Vmbo scholieren, seksualiteit en seksuele voorlichting

Transcriptie

1 Vmbo scholieren, seksualiteit en seksuele voorlichting Een effectonderzoek naar de vernieuwde versie van het lespakket Lang leve de liefde Michelle van Fulpen Floor Bakker Linda Breeman Jos Poelman Herman Schaalma Ine Vanwesenbeeck Rutgers Nisso Groep, 2002 Postbus 9022, 506 GA Utrecht Bezoekadres: Oudenoord 176 Tel.: /Fax: adres:

2 2

3 Dit onderzoek vond plaats binnen de Genesisstudie (GENder, Etniciteit en Seksualiteit In Seksuele vorming), die van 1999 tot 2002 werd gefinancierd door Zonmw en uitgevoerd door de Rutgers Nisso Groep, de Stichting Soa Bestrijding en de Universiteit van Maastricht.

4 INHOUDSOPGAVE Inleiding 1 Opzet van het onderzoek 1.1 Vraagstelling 1.2 Werving van scholen 1. Onderzoeksgroep 1.4 Vragenlijst 1.5 Statistiek 2 Informatie en communicatie over seks 2.1 Informatiebronnen 2.2 Communicatiepatroon Communicatie over seks, naar gesprekspartner Communicatie over seks, naar gespreksonderwerp 2. Kennis van seks 2.4 Nabeschouwing Seksuele ervaring.1 Ervaring van scholieren in het algemeen.1.1 Verschillende vormen van sekservaring.1.2 Evaluatie van verschillende vormen van sekservaring.2 Ervaring met seksuele risico's. De eerste keer.4 Nabeschouwing 4 Attituden ten aanzien van seksualiteit 4.1 De eigen seksualiteit 4.2 Seksueel conservatisme 4. Intolerantie ten aanzien van homoseksualiteit en mensen met aids 4.4 Nabeschouwing 5 Sociale norm 5.1 Sociale normen 5.2 Gepercipieerde seksuele praktijk van leeftijdgenoten 5. Nabeschouwing 4

5 6 Risicoperceptie 6.1 Attituden ten aanzien van risicogedrag 6.2 Risicoperceptie Risicoperceptie ten aanzien van aids en andere soa Risicoperceptie ten aanzien van zwangerschap 6. Nabeschouwing 7 Vaardigheden en eigeneffectiviteit 7.1 Vaardigheden Communicatieve vaardigheden Vaardigheden met betrekking tot condoomgebruik 7.1. Interactionele vaardigheden: assertiviteit en empathie 7.2 Eigeneffectiviteit Grensstellende eigeneffectiviteit Eigeneffectiviteit bij condoomgebruik 7. Nabeschouwing 8 Gedragsintentie en risicogedrag 8.1 Intentie tot condoomgebruik 8.2 Beschermingsgedrag tijdens geslachtsgemeenschap 8. Beschermingsgedrag tijdens anaal contact 8.4 Nabeschouwing 9 Effectiviteit van het lespakket Lang leve de liefde 9.1 Effecten direct na afloop van het lespakket 9.2 Effecten een half jaar na het lespakket 10 Slotwoord Literatuur Bijlage I Psychometrische eigenschappen van gehanteerde schalen Bijlage II Tabellen 5

6 VMBO SCHOLIEREN, SEKSUALITEIT EN SEKSUELE VOORLICHTING Inleiding Dit rapport beschrijft de bevindingen van het onderzoek naar de effectiviteit van de vernieuwde versie van Lang leve de liefde, een in Nederland veel gebruikt en effectief gebleken programma voor seksuele voorlichting aan middelbare scholieren (Schaalma e.a., 1996). Het onderzoek vond plaats binnen de Genesisstudie (GENder, Etniciteit en Seksualiteit In Seksuele vorming), die van 1999 tot 2002 werd gefinancierd door Zonmw en uitgevoerd door de Rutgers Nisso Groep, de Stichting Soa Bestrijding en de Universiteit van Maastricht. In Genesis werd nauw samenwerkt met SLIM (Systematische Landelijke IMplementatie van seksuele voorlichting), dat zich richtte op het bevorderen van grootschalig en adequaat gebruik van het vernieuwde lespakket Lang leve de liefde in de basisvorming van het voortgezet onderwijs, en werd uitgevoerd door het NIGZ en TNO-PG. De Genesisstudie De Genesisstudie omvatte, om te beginnen, een nieuwe bewerking van Lang leve de liefde. Behalve op een modernisering en actualisering van het oude pakket, was de nieuwe bewerking erop gericht om het pakket explicieter aan te laten sluiten bij de verschillende voorlichtingsbehoeften van en, en om het pakket beter geschikt te maken voor gebruik in de multiculturele klas. Vervolgens is binnen Genesis door middel van een grootschalig veldexperiment bekeken of het nieuwe programma bij leerlingen even gunstige, of zelfs gunstiger, effecten liet zien als het oude. Aangezien er in het kader van SLIM docenten getraind zijn ten behoeve van een beter gebruik van Lang Leve de Liefde, was er daarnaast de mogelijkheid de meerwaarde van de docententraining te onderzoeken. Het lespakket Lang leve de liefde Doelstelling en doelgroep Lang leve de liefde is een lespakket over veilig vrijen, relaties en seksualiteit voor de basisvorming binnen het vmbo. In het pakket wordt aandacht besteed aan veilig vrijen als het voornaamste middel om soa en ongewenste zwangerschappen te voorkomen. Naast kennisoverdracht over veilig en onveilig vrijen, komt het stimuleren van een positieve, verantwoordelijke houding ten aanzien van seksualiteit aan de orde. De voornaamste doelgroep van het nieuwe lespakket bestaat uit docenten, en dus uiteindelijk scholieren, van klas twee en drie van het vmbo. De keuze voor deze doelgroep heeft meerdere redenen. Ten eerste lijkt voorlichting effectiever te zijn indien het plaatsvindt voordat onveilige gewoontevorming in gedrag heeft plaatsgevonden. Dit pleit ervoor om voorlichting reeds in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in te zetten. Verder blijkt uit Jeugd en Seks 95 (Brugman 6

