VOORBIJ DE ECOLOGISCHE ONSCHULD
|
|
- Nele Bogaert
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VOORBIJ DE ECOLOGISCHE ONSCHULD Zolang ik het milieudebat al volg, merk ik dat het ecologische vraagstuk voor velen het karakter van een moeilijke zo niet onmogelijke keuze krijgt. De keuze tussen milieu of jobs is een van de meest bekende versies daarvan. Heel concreet toont zich dat bijvoorbeeld in de problematiek van de nachtvluchten versus de tewerkstelling in Zaventem. Meer algemeen kunnen we spreken van een fundamentele impasse. Bijna twintig jaar geleden werd die door Etienne Vermeersch in zijn De ogen van de panda verwoord als het Scylla-Charybdis -principe: Zolang het huidige wereldbestel in voege blijft, kan men niet anders dan tussen twee klippen laveren. Hoe groter het gedeelte van de wereldbevolking is dat in welstand leeft, hoe meer het ecosysteem in gevaar is (blz. 41). Met andere woorden, men geraakt er niet uit indien men binnen het huidige maatschappelijke systeem tegelijkertijd de rechtvaardigheidsvraag én de milieuvraag wil oplossen. Een jaar eerder (1987) werd met Our Common Future, het bekende Brundtland-Rapport, het begrip duurzame ontwikkeling gelanceerd als een poging het armoede- en het milieuprobleem via één concept te beantwoorden. Sindsdien is er maatschappelijk heel wat gebeurd, zoals de val van het Oostblok en de daarmee verbonden opgang van een neoliberale wereldorde. Binnen die maatschappelijke beweging werden alle vormen van alternatief denken verdacht gemaakt. En vele aanzetten om de samenleving anders vorm te geven, en daarbij ook ernstig rekening te houden met het ecologische vraagstuk, werden naar de prullenbak verwezen. Het milieuprobleem werd gerelativeerd en de vrije markt werd gepromoot als panacee voor alle belangrijke problemen. Ook duurzame ontwikkeling moest passen in die vrije marktlogica en werd zo het voorwerp van een economische reductie. Grosso modo kunnen we terecht van een ecologische terugslag spreken binnen de maatschappelijke aandacht gedurende de voorbije jaren. Vandaag kunnen we echter hoe langer hoe minder nog om de ecologische berichtgeving heen, en daagt het inzicht dat we veel kostbare tijd verloren hebben. We zijn immers terechtgekomen in een situatie van ecologische overshoot: de hele wereld samen verbruikt meer energie en grondstoffen, brengt meer vervuiling in het milieu en weegt meer op de ecologische draagkracht van de aarde dan een duurzaam niveau van menselijke activiteit zou toestaan. Een sprekende manier om deze toedracht voor te stellen is de World Overshoot Day. Volgens de methode van de ecologische voetafdruk wordt bepaald op welke dag van het jaar de wereldbevolking alle beschikbare natuurlijke hulpbronnen verbruikt heeft die de natuur in één jaar tijd kan vernieuwen. Die dag valt elk jaar vroeger; dit jaar reeds op 9 oktober. Vluchten kan niet meer, zoals ook Streven februari
2 Peter Tom Jones en Roger Jacobs proberen hard te maken in hun recent verschenen boek Terra incognita. Jones en Jacobs openen met volgende vaststelling: Ondanks alle goedbedoelde initiatieven om duurzame ontwikkeling na te streven, gaat het gestaag bergaf met de gezondheid van de planeet Aarde. Het Noorden heeft de wereld meegezogen in een uiterst verleidelijk maar onduurzaam ontwikkelingsmodel. In een eindige wereld is het milieubeslag van de mondiale consumptieklasse onmogelijk te veralgemenen naar alle mensen op aarde: de ecologische crisis en het mondiale rechtvaardigheidsvraagstuk zijn als een Siamese tweeling met elkaar verbonden (blz.15). Daarmee hernemen ze de stelling van Vermeersch, en de daaraan verbonden onontkoombare maatschappelijke keuzes worden doorheen het hele boek stevig onderbouwd. Voor een dergelijke onderbouwing zijn de meeste mensen aangewezen op tweedehandse of fragmentarische lectuur. Aan beide euvels proberen de auteurs wat te doen via een breed opgezette, maar tezelfdertijd conceptueel samenhangende uiteenzetting, waarvoor onder andere rechtstreeks geput wordt uit de milieuwetenschappelijke en de economische vakliteratuur. De analyse van het ecologische vraagstuk beslaat de vijf hoofdstukken van deel I. De basisprincipes van de wetenschap van complexe systemen worden uiteengezet en dienen als kader voor de bespreking van ecologische problemen zoals het klimaatvraagstuk. De onzekerheid over de toekomst is daarbij zeer groot; we kennen geen historisch vergelijkbare situatie en begeven ons dus op onbekend terrein: terra incognita. Milieurealisme vraagt dan ook om voorzichtigheid, en de auteurs zijn daarom uiterst kritisch voor een gangbaar discours dat het klimaatvraagstuk tracht te minimaliseren. Om het ecologisch vraagstuk te verbinden met maatschappelijke vraagstukken, zoals