De Zilk: Natte duinen, droge voeten...

Transcriptie

1 De Zilk: Natte duinen, droge voeten... PROJECT DE ZILK

2 Vochtige duinvalleien, duurzame waterhuishouding en een droog achterland Wonen, ondernemen en genieten in een uniek gebied Waar Noord- en Zuid-Holland elkaar raken, ligt een prachtig gebied. De bollenstreek en de Amsterdamse Waterleidingduinen liggen hier gebroederlijk zij aan zij. Beide gebieden trekken veel bezoekers die er genieten van de kleurenpracht van de bloeiende velden en de uitgestrekte natuur in de duinen. De twee gebieden zijn om verschillende redenen zeer kwetsbaar voor teveel of te weinig water. Project De Zilk richt zich op het duurzaam verbeteren en beheren van de watersystemen van deze twee unieke landschappen. Het resultaat: ecologisch herstel door vernatting van de Amsterdamse Waterleidingduinen; droge voeten voor bewoners; betere productieomstandigheden in het bollengebied. Wat is project De Zilk? Project De Zilk zorgt voor ecologisch herstel in de Amsterdamse Waterleidingduinen, betere productieomstandigheden in het bollengebied en droge voeten voor bewoners. De initiatiefnemers zijn Waternet (tot 1 januari 2006 Waterleidingbedrijf Amsterdam) en de provincies Noord- en Zuid- Holland. Het hoogheemraadschap van Rijnland is verantwoordelijk voor de uitvoering van de peilvakken. Wat levert dit op? Door het duingebied anders in te richten en de drinkwaterwinning aan te passen, komt er een einde aan de verdroging van de duinen. De vroegere natuurlijke fluctuaties in de grondwaterstand keren hier terug; dat is goed voor de natuur. Buiten de duinen leidt dit niet tot wateroverlast voor de buurtbewoners en bollentelers. Er komt een duurzaam verbeterd waterbeheer op en rond de bollenpercelen. Kort samengevat bestaat het project voor de komende twee jaar uit twee onderdelen: Natuurherstel maatregelen voor natuurherstel door vernatting van de Amsterdamse Waterleidingduinen. Na intensief overleg met de streek wordt gestart in het middengebied van de Waterleidingduinen. Het Oosterkanaal blijft dan als bufferzone in zijn huidige vorm bestaan en het achterland ondervindt dus geen enkel nadelig effect. De start van de werkzaamheden is afhankelijk van het verloop van alle procedures die daaraan voorafgaan. maart 2006: afronding MER-rapportage en informatierondes april tot en met oktober 2006: procedures voor de wijziging van vergunningen (Grondwaterwet; Flora en Faunawet; Natuurbeschermingswet; Wet Verontreiniging Oppervlaktewater) en het aanvragen van vergunningen voor sloop, aanleg en ontgronding 1 november 2006 tot 1 juli 2007: uitvoering van de werkzaamheden in het duingebied. Peilvakken maatregelen die moeten zorgen voor een strak gereguleerd peil in het bollenteeltgebied. De eerste peilvakken zullen voor eind 2006 gereed zijn. Twee landschappen, twee waterhuishoudingen De bloembollencultuur stelt strikte eisen aan de waterhuishouding. Teveel of te weinig water kan tot schade aan de oogst leiden. Vandaar dat ondernemers uit deze sector zeer nauw betrokken zijn bij het beheer van het oppervlakte- en grondwaterpeil. Op dit moment is het waterbeheer in de streek niet optimaal. Er treden regelmatig schommelingen op in het waterpeil. Bollentelers hebben behoefte aan een strak gereguleerd systeem waarmee een optimale waterhuishouding wordt nagestreefd. Dit wordt gerealiseerd door de instelling van peilvakken. De oorspronkelijke duinvegetatie stelt weer heel andere eisen. In een natuurlijke situatie varieert het waterpeil ieder seizoen. In natte seizoenen staat het peil hoog, in droge seizoenen laag. Vanwege verdroging en verandering van de waterkwaliteit in de duinen door drinkwaterwinning is het natuurlijke evenwicht verdwenen. Door de waterwinning aan te passen, zullen de oorspronkelijke vochtige duinvalleien terugkeren. De oorspronkelijke ecologische toestand zal zich herstellen.