7 e.a., 1995) dat vmbo-scholieren relatief al op jonge leeftijd seksueel actief zijn, en ook relatief veel risico lopen, waardoor juist bij deze groep goede voorlichting essentieel is. Thema s van het lespakket De thema s die in het lespakket verwerkt zijn, sluiten voor een deel aan bij de variabelen die in modellen van gezondheidsgedrag naar voren komen als voorspellers van de intentie tot veilig vrijen. Gedoeld wordt op, bijvoorbeeld, kennis van seksuele risico s, risicoperceptie, sociale norm ten aanzien van condoomgebruik, attituden ten aanzien van condooms en eigeneffectiviteit in condoomgebruik (Ajzen & Fishbein, 1977; Albarracin e.a., 2001). Daarnaast zijn er echter ook aspecten opgenomen waarvan aangetoond is dat zij, onafhankelijk van de intentie, van invloed kunnen zijn op het feitelijke seksuele gedrag, zoals attituden ten aanzien van genderrollen, seksueel zelfbeeld en seksuele assertiviteit en empathie. De intentie tot veilig vrijen garandeert namelijk niet dat er ook daadwerkelijk veilige seks plaatsvindt. Jongeren (en volwassenen) kunnen zich nog zo sterk voornemen een condoom te gebruiken en er uiteindelijk in de seksuele interactie toch niet in slagen. Het blijkt dan ook dat een opvatting van (veilige) seks als uitsluitend het resultaat van een individueel, rationeel beslissingsproces tekortschiet. Seksueel gedrag is vaak bij uitstek irrationeel gedrag, dat bovendien in interactie met een ander en niet individueel tot stand komt. Seksestereotiepe beelden van seksualiteit en intimiteit, culturele seksuele normen en waarden, en verschillen in feitelijke macht en controle over de seksuele interactie zijn aanvullende factoren die, op meer of minder bewust niveau, een grote rol spelen (Abraham e.a., 1996; Ingham e.a., 1997; Vanwesenbeeck e.a., 1999). Om beschermingsgedrag goed te kunnen beïnvloeden, is het nodig om ook deze aspecten in de seksuele voorlichting te betrekken. Gevoeligheid voor gender en etniciteit Een van de wijzigingen die het pakket heeft ondergaan, is dat diversiteit in normen, attituden en emoties bij en, en bij mensen met een verschillende etnische achtergrond explicieter aan de orde worden gesteld. Hiermee is getracht beter aan te sluiten bij de (verschillen in) belevingswereld van scholieren, en bij verschillen in voorlichtingsbehoeften. 7

8 Opbouw van dit onderzoeksrapport In de rapport worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek op een toegankelijke wijze gepresenteerd. Hoofdstuk 1 bespreekt de opzet van het onderzoek. Hoofdstukken 2 tot en met 8 gaan over de bevindingen ten aanzien van seksueel gedrag en opvattingen voorafgaande aan de lessen met Lang leve de liefde. Hoofdstuk 9 vervolgt met de effecten van het nieuwe lespakket op gedrag en opvattingen, en de meerwaarde van de docententraining hierin. Tenslotte besluiten we met een slotwoord in hoofdstuk 10. 8

9 Hoofdstuk 1. Opzet van het onderzoek 1.1 Vraagstelling Het onderzoek kent drie vraagstellingen. Ten eerste of de vernieuwde versie van het lespakket Lang leve de liefde even goede, of zelfs betere, effecten laat zien als het oude pakket op kennis, attituden, vaardigheden en gedrag(sintenties) op het gebied van seksualiteit. Ten tweede of het nieuwe pakket beter inspeelt op verschillen in behoeften bij en en bij scholieren van verschillende etnische achtergrond. En ten derde of het trainen van docenten een meerwaarde heeft in de effectiviteit van het nieuwe lespakket, en de waardering van scholieren voor het lespakket. Om deze vragen te kunnen beantwoorden zijn op drie momenten vragenlijsten afgenomen bij scholieren: voordat zij in de klas voorgelicht werden met Lang leve de liefde, vlak daarna en nogmaals zes maanden daarna. De veranderingen die zich tussen deze meetmomenten voor (zouden) doen op de relevante uitkomstmaten zijn vergeleken voor drie onderzoekscondities: klassen die les kregen met het oude pakket, klassen die les kregen met het nieuwe pakket, en klassen die les kregen met het nieuwe pakket en bovendien van een getrainde docent. 1.2 Werving van scholen Werving van de scholen heeft op twee manieren plaatsgevonden. Ten eerste hebben medewerkers van de 15 GGD-en die participeerden in SLIM in totaal 181 docenten geworven, verspreid over 8 scholen. De op deze wijze verworven docenten kregen allen twee trainingsbijeenkomsten aangeboden ten behoeve van een doelmatig gebruik van het lespakket. Per school is aan één docent gevraagd om, met één klas, deel te nemen aan het effectonderzoek. Uiteindelijk hebben 29 docenten toegestemd. De tweede manier van werven verliep aan de hand van de bestellijst van de uitgever van het lespakket, waarop de scholen staan die ooit het lespakket besteld hebben. Alle scholen op deze lijst die buiten de regio s van de participerende 15 GGD-en vielen, werden benaderd met de vraag om medewerking. Op deze wijze werden nog eens 50 klassen afkomstig van 7 scholen toegevoegd aan het onderzoek. De docenten kregen at random het nieuwe (n=28) of het oude (n=22) lespakket toegewezen, onder de voorwaarde dat klassen afkomstig van dezelfde school, hetzelfde pakket kregen. Geen van deze docenten werden getraind in het gebruik van het lespakket. 9

10 Percentage 1. Onderzoeksgroep Op het eerste meetmoment hebben 1590 scholieren, verspreid over de drie onderzoekscondities, de vragenlijst ingevuld. Op het tweede meetmoment waren dat er 112 en op het derde moment is het aantal, onder meer vanwege het opsplitsen van veel van de klassen na de zomervakantie, gezakt tot 49. Hieronder worden enkele achtergrondgegevens van de oorspronkelijke onderzoeksgroep en de uitgedunde onderzoeksgroepen beschreven. Oorspronkelijke onderzoeksgroep (n=1590) Deze groep omvat ongeveer evenveel (n=81) als (n=759). De leeftijd varieert van 11 tot 18 jaar, met een gemiddelde van 14 jaar en twee maanden. De zijn gemiddeld 1 maand ouder dan de. De meerderheid (70%) zit in het tweede leerjaar van het vmbo en een kwart in het derde (26%). De overigen zijn vrijwel allen eersteklassers. Van bijna driekwart van de respondenten zijn beide ouders in Nederland geboren (7%, n=1156). Van ongeveer één op tien (11%, n=168) is minstens één ouder geboren in Marokko, Turkije of een ander Islamitisch land, bijvoorbeeld Afghanistan. Een derde groep heeft minstens één ouder die afkomstig is uit het Caribisch gebied, Suriname of een ander Latijns-Amerikaans land (7%, n=114). Waar in de resultaten gesproken wordt over verschillen tussen scholieren van Nederlandse, Islamitische of Caribische achtergrond, daar wordt gerefereerd aan deze drie groepen. Als gesproken wordt over de gehele groep (en voor de hele groep geldende sekseverschillen), dan zijn daarnaast nog 67 scholieren van Westerse afkomst opgenomen en 85 van overige herkomst, bijvoorbeeld China of Rusland. De geslachtsverdeling verschilt niet tussen de Nederlandse, Islamitische en Caribische groep (Figuur 1) Jongen Meisje 20 0 Figuur 1. Geslachtsverdeling, naar herkomst. 10

