie van het werk Stap 3: wettige belangen auteur niet op ongerechtvaardigde wijze geschaad HET ADVIES VAN DE COMMISSIE AUTEURSRECHT GETOETST AAN DE DRIESTAPPENTOETS Is er sprake van een bepaald bijzonder geval? Wordt er geen afbreuk aan de normale exploitatie van het werk gedaan? Worden de wettige belangen van de auteur niet op ongerechtvaardigde wijze geschaad? SAMENVATTING HOOFDSTUK CONCLUSIE BRONNEN

6 1 Inleiding In Nederland hebben 12,5 miljoen mensen toegang tot internet. Zij besteden per persoon gemiddeld 96 minuten per dag online. 1 Het aantal blogs maakte in de laatste jaren een explosieve groei door en wereldwijd wordt er elke minuut 100 uur aan video naar YouTube geüpload. 2 Voor de internetgebruiker is er inmiddels een grote hoeveelheid tools beschikbaar om eigen content openbaar te maken. Ook het gebruiken van materiaal van anderen om daarmee vervolgens nieuwe content te creëren, is eenvoudig geworden. Deze zogenaamde user-generated content vormt niet alleen een bron van innovatie en culturele expressie, maar is ook van steeds groter economisch belang geworden. 3 Toch zorgt dit fenomeen vanuit juridisch perspectief voor verschillende moeilijkheden. Een belangrijke vraag is hoe user-generated content een plaats kan krijgen binnen het auteursrecht. Wanneer iemand nu het auteursrechtelijk beschermde werk van een ander gebruikt ten behoeve van user-generated content, wordt daarmee vaak inbreuk gepleegd op het auteursrecht. Dit probleem doet zich niet alleen voor bij user-generated content, maar is bij meer nieuwe gebruiksmogelijkheden te ontdekken die zijn ontstaan door technologische ontwikkelingen. Voorbeelden zijn het gebruik in de context van zoekmachines en cloud computing. Hoewel er verschillende redenen zijn die een sterk recht voor auteursrechthebbenden rechtvaardigen, zijn ook de belangen van gebruikers en het publiek van betekenis binnen het auteursrecht. Om die belangen te waarborgen, zijn beperkingen op het auteursrecht in de wet opgenomen. Bij die beperkingen maakt de wetgever een afweging tussen de belangen van de makers en gebruikers van werken. Het lijkt erop dat door de genoemde nieuwe gebruiksmogelijkheden het verschil tussen de regels in de wet en de mogelijkheden in de praktijk steeds groter wordt. 4 Het probleem dat user-generated content vormt binnen het auteursrecht wordt niet alleen in Europa en Nederland onderkend. Ook in Canada was men van mening dat hiervoor een oplossing binnen het auteursrecht moest worden gezocht. Daar is in 2012 de Copyright Modernization Act in werking getreden. In de Canadese auteurswet is nu een beperking opgenomen over het nietcommercieel creatief hergebruik van werken. 5 1 Dit blijkt uit onderzoek van de organisaties voor het Nederlandse Radio-, Print-, Televisie- en Internetonderzoek: NLO, NOM, SKO en STIR. Te raadplegen via: 2 Uit onderzoek van NM Incite bleek dat in miljoen blogs online waren, terwijl dat er in 2006 nog maar 63 miljoen waren, via: Statistieken YouTube via: Websites voetnoot 1 en 2 laatst geraadpleegd op: 6 februari 2014, 8:53 uur. 3 McNally e.a. 2012, onder 'Importance and value of user-generated content'. 4 Hugenholtz 2012, p Section (1) Bill C-11 S.C. 2012, C. 20. Dit wordt ook wel de beperking voor user-generated content genoemd. 5

7 In Nederland heeft de Commissie Auteursrecht geadviseerd het citaatrecht in artikel 15a Auteurswet (hierna: "Aw") te verruimen voor user-generated content. 6 Wanneer dit advies door de Nederlandse wetgever wordt gevolgd, zal de maker van user-generated content onder de in de wet bepaalde omstandigheden een beroep kunnen doen op deze beperking van het auteursrecht. In dit onderzoek wordt bekeken of dit advies voldoet aan de toets waaraan beperkingen op het auteursrecht zijn onderworpen: de driestappentoets. Deze toets is onder andere in de Auteursrechtrichtlijn (hierna: "Arl") opgenomen. 7 De toets houdt in dat een beperking alleen is toegestaan wanneer kan worden gesproken van een bepaald bijzonder geval. Tevens mag de beperking geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk en mag er geen sprake zijn van ongerechtvaardigde schade aan de wettige belangen van de rechthebbende. Ook de voorgestelde beperking voor user-generated content zal moeten voldoen aan deze drie stappen. De Europese Commissie en het Hof van Justitie van de Europese Unie zien uiteindelijk toe op naleving van de driestappentoets door de lidstaten. 8 De onderzoeksvraag die centraal staat is: Voldoet het flexibiliseren van het citaatrecht in artikel 15a Auteurswet voor user-generated content aan de Europese driestappentoets? Om antwoord op deze vraag te kunnen geven, zal gebruik worden gemaakt van juridische handboeken en wetenschappelijke artikelen. Daarnaast zullen enkele belangrijke documenten van de Europese Commissie worden bestudeerd. Ook worden verschillende opinies, adviezen en rapporten van bijvoorbeeld belangenorganisaties bekeken. Tot slot zal relevante regelgeving en rechtspraak worden toegelicht. De beantwoording van de onderzoeksvraag vindt plaats aan de hand van de volgende subonderwerpen. Allereerst zal in hoofdstuk 2 het auteursrechtelijk kader worden geschetst. Vervolgens wordt de flexibilisering van het auteursrecht onderzocht. Hier wordt duidelijk waar de behoefte aan een meer flexibel auteursrecht vandaan komt. Daarbij komen de grondslagen van het auteursrecht aan bod en zal ook de invloed van technologische ontwikkelingen worden besproken. Vervolgens wordt duidelijk wat verstaan wordt onder het begrip user-generated content. Verder zal in dit hoofdstuk het voorstel het citaatrecht in artikel 15a Aw te verruimen worden besproken. Daarna zal dit advies in hoofdstuk 3 worden getoetst aan de driestappentoets uit de Arl. Om dit te kunnen doen, is begrip van de driestappentoets vereist. Daarom zal de totstandkoming van de toets in internationale verdragen worden belicht. Aansluitend wordt de Europese driestappentoets bekeken. Ook wordt aandacht besteed aan de implementatie van de toets in Nederland. Nadat de drie onderdelen van de toets stap voor stap zijn behandeld, kan uiteindelijk het advies van de Commissie Auteursrecht worden getoetst. Tot slot zal in de conclusie een antwoord worden gegeven op de onderzoeksvraag. 