3 Natuur Recreatie De Amsterdamse Waterleidingduinen zijn een uniek gebied dat valt onder de Europese Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet. Eerder genomen herstelmaatregelen rond het Van Limburg- Stirumkanaal laten zien dat na hydrologische aanpassingen de duinen zich snel herstellen. In de vochtige duinvalleien keert de oorspronkelijke vegetatie terug: Orchideeën, Teer Guichelheil en Parnassia. Ook zien we fauna als salamanders en kikkers opduiken uit plassen en poelen en zoemen er libelles rond. Als de duinen vernat worden, blijft wandelen gewoon mogelijk. Er zullen wellicht paden anders gaan lopen vanwege het water, sommige paden worden in natte periodes echte laarzenroutes. Net als voorheen is het niet de bedoeling dat er wordt gefietst, de duinen blijven een echt wandelgebied voor liefhebbers van planten en vogels. Het landschap wordt nog afwisselender. Kleurschakering: bloemenpracht in harmonie met weelderig duin MER-onderzoeken De waterwinning in de Amsterdamse Waterleidingduinen geschiedt met een Grondwaterwetvergunning. Het beleid van de provincies Zuid- en Noord-Holland en Waternet is er op gericht de winning van natuurlijk duinwater te verminderen omdat dit leidt tot verdroging. De natuur in de duinen is flink verschraald, maar kan zich snel herstellen als de grondwaterstand stijgt. De ingrepen gaan plaatsvinden in een waardevol en kwetsbaar natuurgebied. Daarom wordt ook een MERprocedure doorlopen die in kaart brengt welke effecten zullen optreden bij de mogelijke veranderingen: drinkwaterwinning; waterhuishouding; natuur; landbouw; bewoning en recreatie. Deze procedure maakt het tegelijk mogelijk om belanghebbenden en omwonenden intensief bij de verduurzaming van de waterwinning te betrekken. In de MER zijn onder meer drie korte termijnscenario s onderzocht: 1. het stoppen van de winning in het Oosterkanaal ten zuiden van de Paardenkerkhofbrug 2. het verhogen van het waterpeil in het Oosterkanaal met 50 centimeter 3. het verplaatsen van de waterwinning uit het zuidelijk deel van het Westerkanaal naar het Rechte Schusterkanaal Nieuwe inzichten Tijdens de MER-onderzoeken zijn er inmiddels nieuwe inzichten ontstaan. De uitwerking van het meest milieuvriendelijke alternatief laat zien dat de natuur zich flink herstelt als er vochtige duinvalleien worden ontwikkeld in het middendeel van de duinen. Ook blijkt uit berekeningen dat de peilvakken in het achterland een verbetering van de waterhuishouding opleveren. Dit geldt bij de alle scenario s van duinherstel. De waterbelasting door de duinvernatting is voor bollenkwekers en omwonenden in het achterland marginaal. Bovendien zal dit marginale effect worden opgevangen door de in te stellen peilvakken. Bufferzone De vernatting van de duinen en de aanleg van de peilvakken beïnvloeden elkaar. Om de wederzijdse effecten te beperken, kunnen in overleg met de streek in de duinrand maatregelen genomen worden. In het voorkeursenario is geen bufferzone nodig. In een volgende fase heeft een bufferzone langs de duinen een meerwaarde voor gebieden zonder peilvakken en waar peilvakken zijn zonder randsloot. waterhuishouding voor de bollenteelt in het gebied rondom de Zilk te optimaliseren. Het peilbesluit is in samenwerking met de betrokken telers tot stand gekomen. Er worden acht peilvakken rondom de Zilk ingericht waarin voor 600 ha bollengebied het oppervlaktepeil in de periode van september tot april met 10 tot 23 cm verlaagd. De provincie Zuid-Holland en het hoogheemraadschap delen de kosten van enkele miljoenen euro s. Het hoogheemraadschap begint dit jaar met het inrichten van de peilvakken. Monitoringsysteem In de streek bestaat duidelijk behoefte aan een monitoringsysteem. Hiermee worden de effecten van de maatregelen in de duinen op het agrarisch gebied en de bebouwde kernen gevolgd. Als dat nodig is, wordt er ingegrepen. Het monitoringplan en het bijbehorende actieplan worden samen met de betrokkenen opgesteld. Hiermee zijn de effecten van ingrepen op het milieu duidelijk geworden. Op basis van de bevindingen is een meest milieuvriendelijk alternatief (MMA) vastgesteld en heeft de initiatiefnemer van de MER (Waternet) een voorkeursenario gekozen: natuurherstel in het middengebied van de duinen op enige afstand van de bollenteelt en de Zilk. Peilvakken Mede naar aanleiding van schade in 1996/97 hebben het hoogheemraadschap van Rijnland en de provincie Zuid-Holland besloten de