11 Percentage met verkering Gemiddelde leeftijd in jaren De gemiddelde leeftijd blijkt wel te verschillen tussen de drie groepen. Het hierboven genoemde leeftijdsverschil tussen en gaat namelijk alleen op voor de scholieren met Islamitische of Caribische achtergrond; de Nederlandse en zijn even oud (Figuur 2) Jongen Meisje Figuur 2. Gemiddelde leeftijd, naar geslacht en herkomst. Op de vraag of zij verkering hebben, antwoorden drie op de tien scholieren (29%) bevestigend. Scholieren van niet-nederlandse afkomst zeggen vaker dan degenen met een Nederlandse afkomst dat ze verkering hebben (40% versus 27%). Binnen de Caribische groep komt een sterk sekseverschil naar voren: meer dan geven aan verkering te hebben (47% versus 29%) (Figuur ) Jongen Meisje 10 0 Figuur. Percentage dat aangeeft verkering te hebben, naar geslacht en herkomst. Uit de antwoorden op de vraag of men op, op of op beide valt, blijkt dat vrijwel allen (97%) zich identificeren als heteroseksueel. Nog géén procent van alle scholieren geeft aan alleen op personen van het eigen geslacht (0,8%) of op beide seksen te vallen (0,7%). Anderhalf procent van de scholieren geeft aan het nog niet te weten. 11

12 Onderzoeksgroep na korte termijn (n=112) en na langere termijn (n=49) Ruim 70% van de oorspronkelijke onderzoeksgroep heeft kort na afloop van de lessen de vragenlijst voor de tweede keer ingevuld. Er komen geen wezenlijke verschillen in achtergrondkenmerken naar voren tussen deze scholieren en de 0% uitvallers. Binnen de groep overgebleven scholieren komen er wel enkele verschillen naar voren al naar gelang de onderzoeksconditie ( oud pakket versus nieuw pakket versus nieuw pakket + docententraining ). Scholieren die les kregen met het oude lespakket zijn iets ouder dan de overige scholieren. De groep scholieren die les kreeg met het nieuwe pakket en van een ongetrainde docent laat een evenwichtige geslachtsverdeling zien, terwijl bij de andere twee groepen de in de meerderheid zijn. Bij de statistische analyse is rekening gehouden met deze verschillen, door leeftijd en geslacht op te nemen in het verklaringsmodel indien ze van invloed bleken op de resultaten. Bij het derde meetmoment, een half jaar na het lespakket, zijn nog eens 78 scholieren uitgevallen. Bovendien is er sprake van selectieve uitval. Binnen de groep scholieren met het nieuwe lespakket en een getrainde docent vielen relatief veel allochtonen en oudere scholieren uit, bij de andere twee groepen vielen met name en de jonge scholieren uit. Door deze selectieve uitval en het relatief lage aantal scholieren dat overblijft op het derde meetmoment, zijn de in paragraaf 9.2 gepresenteerde bevindingen slechts indicatief voor het langere termijn effect van het vernieuwde lespakket. 1.4 Vragenlijst Bij het ontwikkelen van de vragenlijst is gebruik gemaakt van de vragenlijsten uit het effectonderzoek behorende bij de vorige versie van Lang leve de liefde (Schaalma e.a., 1996), en uit Jeugd en Seks 95 (Brugman e.a., 1995). Daarnaast zijn aanvullende vragen geformuleerd. De vragenlijst bestaat op een uitzondering na uit gesloten vragen, en betreft de volgende onderwerpen: informatie, communicatie en kennis over seksualiteit, seksuele ervaring, attituden ten aanzien van seksualiteit, sociale norm, risicoperceptie, vaardigheden en eigeneffectiviteit, gedragsintentie en risicogedrag. Bij de nametingen is tevens gevraagd naar het oordeel van de scholieren over de informatieve waarde van de lessen, over de invloed ervan op hun intenties en gedrag, en over de vormgeving en inhoud van het leerlingenboekje en de video. De vragen zijn waar mogelijk gevormd tot schalen. In bijlage I staan de gehanteerde schalen vermeld met de daarbij behorende items en de interne consistentie (Cronbach s alpha). De betrouwbaarheid van de gehanteerde schalen is in vrijwel alle gevallen ruim voldoende. 12

13 1.5 Statistiek Bij de analyse van de resultaten van de voormeting, d.w.z. de meting voorafgaande aan het lespakket, is gebruik gemaakt van twee soorten toetsen. Voor dichotome of trichotome variabelen is met behulp van de Chi kwadraat toets onderzocht of de naar geslacht en etniciteit onderscheiden subgroepen significant van elkaar verschillen (inclusief analyse van adjusted standardized residuals, Haberman, 1978). Voor schaalvariabelen en overige intervalvariabelen is dit met behulp van analysis of variance ((M)ANOVA) onderzocht (inclusief post-hoc analyse voor etniciteit). Bij de analyse van de veranderingen kort na afloop van het lespakket, zijn (M)ANOVA s uitgevoerd op de verschilscores (score bij eerste nameting minus score bij voormeting), waarbij in ieder geval de onderzoeksconditie werd ingevoerd als verklarende variabele, maar ook achtergrondkenmerken als leeftijd, geslacht en etniciteit, indien ze significant bijdroegen aan het verklaringsmodel. Bij de analyse van de veranderingen zes maanden na afloop van het lespakket, zijn op dezelfde wijze (M)ANOVA s uitgevoerd, als ook repeated measures analyses om het beloop over de drie meetpunten heen te kunnen analyseren. Er is een significantieniveau (alpha) van 5% aangehouden (tweezijdig). Dit betekent dat een significant bevonden verschil met 95% zekerheid aan een in de populatie bestaand verschil toegeschreven kan worden, en niet aan toevallige fluctuaties in de steekproef. Voor wat betreft de invloed van etniciteit op de resultaten, worden in de tekst ook statistische trends (d.w.z. met een significantieniveau tussen de 5 en 10 %) benoemd als significant resultaat. Dit ter compensatie voor het relatief kleine percentage allochtonen in de steekproef, waardoor bestaande verschillen tussen etnische groepen relatief groot moeten zijn willen ze via de statistiek naar voren komen. Overigens is om de groep allochtonen in de nametingen zo groot mogelijk te maken, niet het onderscheid Nederlands-Islamitisch-Caribisch gehanteerd zoals bij de analyse van de resultaten voorafgaande aan het lespakket, maar het onderscheid autochtoon (van Nederlandse of Westerse afkomst) allochtoon (van niet-westerse afkomst). Ten behoeve van de leesbaarheid wordt er in de tekst geen statistische informatie gegeven. Wanneer melding wordt gemaakt van een verschil, betreft het altijd een statistisch significant verschil, tenzij anders aangegeven. 1