6 Commissie Auteursrecht: 'Een flexibele regeling voor user-generated content' 2012, p. 15. Hierna: "Commissie Auteursrecht 2012". 7 Zie artikel 5 lid 5 richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PbEU 2001, L 167/10, p Reinbothe 2001, p Het is mogelijk dat wanneer de beperking wordt opgenomen in de Nederlandse wet, het HvJ in de toekomst uitspraak moet doen over de vraag of wel is voldaan aan de driestappentoets. 6

8 2 De flexibilisering van het auteursrecht 2.1 Inleidende opmerkingen hoofdstuk 2 Na een korte introductie van het auteursrecht wordt in dit hoofdstuk gekeken waar de roep om een meer flexibel auteursrecht zijn oorsprong vindt. Ook wordt ingegaan op het fenomeen usergenerated content. Daarbij wordt gezocht naar een definitie en wordt duidelijk gemaakt waarom user-generated content een probleem vormt binnen de huidige auteursrechtregels. Tot slot komt het advies van de Commissie Auteursrecht aan de orde. 2.2 Het auteursrecht Het auteursrecht als onderdeel van het intellectuele eigendomsrecht Het intellectuele eigendomsrecht heeft als onderwerp de bescherming van voortbrengselen van de menselijke geest. Het octrooirecht, modellenrecht en merkenrecht zijn voorbeelden van intellectuele eigendomsrechten. De rechthebbende heeft door middel van een dergelijk recht, gedurende een bepaalde tijd, de vrije beschikking over het beschermde goed. 9 Ook het auteursrecht vormt een onderdeel van het intellectuele eigendomsrecht. Artikel 1 Aw bepaalt dat de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst beschikt over verschillende exclusieve rechten. Om als werk te worden gekwalificeerd moet er sprake zijn van menselijke waarneembaarheid. Daarnaast moeten een eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker aanwezig zijn. 10 Het auteursrecht ontstaat door het maken van het werk. Er zijn dus geen formaliteitsvereisten aan verbonden. 11 Verder behoort het auteursrecht toe aan de maker van het werk. De maker heeft de exclusieve bevoegdheid het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen en kan derden dus verbieden deze handelingen te verrichten. 12 Tevens kan hij besluiten derden toestemming te geven om de handelingen onder bepaalde voorwaarden bijvoorbeeld het betalen van een licentievergoeding te verrichten De aard van het auteursrecht Het auteursrecht verschaft de maker een tijdelijk monopolie ten opzichte van het werk. 14 Dit monopolie wordt gerechtvaardigd door verschillende overwegingen. Zowel argumenten van rechtvaardigheid als maatschappelijk nut spelen een rol. Ten eerste wordt het als billijk gezien de maker van een werk te belonen voor zijn creatieve inspanning. Door middel van het auteursrecht kan de rechthebbende meedelen in de baten die voortvloeien uit het werk. 15 Om dit te 9 Gielen e.a. 2011, p. 2-3; Cornish, Llewelyn & Aplin 2013, p De vereisten van eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker werden duidelijk in HR 4 januari 1991, (Van Dale/Romme) en worden onder andere toegelicht in HR 16 juni 2006, (Lancôme/Kecofa). 11 Spoor, Verkade & Visser 2005, p Er hoeft bijvoorbeeld geen inschrijving plaats te vinden voor het ontstaan van het auteursrecht. 12 Artikel 1 Aw. 13 Gielen e.a. 2011, p In Nederland geldt het auteursrecht tot 70 jaar na de dood van de maker, zie artikel 37 Aw. 15 Spoor, Verkade & Visser 2005, p

9 bewerkstelligen kan de rechthebbende bijvoorbeeld op zoek gaan naar investeerders die zijn werk willen verspreiden of exploiteren. 16 Ten tweede spelen utilitaire gronden een rol. Door het in het vooruitzicht stellen van tijdelijke exclusieve beschikking over het werk, wordt het maken van werken gestimuleerd. 17 Zo wordt beoogd de ontwikkeling van kunst en wetenschap te stimuleren Auteursrechtelijk wetgevingskader Het auteursrecht is voor een belangrijk deel geregeld in internationale verdragen en Europese regelgeving. Onderstaand volgt een overzicht van de voor dit onderzoek relevante regelgeving: Berner Conventie (hierna: "BC") 19 De BC is een belangrijk internationaal verdrag op het gebied van het auteursrecht. Het kwam tot stand in Hoewel er daarvoor al enkele bilaterale verdragen over auteursrecht bestonden, was er geen samenhangend of systematisch geheel van regels en rechten waarop rechthebbenden zich in het buitenland konden beroepen. 20 Door de BC ontstond een aantal minimumstandaarden waaraan de verdragsstaten moesten voldoen. 21 In het verdrag werd bepaald dat herzieningsconferenties konden worden georganiseerd. 22 WTO-Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (hierna: TRIPs-verdrag ) Het TRIPs-verdrag kwam tot stand in 1994 als bijlage bij het Verdrag tot oprichting van De Wereld Handelsorganisatie. De verdragsstaten waren het eens over de noodzaak van een adequate bescherming van intellectuele eigendomsrechten. Daarom moeten zij voldoen aan de minimumstandaarden uit het verdrag voor onder andere het auteursrecht. Het verdrag is belangrijk omdat dit het eerste verdrag is waarin regels zijn neergelegd over de internationale handhaving van intellectuele eigendomsrechten. Daarvoor werd een procedure voor de beslechting van geschillen geïntroduceerd. 23 Verdrag van de WIPO inzake het auteursrecht en Verdrag van de WIPO inzake uitvoeringen en fonogrammen (hierna: WIPO-internetverdragen ) De WIPO-internetverdragen kwamen tot stand in Sinds de wijziging van de BC in 1971 hadden er veel ontwikkelingen in de technologie plaatsgevonden. De WIPO was van mening dat het auteursrecht in die nieuwe context moest worden bekeken. 