dat van mondiale rechtvaardigheid, doen zij vervolgens een beroep op het begrippenkader van de ecologische economie die vertrekt bij de erkenning dat er aan economische groei biofysische grenzen gesteld zijn. Daarbij komen dan kwesties aan de orde als de problematische verhouding tussen doorgaande economische groei en duurzame welvaart, de (niet-)substitueerbaarheid van natuurlijk kapitaal en bijgevolg de keuze voor sterke duurzaamheid en de indicatoren om die uit te drukken zoals de gekende ecologische voetafdruk, ecologische ongelijke ruil en ecologische schuld. In onze samenleving wordt ontwikkeling meestal nog geassocieerd met economische groei, waardoor het concept duurzame ontwikkeling volgens de auteurs uitgehold wordt 1. Begrippen als duurzame groei houden onvoldoende rekening met de principiële biofysische begrensdheid van economische productie. Bovendien gaat men er volgens de auteurs aan voorbij dat de wereldwijde onrechtvaardige verdeling van de economische welvaart net door die groei-economie geproduceerd wordt. De maatschappelijke keuze waarvoor we geplaatst zijn komt volgens de auteurs beter tot uiting in het concept rechtvaardige duurzaamheid, zoals ook de ondertitel van hun boek aangeeft. Om die keuze beter te onderbouwen en scherper te stellen wordt de huidige ecologische crisis in een breed historisch kader geplaatst. Deel II van Streven februari
3 het boek gaat op zoek naar de wortels van die crisis doorheen de menselijke evolutie. In drie hoofdstukken wordt er een ecologische wereldgeschiedenis geschetst: beginnend bij de jagers-verzamelaars, over de agrarische maatschappij tot de industriële en kapitalistische maatschappij en de huidige crisis ervan. Telkens wordt aangegeven hoe de menselijke economie bepaald en begrensd wordt door haar energetische basis. Bijzondere aandacht gaat naar de wijzigingen die de mens veroorzaakte in de ecosystemen, en de problemen met duurzaamheid waarmee elk van de samenlevingstypes dan geconfronteerd wordt. Daarbij wordt ook het verband onderzocht met sociale verhoudingen, demografische ontwikkelingen, het natuurbeeld en de culturele ecologie. Heel wat gekende gegevens worden hier in een nieuw verband samen gebracht, wat interessante inzichten oplevert over de ecologische context van de menselijke geschiedenis. In het bijzonder willen de auteurs daarmee hun stelling ondersteunen dat de huidige ecologische crisis een nieuw keerpunt vormt in de menselijke geschiedenis, dat om gepaste antwoorden vraagt indien we een catastrofaal verloop ervan willen vermijden. In deel III gaan zij dan op zoek naar uitwegen uit die ecologische crisis. Daarbij worden drie pistes besproken in evenveel hoofdstukken. Allereerst wordt de ecologische economie naar voren geschoven als een nieuw theoretisch kader om over economie, de productie van welvaart binnen ecologische grenzen, en de rechtvaardige verdeling ervan na te denken. De voornaamste kritiek op de neoklassieke milieueconomie is dat zij heel het economisch gebeuren probeert te benaderen vanuit marktwerking. Volgens de ecologische economie is de markt echter alleen goed in de verdeling van goederen. Daartegenover zijn er twee grote economische taken die door markt slecht tot niet vervuld worden. Het vastleggen van een globale duurzame productieschaal vraagt om een mondiaal politiek onderhandelingsproces, waarmee in de Kyoto-onderhandelingen slechts een begin gemaakt wordt. Vervolgens is ook de rechtvaardige verdeling van welvaart een politieke opdracht van eerste orde. Optimale verspreiding komt dan pas op de derde plaats. Met deze ruwe schets van de uitgangspunten van de ecologische economie wil ik in ieder geval aanduiden dat in een landschap dat gedomineerd wordt door de neoklassieke economie de aandacht voor deze recente academische discipline zeer welgekomen is. De auteurs besteden verder ook aandacht aan andersglobalistische voorstellen voor een alternatieve global governance, en aan manieren om het winstprincipe in de economie terug te dringen. Vanuit de basisidee dat technologie niet neutraal is verkent het volgende hoofdstuk enkele ideeën rond een andere technologie, een technologie die breekt met de logica van het industrieel kapitalisme. Vanwege het winstprincipe wordt de huidige industriële technologie immers gekenmerkt door talloze vormen van kostenafwenteling, zowel op het natuurlijke milieu als op de mens en zijn sociale structuren. Dat wordt onder meer geïllustreerd aan de hand van de ontwikkelingen in de biotechnologie en de kernenergie. Daartegenover staan principes van duurzame landbouw en het zoeken naar Streven februari
