Dordrecht. o DO. ro o o C/) MIGRATIE-ONDERZOEK 2002 D Q_ CQ ^ CD t N O CD. Verslag enquête en gegevens. Sociaal Geografisch Bureau gemeente Dordrecht

Transcriptie

1 Dordrecht C/) o DO CQ ^ CD r+ CD' Ó D Q_ MIGRATIE-ONDERZOEK 22 Verslag enquête en gegevens CD t N O CD ro o o Sociaal Geografisch Bureau gemeente Dordrecht Jan Schalk augustus 23

2 Colofon ' Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht, Stadsontwikkeling Tekst: Sociaal Geografisch Bureau Drukwerk: Stadsdrukkerij Informatie: Gemeente Dordrecht i Sociaal Geografisch Bureau (SGB) i Postbus 8 ' 33 AA DORDRECHT tel.: (78) f Het overnemen van delen van de tekst is toegestaan onder voorwaarde van duidelijke j. bronvermelding.

3 INHOUD O. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 1. INLEIDING Aanleiding voor het onderzoek Onderzoeksvragen Opzet van het onderzoek 2 2. KENMERKEN VERHUISDEN 9 3. KENMERKEN WOONSITUATIE VERHUISRICHTING Dordrecht Migratie in deelgebieden Enquêtegegevens ZOEKGEDRAG VERHUISREDENEN EN -MOTIEVEN VERGELIJKING MET 2 29 Bijlagen 1a. Statistische gegevens migratie, vergelijking tussen wijken 1 b. Statistische gegevens migratie, vergelijking met 2 2. Vragenlijst Doorstromingsonderzoek 3. Steekproeftrekking, respons, weging en ophoging 4. Nadere uitsplitsing enquêtegegevens naar leeftijd en inkomen

4

5 O. SAMENVATTING EN CONCLUSIES.1 Aanleiding voor het onderzoek Het voorliggende migratieonderzoek is uitgevoerd in het kader van het Grotestedenbeleid. Hierin is voor Dordrecht als één van de doelstellingen opgenomen: "het versterken van de positie van de stedelijke woonmilieus op de regionale woningmarkt". De indruk en ervaring is dat jaarlijks méér huishoudens met hogere inkomens uit Dordrecht vertrekken en dat relatief meer huishoudens met lagere inkomens zich hier vestigen. De gemeente stelt zich ten doel "het verschil tussen het vertrekoverschot van hogere inkomens en het vestigingsoverschot van lagere inkomens met 5% per jaar te verminderen. In 25 moet het verschil met 2% zijn verminderd". Het programma om deze doelstelling te bereiken richt zich op nieuwbouw, herstructurering en het bouwen voor doelgroepen, waarbij veranderingen in het aandeel goedkope, middeldure en dure woningen beoogd worden. Om de verhuisstromen nauwlettend te volgen en om te bezien of de genomen maatregelen effect sorteren is er behoefte aan inzicht in de omvang van de (selectieve) migratie van en naar Dordrecht, in de kenmerken van de doorstroming binnen Dordrecht (binnenverhuizingen) en in de achtergronden van de migratiestromen (de verhuis-motieven). Het Sociaal Geografisch Bureau (SGB) is gevraagd dit onderzoek uit te voeren. Een vergelijkbaar onderzoek is ook voor het jaar 2 uitgevoerd. In het onderzoek is gekeken naar de verhuisstromen die achter de migratie schuil gaan. Daarbij wordt ingegaan op: 1. de kenmerken van verhuisden (vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers) 2. de kenmerken van de oude en nieuwe woonsituatie; 3. de herkomst en bestemming van verhuisden (de verhuisrichting) 4. de redenen waarom men verhuisd is Het onderzoek levert inzicht op in de omvang, kenmerken en beweegredenen van mensen die zich vestigen in Dordrecht, die vertrekken uit onze stad en die binnen de stad verhuizen. Tevens geeft het onderzoek een beeld van de maatregelen waarmee de gemeente de migratie - zowel stedelijk, als tussen wijken - zou kunnen beïnvloeden. Tenslotte is een vergelijking gemaakt met de migratie in 2. In dit migratieonderzoek is Dordrecht opgedeeld in vier gebieden, zodat de verhuisbewegingen binnen Dordrecht per gebied bekeken kunnen worden (tabel 1). De herkomst en bestemming van verhuizingen is uitgesplitst naar zes gebieden buiten Dordrecht (tabel 2). En steeds worden drie verhuisrichtingen c.q. groepen onderscheiden (tabel 3). Tabel 1 Centrum West Midden Oost Dordrecht in vier gebieden: de wijken: Binnenstad en Noordflank de wijken: Oud- en Nieuw-Krispijn, Wielwijk en Crabbehof/Zuidhoven de wijken: het Reeland en Staart de wijken: Sterrenburg, Dubbeldam en Stadspolders