25 Bij de 16 Uitkomsten en aanbevelingen naar aanleiding van de door Google Nederland en de Federatie Auteursrechtbelangen georganiseerde werkconferentie over flexibel auteursrecht op 23 april 2013, p. 13. Hierna: 'Flexibel auteursrecht: samen op weg naar oplossingen 2013'. 17 Gielen e.a. 2011, p Die vooruitgang is maatschappelijk wenselijk, zie: Spoor, Verkade & Visser 2005, p. 10; Commissiedocument 466 van 2008: Groenboek 2008, Auteursrecht in de kenniseconomie ; overweging 10 bij de Arl. 19 Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst, Trb. 1972, Ricketson & Ginsburg 2006, p De auteursrechtstelsels van verdragsstaten zijn door de BC steeds meer overeenstemmende kenmerken gaan vertonen, zie: Spoor, Verkade & Visser 2005, p Ricketson & Ginsburg 2006, p. 85. Artikel 17 tekst BC Deze conferenties hebben sinds 1886 ongeveer om de twintig jaar plaatsgevonden. 23 Goldstein & Hugenholtz 2013, p. 76; Annex 2 bij het TRIPs-verdrag: Understanding on Rules and Procedures Governing the Settlement of Disputes. 24 Goldstein & Hugenholtz 2013, p. 49, Arkenbout 1997, p

10 totstandkoming werd daarom rekening gehouden met de belangen van rechthebbenden en gebruikers die door ontwikkelingen in de digitale omgeving waren ontstaan. 26 Auteursrechtrichtlijn 27 Nadat de Europese wetgever verschillende deelgebieden van het auteursrecht binnen Europa had geharmoniseerd, ging de wetgever met de Arl in 2001 een stap verder. 28 Door middel van de Arl werd beoogd enkele hoofdonderwerpen van het auteursrecht te harmoniseren, waaronder de toegestane wettelijke beperkingen. 29 Auteurswet 30 De Aw kwam in 1912 tot stand in reactie op de BC. Hoewel de wet uit 1912 nog steeds geldt, is deze in de loop der jaren verschillende malen gewijzigd. Met die wijzigingen reageerde de wetgever op technologische veranderingen die maakten dat de wet niet meer aansloot bij de praktijk. Tevens werd de wet aangepast om te voldoen aan de Arl. 31 Bill C-11, Copyright Modernization Act 32 In 2012 werd de Canadese Copyright Act gewijzigd door Bill C-11. Door deze wetswijziging werd het Canadese auteursrecht gemoderniseerd. Wijzigingen zijn onder andere de beperking voor niet-commercieel creatief hergebruik en de bepalingen betreffende 'technological protection measures' De maatschappelijke behoefte aan een flexibeler auteursrecht Beperkingen op het auteursrecht Een sterk recht voor de auteursrechthebbende lijkt vanwege de genoemde grondslagen voor het auteursrecht gerechtvaardigd. 34 Er zijn echter omstandigheden waarin belangen van gebruikers een rechtvaardiging inhouden om de exclusieve rechten te beperken. 35 Daarom maakt de wetgever binnen het auteursrecht een afweging tussen belangen van makers en gebruikers. 36 Deze afweging vindt zijn neerslag in het systeem van wettelijke beperkingen op het auteursrecht. 37 Voorbeelden daarvan zijn beperkingen voor het onderwijs, het citaatrecht en de parodie-exceptie. 38 Het Nederlandse systeem van beperkingen is onderhevig aan de grenzen die in de Arl worden 26 Senftleben 2004a, p Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PbEU 2001, L 167/10, p Gestreefd wordt naar een hoog beschermingsniveau om de belangen van auteursrechthebbenden te waarborgen, in het bijzonder in de digitale omgeving, zie: overweging 1 bij de Arl. De Europese wetgever wil met deze harmonisatie een goede werking van de interne markt bereiken en de concurrentiekracht van de Europese economie bevorderen, zie: Van Eechoud 2007, p Gielen e.a. 2011, p Auteurswet 1912, Stb. 1912, Gielen e.a. 2011, p Bill C-11 S.C. 2012, C Legislative Summary, Bill C-11 S.C. 2012, C. 20, publication no C11-E, Dreier 2010, p. 51; overweging 4 bij de Arl. 35 Culturele en technologische ontwikkeling kunnen immers alleen plaatsvinden wanneer gebruik mag worden gemaakt van het werk van voorgangers, zie: Hargreaves 2011, p. 41; overweging 31 bij de Arl. 36 Gielen e.a. 2011, p Zie paragraaf De beperkingen op het auteursrecht zijn geregeld in artikel 5 Arl en paragraaf 6 van hoofdstuk 1 Aw. Met de beperkingen worden specifieke culturele, sociale, economische en politieke doelen gediend, zie: Hugenholtz & Senftleben 2011, p. 6. 9

11 gesteld. In artikel 5 Arl is een limitatieve lijst beperkingen opgenomen. 39 Een dergelijke limitatieve lijst is voorspelbaar en biedt rechtszekerheid. De lijst heeft daarnaast een facultatief karakter; behalve de beperking in artikel 5 lid 1 die verplicht moet worden opgenomen, kunnen de lidstaten een keuze maken uit de overige twintig beperkingen. 40 De Europese wetgever heeft hiermee de culturele en maatschappelijke diversiteit van de lidstaten willen respecteren Het motief voor meer flexibiliteit binnen het auteursrecht Het limitatieve karakter van de beperkingen sluit aan bij de gedachte dat de maker moet worden beloond voor het maken van het werk. De beperkingen op het auteursrecht moeten vanuit dat perspectief duidelijk omschreven uitzonderingen zijn. 42 Omdat zich binnen de digitale wereld technologische ontwikkelingen voordoen die zorgen voor nieuwe gebruiksmogelijkheden van werken, is dit systeem volgens velen echter aan vervanging toe. 43 Gebruikers van auteursrechtelijk beschermde werken maken nu vaak inbreuk op auteursrechten, want voor de nieuwe gebruiksmogelijkheden zijn immers geen beperkingen in de Arl opgenomen. 44 Het limitatieve systeem van beperking wordt te weinig flexibel bevonden. 45 Er is een steeds groter wordend gat ontstaan tussen de auteursrechtregels in de wet en maatschappelijke behoeften in de praktijk. 