4 schone energiebronnen. Om de ecologische crisis én de rechtvaardigheidscrisis tegelijkertijd aan te pakken is technologische vernieuwing zeker nodig, maar onvoldoende. Zij moet gepaard gaan met een alternatieve visie op energie- en grondstoffenconsumptie, met andere woorden, een minder materialistische levensstijl. Het zoeken naar eco-efficiënte technologie kan daarvan niet losgekoppeld worden. De auteurs sluiten hier aan bij het al langer door Wolfgang Sachs (Wuppertal Institut) gelanceerde begrippenpaar efficiency en sufficiency, dat we echter in zijn intrinsieke verbondenheid in het openbare discours nauwelijks terugvinden. Met de vraag om een andere levensstijl zijn we bij het laatste hoofdstuk beland, een pleidooi voor een ethiek van verbondenheid. Naast ecologische vernietiging en wereldwijde onrechtvaardigheid wordt het tijdperk van de rusteloze homo economicus ook gekenmerkt door spirituele verarming. Voor een leefbare toekomst zal het feitelijk heersende cynisme van après nous le déluge plaats moeten maken voor actieve hoop. Daarbij moet maatschappelijke onthaasting ruimte geven aan het zoeken naar nieuwe vormen van verbondenheid. De auteurs pleiten daarbij sterk voor maatschappelijke ontwikkelingen van onderop, voor een archipel van alternatieve experimenten die de kiemen in zich dragen van een maatschappijverandering waarbij een aantal nieuwe (of soms oude) waarden naar voren geschoven worden: intelligente traagheid, sufficiëntie, respect, grenzen, verbondenheid etc. (blz. 588). Deze bondige schets doet noodzakelijkerwijze afbreuk aan de veelzijdigheid en de inhoudelijke rijkdom van dit omvangrijke boek. Daarom geef ik nog enkele redenen waarom ik de lectuur ervan ten zeerste wil aanbevelen. Al jaren stoor ik mij aan de conceptuele armoede waarmee het debat over duurzaamheid in Vlaanderen gevoerd wordt, en aan de sfeer van minimalisering tot zelfs ontkenning van de ecologische crisis die daarmee gepaard gaat. Dit boek geeft een stevig venster op de internationale literatuur hieromtrent, het brengt verspreide inzichten samen tot een samenhangend geheel, maakt daardoor de maatschappelijke keuzen waar we voor staan op een radicalere manier helder, en reikt zo de lezer een basis aan van waaruit die zelf verder kan denken en zijn positie bepalen. Rechtvaardige duurzaamheid stelt daarbij in het licht dat duurzame ontwikkeling zich moet oriënteren op duidelijke criteria. En dat staat in schril contrast met het vrij algemeen gangbare discours dat duurzame ontwikkeling beschrijft als een evenwicht en/of integratie tussen het sociale, het ecologische en het economische (de bekende 3 p s: people, planet, profit), zonder duidelijke doelstellingen. In die context is Terra Incognita een statement van betekenis. En wanneer hopelijk heel wat mensen wakker geschud worden door An inconvenient truth, de film van Al Gore, dan kan de lectuur ervan als verdieping ten zeerste aanbevolen worden. Tot slot mag nog vermeld worden dat ook de uitgeverij een kwaliteitslabel aan het boek heeft meegegeven via een wetenschappelijk peer review. En ook al is het een serieuze brok literatuur, het blijft zeer leesbaar voor de geïnteresseerde leek. Jef Peeters Streven februari
5 [1] Zie in dit verband ook: Peter Tom Jones en Roger Jacobs, Duurzame ontwikkeling is een contradictio in terminis, Streven, maart 2005, blz LITERATUUR Peter Tom Jones en Roger Jacobs, Terra Incognita. Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid, Academia Press, Gent, 2006, XXIII blz. Etienne Vermeersch, De ogen van de panda, Van de Wiele, Brugge, Streven februari
EEN DUIM VOOR DELEN. ik deel INFOFICHE. daar wordt iedereen beter van
daar wordt iedereen beter van EEN DUIM VOOR DELEN INFOFICHE 1 1.1 DEFINITIE Delen is een vorm van consuminderen (minder verbruiken) en consumanderen (anders verbruiken). Bij delen ligt het accent op gebruiken
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieStudiedag Duurzame Ontwikkeling
Studiedag Duurzame Ontwikkeling Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken, taken te verdelen en werk te plannen, maar leer de mensen
Nadere informatievecht voor sociale en emancipatorische verandering, doe je dat niet in de korenvelden
De stad als arena voor sociaal-ecologische strijd. Interview met Erik Swyngedouw Pascal Debruyne en Stijn Oosterlynck principe van het politieke. Swyngedouw: Das Kapital wel gelezen, vecht voor sociale
Nadere informatieHarry Lintsen Technische Universiteit Eindhoven in samenwerking met CBS en Universiteit Groningen. 1 Duurzame ontwikkeling van Nederland 1850-2050
Harry Lintsen Technische Universiteit Eindhoven in samenwerking met CBS en Universiteit Groningen Duurzame ontwikkeling van Nederland 1850-2050 1 Duurzame ontwikkeling van Nederland 1850-2050 IN DOLLARS
Nadere informatieDuurzame Ontwikkeling
Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..