4 Rust en een wijde blik, ruimte met een verre horizon Voorkeurscenario Op 27 januari 2006 hebben Waternet en de provincies een keuze gemaakt voor de aard van de maatregelen in de duinen en in het achterland. In februari is dit besproken met organisaties van bewoners, bollenkwekers, natuurorganisaties en de betrokken gemeentes. Het voorkeurscenario komt er op neer dat de plannen gefaseerd worden uitgevoerd. Er wordt gestart in het midden van het duingebied met: een peilverhoging in het Kromme Schusterkanaal en Nieuwkanaal-Zuid een peilverhoging in de aangrenzende infiltratiegeulen een gewijzigde bedrijfsvoering in het Rechte Schuster- en Huppelkanaal het dempen van het noordelijk deel van het Van Limburg-Stirumkanaal In dit scenario is geen bufferzone nodig. Het peil in het Oosterkanaal wordt namelijk nog niet verhoogd waardoor het zijn huidige werking als bufferzone behoudt. Er treden dus geen effecten op in het achterland terwijl er wel aanzienlijk natuurherstel wordt gerealiseerd. Uiteraard wordt gemonitord of de hydrologische effecten zich beperken tot het natuurgebied. Deze fase kan op korte termijn (2006/2007) starten en zal na afloop met de belanghebbenden worden geëvalueerd. Pas na positieve evaluatie wordt er verder gewerkt aan peilverhoging in het zuidelijk deel van het Oosterkanaal. Mogelijk dat er dan een nieuwe bufferzone wordt aangelegd in de vorm van een sloot buiten de duinen. Naar verwachting is dat tussen 2008 en Belanghebbenden De streek steunt het streven naar ecologisch herstel. In het Pact van Teylingen (1996) hebben alle belanghebbenden in de streek (onder meer overheden, bollentelers en natuurorganisaties) vastgelegd wat het toekomstperspectief van deze regio is. Ecologie en economie verdienen beide een plaats om de aantrekkelijkheid van de omgeving ook in de toekomst te garanderen. Bollentelers en bewoners maken zich zorgen over de vernatting van de duinen. Ze zijn bang dat de grondwaterstand in het aangrenzende gebied zal stijgen en onbeheersbaar wordt waardoor er wateroverlast voor teelt en huizen ontstaat. Natuurliefhebbers en recreanten genieten van de pracht van het gebied. De Amsterdamse Waterleidingduinen blijven toegankelijk voor wandelaars. Door de ontwikkeling van vochtige duinvalleien wordt het gebied nog aantrekkelijker omdat er meer te zien valt. Het landschap wordt gevarieerder en er zullen meer planten- en diersoorten worden aangetroffen. Waternet heeft de belangrijke neventaak van natuurbeheerder in de Amsterdamse Waterleidingduinen en is verantwoordelijk voor het ecologisch herstel van de duinen. Er zijn in de jaren negentig al maatregelen genomen die tot vernatting en herstel van grote stukken duin hebben geleid. Zo is in de Van Limburg- Stirumsduinen de waterwinning gestaakt en is het waterpeil in het Oosterkanaal 50 cm opgezet. Waternet is initiatiefnemer van onderzoeken naar aanvullende maatregelen en nieuwe stappen. Het hoogheemraadschap van Rijnland komt met een gewijzigd peilbeheer tegemoet aan de wensen van een groot deel van de bollentelers. Het huidige versnipperde en individueel geregelde peilbeheer wordt vervangen door het systeem van peilvakken. Het bollengebied wordt opgedeeld in acht vakken met een in de winterperiode verlaagd waterpeil. De provincies Noord- en Zuid-Holland voeren het Europese en rijksbeleid uit ten aanzien van de Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet. Het ecologisch herstel van natte duinvalleien is een speerpunt. Op slechts 400 vierkante kilometer Nederlands duin groeit zestig procent van al onze plantensoorten, fladdert de helft van onze vlindersoorten rond en broedt driekwart van onze vogelsoorten. Tel daarbij het enorme aantal soorten mos op (circa 500) en u krijgt een aardige indicatie van het belang van het duingebied. Behoud en revitalisatie van duingebieden staat hoog op de nationale en internationale agenda.

5 Achtergrond Oorspronkelijk bestond 20% van de Amsterdamse Waterleidingduinen uit zeldzame en kwetsbare wetlands. Na de start van de waterwinning in de tweede helft van de 19 e eeuw is dit areaal sterk gekrompen. Hoewel het gebied nog steeds prachtig oogt, is de diversiteit aan planten-, insecten- en amfibiesoorten sterk achteruit gegaan. Verdroging en de aanvoer van gebiedsvreemd water eisten hun tol. Het is sinds 1994 rijks- en provinciaal beleid om langs grote delen van het kustgebied het ecologisch herstel te bevorderen door verdroging te verminderen. De Europese Commissie steunt het project De Zilk. De Amsterdamse Waterleidingduinen zijn aangewezen als Habitatgebied. De Europese Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet zijn er van kracht. Project De Zilk is een belangrijk onderdeel van het Europese samenwerkingsproject NEW! Delta en verkrijgt op deze manier een subsidie van ongeveer 1.0 miljoen van de Europese Unie. De provincie Zuid-Holland is de trekker van NEW! Delta, dat zich richt op het beter laten samengaan van economische ontwikkeling van (zee)havens en natuur, met name in de zogenaamde Natura 2000 gebieden, waartoe ook de Amsterdamse Waterleidingduinen behoren. Wilt u meer weten over project De Zilk? Heeft u ideeën of opmerkingen of wilt u op de hoogte gehouden worden? Dan kunt u contact opnemen met één van onderstaande contactpersonen: De Zilk algemeen Ellen Kool, provincie Zuid-Holland; tel , em.kool1@pzh.nl Willie Cornelissen, provincie Zuid-Holland; tel , w.cornelissen@pzh.nl Jos van Brussel, provincie Noord-Holland; tel , brusselj@noord-holland.nl Project natuurherstel Amsterdamse Waterleidingduinen Luc Geelen, Waternet; tel , luc.geelen@waternet.nl Project peilvakken Leo Meeuwissen, Hoogheemraadschap van Rijnland, tel ; leo.meeuwissen@rijnland.net