14 1=geen, 4=heel veel 2 INFORMATIE EN COMMUNICATIE OVER SEKS Dit hoofdstuk bespreekt de hoeveelheid informatie die de ondervraagde scholieren over seksualiteit gekregen hebben van diverse bronnen (2.1), het communicatiepatroon van de scholieren (2.2), en hun kennis over seksualiteit (2.). 2.1 Informatiebronnen In de vragenlijst is voor diverse bronnen gevraagd hoeveel informatie over seks de scholieren hiervan ontvangen hebben. De bronnen waarnaar gevraagd is zijn: de ouders, vrienden en vriendinnen, de media, waaronder radio, televisie, tijdschriften en internet, en de school. De antwoordcategorieën varieerden van geen [1] tot heel veel [4]. Informatie over seks via de ouders Gemiddeld geven de vmbo scholieren aan weinig informatie over seks van hun ouders ontvangen te hebben: op een schaal van 1 tot 4 is de gemiddelde score van de scholieren 2,15. Meisjes blijken van hun ouders gemiddeld iets meer informatie te ontvangen dan : de gemiddelde score van de is 2,19 tegenover een score van 2,10 van de. Bovendien geven vergeleken met aan meer informatie van hun moeder te ontvangen. Jongens daarentegen rapporteren in vergelijking met meer informatie van hun vader ontvangen te hebben. Figuur 2.1 geeft een overzicht van de gemiddelde hoeveelheid informatie over seks die via de ouders ontvangen is, opgesplitst naar sekse en herkomst Figuur 2.1 Gemiddelde hoeveelheid ontvangen informatie over seks via de ouders, naar sekse en herkomst 14

15 1=geen, 4=heel veel Het gevonden sekseverschil blijkt niet voor alle bevolkingsgroepen op te gaan. Alleen onder de scholieren met een Islamitische achtergrond doet zich een verschil tussen de seksen voor: Islamitische geven meer dan aan informatie van hun ouders ontvangen te hebben. Uit Figuur 2.1 valt af te lezen dat scholieren van Nederlandse afkomst sterker aangeven informatie gekregen te hebben van hun ouders, dan dat scholieren van niet-nederlandse afkomst dat doen. Scholieren met een Islamitische achtergrond blijken van hun ouders de minste informatie over seks ontvangen te hebben. Informatie over seks via de vriendenkring In het algemeen ontvangen vmbo scholieren weinig informatie over seks via hun vriendenkring: op de hierboven genoemde schaal van 1 tot 4 is de gemiddelde score van de scholieren 2,8. Jongens krijgen de informatie vooral via hun vrienden, vooral via hun vriendinnen. Figuur 2.2 geeft een overzicht van de gemiddelde hoeveelheid informatie over seks die de scholieren van hun vrienden en vriendinnen ontvangen hebben, opgesplitst naar sekse en herkomst Figuur 2.2 Gemiddelde hoeveelheid ontvangen informatie over seks via de vriendenkring, naar sekse en herkomst In Figuur 2.2 is duidelijk te zien dat en nauwelijks verschillen wat betreft de hoeveelheid informatie over seks die ze via hun vriendenkring ontvangen hebben. Verder is in de figuur af te lezen dat scholieren van niet-nederlandse afkomst gemiddeld meer informatie via hun vrienden en vriendinnen ontvangen dan scholieren van Nederlandse herkomst. Informatie over seks via de media In het algemeen geven scholieren aan weinig informatie over seks via de media te hebben ontvangen: op een schaal van 1 tot 4 is de gemiddelde score van de gehele onderzoeksgroep 2,01. Jongens ontvangen gemiddeld iets meer informatie via de media dan : de gemiddelde score van de 15

16 1=geen, 4=heel veel is 2,16 tegenover een gemiddelde score van 1,89 van de. Uit nadere analyses blijkt dat dit verschil vooral terug te voeren is op televisie en internet als sterkere bron voor. Figuur 2. toont de gemiddelde hoeveelheid informatie over seks die door de scholieren via de media ontvangen is, opgesplitst naar sekse en herkomst Figuur 2. Gemiddelde hoeveelheid ontvangen informatie over seks via de media, naar sekse en herkomst In Figuur 2. is het gevonden sekseverschil duidelijk zichtbaar: bij alledrie de bevolkingsgroepen is de gemiddelde score van de hoger dan de gemiddelde score van de. Bovendien is er een verschil tussen de bevolkingsgroepen: scholieren met een Islamitische achtergrond ontvangen meer informatie via de verschillende media-vormen dan scholieren van Nederlandse herkomst. Caribische scholieren verschillen hierin niet van Nederlandse scholieren. Uit nadere analyses blijkt dat scholieren met een niet-nederlandse herkomst meer informatie via de televisie ontvangen dan Nederlandse scholieren. Tenslotte ontvangen scholieren met een Islamitische achtergrond meer informatie via internet dan scholieren met een Nederlandse of Caribische achtergrond. Informatie over seks via de school Gemiddeld genomen geven vmbo scholieren aan redelijk veel informatie over seks via de school ontvangen te hebben: op een schaal van 1 tot 4 is de gemiddelde score van de gehele onderzoeksgroep 2,7. Meisjes geven in vergelijking met aan meer informatie over seks via school te ontvangen: de gemiddelde score van de is 2,8 tegenover een score van 2,62 van de. Figuur 2.4 geeft een overzicht van de gemiddelde hoeveelheid informatie over seks die door de scholieren via de school ontvangen is, opgesplitst naar sekse en herkomst. 16

17 1=geen, 4=heel veel Figuur 2.4 Gemiddelde hoeveelheid ontvangen informatie over seks via de school, naar sekse en herkomst In Figuur 2.4 zien we bij alle bevolkingsgroepen dat in vergelijking met aangeven meer informatie over seks via de school te hebben ontvangen. De gemiddelde hoeveelheid informatie over seks die via de school ontvangen is blijkt voor de drie verschillende bevolkingsgroepen ongeveer gelijk te zijn. In het algemeen blijkt de meeste informatie over seks afkomstig te zijn via de school. Vervolgens is de vriendenkring de belangrijkste informatiebron, gevolgd door de ouders. De scholieren ontvangen gemiddeld de minste informatie via de media. Bij is er geen verschil in de hoeveelheid informatie via de ouders danwel de media. Conclusies De onderzoeksresultaten tonen aan dat vmbo scholieren in het algemeen weinig informatie over seks ontvangen. De meeste informatie blijkt afkomstig te zijn van school, dus zelfs voorafgaande aan de lessen met Lang leve de liefde. Desalniettemin geeft ruim een derde van de scholieren aan helemaal geen of weinig informatie over seks via de school ontvangen te hebben. Meisjes worden meer dan door hun ouders en door de school over seks geïnformeerd, terwijl meer dan informatie over seks krijgen via de media en dan vooral via de televisie en internet. Islamitische scholieren, en met name Islamitische, geven aan van hun ouders weinig informatie over seks te ontvangen. Zij geven wel meer dan Nederlandse scholieren aan informatie via de media, en dan vooral via internet te ontvangen. Bovendien blijken ze -evenals de Caribische scholieren- meer dan Nederlandse scholieren informatie over seks via hun vriendenkring en via de televisie te ontvangen. Verder kan nog opgemerkt worden dat de informatievoorziening over seks vooral via geslachtsgenoten plaatsvindt: zijn meer dan door mannelijke personen, 17