6 Tabel 2 Indeling herkomst/bestemming Regio Drechtsteden Alblasserdam, Hl Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht Regio Rijnmond Overig Zuid-Holland Noord-Brabant, Utrecht, Gelderland Overig Nederland Buitenland Tabel 3 Drie verhuisrichtingen c.q. groepen: vestigers degenen die van buiten Dordrecht naar onze stad verhuizen vertrekkers degenen die Dordrecht verlaten binnenverhuizers degenen die binnen Dordrecht verhuizen.2 Hoofdconclusie De afgelopen jaren hebben meer huishoudens met een hoog inkomen de stad verlaten dan dat er zich hier vestigden. Het doel om deze beweging om te buigen is in 21 nog niet gerealiseerd. Integendeel, er zijn in 21 meer huishoudens met een hoog inkomen vertrokken, dan zich in Dordrecht gevestigd hebben. Grafiek 1a Inkomens van vestigers en vertrekkers (in aantallen huishoudens) 488- midden hoog laag is een netto huishoudinkomen tot 15 per maand, hoog is een netto huishoudinkomen van 3 of meer, midden ligt daar tussenin In 21 verlieten per saldo 155 huishoudens Dordrecht. Naar inkomen uitgesplitst gaan hierachter de volgende ontwikkelingen schuil: een vertrekoverschot van 294 huishoudens met een hoog inkomen, hetgeen aanzienlijk hoger is dan in 2 toen er per saldo 9 huishoudens met een hoger inkomen vertrokken een (klein) vestigingsoverschot van 47 huishoudens met middelhoge inkomens en eveneens een vestigingsoverschot, van 92 huishoudens, onder de lagere inkomens

7 111 Onder de vertrekkers treffen we meer volwassenen van jaar en huishoudens met een hoog inkomen aan. Onder de vestigers bevinden zich relatief meer jongeren van jaar, allochtonen en huishoudens met een laag inkomen. Alleen vanuit de Regio Rotterdam zijn relatief veel huishoudens met een midden en hoger inkomen afkomstig. Het gaat hier iets vaker om jongeren van jaar. In onderstaande grafiek worden de verhuisbewegingen van de drie inkomensgroepen nogmaals toegelicht: 26% van de huishoudens die uit Dordrecht vertrekken heeft een relatief laag inkomen tot 1.5. Van de vestigers is dit 31% en bij degenen die binnen Dordrecht verhuizen 39%. 42% van de huishoudens die uit Dordrecht vertrekken hebben een relatief hoog inkomen van 3. of meer. Van de vestigers heeft 33% een relatief hoog inkomen en van degenen die binnen Dordrecht verhuizen is dit 23%. Grafiek 1b Inkomens van vestigers en vertrekkers (in percentages) binnenverhuizers vertrekkers vestigers 2% 4% 6% 8% 1% l O laag ü midden Bhoog laag is een netto huishoudinkomen tot 15 per maand, hoog is een netto huishoudinkomen van 3 of meer, midden ligt daar tussenin In Centrum en West vestigen zich relatief veel huishoudens vanuit 'Overig Nederland' en het buitenland. Vanuit deze wijken vindt doorstroming plaats naar Oost. Vanuit Oost vindt vertrek plaats naar buiten Dordrecht. Het algemeen beeld van het "roltrapmodel" wordt hiermee bevestigd: jongere alleenstaanden, tweepersoons huishoudens en kleine gezinnen met kinderen maken een inkomensgroei door in Dordrecht. Een aantal van hen verhuist na verloop van tijd en verlaat de stad als groter huishouden met een hoger inkomen. Binnen Dordrecht start de "roltrap" in Centrum of West (waar relatief meer vestiging plaatsvindt) en is er een doorstroming naar Oost. Vanuit Oost is er juist iets meer vertrek naar buiten Dordrecht. In tegenstelling tot de vier grote steden waar de roltrap mede gevoed wordt door studenten, bestaat de instroom in Dordrecht uit relatief veel alleenstaanden en starters met een laag opleidingsniveau. In de paragrafen.3,.4,.5 en.6 van deze samenvatting wordt de hoofdconclusie nader toegelicht. In.7 wordt de vergelijking met gegevens uit 2 gemaakt.