Nadere informatieLandschap en duurzame ontwikkeling. Ad Havermans 2 december 2015
Landschap en duurzame ontwikkeling Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 2 december 2015 1 Juli 2015 Opzet a) Het begrip duurzame ontwikkeling (d.o.) b) Waarom duurzaamheid moet c) Landschap en duurzaamheid
Nadere informatietrage vragen als uitdaging voor organisatieadviseurs
trage vragen als uitdaging voor organisatieadviseurs Harry Kunneman, OOA dubbel college met Hans Vermaak UvH, februari 2012 Opbouw De tweede postmoderniteit De biologische wortels van trage vragen De terugkeer
Nadere informatiePeter Tom Jones bibliografie
Peter Tom Jones bibliografie Boeken Terra Reversa. De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (Jones, De Meyere), Berchem/Utrecht, EPO/Jan Van Arkel, 2009 (oktober) Klimaatcrisis. Het failliet van het
Nadere informatiePRESENTATIE DE KRACHTLIJNEN VAN STERK SOCIAAL WERK VOOR DE TOEKOMST
PRESENTATIE DE KRACHTLIJNEN VAN STERK SOCIAAL WERK VOOR DE TOEKOMST De globale definitie van sociaal werk Sociaal werk is een praktijk-gebaseerd beroep en een academische discipline die sociale verandering
Nadere informatieDe antwoorden van het antiglobalisme
Dirk Barrez A 350862 De antwoorden van het antiglobalisme Van Seattle tot Porto Alegre GLOBE II.II.II METS & SCHILT INHOUD Voorwoord - Anders en beter 13 Inleiding - Porto Alegre, een haven van blijheid
Nadere informatieVersterken van RRI: welke innovatieve beleidspraktijken en structuren zijn nodig?
WP5 Versterken van RRI: welke innovatieve beleidspraktijken en structuren zijn nodig? Dr. Anne Snick EWI KVAB KBS Focus op RRI 6 september 2016 R&I is Responsible... maar waarvoor? DOEL van RRI = antwoorden
Nadere informatieKadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015
Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en
Nadere informatieAardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo)
Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden Kernen 1. Burgerschap 36: hoofdzak de Nederlandse
Nadere informatieUitgelezen. In dialoog met Terra Incognita, een voor Vlaanderen uniek boek
Uitgelezen 62 In dialoog met Terra Incognita, een voor Vlaanderen uniek boek Referentie: Jones, P.T. en Jacobs, R. 2006, Terra Incognita. Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid, Academia
Nadere informatiePaperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen
16 mei 2016 Paperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen 1965-2000 Vraag 19: Bespreek de kritische stemmen die niet akkoord gaan met de visie dat de architectuur van de Moderne Beweging
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieonderzoek in transitie?
Transitieonderzoek: onderzoek in transitie? Erik Paredis (UGent) Yves De Weerdt (VITO) Frank Nevens (VITO) Opstartworkshop INTRAP 31 mei 2012, Leuven www.steunpunttrado.be Opbouw 1. De uitdagingen waarvoor
Nadere informatieMondiaal basisinkomen als motor van Transitie
Nedworc, Utrecht 08-01-2019 Mondiaal basisinkomen als motor van Transitie Dirk Barrez Meer info artikel over mondiaal basinkomen artikel over transitie = inleiding transitie boek PALA.be - onze globaliserende
Nadere informatieHoe smart is t Stad?
Hoe smart is t Stad? Dat internet, computers en vele andere technologieën een belangrijke invloed hebben op onze samenleving is onweerlegbaar. Ook steden zijn steeds meer bezig met het toepassen van technologie.
Nadere informatieDuurzaam Inkopen in onderwijs. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar
Duurzaam Inkopen in onderwijs Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam inkopen, inleiding Duurzaam inkopen in onderwijs Spelers in het veld en hun rol Suggesties voor aanpak Informatiebronnen
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatie1. Duurzame ontwikkeling
Communicatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Duurzame ontwikkeling Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een begrip dat nauw verbonden is met het begrip duurzaam ondernemen, dat in 1987
Nadere informatieBijeenkomst afstudeerbegeleiders. 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie
Bijeenkomst afstudeerbegeleiders 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie Doel deel II bijeenkomst vandaag Afstudeerbegeleiders zijn geinformeerd over inhoud Medmec jaar vier (scriptievaardigheden) Afstudeerbegeleiders
Nadere informatieDuurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?
Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie
Nadere informatieDialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen
9 Inleiding Hoe creëren wij een sfeer in onze steden waar iedereen zich thuis voelt? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en bijbehorende rituelen? Hoe gaan we om met ons gemeenschappelijk
Nadere informatieMilieuwetenschappen in Leiden
Milieuwetenschappen in Leiden Combineer je opleiding met milieu en duurzaamheid leiden.edu.nl Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. Waarom milieu en duurzaamheid? Thema s als gezondheid, armoedebeschrijving,
Nadere informatieHoog tijd voor een écht duurzame landbouw
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op
Nadere informatieklimaatveranderingen maken het met de dag meer zichtbaar en voelbaar dat we
ECOLOGIE Schaarste en hyperconsumptie vanuit de politieke ecologie 1 klimaatveranderingen maken het met de dag meer zichtbaar en voelbaar dat we broeikasgassen en afval te laten afnemen. Dat vereist niet
Nadere informatieBezuinigingen in crisistijd vanuit duurzaamheid Gebruik van PPPscan voor Casus Werkplaats
Bezuinigingen in crisistijd vanuit duurzaamheid Gebruik van PPPscan voor Casus Werkplaats John Dagevos & Hans Mommaas Tilburg, 20 juni 2012 Opbouw workshop De PPPscan in vogelvlucht Hoe de PPPscan te gebruiken?
Nadere informatieADVIES UITGEBRACHT DOOR DE ECONOMISCHE EN SOCIALE RAAD VOOR HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST TIJDENS ZIJN ZITTING VAN 17 MAART 2011.
ADVIES UITGEBRACHT DOOR DE ECONOMISCHE EN SOCIALE RAAD VOOR HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST TIJDENS ZIJN ZITTING VAN 17 MAART 2011 inzake de criteria aan te nemen voor de definitie van de begrippen
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieBasiseducatie LEERGEBIED Maatschappij oriëntatie (MO)
RLLL-RLLL-EXT-ADV-007bijl9 Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappij oriëntatie (MO) Opleiding AO BE 026 (Ontwerp) Versie {1.0} (Ontwerp) Pagina 1 van 14 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 15
Nadere informatieOpeningstekst VN-Resolutie: 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling. Resolutie goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 25 september 2015
Openingstekst VN-Resolutie: 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling Verenigde Naties A/RES/70/1 Algemene Vergadering Distr.: Algemeen 21 oktober 2015 Zeventigste zitting Agendapunten 15 en 116 Resolutie
Nadere informatieKwaliteit en Toekomst. Verkenning van Duurzaamheid
Kwaliteit en Toekomst. Verkenning van Duurzaamheid Het RIVM heeft in 2004 een Duurzaamheidsverkenning ( Kwaliteit en Toekomst. Verkenning van Duurzaamheid, RIVM 2004) uitgevoerd. Een deze verkenning hebben
Nadere informatieEcosysteemdiensten t in kaart brengen en waarderen
Ecosysteemdiensten t in kaart brengen en waarderen Els Martens, Agentschap voor Natuur en Bos «Stakeholders dialoog biodiversiteit», 13 juni 2013, KBIN Ecosysteemdiensten in kaart brengen en waarderen
Nadere informatieBiedt de actieve welvaartsstaat een ecologisch perspectief?
Debat Biedt de actieve welvaartsstaat een ecologisch perspectief? Jef Peeters De actieve welvaartsstaat wordt allereerst gepresenteerd als een 'sociaal' project, als de sociale component van een samenleving
Nadere informatie1. De uitdagingen waarvoor we staan
Opbouw 1. De uitdagingen waarvoor we staan en / in transitie 2. Denken over transities Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling Universiteit Gent 3. En wat met cultuur? 4. Bestaande transitienetwerken
Nadere informatieGeluk en Capabilities: een filosofische analyse. Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte
Geluk en Capabilities: een filosofische analyse Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte Geluk: welke bijdrage door filosofen? De academische filosofie is veel heterogener
Nadere informatieHet Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen
Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen 1 Innovatiekompas Inspiratie Sessies Contacteer ons voor: Een voordracht om kennis te maken met het kompasmodel. Een workshop om het toepassen van
Nadere informatieKlimaat: een thema in het Vlaams onderwijs?
Klimaat: een thema in het Vlaams onderwijs? Willy Sleurs Afdeling Kwalificaties & Curriculum AHOVOKS, Ministerie van Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Eindtermen bepaald door de overheid Leergebied-/vakgebonden
Nadere informatieStudio de stad Grootstedelijke problemen en hun oplossingen
Studio de stad Grootstedelijke problemen en hun oplossingen 1 Inhoud 1. probleemstelling... 3 2. De samenleving... 4 3. De ecologische voetafdruk... 5 4. Manieren om de stedelijke voetafdruk te verkleinen...