18 1=nooit, =vaak zoals hun vader en vrienden, geïnformeerd over seks, terwijl juist geïnformeerd worden door vrouwelijke personen, zoals hun moeder en vriendinnen. 2.2 Communicatiepatroon Deze paragraaf beschrijft het communicatiepatroon van vmbo scholieren. We hebben de scholieren gevraagd hoe vaak ze over seks praten, waarbij ze nooit [1], soms [2], of vaak [] konden aankruisen. In paragraaf wordt een onderscheid gemaakt naar gesprekspartner: hoe vaak praten scholieren over seks met hun ouders, met hun beste vriend of vriendin en eventueel met hun verkering? In paragraaf wordt een onderscheid gemaakt naar gespreksonderwerp: hoe vaak praten scholieren over seksuele gevoelens, en over seksuele risico s? Communicatie over seks naar gesprekspartner Frequentie communicatie met ouders In het algemeen geven de ondervraagde vmbo scholieren aan met hun ouders niet vaak te praten over zaken als relaties, seks en seksuele risico s: op een schaal van 1 tot is de gemiddelde score van de gehele onderzoeksgroep 1,60. Meisjes geven in vergelijking met aan vaker met hun ouders over seks te praten: de gemiddelde score van de is 1,68 tegenover een gemiddelde score van 1,51 van de. Ruim de helft van de scholieren (51,7%) geeft aan nooit met hun ouders over seks te praten (46,6% bij de versus 57,4% bij de ). Figuur 2.4 toont de frequentie van communicatie van scholieren met hun ouders, opgesplitst naar sekse en herkomst. 2,5 2 1,5 1 Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur 2.4 Frequentie communicatie met ouders, naar sekse en herkomst 18

19 1=nooit, =vaak Het gevonden verschil tussen en geldt niet voor scholieren met een Caribische achtergrond: Caribische geven in dezelfde mate als Caribische aan met hun ouders over seks te praten. Verder valt in Figuur 2.4 af te lezen dat Islamitische scholieren minder vaak met hun ouders over verschillende aspecten van seks praten dan Nederlandse en Caribische scholieren. Frequentie communicatie met beste vriend of vriendin De scholieren rapporteren niet vaak over seks te praten met hun beste vriend of vriendin: op een schaal van 1 tot is de gemiddelde score van de gehele onderzoeksgroep 1,80. Meisjes geven vergeleken met aan vaker met hun beste vriend of vriendin te praten: de gemiddelde score van de is 1,89 tegenover een gemiddelde score van 1,69 bij de. Ongeveer twee op de vijf scholieren (41,4%) praat nooit met hun beste vriend of vriendin over seks (5,9% bij de versus 47,4% bij de ). Figuur 2.5 geeft de frequentie van communicatie van de scholieren met hun beste vriend of vriendin weer, opgesplitst naar sekse en herkomst. 2,5 2 1,5 1 Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur 2.5 Frequentie communicatie met beste vriend of vriendin Als gekeken wordt naar de gehele onderzoeksgroep, rapporteren in vergelijking met vaker met hun beste vriend of vriendin over zaken als relaties, seks en seksuele risico s te praten. In Figuur 2.5 valt echter te zien dat de groep scholieren met een Islamitische achtergrond hierop een uitzondering vormt: Islamitische geven aan minder vaak met hun beste vriend(in) over seks te praten dan van dezelfde achtergrond. Verder blijken scholieren van Nederlandse en Islamitische herkomst minder vaak over seks te praten met hun beste vriend(in), dan scholieren met een Caribische achtergrond. Frequentie communicatie met verkering De scholieren met een vaste relatie (n=461) geven gemiddeld aan soms met hun verkering te praten over onderwerpen als relaties, seks en seksuele risico s: op een schaal van 1 tot is de gemiddelde 19

20 1=nooit, =vaak score van de scholieren met een vaste relatie 1,94. Er komen geen verschillen tussen en naar voren. Ongeveer eenderde van deze scholieren (,9%) geeft aan nooit met hun verkering over seks te praten. In Figuur 2.6 wordt de frequentie van communicatie met hun verkering weergegeven, wederom opgesplitst naar sekse en herkomst. 2,5 2 1,5 1 Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur 2.6 Frequentie communicatie met verkering, naar sekse en herkomst Binnen geen van de bevolkingsgroepen komen verschillen tussen en naar voren. Uit Figuur 2.6 valt verder af te lezen dat scholieren van Caribische herkomst vaker met hun verkering over seks praten dan scholieren met een Nederlandse of Islamitische achtergrond. Vergelijken we de verschillende gesprekspartners, dan blijken en het meest frequent over seks te praten met hun verkering, dan met hun beste vriend of vriendin, en tenslotte, het minst frequent, met hun ouders. Conclusies In het algemeen geven vmbo scholieren aan niet vaak met anderen over seks praten. Een groot deel van de scholieren geeft aan nooit over seks te praten met hun ouders, hun beste vriend of vriendin of hun verkering. Jongens en blijken het meest frequent met hun verkering over seks te praten, gevolgd door hun beste vriend of vriendin. De minst frequente communicatie over seks vindt plaats tussen de scholieren en hun ouders. Meisjes rapporteren vergeleken met vaker over seks te praten, zowel met hun ouders als met hun beste vriend of vriendin. Islamitische vormen hierop een uitzondering: zij blijken met hun beste vriend of vriendin minder vaak over seks te praten dan Islamitische dat doen. Jongens en rapporteren gemiddeld wel even vaak met hun verkering over seks te praten. 20

21 1=nooit, =vaak 1=nooit, =vaak Communicatie over seks naar gespreksonderwerp Frequentie communicatie over seksuele gevoelens In het algemeen blijken vmbo scholieren soms over verliefdheid, relaties en seks te praten: op een schaal van 1 tot is de gemiddelde score van de totale onderzoeksgroep 1,81. Vergeleken met rapporteren vaker over seksuele gevoelens te praten: de gemiddelde score van de is 1,85 tegenover een gemiddelde score van 1,76 van de. Ruim een derde van de scholieren (5,1%) geeft aan nooit over seksuele gevoelens te praten. Figuur 2.7 geeft een overzicht van de frequentie van communicatie van de scholieren over seksuele gevoelens, opgesplitst naar sekse en herkomst. 2,5 Figuur 2.7 Frequentie 2 1,5 communicatie over seksuele gevoelens, naar herkomst en sekse 1 Zoals te zien is in Figuur 2.7, is er binnen de drie bevolkingsgroepen nauwelijks verschil tussen en. Islamitische scholieren geven in het algemeen aan minder vaak over seksuele gevoelens te praten dan Nederlandse of Caribische scholieren. Frequentie communicatie over seksuele risico s In het algemeen blijken scholieren (ook) niet vaak over soa, zwangerschap, pil- en condoomgebruik te praten: op een schaal van 1 tot is de gemiddelde score van de totale onderzoeksgroep 1,6. Meisjes rapporteren in vergelijking met vaker over seksuele risico s te praten: de gemiddelde score van de is 1,74 tegenover een gemiddelde score van 1,51 van de. Bijna de helft van de scholieren (47,8%) geeft aan nooit over seksuele risico s te praten (41,7% van de versus 54,4% van de ). Figuur 2.8 geeft de frequentie van communicatie over seksuele risico s weer, opgesplitst naar sekse en herkomst. 2,5 2 1,5 1 Nederlands Islamitisch Caribisch 21