8 IV.3 De kenmerken van verhuisden De gemiddelde omvang van het huishouden van de vertrekkers is groter dan dat van de vestigers. Onder de vertrekkers zijn namelijk aanzienlijk meer gezinnen met kinderen (41 % van de vertrekkende huishoudens, ten opzichte van 31 % van de huishoudens die zich in Dordrecht hebben gevestigd). Onder de vestigers zijn bovendien meer alleenstaanden (23% van de zich hier vestigende huishoudens zijn alleenstaanden, bij de vertrekkers is dit 1%). Grafiek 2 Huishoudensituatie van vestigers en vertrekkers binnenverhuizers vertrekkers vestigers 2% 4% 6% 8% 1% l D alleen ü2-pers gezinnen In 21 vestigden zich 2.39 huishoudens in Dordrecht en vertrokken er Per saldo betekent dit dat in dat jaar 155 huishoudens Dordrecht verlieten. Kijken we naar de inkomenspositie van de vestigers en vertrekkers dan nam het aantal huishoudens met een hoog inkomen (hoger dan 3) met 294 af, terwijl het aantal huishoudens met laag inkomen (tot 15) toenam met 92. Het aantal huishoudens met een inkomen tussen de 1 5 en 3 nam met 47 toe. Tabel 4 Het aantal huishoudens dat zich in Dordrecht vestigt of er uit vertrekt naar inkomen Inkomen Vestiging Vertrek Saldo Tot en meer Bron: enquête-onderzoek. Vestigers in vergelijking met de vertrekkers: zijn vaker jonger dan 34 jaar zijn vaker alleenstaand hebben vaker een laag inkomen komen vaker uit buitenland zijn vaker allochtoon

9 v Grafiek 3 Etniciteit van vestigers en vertrekkers binnenverhuizers vertrekkers vestigers 2% 4% 6% 8% 1% DTur/Mar/Ant/Sur B Overige Nederlandse Bij overige etniciteit gaat het om -overige minderheden, met name: Grieken, Italianen, (ex-)joegoslaven, Kaapverdianen, Portugezen, Spanjaarden, Tunesiërs -vluchtelingen, met name: Vietnamezen, l ra kezen, Iranieërs, Somaliërs, Ethiopiërs -overigen Vertrekkers hebben in vergelijking met vestigers: een groter huishouden (gezin met kinderen, 2-persoonshuishouden) een hoger inkomen vaker de Nederlandse achtergrond Kortom, door het verschil in omvang tussen vertrek en vestiging neemt niet alleen het aantal huishoudens in Dordrecht af, ook de samenstelling ondergaat een wijziging. Het aandeel lagere inkomens, alleenstaanden, allochtonen en jongeren is in 21 door de verhuisbewegingen toegenomen. Binnenverhuizers lijken wat huishoudentype en leeftijd betreft veel op de vertrekkers, hoewel het iets vaker eenoudergezinnen en 65-plussers zijn die binnen Dordrecht verhuizen dan degenen die vertrekken. Meer in het oog springt echter dat zij meer nog dan vestigers een laag inkomen hebben en een relatief lage opleiding. Bij binnenverhuizing gaat het net als bij vertrekkers meer om autochtonen..4 Kenmerken oude en nieuwe woonsituatie In 21 verhuisden 1.91 personen binnen Dordrecht. Deze bewoonden (voorheen) 4.9 woningen. Door deze verhuizingen binnen Dordrecht was er in 21 bij 9,3% van de woningvoorraad sprake van een mutatie. Het aantal mutaties is het grootst bij de woningen zonder lift en de woningen in West. Bij de woningen met lift en woningen in Oost is het aantal mutaties het laagst. De personen die naar buiten Dordrecht vertrokken, bewoonden voorheen woningen. Dit is 4,8% van de woningvoorraad. Ook hier is het aantal mutaties bij de woningen zonder lift en de woningen in West het grootst en bij de woningen met lift en woningen in Oost is het aantal mutaties het laagst.