Nadere informatieMaatschappelijke vorming
toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun
Nadere informatieDe rol van de International Arbeidsorganisatie in de XXI ste eeuw
De rol van de International Arbeidsorganisatie in de XXI ste eeuw Rudi Delarue Directeur Internationaal Arbeidsbureau voor de EU en de Benelux landen Presentatie voor de Alumnidag vande KU Leuven 09-03-2012
Nadere informatiewww.djapo.be www.wereldwegwijzers.be www.2015ikloopmee.be
www.djapo.be www.wereldwegwijzers.be www.2015ikloopmee.be Djapo vzw centrum voor mondiale vorming WAT? Workshops Lespakketten Vormingen aan leerkrachten en student-leerkrachten Procesbegeleidingen DOELGROEP?
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatie1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten
1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.
Nadere informatieMaken transities de wereld duurzamer?
Maken transities de wereld duurzamer? Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling Universiteit Gent www.cdo.ugent.be Benelux conferentie 2014 Leren in Transitie 18 november 2014 Gent 1. Denken over
Nadere informatieEen nieuw perspectief Waardestromen
Een nieuw perspectief Waardestromen Arie Voorburg 06 2706 0749 arie.voorburg@arcadis.nl Jordy Daneel 06 2706 2414 jordy.daneel@arcadis.nl 1 Verandering ontstaat door inspiratie of wanhoop 2 Deel 1 Vertrekpunt
Nadere informatieHet begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II. Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens?
Het begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens? Grote lijnen van mijn verhaal 1. Nanotechnologie als voorbeeld van NBICtechnologie. 2. A. Techniek
Nadere informatieALS DE PROBLEMEN ONOPLOSBAAR ZIJN
JEF VAN GERWEN LEERSTOEL ANTWERPEN, 18 APRIL 2013 ALS DE PROBLEMEN ONOPLOSBAAR ZIJN OVER CRISIS EN SPIRITUALITEIT Luk Bouckaert, KULeuven & SPES Academie Jef Van Gerwen Ik meen dat de principiële afwijzing
Nadere informatieRECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN
Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosofische perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17
Nadere informatieCultuur als motor voor transitie Pulse Transitienetwerk Cultuur - Juni 2016
Cultuur als motor voor transitie Pulse Transitienetwerk Cultuur - Juni 2016 In 1972 berekende de Club van Rome dat we zonder wijzigingen aan onze manier van leven tegen 2050 afstevenen op een ecologische
Nadere informatieMijn land van veel en vol
opm mijn land van veel en vol 26-02-2003 16:12 Pagina 3 Mijn land van veel en vol méér mens met minder mensen Struisvogelpolitiek Overbevolking Multicultuur Vergrijzing Immigratie Ecologie Paul Gerbrands
Nadere informatie3/12/13. Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen
3/12/13 Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Mieke Houwen Horizon 2020 : klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Agenda n Horizon 2020 algemeen n
Nadere informatieLANDSEXAMEN VWO
LANDSEXAMEN VWO 2018-2019 Examenprogramma I&S/MAATSCHAPPIJLEER V.W.O. 1 Het eindexamen Het vak Individu en Samenleving/maatschappijleer (I&S/maatschappijleer) kent slechts het commissie-examen. Er is voor
Nadere informatieIntroductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola
Inhoud Introductie... 2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen... 3 Duurzaamheid... 4 Maatschappelijk betrokken ondernemen... 5 Het verschil tussen MVO en MBO... 6 Bronnelijst... 7 MBO... 7 MVO... 7 Introductie
Nadere informatieEen levensbeschouwelijke visie op ecologie
Een levensbeschouwelijke visie op ecologie Hans Alma Universiteit voor Humanistiek Renske van Lierop Universiteit voor Humanistiek 14 april 2016 Moreel Leiderschap 1 Centrale vraag Gaan ecologie en levensbeschouwing
Nadere informatieEen gevoel van menselijke mogelijkheid
Een gevoel van menselijke mogelijkheid Amsterdam, november 2018 Beste Jesse Norman, Op de een of andere manier heb ik de laatste tijd behoefte meer van economie te begrijpen en er over te lezen. Misschien
Nadere informatieProf. dr. Erik Paredis UGent
EEN DUURZAME SAMENLEVING Prof. dr. Erik Paredis UGent EEN DUURZAME SAMENLEVING DUURZAAM ALS EEN GECONTESTEERD BEGRIP De term duurzaam kan verschillende betekenissen hebben. Tot een jaar of dertig geleden
Nadere informatieToetsplan Masteropleiding Midden-Oosten Studies
Toetsplan Masteropleiding Studies 2017-2018 JAAR 1 semester 1 Blok 1 Blok 2 vaktitel vakcode week 1-7 colleges week 8/9/10 (her)toetsing week 11-17 colleges week 18/19/20 (her)toetsing Conflicten in het
Nadere informatieVeerkracht en burgerschap Sociaal werk intransitie. Voorstelling boekproject Lerend Netwerk, 10-9-2014
Veerkracht en burgerschap Sociaal werk intransitie Voorstelling boekproject Lerend Netwerk, 10-9-2014 Uitgangspunten Kader van Een veerkrachtige samenleving: verder ontwikkeld 5 jaar publicaties Internationaal
Nadere informatieVan BBP naar naar NBP Wat houdt ons tegen?