46 Voorbeelden van dergelijk gebruik waar in de maatschappij behoefte aan bestaat zijn onder andere het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken in de context van zoekmachines, cloud computing, gebruik binnen de digital classroom en user-generated content. 47 De balans die de wetgever wil bereiken tussen belangen van makers en gebruikers wordt door het huidige systeem daarmee niet langer bereikt. 48 Daarmee staat de wet op dit moment in de weg aan culturele en economische vooruitgang en wordt de mogelijkheid nieuwe werken te verspreiden belet. 49 Innovatie, de verspreiding van kennis en daarmee de vrije stroom van informatie worden belemmerd. 50 Om de belangen van gebruikers voldoende te waarborgen wordt aangestuurd op een een flexibeler auteursrechtsysteem Dit betekent dat lidstaten alleen deze beperkingen in de nationale wetgeving mogen opnemen, zie: Spoor, Verkade & Visser 2005, p Gielen e.a. 2011, p Kamerstukken II 2002/03, , nr Dreier 2010, p Dit concludeert de organisatie SEO Economisch onderzoek in het rapport 'Flexible copyright', hierna "SEO-rapport" 2012, p. 2. Tevens de conclusie in Hargreaves 'Digital Opportunity - A review of Intellectual Property and Growth' (2011) en Gowers Gowers Review of Intellectual Property (2006). 44 Het gebruik kan bijvoorbeeld bestaan uit het kopiëren, verknippen, veranderen en plakken van auteursrechtelijk beschermde werken. Door streaming technieken en de groei van bandbreedte is het openbaar maken eenvoudiger geworden, zie: Speerpuntenbrief 20 20, p. 2.Wil een gebruiker inbreuk voorkomen, dan moet toestemming worden gevraagd aan de rechthebbende en is het in sommige gevallen pas mogelijk gebruik te maken van het werk na betaling van een licentievergoeding, zie: Helberger e.a. 2008, p SEO-rapport 2012, p In het rapport wordt tevens genoemd dat er ook partijen zijn die bezwaren hebben tegen de flexibilisering van het auteursrecht. Het gaat dan vaak om auteursrechthebbenden en hun vertegenwoordigers. Zij zijn bang voor de onzekerheid die gepaard gaat met de flexibilisering, zie: SEO-rapport 2012, p In Europa wordt deze discrepantie versterkt doordat het wetgevingsproces veel tijd in beslag neemt en de Europese auteursrechtregels in het algemeen een gebrek aan flexibiliteit vertonen, zie: Hugenholtz 2012, p Groenboek Auteursrecht in de kenniseconomie In de context van user-generated content merkt Scassa het volgende op: 'the phenomenon of user-generated content is linked to the widespread digitization of works, the more recent broad accessibility of the software tools required to modify, mix and mash up digital content, and the availability of Internet platforms on which such UGC may be widely shared and disseminated. Scassa 2013, p Cornish, Llewelyn & Aplin 2013, p , 398. Duidelijk is dat de ontwikkeling van het auteursrecht onlosmakelijk beïnvloed is door het ontstaan van nieuwe exploitatiemogelijkheden, zie: Eger & Scheufen 2012, p Groenboek Auteursrecht in de kenniseconomie 2008, p Helberger e.a. 2008, p SEO-rapport 2012, p. 2; Hugenholtz & Senftleben 2011, p

12 Daarbij komt dat het uiteraard moeilijk is te voorspellen welke technologische ontwikkelingen zich in de toekomst zullen voordoen. Dat nieuwe gebruiksmogelijkheden van auteursrechtelijk beschermde werken zullen blijven ontstaan, staat vast. 52 Meer flexibiliteit is daarom niet alleen gewenst om de huidige gebruiksmogelijkheden een plaats te geven binnen het auteursrecht, maar is tevens nodig om in te kunnen spelen op toekomstige veranderingen Mogelijkheden om meer flexibiliteit binnen het auteursrecht te bereiken Nu duidelijk is geworden waar de roep om een meer flexibel auteursrecht vandaan komt, kan worden gekeken naar mogelijkheden om die flexibiliteit te bereiken. Hargreaves stelt de volgende vraag: Hoe kan er voldoende flexibiliteit in het auteursrecht worden ingebouwd om de voordelen van nieuwe technologische ontwikkelingen te benutten zonder de belangrijkste voordelen voor makers en economie te laten verdwijnen? 54 Het antwoord is volgens hem tweeledig. Enerzijds moet binnen het Europeesrechtelijk kader worden gezocht naar mogelijkheden om specifieke beperkingen in de wetgeving op te nemen. Anderzijds moet er met Europese partners worden gezocht naar a new mechanism in copyright law to create a built-in adaptability to future technologies. 55 Een meer flexibel auteursrecht kan dus op verschillende manieren worden bereikt. Zo kan er in plaats van het bestaande gesloten systeem van beperkingen worden gekozen voor een open, generieke norm die inspeelt op toekomstige veranderingen. De vraag is of het mogelijk is binnen de kaders van de bestaande Arl een dergelijke open norm lijkend op de fair use regel uit de Verenigde Staten in te voeren. 56 Deze regel biedt de Amerikaanse rechter ruimte om technologische ontwikkelingen mee te wegen. 57 De fair use bepaling wint dankzij dit voordeel aan populariteit. 58 Senftleben is van mening dat een fair use bepaling in de Nederlandse wetgeving kan zorgen voor een delicate balance tussen de belangen van rechthebbenden en gebruikers. Tegelijkertijd kan worden ingespeeld op veranderingen in de digitale omgeving. 59 Binnen de Europese wetgeving zijn aan een fair use regel echter ook een aantal nadelen verbonden. Zo zou de bepaling kunnen leiden tot onzekerheid en past de open bepaling niet goed binnen de traditie van limitatieve beperkingen in Europese lidstaten. 60 De invoering van een dergelijke bepaling zou op dit moment 52 Dreier 2010, p SEO-rapport 2012, p Hargreaves houdt daarbij rekening met de aan het auteursrecht ten grondslag liggende belangenafweging. 