22 Figuur 2.8 Frequentie communicatie over seksuele risico s, naar herkomst en sekse In Figuur 2.8 is te zien dat het gevonden sekseverschil aanwezig is bij de groep scholieren met een Nederlandse en een Caribische herkomst. Islamitische echter communiceren net zo weinig als Islamitische over seksuele risico s. Uit Figuur 2.8 valt verder af te lezen dat scholieren met een Caribische achtergrond er het meest frequent over praten. Tenslotte blijkt dat er zowel door als door in het algemeen vaker over seksuele gevoelens gecommuniceerd wordt dan over seksuele risico s. Conclusies In het algemeen wordt er door vmbo scholieren vaker over seksuele gevoelens dan over seksuele risico s gesproken. Meisjes en blijken even vaak te communiceren over seksuele gevoelens, terwijl vaker dan praten over seksuele risico s. Scholieren met een Islamitische achtergrond vormen hierop een uitzondering: Islamitische en geven aan ongeveer even vaak over seksuele risico s te praten. 2. Kennis van seks In de vragenlijst is een aantal vragen opgenomen over de kennis van scholieren ten aanzien van verschillende aspecten van seks, zoals condoom- en pilgebruik, aids en andere soa, zwangerschap, de eerste keer seks, en soa/hiv-tests. De scholieren kregen veertien uitspraken voorgelegd en moesten van elke uitspraak aangeven of deze juist of onjuist was. Als ze het niet wisten, konden ze de weet niet -categorie aankruisen. Vervolgens is het percentage goed beantwoorde vragen berekend, evenals een somscore op basis van het aantal goed, fout en met weet niet beantwoorde vragen (waarbij fout= 1, weet niet=0, en goed=1). Zodoende kan de somscore variëren van 14 (alle vragen fout) tot 14 (alle vragen goed). 22

23 Gemiddeld wordt door de scholieren drie op de vijf vragen goed beantwoord. Meisjes behalen een hogere somscore dan de. In Figuur 2.9 wordt een overzicht gegeven van de somscore voor kennis, opgesplitst naar sekse en herkomst Figuur 2.9 Gemiddelde somscore voor kennis, naar herkomst en sekse Zoals in Figuur 2.9 te zien is, gaat het sekseverschil ten gunste van de niet op voor de scholieren met een Islamitische achtergrond: Islamitische en hebben eenzelfde somscore voor kennis. De verschillende bevolkingsgroepen blijken in kennisniveau van elkaar te verschillen: scholieren van niet-nederlandse herkomst behalen in vergelijking met scholieren van Nederlandse afkomst een lagere somscore. Dit geldt het sterkst voor scholieren met een Islamitische achtergrond. Conclusies Gemiddeld wordt door de scholieren drie op de vijf vragen goed beantwoord. Tussen en bestaat een duidelijk verschil in kennisniveau, ten gunste van de. Dit laatste is een bevestiging van bevindingen uit eerder onderzoek. Uit onderzoek van Rademakers e.a. (1992) bleek dat de kennis op het gebied van seksualiteit, zwangerschap, soa en aids bij mannelijke studenten lager was dan bij vrouwelijke studenten. Bovendien kwam in Jeugd en Seks 95 naar voren dat in het algemeen beter geïnformeerd zijn over soa dan (Brugman e.a., 1995). Wanneer we kijken naar verschillen in kennis tussen de bevolkingsgroepen zien we dat scholieren van niet-nederlandse herkomst, en met name scholieren met een Islamitische achtergrond, minder kennis hebben van seks en seksuele risico s dan Nederlandse scholieren. Deze resultaten zijn eveneens consistent met bevindingen uit eerder onderzoek (Danz & Vogels, 1994; Brugman e.a., 1995). 2.4 Nabeschouwing 2

24 Dit onderzoek toont aan dat vmbo scholieren (voorafgaande aan het lespakket Lang leve de liefde) weinig informatie over seks hebben ontvangen. School blijkt de belangrijkste bron van informatie. Voor zijn naast school hun ouders, en met name hun moeder een belangrijke bron van informatie. Jongens krijgen informatie over seks vooral via de media en met name via televisie en internet. Scholieren met een Islamitische achtergrond, en met name Islamitische blijken van hun ouders weinig informatie over seks te krijgen. Vergeleken met scholieren met een Nederlandse achtergrond krijgen zij meer informatie via de media en dan met name via internet. Bovendien zijn voor scholieren met een niet-nederlandse achtergrond de vriendenkring en de televisie belangrijke informatiebronnen. De informatievoorziening over seks blijkt vooral onder geslachtsgenoten plaats te vinden; worden hierover voornamelijk door mannelijke personen geïnformeerd en meer door vrouwelijke personen. Vmbo scholieren blijken niet vaak met anderen over seks te praten. In het algemeen praten (met uitzondering van Islamitische ) vaker over seks dan. De scholieren praten het meest frequent met hun verkering over seks, gevolgd door hun beste vriend of vriendin. De minste communicatie vindt plaats tussen scholieren en hun ouders. Er wordt vaker gesproken over seksuele gevoelens dan over seksuele risico s. Ten aanzien van het kennisniveau worden bevindingen uit eerder onderzoek (Brugman e.a., 1995; Rademakers e.a., 1992; Danz & Vogels, 1994) bevestigd: hebben minder kennis van seks en seksuele risico s dan, en scholieren van niet-nederlandse herkomst hebben minder kennis op het gebied van seks dan scholieren van Nederlandse herkomst. 24