Van BBP naar naar NBP Wat houdt ons tegen? Paul Teule 7 juni 2018 (p.r.teule@uva.nl) Het komende uur: Kritiek op het Bruto Binnenlands Product Waarom geen Groen Netto Binnenlands Product? Probleem 1a:
Nadere informatieHOMO COOPERANS INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE EN DE SOLIDAIRE SAMENLEVING TINE DE MOOR
HOMO COOPERANS INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE EN DE SOLIDAIRE SAMENLEVING TINE DE MOOR EEN CRISIS IN HET INTERGENERATIONELE DENKEN Betere technologie Instituties Oplossing/ resultaat Normen & waarden
Nadere informatieTechniekfilosofie in de Dual Nature traditie. Peter kroes
Techniekfilosofie in de Dual Nature traditie Peter kroes Traditionele techniekfilosofie Techniek als geheel en de invloed van techniek op de samenleving Normatief standpunt Focus op morele kwesties Joseph
Nadere informatieMax Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur
Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Agenda 25 jaar Fairtrade: van de boer in het Zuiden tot op ons bord - Evolutie van 1989 tot 2014 - Trade not aid
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36421 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kai Fang Title: Environmental footprints : assessing anthropogenic effects on the
Nadere informatieZet Cradle to Cradle de nieuwe krijtlijnen uit voor duurzame producten?
26/03/2010 Zet Cradle to Cradle de nieuwe krijtlijnen uit voor duurzame producten? Dr. Karl Vrancken projectenmanager - VITO VITO Unit transitie energie en milieu» Energie en emissie modellering en monitoring»
Nadere informatieDe spirituele dimensie van duurzaamheid
De dimensie van duurzaamheid Inzicht in wat spiritueel is, helpt ons om te groeien naar een leven met de natuur David Andreae Best, nov. 2017 Duurzaamheid: welke insteek kiezen we? PROBLEMEN zoals milieuvervuiling
Nadere informatieSpanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de
1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van ICURO - Symposium Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg 19 oktober 2012 - Hasselt Beste deelnemers, Als Werkgroep
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieTegen 4 Demonen. Fiscaal werk maken van sociale duurzaamheid. Joseph J. M. Evers
Tegen 4 Demonen Fiscaal werk maken van sociale duurzaamheid Joseph J. M. Evers Tegen 4 Demonen Fiscaal werk maken van sociale duurzaamheid Joseph J. M. Evers Schrijver: Joseph J.M. Evers Omslag: de auteur
Nadere informatieA D V I E S Nr Zitting van woensdag 7 december
A D V I E S Nr. 2.009 ------------------------------- Zitting van woensdag 7 december 2016 ---------------------------------------------------- Honderdjarig bestaan van de IAO De toekomst van de arbeid
Nadere informatieLes 1 Van koffieboon tot pakje koffie
Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief
Nadere informatie'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België
1 van 5 31-07-17 08:54 knack.be 'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België 7-10 minuten Klimaatverandering is in veel opzichten meer een rechtvaardigheidsprobleem dan een milieuprobleem.
Nadere informatieMaatschappelijk verantwoord ondernemen
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wint aan terrein in het bedrijfsleven en in de samenleving als geheel. Het verwachtingspatroon
Nadere informatieEconomie en ontwikkeling
Economie en ontwikkeling BTC Infocyclus Annelies Van Bauwel Overzicht Wat is Economie? Functioneren van economie L. Smets en D. Essers De economische kringloop Specialisatie en coördinatieproblemen Rol
Nadere informatieBiedt Cradle to cradle een alternatief voor BBT?
Biedt Cradle to cradle een alternatief voor BBT? Karl Vrancken Projectenmanager VITO 5de Vlaams Milieucongres Gent -21 oktober 2008 1 Neen, maar 2 Hoe bereiken we duurzaamheid? Wat is cradle to cradle?