55 Hargreaves 2011, p Een Amerikaanse rechter kan met behulp van deze regel bepalen of het gebruik van een auteursrechtelijk beschermd werk toch gerechtvaardigd is, zonder dat deze specifieke situatie in de Copyright Act als beperking op het auteursrecht is beschreven. Section 107 Copyright Act biedt de rechter vier aanknopingspunten bij de beoordeling of het gebruik al dan niet fair is, namelijk: - het doel en karakter van het gebruik, is er sprake van commercieel, non-profit of educatief gebruik; - de aard van het auteursrechtelijk beschermde werk; - de omvang van het overgenomen deel in verhouding tot de omvang van het gehele auteursrechtelijk beschermde werk; - het effect van het gebruik op de potentiële markt voor het auteursrechtelijk beschermde werk, of de waarde van het auteursrechtelijk beschermde werk. 57 Zo ontstaat een flexibeler systeem waardoor een balans kan worden gevonden tussen de exclusieve rechten van auteurs en sociale, culturele en economische belangen van het publiek binnen de samenleving, zie: Senftleben 2010, p In 2007 werd bijvoorbeeld een fair use bepaling opgenomen in de Israëlische auteurswet, zie: Fischman Afori 2008, p Senftleben 2010, p. 69. Ook in de Speerpuntenbrief auteursrecht stuurt staatssecretaris Teeven aan op het invoeren van een fair use regel, zie: Speerpuntenbrief auteursrecht 20 20, p Hargreaves 2011, p

13 niet conform Europese wetgeving zijn. Om de bepaling mogelijk te maken zal de Arl moeten worden aangepast. 61 Ook voor het invoeren van nieuwe beperkingen voor specifieke probleemgebieden in de nationale wetgeving zal de Arl moeten worden aangepast. 62 Binnen het huidige Europese kader van beperkingen bestaat wel ruimte om aanpassingen in de nationale wetgeving door te voeren. Hugenholtz en Senftleben wijzen erop dat de beperkingen in artikel 5 Arl niet strak omlijnd zijn. Het gaat meer om brede omschrijvingen. 63 Het aanpassen van de wet op nationaal niveau neemt aanzienlijk minder tijd in beslag en lijkt daarmee een efficiëntere oplossing dan te wachten op een eventuele aanpassing van de Arl User-generated content Definitie user-generated content Voor het vervolg van dit onderzoek is het nodig te bepalen wat onder user-generated content wordt verstaan. 65 Bauer stelt dat het moeilijk is user-generated content juridisch te definiëren omdat het geen rechtsbegrip is. 66 In het algemene spraakgebruik wordt user-generated content wel gezien als alle content die door internetgebruikers wordt gegenereerd. 67 Hoewel user-generated content niet expliciet in de wet wordt genoemd, lijkt er met de beperking in de Canadese auteurswet voor niet-commercieel creatief hergebruik van werken toch een stap te zijn gezet het begrip juridisch te definiëren. 68 De volgende beperking is opgenomen: (1) It is not an infringement of copyright for an individual to use an existing work or other subject-matter or copy of one, which has been published or otherwise made available to the public, in the creation of a new work or other subject-matter in which copyright subsists and for the individual or, with the individual s authorization, a member of their household to use the new work or other subject-matter or to authorize an intermediary to disseminate it, if (a) the use of, or the authorization to disseminate, the new work or other subject-matter is done solely for noncommercial purposes; (b) the source and, if given in the source, the name of the author, performer, maker or broadcaster of the existing work or other subject-matter or copy of it are mentioned, if it is reasonable in the circumstances to do so; (c) the individual had reasonable grounds to believe that the existing work or other subject-matter or copy of it, as the case may be, was not infringing copyright; and 61 Hargreaves 2011, p. 5; Speerpuntenbrief auteursrecht 20 20, p. 13; Flexibel auteursrecht: samen op weg naar oplossingen 2013, p Op dit moment mogen immers alleen de beperkingen uit de limitatieve lijst van de Arl in de wetgeving van de lidstaten worden opgenomen. Een bijkomend nadeel van het invoeren van specifieke beperkingen is het volgende. Wanneer regels voor specifieke probleemgebieden worden ingevoerd, neemt aanpassing van de wet de nodige tijd in beslag neemt. Op het moment dat de wijzigingen zijn doorgevoerd, zullen er zeer waarschijnlijk nieuwe probleemgebieden (zijn) ontstaan die vragen om aanpassing. Dit zal weer enkele jaren in beslag nemen, zie: Hargreaves 2011, p. 47; Commissie Auteursrecht 2012, p Dat wordt ook duidelijk wanneer gekeken wordt naar de implementatie ervan in de verschillende lidstaten. Wanneer een lidstaat ervoor kiest een beperking op te nemen, kan deze worden aangepast aan de behoeften die in de lidstaat bestaan. Hugenholtz en Senftleben noemen het voorbeeld van het citaatrecht uit art 5 lid 3 sub d Arl, dat in lidstaten op verschillende manieren is opgenomen in de wet. De meeste flexibiliteit zou volgens Hugenholtz en Senftleben op dit moment kunnen worden bereikt door het overnemen van de letterlijke tekst van artikel 5 Arl in Nederlandse wetgeving. Dat zou leiden tot een open norm vergelijkbaar met de fair use regel, zie Hugenholtz & Senftleben 2011, p Van Eechoud e.a. 2009, p Het belang van een duidelijke definitie blijkt uit de Mededeling van de Europese Commissie naar aanleiding van het Groenboek Auteursrecht. De Commissie concludeerde dat geen overeenstemming over het begrip bestond. Het was bijvoorbeeld niet duidelijk of alleen amateurs of ook professionals user-generated content konden creëren. Door het ontbreken van een definitie was het op dat moment niet mogelijk om op Europees niveau regels op te stellen. Commissiedocument 532 van 2009: Communicatie van de Commissie Auteursrecht in de kenniseconomie, p Bauer 2010, p Zie bijvoorbeeld de definitie van user-generated content op Wikipedia: Laatst geraadpleegd op: 3 februari 2014, 9:31 uur. Dit stelt ook Bauer, zie: Bauer 2010, p Bill C-11 S.C. 2012, C