25 SEKSUELE ERVARING In dit hoofdstuk worden de seksuele ervaringen van vmbo scholieren beschreven. Achtereenvolgens wordt besproken: de ervaring van scholieren met verschillende vormen van seks en de evaluatie van deze ervaringen (.1), ervaringen met seksuele risico's (.2), en de eerste keer (.). In hoofdstuk acht wordt het hieraan gerelateerde risicogedrag van de scholieren beschreven..1 Ervaring van scholieren in het algemeen Paragraaf.1.1. bespreekt de mate waarin scholieren in de benedenbouw van het vmbo ervaring hebben met verschillende vormen van seks. Paragraaf.1.2. bespreekt hoe de scholieren deze ervaringen evalueerden. De antwoordcategorieën varieerden van niet leuk [1] tot leuk []..1.1 Verschillende vormen van sekservaring Ervaring met seks in de media en seksuele opwinding Ongeveer de helft van de scholieren (50,%) geeft aan wel eens in aanraking te zijn gekomen met seks in de media, zoals tijdschriften, televisieprogramma's, seks bellijnen en internetsites. Jongens zijn vaker dan in aanraking geweest met seks in de media (gemiddeld 65% van de en gemiddeld 6,9% van de ). Daarnaast geeft tweederde van de scholieren aan zich wel eens seksueel opgewonden te hebben gevoeld (65,4%). Ook op dit punt hebben meer ervaring dan (79,9% van de versus 52,% van de ). 25

26 Resultaten naar herkomst en sekse Nederlands Islamitisch Caribisch 0 Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur.1 Gemiddeld percentage jongeren dat ervaring heeft met seks in de media Figuur.2 Percentage jongeren dat ervaring heeft met seksuele opwinding Uit beide figuren blijkt dat het genoemde sekseverschil in alle bevolkingsgroepen voorkomt. Er is geen verschil tussen de bevolkinggroepen onderling wat betreft ervaring met seks in de media. Wel geven minder Islamitische dan Nederlandse jongeren aan ervaring te hebben met seksuele opwinding. Ervaring met masturbatie en vrijen Van de scholieren heeft ruim éénderde ervaring met masturbatie (5,6%) en bijna de helft van de scholieren heeft ervaring met vrijen (46,5%). Onder vrijen wordt hier verstaan: tongzoenen, zelf voelen onder iemands kleding, laten voelen onder je eigen kleding en naakt vrijen zonder geslachtsgemeenschap. Meer dan geven aan ervaring te hebben met masturbatie en vrijen (respectievelijk, 48,9% en 50% van de versus 2,6% en 4,% van de ). Resultaten naar herkomst en sekse

27 Figuur. Percentage jongeren dat ervaring heeft met masturbatie Figuur.4 Gemiddeld percentage jongeren dat ervaring heeft met vrijen In figuur. is te zien dat het genoemde sekseverschil opgaat voor alle bevolkingsgroepen. Tevens blijkt dat meer Nederlandse dan Caribische, en meer Caribische dan Islamitische jongeren aangeven ervaring te hebben met masturbatie. Uit figuur.4 blijkt dat meer niet-nederlandse dan Nederlandse aangeven ervaring te hebben met vrijen, terwijl het bij de de Caribische en Nederlandse zijn die het vaakst aangeven hiermee ervaring te hebben. Er is geen verschil tussen het percentage Nederlandse en dat aangeeft ervaring te hebben met vrijen. In de Islamitische groep is het sekseverschil voor wat betreft ervaring met vrijen het grootst. Ervaring met orale en anale seks Van de scholieren geeft ongeveer één op de vijf aan ervaring te hebben met orale seks (20,5%). In de vragenlijst werd zowel naar de passieve vorm (geslachtsdelen laten kussen of likken) als naar de actieve vorm (zelf iemands geslachtsdelen kussen of likken) van orale seks gevraagd. Daarnaast geeft 6,5% van de scholieren aan ervaring te hebben met anale seks. Zowel met beide vormen van orale seks (25,6% versus 16%) als met anale seks (10,1% versus.%) hebben meer dan ervaring. Resultaten naar herkomst en sekse Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur.5 Gemiddeld percentage jongeren dat ervaring heeft met orale seks Figuur.6 Percentage jongeren dat ervaring heeft met anale seks In bovenstaande figuren is te zien dat het genoemde sekseverschil in elke bevolkingsgroep opgaat. In figuur.5 is te zien dat, in het algemeen, meer Caribische dan Nederlandse of Islamitische jongeren ervaring hebben met orale seks. Verder blijkt dat Caribische en Nederlandse vaker dan Islamitische ervaring hebben met orale seks. In figuur.6 is te zien dat Caribische jongeren vaker dan Nederlandse jongeren ervaring hebben met anale seks. 27

28 Ervaring met geslachtsgemeenschap Ongeveer één op de vijf scholieren geeft aan ervaring te hebben met geslachtsgemeenschap (21,9%), hetgeen opnieuw vaker het geval is voor (26%) dan voor (18,1%). Resultaten naar herkomst en sekse Figuur.7 Percentage jongeren met ervaring geslachtsgemeenschap In de figuur zijn grote verschillen in en tussen de bevolkingsgroepen te zien. Ten eerst blijkt het genoemde sekseverschil alleen op te gaan voor de niet-nederlandse jongeren: meer Islamitische en Caribische dan Islamitische en Caribische hebben ervaring met geslachtsgemeenschap. Ten tweede zijn er verschillen tussen de bevolkingsgroepen: meer niet- Nederlandse dan Nederlandse geven aan ervaring te hebben met geslachtsgemeenschap en meer Caribische dan Islamitische geven aan hiermee ervaring te hebben. Het percentage Nederlandse dat al geslachtsgemeenschap gehad heeft zit tussen de percentages bij Caribische en Islamitische in. Ervaring met vrijen met iemand van het eigen geslacht en met iemand die meer dan vijf jaar ouder is Van de jongeren geeft,5% aan ervaring te hebben met vrijen met iemand van het eigen geslacht, en 9,6% met vrijen met iemand die meer dan vijf jaar ouder is. Twee keer zoveel als hebben ervaring met homoseksueel contact (4,8% van de en 2,% van de ) en ook in het vrijen met iemand die meer dan vijf jaar ouder is hebben meer dan ervaring (11,2% van de versus 8,% van de ). 28

29 Resultaten naar herkomst en sekse Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur.8 Percentage jongeren met ervaring met vrijen met iemand van het eigen geslacht Figuur.9 Percentage jongeren met ervaring met vrijen met iemand die meer dan vijf jaar ouder is Opvallend in figuur.8 is dat de groep met de meeste homoseksuele ervaring, de Islamitische zijn: 7,8% van de Islamitische heeft er ervaring mee. Dit percentage is temeer hoog, daar geen (0%) van de Islamitische aangeeft homo- of biseksueel te zijn. In figuur.9 is te zien dat Islamitische en Caribische het vaakst ervaring hebben met vrijen met een ouder iemand. Conclusies Jongens blijken op alle fronten meer ervaring te hebben en dus eerder met seks te beginnen dan. In Jeugd & Seks 95 werd gevonden dat 11% van de 14-jarigen en 20% van de 15-jarigen ervaring met geslachtsgemeenschap had (Brugman e.a., 1995). In het huidige onderzoek heeft 18% van de 14-jarigen en 2% van de 15-jarigen ervaring met geslachtsgemeenschap. Dit suggereert een voortschrijdende vervroeging van de leeftijd waarop men voor het eerst geslachtsgemeenschap heeft. De onderzoeksgroep van Jeugd & Seks 95 bestond echter ook uit scholieren van het havo/vwo. Aangezien in dat onderzoek tevens bleek dat vbo/mbo-scholieren meer ervaren waren dan scholieren van havo/vwo, is niet met zekerheid te zeggen of het verschil in percentages tussen beide onderzoeken te wijten is aan een verschil in samenstelling van de onderzoeksgroep, of een weergave is van werkelijke vervroeging van de leeftijd waarop men voor het eerst geslachtsgemeenschap heeft. Evenals in Jeugd & Seks 95, blijkt dat meer van niet-nederlandse dan van Nederlandse herkomst ervaring hebben met geslachtsgemeenschap. Terwijl Brugman e.a. het omgekeerde voor concludeerden (minder van niet-nederlandse herkomst hebben ervaring dan van Nederlandse herkomst), blijkt dit in onze gegevens alleen op te gaan voor de Islamitische. Binnen de groep Caribische is het percentage dat al geslachtsgemeenschap heeft gehad 29