Nadere informatieLerend netwerk Sowedo 10/09/2014 Thema politisering
Lerend netwerk Sowedo 10/09/2014 Thema politisering Welkom in Gent Doel netwerk: sterke inhoudelijke bijdragen over sowedo(breed) vertaalslag van deze inhouden naar het curriculum een sterkere link met
Nadere informatieINLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE. Nick Deschacht
INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE Nick Deschacht Inleiding Prof. dr. Ernest Mandel (1923-1995) Overzicht van de cursus 28/3: Basisbegrippen van de marxistische economie 18/4: De ontwikkeling van de
Nadere informatieWe leven boven onze ecologische stand
We leven boven onze ecologische stand Update 2019 De editie 2019 van Global Footprint Network (GFN) volgt de ecologische voetafdruk en biocapaciteit van alle landen, met behulp van U.N.-gegevens, van 1961
Nadere informatieScriptiegroep. Bijeenkomst 08
Scriptiegroep Bijeenkomst 08 Inhoudselementen van een scriptie Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Bronnenonderzoek Afstudeerproject Conclusie Samenvatting Literatuurlijst Bijlagen Inhoudsopgave Routekaart
Nadere informatieKringloop-wandeling Duurzaamheid in de Natuurexcursie
Kringloop-wandeling Duurzaamheid in de Natuurexcursie Duurzaamheid in excursies 1. Wat is duurzaam 2. PPP 3. Componenten en dimensies 4. Ecologische voetafdruk 5. Educatie duurzame ontwikkeling 6. Hoofd,
Nadere informatieWELKOM IN HET TIJDPERK VAN DE REFLEXIVITEIT
Gaston Meskens Gaston Meskens > context filosofische reflectie, vanuit onderzoek bij het Centrum voor Ethiek en Waardenonderzoek (Faculteit Filosofie, Universiteit Gent) gevoed door een aantal engagementen:
Nadere informatieLoont kiezen voor Cleantech innovatie?
Loont kiezen voor Cleantech innovatie? Investeren in Cleantech biedt de mogelijkheid om economische meerwaarde te creëren in combinatie met milieuvoordelen. Een Cleantech productiemodel dient in staat
Nadere informatieOPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P
OPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P. MARICA BIJ DE OPENING VAN HET CONGRES DUURZAME ONTWIKKELING OP DONDERDAG 29 MEI 2008 Collega ministers, overige hoogwaardigheidsbekleders,
Nadere informatieEindexamen maatschappijleer vwo 2003-II
Opgave 1 Armoede en werk 1 Het proefschrift bespreekt de effecten van het door twee achtereenvolgende kabinetten-kok gevoerde werkgelegenheidsbeleid. / De titel van het proefschrift heeft betrekking op
Nadere informatieHet vermogen van een weerbare samenleving
Het vermogen van een weerbare samenleving of Voor- denken in plaats van na- denken. LIMNET-contactdag donderdag 26 november Maurice Ballard Voorzitter CleanTechPunt vzw Met steun van LSM, Limburg Sterk
Nadere informatieStrategieën voor ruimtelijke ontwikkeling. 1) Duurzame ontwikkeling, governance, gebiedsontwikkeling, monitoring en kennisvragen
Strategieën voor ruimtelijke ontwikkeling 1) Duurzame ontwikkeling, governance, gebiedsontwikkeling, monitoring en kennisvragen Ina Horlings Lezing Waddenacademie, 2-12- Opgaven voor de Waddenregio 1.
Nadere informatieI. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.
MVO Beleid Inhoudsopgave I. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.. People.1. Goed werkgeverschap... Maatschappelijke betrokkenheid.... Eerlijk zakendoen.. Planet.1. Duurzame mobiliteit...
Nadere informatieHAVO 1995 Nederlands tijdvak 1
2 1 De kern van een goed antwoord is dat overmatig tv--kijken verslavend is/kan zijn. Ook goed: De kern van een goed antwoord is dat voor de opvatting dat overmatig tv--kijken verslavend is/kan zijn, geen
Nadere informatiePROCESDOEL 4 VERANTWOORDELIJKHEID VOOR HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE GENERATIES
PROCESDOEL 4 VERANTWOORDELIJKHEID VOOR HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE GENERATIES Bijzondere procesdoelen 4.1 Verantwoordelijkheid tegenover zichzelf 4.2 Eerbied voor de anderen 4.3 Zorg voor de anderen 4.4 Eerbied
Nadere informatieArmoede en ongelijkheid in de wereld. Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016
Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016 Wat gaan we bestuderen? Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van
Nadere informatieHistorie. Oprichting van de NDP. Missie en visie
Historie In 1980 werd onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken het Directoraat Volksmobilisatie opgericht. In geheel Suriname werden Volks Comites in het leven geroepen. Buurtbewoners werkte met elkaar
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Mens en Milieu
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Mens en Milieu Samenvatting door een scholier 1017 woorden 30 juni 2004 7,4 42 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Atlantis H2 De milieugebruiksruimte op
Nadere informatieFilosofie voor de Wetenschappen
Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013
Nadere informatieBasiscursus Natuur- en Milieueducatie NME in een wereld in verandering
Basiscursus Natuur- en Milieueducatie NME in een wereld in verandering Opdracht Neem 10 minuten de tijd om, samen met je tafelgenoten, na te denken over je eigen beroepspraktijk. Welke belangrijke maatschappelijke
Nadere informatieTweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie
Mr Roger VAN BOXTEL, Minister of City Management and Integration, Netherlands Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie 21-22 mei 2001 Enkel gesproken tekst geldt Tweede
Nadere informatieMaatschappelijke oorzaak
Recht-Op hanteert het maatschappelijk schuldmodel inzake armoede. De organisatie van de maatschappij, de heersende structuren en regelgevingen veroorzaken armoede, bestendigen of vergroten ze zelfs. Modaliteit
Nadere informatie