14 (d) the use of, or the authorization to disseminate, the new work or other subject-matter does not have a substantial adverse effect, financial or otherwise, on the exploitation or potential exploitation of the existing work or other subject-matter or copy of it or on an existing or potential market for it, including that the new work or other subject-matter is not a substitute for the existing one. Enkele elementen uit deze bepaling zijn te herkennen in de karakteristieke kenmerken van usergenerated content die de OECD noemt in het rapport Participative web: user-generated content. Daar worden de volgende kenmerken genoemd: - de content wordt geopenbaard via het internet; - er moet sprake zijn van een zekere mate van creatieve inspanning; - de content mag niet vervaardigd zijn binnen de professionele praktijk. 69 Allereerst gaat het om content die via het internet beschikbaar wordt gesteld aan het publiek. Het publiek moet bestaan uit meerdere mensen die door middel van het internet met elkaar verbonden zijn. 70 Door de mogelijkheden die digitale netwerken bieden is het eenvoudig geworden dit publiek te bereiken. 71 Een voorbeeld vormen blogs en social media platforms zoals Wikipedia en YouTube. 72 Ten tweede moet er een creatieve bewerkingsslag worden gemaakt door de maker. Het is niet eenvoudig een grens te stellen wanneer genoeg creatieve inspanning is geleverd. Dit zal altijd moeten worden beoordeeld aan de hand van de context. Evident is wel dat - onder deze definitie - het één op één kopiëren van bestaande content niet kan worden aangemerkt als user-generated content. 73 Wanneer bijvoorbeeld een aflevering van een tv-serie wordt opgenomen en op YouTube wordt geplaatst, is geen sprake van user-generated content. 74 Het derde kenmerk behelst het feit dat user-generated content buiten de beroepsmatige sfeer openbaar wordt gemaakt. Ook hier is het moeilijk een strikte grens aan te geven. Professionals en amateurs zijn niet altijd eenvoudig te onderscheiden. 75 Bovendien zijn er omstandigheden die het vaststellen van de grens bemoeilijken. Zo kunnen steeds meer gebruikers met de door hen gecreëerde content inkomsten genereren. Daarbij kan worden gedacht aan inkomsten uit gesponsorde blogposts OECD-rapport 2007, p De Organisation for Economic Co-operation and Development maakt overigens gelijk een kanttekening bij de kenmerken: ook deze staan niet vast en zijn onderhevig aan veranderingen in de tijd en techniek. De kenmerken uit het rapport worden in de literatuur en onderzoeken door verschillende rechtsgeleerden onderschreven. 70 Persoonlijke betrekkingen in de offline wereld zijn daarmee expliciet uitgesloten. 71 Elkin-Koren 2010, p Bauer 2010, p. 4. Bauer komt tot de volgende definitie van user-generated content: User Generated Content bezeichnet die Gesamtheit aller von Internetnutzern bewusst erzeugten wahrnehmbaren elektronischen Medieninhalte, die von diesen unmittelbar und unabhängig von einer vorherigen redaktionellen Auswahl über das Internet der Öffentlichkeit zuganglich gemacht werden, sofern es sich hierbei nicht um professionell erstellte und zu gewerblichen Zwecken veröffentliche Inhalte handelt. 73 OECD-rapport 2007, p Onder een brede definitie van het begrip zou dit wel als user-generated content worden aangemerkt. 75 Hetcher 2008, p Hetcher maakt duidelijk dat het moeilijk is de lijn tussen amateurs en professionals aan te geven. Hij noemt als voorbeeld lonelygirl15. De video s die zij via het internet deelde, waren erg populair. Het leek erop dat zij vanuit haar slaapkamer door middel van een webcam haar amateuristische filmpjes opnam. Dit bleek niet het geval, het ging hier om een beginnende actrice en alle filmpjes waren gescript. 76 Het oorspronkelijk niet-commerciële bloggen kan zich dan ontwikkelen tot een professionele activiteit. Wanneer de karakteristieke kenmerken strikt zou worden geïnterpreteerd valt een dergelijke (semi-)professionele blogger niet onder user-generated content. Uit statistieken blijkt dat in de Verenigde Staten 14% van alle bloggers geld verdiend met bloggen, zie: infographic. Laatst geraadpleegd op: 3 februari 2014, 9:52 uur. Het grootste gedeelte van de beschikbare user-generated content wordt echter nog altijd gemaakt en geopenbaard zonder dat daar een vergoeding voor de maker tegenover staat, zie: Lee 2008, p

15 Bij deze kenmerken sluit de Commissie Auteursrecht zich in het advies Een flexibele regeling voor user-generated content aan. De Commissie komt tot de volgende definitie: bij user-generated content gaat het om een bewerking van bestaande werken voor niet-professionele doeleinden en er moet een creatieve bewerkingsslag hebben plaatsgevonden Voorbeelden van user-generated content Voorbeeld 1: Deze video kan dienen ter illustratie van content die onder de definitie van user-generated content valt. De video wordt geopenbaard via social media platform YouTube. Wendy maakt vanuit haar huiskamer een creatieve bewerking van het auteursrechtelijk beschermde muziekwerk 'Rolling in the deep' van Adele en Paul Epworth. 78 Er is geen aanleiding om aan te nemen dat hier sprake is openbaarmaking binnen de beroepsmatige of professionele sfeer. Voorbeeld 2: Ook dit voorbeeld van een mash-up zou onder de definitie van user-generated content kunnen vallen. De content wordt openbaar gemaakt via online platform Soundcloud. Er is duidelijk een creatieve bewerkingsslag gemaakt. Verschillende auteursrechtelijk beschermde nummers zijn 77 Commissie auteursrecht 2012, p. 8. Hoewel zoals is gebleken de nodige kanttekeningen kunnen worden geplaatst bij deze definitie, zal in het vervolg van dit onderzoek de definitie van de Commissie Auteursrecht worden gebruikt. 78 Te raadplegen via: Laatst geraadpleegd op: 3 februari 2014, 9:54 uur. 14