30 1=negatief, =positief 1=negatief, =positief namelijk het grootst. Overigens blijken scholieren ( en ) van Caribische herkomst relatief ook het meest ervaren voor wat betreft orale seks en anale seks..1.2 Evaluatie van verschillende vormen van sekservaring Evaluatie van seks in de media en seksuele opwinding De ervaring met seks in de media (via de telefoon, op televisie of op internet) wordt over het algemeen redelijk positief gewaardeerd (gemiddelde score 2, op een driepuntschaal). Wel blijkt dat dit meer kunnen waarderen dan (gemiddelde score bij is 2,5 terwijl bij 2,1). Ook de ervaring met seksuele opwinding wordt over het algemeen positief gewaardeerd (gemiddelde score 2,6). Hierbij doet zich geen verschil voor tussen en. Resultaten naar herkomst en sekse 2,5 2,5 2 1,5 2 1,5 1 1 Nederlands Islamitisch Caribisch Figuur.10 Evaluatie van ervaring met seks in de media door jongeren met ervaring hiermee Figuur.11 Evaluatie van seksuele opwinding door jongeren met ervaring hiermee In bovenstaande figuren is te zien dat zowel het genoemde sekseverschil inzake de evaluatie van seks in de media als de afwezigheid daarvan bij de evaluatie van seksuele opwinding, gelden voor alle bevolkingsgroepen. Evaluatie van masturbatie en vrijen Masturbatie wordt door de scholieren over het algemeen positief gewaardeerd (gemiddelde score 2,6 op een driepuntschaal) en er doet zich in deze geen verschil tussen en voor. Vrijen met een ander (tongzoenen, voelen, laten voelen en naakt vrijen) wordt over het algemeen nog iets 0

31 1=negatief, =positief positiever gewaardeerd (gemiddelde score 2,8). Ook hierbij is er geen verschil in de evaluatie van en. Resultaten naar herkomst en sekse 2,5 2,5 2 1,5 2 1,5 1 1 Figuur.12 Evaluatie van masturbatie door jongeren met ervaring hiermee Figuur.1 Evaluatie van vrijen door jongeren met ervaring hiermee In figuur.12 en.1 is te zien dat er in geen van de bevolkingsgeroepen sekseverschillen naar voren komen voor wat betreft waardering van masturbatie of vrijen. In de waardering van masturbatie komt geen significant verschil tussen de bevolkingsgroepen voor. 1 Islamitische jongeren waarderen het vrijen gemiddeld wat minder dan de Nederlandse jongeren, maar ook bij de Islamitische jongeren wordt het positief beoordeeld. Evaluatie van orale en anale seks Dezelfde positieve waardering wordt gevonden met betreking tot orale seks (gemiddelde score 2,7) en anale seks (gemiddelde score 2,5). En opnieuw komen er, over de gehele groep bekeken, geen verschillen tussen en naar voren. 1 Slechts een klein aantal Islamitische jongeren (N=21) evalueert masturbatie. Hierdoor is een mogelijk bestaand verschil tussen de Nederlandse en Islamitische jongeren (zoals te zien is in de figuur) niet snel statistisch significant. 1

32 1=negatief, =positief 1=negatief, =positief Resultaten naar herkomst en sekse 2,5 2,5 2 1,5 2 1,5 1 1 Figuur.14 Evaluatie van orale seks door jongeren met ervaring hiermee Figuur.15 Evaluatie van anale seks door jongeren met ervaring hiermee In figuur.14 is te zien dat indien rekening wordt gehouden met de verschillende bevolkingsgroepen, er wel sekseverschillen naar voren komen: (met name de Islamitische) geven in vergelijking met aan orale seks minder leuk te vinden. Voor wat betreft de evaluatie van anale seks is hetzelfde verschil tussen en zichtbaar, maar door de lage aantallen is dit verschil niet statistisch significant (figuur.15). Evaluatie van geslachtsgemeenschap Ook de waardering van geslachtgemeenschap tekent zich in positieve richting af (gemiddelde score 2,7). Er is geen verschil in waardering van geslachtsgemeenschap tussen en. Resultaten naar herkomst en sekse 2,5 2 1,5 1 Figuur.16 Evaluatie van geslachtsgemeenschap door jongeren met ervaring hiermee 2

33 1=negatief, =positief Analyseren we echter de gegevens voor de bevolkingsgroepen apart, dan blijken Islamitische geslachtsgemeenschap veel minder te waarderen dan Islamitische, en dan Nederlandse en Caribische (figuur.16). Evaluatie met vrijen met iemand van het eigen geslacht en met iemand die meer dan vijf jaar ouder is Ook de ervaringen met vrijen met iemand van hetzelfde geslacht (gemiddelde score 2,5) en met een ouder iemand (gemiddelde score 2,6) worden over het algemeen positief geëvalueerd. Er komen in de totale groep geen verschillen tussen en naar voren. Resultaten naar herkomst en sekse 2,5 2,5 2 1,5 2 1,5 1 1 Figuur.17 Evaluatie van vrijen met iemand van het eigen geslacht, door jongeren met ervaring hiermee Figuur.18 Evaluatie van vrijen met iemand diemeer dan vijf jaar ouder is, door jongeren met ervaring hiermee Gezien de lage aantallen, kunnen er geen uitspraken gedaan worden over eventuele sekseverschillen per bevolkingsgroep, in de waardering van vrijen met iemand van hetzelfde geslacht, of met iemand die meer dan vijf jaar ouder is. Conclusies Alle besproken vormen van sekservaring worden door scholieren gemiddeld positief gewaardeerd. Jongens en evalueren de sekservaringen over het algemeen even positief, met uitzondering van de ervaring met seks in de media, die onder positiever blijkt dan onder. Tenslotte blijken Islamitische hun ervaringen met orale seks en geslachtsgemeenschap aanzienlijk minder positief te waarderen dan de overige scholieren.