16 verwerkt in deze mash-up. Voor zover bekend wordt deze content geopenbaard buiten de beroepsmatige sfeer User-generated content en inbreuk op het auteursrecht Aan user-generated content zijn verschillende auteursrechtelijke problemen verbonden. 80 Een belangrijk knelpunt vormt het feit dat user-generated content onder de huidige auteursrechtregels een inbreuk op het auteursrecht kan opleveren. Zo kunnen voorbeelden 1 en 2 kunnen worden gezien als bewerkingen van auteursrechtelijk beschermde werken. Bewerkingen houden volgens artikel 13 Aw een verveelvoudiging in. Wanneer voor het gebruik van de werken geen toestemming is gevraagd zal sprake zijn van auteursrechtinbreuk. Zoals reeds opgemerkt hebben technologische ontwikkelingen het voor iedereen met een internetverbinding mogelijk gemaakt online bij te dragen aan het participative web. 81 In het gebruiksgemak van de mogelijkheden schuilt tegelijkertijd een gevaar: het is eenvoudig om zonder toestemming gebruik te maken van werken van anderen. Een deel van het probleem is volgens Gervais dan ook kwantitatief. Honderden miljoenen internetgebruikers kunnen user-generated content creëren. Die grote hoeveelheid individuele gebruikers is nieuw binnen het auteursrecht. 82 Omdat het auteursrecht oorspronkelijk tussen professionals zoals auteurs, uitgevers en producers gold, kan user-generated content niet goed binnen het auteursrecht worden geplaatst. Op dit moment worden de amateurgebruikers gelijk gesteld met professionele gebruikers en aangesproken op auteursrechtinbreuk. 83 Wanneer gebruik wordt gemaakt van een auteursrechtelijk beschermd werk ten behoeve van usergenerated content en dit gebruik niet onder een beperking op het auteursrecht valt, zal sprake zijn van inbreuk. 84 Helberger e.a. stellen dat op dit moment niet duidelijk is wanneer user-generated content wel en wanneer niet onder een beperking valt. 85 Soms zal de maker bijvoorbeeld een beroep kunnen doen op het citaatrecht of de parodie-exceptie. Daarvoor zal de user-generated content moeten voldoen aan de wettelijke vereisten. Deze situatie biedt geen rechtszekerheid Te raadplegen via: Laatst geraadpleegd op: 3 februari, 10:28 uur. 80 Zo is het volgens Van Gompel de vraag of alle user-generated content in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming, zie: Van Gompel 2010, p. 9. Hetcher stelt dat niet altijd duidelijk wie rechthebbende is, Hetcher 2008, p Een ander probleem vormt de relatie tussen user-generated content platforms en gebruikers, zie: Helberger e.a. 2008, p Gervais 2009, p Door applicaties die het uploaden van eigen content vergemakkelijken, zoals digitale video en camera s in smartphones en tablets, is het voor internetgebruikers eenvoudig om actief deel te nemen aan de online wereld, zie: IDATE/TNO/IViR-rapport 2008, p. 13; Gervais 2010, p Gervais 2009, p Bij grote groepen individuele gebruikers worden wel collectieve licenties afgesloten, maar die zien in de meeste gevallen op het direct kopiëren van een werk. Werken zoals user-generated content waar een creatieve bewerkingsslag plaatsvindt, vallen daar niet onder, zie: Gervais 2009, p Lee 2008, p. 1500; Helberger e.a. 2008, p Volgens Helberger e.a. is de vraag of user generated content wel of niet onder een bestaande beperking valt de 'most debated question in the context of user created content', zie: Helberger e.a. 2008, p. 13. Daarbij wordt opgemerkt dat er op Europees niveau verschillen zijn te ontdekken tussen de verschillende lidstaten. Of een beroep kan worden gedaan op een beperking is afhankelijk van de vraag of de beperking überhaupt in de nationale wetgeving is opgenomen. Ook is gebleken dat wanneer een beperking is geïmplementeerd in verschillende lidstaten dat geen garantie biedt voor een gelijk beschermingsniveau. Zo is het citaatrecht in Zweden geïmplementeerd als een relatief open norm. De Zweedse auteurswet stelt dat mag worden geciteerd uit een gepubliceerd werk in accordance with proper usage and to the extent necessary for the purpose. In Duitsland bestaat een meer restrictieve benadering, het citaatrecht is gedetailleerd in de Duitse auteurswet omschreven. Het gevolg is dat Duitse rechters aanzienlijk minder ruimte hebben om de context te beoordelen, zie: Hugenholtz & Senftleben 2011, p IDATE/TNO/IViR-rapport 2008, p

17 De Commissie Auteursrecht ziet user-generated content dan ook als een fenomeen dat hinder ondervindt van de bestaande lijst beperkingen. 87 Uit de geschetste ontwikkelingen en kenmerken volgt dat het potentiële aantal inbreuken op auteursrechten door user-generated content groot is. Daarmee dreigt handhaving een onbegonnen werk te worden. Niet handhaven impliceert dat online inbreuk op auteursrechten wordt gedoogd: een praktijk die in Nederland uitdrukkelijk als onwenselijk wordt beschouwd De verruiming van het citaatrecht in artikel 15a Auteurswet Het huidige artikel 15a Auteurswet In artikel 15a Aw wordt het citaatrecht geregeld. 89 De tekst van het artikel luidt: 1. Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd het citeren uit een werk in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel mits: 1. het werk waaruit geciteerd wordt rechtmatig openbaar gemaakt is; 2. het citeren in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd; 3. artikel 25 in acht wordt genomen; en 4. voor zover redelijkerwijs mogelijk, de bron, waaronder de naam van de maker, op duidelijke wijze wordt vermeld. 2. Onder citeren wordt in dit artikel mede begrepen het citeren in de vorm van persoverzichten uit in een dag-, nieuwsof weekblad of tijdschrift verschenen artikelen. 3. Dit artikel is mede van toepassing op het citeren in een andere taal dan de oorspronkelijke. Een belangrijke eis waaraan moet zijn voldaan om een beroep te kunnen doen op de citaatexceptie blijkt uit lid 1 sub 2. De relevantie, ondergeschiktheid van het citaat en de mate waarin de omvang van het citaat functioneel is, zijn van belang De voorgestelde aanpassing van artikel 15a Auteurswet In 2012 heeft de Commissie Auteursrecht een advies uitgebracht over een flexibele regeling voor user-generated content. 91 De Commissie bekeek het Europese en nationale wetgevingskader en zocht naar een geschikte plaats voor user-generated content. 92 De Commissie adviseert een lid 87 Commissie Auteursrecht 2012, p Speerpuntenbrief auteursrecht 20 20, p. 3. Staatssecretaris Teeven benoemt expliciet de onwenselijkheid van grootschalige inbreuk, p. 3: Vermeden moet worden dat onrechtmatig gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal een geaccepteerd verschijnsel wordt. Het gevaar van een dergelijk beleid is dat het maken van inbreuk versterkt wordt. Wanneer men ziet dat anderen ongestraft inbreuk kunnen maken, vindt men het ook gerechtvaardigd zelf inbreuk te maken. Lee noemt dit Warming up to user-generated content. Dit kan worden omschreven als het tegenovergestelde van een chilling effect, waarbij men er juist van wordt weerhouden ook inbreuk te plegen, zie: Lee 2008, p Het artikel is in 2004 gewijzigd om het in lijn te brengen met de Arl, bij wet van 18 augustus 2004, Stb. 2004, 410 (wetvoorstel ). Een belangrijke aanpassing was de verruiming van het contextvereiste met de toevoeging in lid 1 of voor een uiting met een vergelijkbaar doel, zie: Visser 2005, p Daarmee werd gebruik gemaakt van de ruimte die de open doelomschrijving uit artikel 5 lid 3 sub d Arl biedt, zie: Kamerstukken II 2001/02, , nr. 3, Memorie van Toelichting aanpassing Auteurswet Visser 2009, (Tekst en Commentaar Intellectuele Eigendom), art. 15a Aw, aant. 5. De Hoge Raad heeft in twee arresten uitleg gegeven over deze zinsnede, zie: HR 22 juni 1990 (Zienderogen Kunst), HR 26 juni 1992 (Damave/Trouw). In Damave/Trouw werd het afdrukken van een illustratie van een boek bij een boekbespreking als toelaatbaar citaat gezien. De afbeelding en de tekst moeten daarvoor als een geheel kunnen worden beschouwd, waarmee een indruk wordt gegeven van het boek. De HR stelt voorop dat een citaat geen wezenlijke afbreuk mag doen aan de door het auteursrecht beschermde belangen, namelijk de exploitatie van het werk. 91 Commissie Auteursrecht De Commissie Auteursrecht is een adviesorgaan van de minister van Veiligheid en Justitie en adviseert op het terrein van het auteursrecht en de naburige rechten. Dit advies kan uit eigen beweging worden opgesteld of na een aanvraag van de minister. 92 Het invoeren van een nieuwe beperking, het aansluiten bij de vrije bewerking in artikel 13 Aw of bij de parodie-exceptie in artikel 18b Aw vielen om verschillende redenen af. Zie voor een uitvoerige bespreking van deze mogelijkheden p van het advies Commissie Auteursrecht

18 aan artikel 15a Aw toe te voegen. Daarin moet worden bepaald dat user-generated content als citaat kan worden aangemerkt, mits aan de overige voorwaarden uit het artikel is voldaan. De Commissie ziet deze ruimte omdat artikel 5 lid 3 sub d Arl het citeren ten behoeve van kritieken en recensies en voor soortgelijke doeleinden' noemt. 93 User-generated content zal moeten worden omschreven in de wet en verder worden toegelicht in de Memorie van Toelichting. Deze oplossing past volgens de Commissie goed binnen het systeem van de wet. Hoewel nu - zonder een aanpassing van de wet - ook in sommige gevallen een beroep kan worden gedaan op een beperking, biedt een wettelijke grondslag rechtszekerheid. 94 De Commissie benadrukt dat in de Memorie van Toelichting kan worden verduidelijkt dat waar mogelijk een beroep op een van de andere beperkingen mogelijk blijft. 95 De Commissie stelt in het advies verder dat met de verruiming van het citaatrecht wordt voldaan aan internationale en Europese normen, zoals de driestappentoets. Dit zal in het volgende hoofdstuk worden onderzocht. 2.6 Samenvatting hoofdstuk 2 In dit hoofdstuk werd duidelijk dat door technologische ontwikkelingen nieuwe gebruiksmogelijkheden van auteursrechtelijk beschermde werken zijn ontstaan. User-generated content vormt daarvan een voorbeeld. Het probleem is dat met deze nieuwe gebruiksmogelijkheden vaak sprake is van een inbreuk op het auteursrecht. De huidige auteursrechtregels en voornamelijk de wettelijke beperkingen lijken daarom niet meer aan te sluiten bij de maatschappelijke behoeften. Een flexibeler auteursrecht dat ruimte biedt aan deze behoeften is gewenst. User-generated content werd gedefinieerd als werken die via het internet aan het publiek openbaar worden gemaakt. Deze werken moeten voor niet-professionele doeleinden zijn gemaakt en er moet een creatieve bewerkingsslag hebben plaatsgevonden. De Commissie Auteursrecht heeft een advies uitgebracht over de flexibilisering van het auteursrecht voor user-generated content. Daarin wordt aangehaakt bij artikel 15a Aw. De Commissie adviseert een extra lid op te nemen waardoor de maker van user-generated content een beroep kan doen op het citaatrecht. 93 Artikel 5 lid 3 sub d Arl biedt lidstaten daarmee de mogelijkheid de citaatexceptie aan te passen aan nationale behoeften. Het citeren in het kader van user-generated content kan worden opgevat als voor soortgelijke doeleinden Hoewel het HvJ EU in de uitspraak Eva Painer heeft geoordeeld dat de voorwaarden in artikel 5 lid 3 sub d eng moeten worden uitgelegd, is het doel van de bepaling wel dat een rechtvaardige balans wordt gevonden tussen het recht op vrije meningsuiting en het reproductierecht van auteursrechthebbenden. Commissie Auteursrecht 2012, p. 16; HvJ EU 1 december 2011, nr. C-145/10 (Eva Painer). 94 Bijvoorbeeld wanneer een blogger een boek recenseert en in de recensie gebruik maakt van passages uit het boek en wordt voldaan aan de vereisten uit artikel 15a Aw. 95 Indien is voldaan aan de daarvoor gestelde wettelijke vereisten, zie: Commissie Auteursrecht 2012, p