10 VI Van degenen die zich van buiten Dordrecht in onze stad vestigen, betrekt 27% een goedkope huurwoning met een prijs tot 35 en 41% een goedkope koopwoning tot 13.. Van de vertrekkers betrok 11% een goedkope huurwoning (buiten Dordrecht) en 32% een goedkope koopwoning (buiten Dordrecht). Vertrekkers verhuisden relatief vaak naar een duurdere huur- en koopwoning. Dit beeld komt overeen met de eerdere constatering dat relatief meer jongeren, huishoudens met een laag inkomen en allochtonen zich in Dordrecht vestigen. Grafiek 4 Woonsituatie na verhuizing (eigendom en prijs) binnenverhuizers vertrekkers vestigers 2% 4% 6% 8% 1% D goedkope huur B goedkope koop overige huur B overige koop De binnenverhuizers zijn vaker in een eengezinswoning, in de goedkopere huur- of koopsector, of in een geschikte woning voor ouderen met lift gaan wonen. Zij gaan vaker in een middeldure huurwoning wonen dan vestigers. Bij de binnenverhuizers vallen twee stromen op: de doorstroming binnen de koopsector (van de ene koopwoning naar de andere) en de doorstroming binnen de corporatiesector (van de ene corporatiewoning naar de andere). Er lijkt sprake van een duidelijke deling tussen koop- en corporatiesector. De woningmarkt is echter niet stringent gescheiden. Er vindt ook een beweging plaats van corporatiewoning naar koopwoning, maar die stroom is gering in omvang. Grafiek 5 Woonsituatie na verhuizing (woningtype) binnenverhuizers vertrekkers vestigers 2% 4% 6% 8% 1% D zonder lift E met lift Beengezins G32 A 1/vrijstaand Vertrekkers stromen relatief vaak door van een koopwoning in Dordrecht naar een koopwoning buiten Dordrecht. Zij zijn in hun nieuwe woonsituatie vaker in een 2-onder-1 kap of een vrijstaande woning, in de nieuwbouw en in de duurdere koop- of huursector gaan wonen.

11 Vil Vertrekkers hebben een hoger inkomen en verhuizen naar de duurdere koop- en huursector (buiten Dordrecht). De ingevoerde regionale woonruimteverdeling in de corporatiesector heeft geleid tot een relatief grote doorstroming van een corporatiewoning in Dordrecht, naar een corporatiewoning in de regio Drechtsteden en omgekeerd. Er vertrekken relatief veel Dordtenaren vanuit woningen zonder lift. Vanuit woningen met lift en woningen vertrekken juist relatief weinig mensen. Dit beeld bevestigt de eerdere constatering dat vooral gezinnen met een relatief hoog inkomen Dordrecht verlaten..5 Verhuisrichting Wanneer wij degenen die zich in 21 vestigden in Dordrecht nader bezien, ontstaat het volgende beeld: Een vijfde (19%) van de vestigers is afkomstig uit één van de andere Drechtsteden en eveneens een vijfde komt uit de regio Rotterdam. Eén op de drie vestigers is afkomstig uit verder gelegen provincies in Nederland of het buitenland. Midden en hogere inkomens zijn relatief vaak afkomstig uit de Regio Rotterdam. Het gaat hier iets vaker om jongeren van jaar. De vestiging uit de Drechtsteden betreft meer de lagere en midden inkomens. Dit gaat relatief vaak om doorstromers van jaar. 65-plussers komen of uit de regio of juist van buiten de provincie en de rest van Nederland. Ook zij hebben in het algemeen een wat lager inkomen. De vestigers betrekken merendeels een woning in West (3%) of in Oost (36%). Meer dan de helft van degenen met een hoog inkomen die zich vestigen in Dordrecht, doen dat in Oost. Dit geldt ook voor 4% van de vestigers met een midden inkomen. Lagere inkomens vestigen zich in bijna de helft van de gevallen in West. De verhuisbewegingen van de vertrekkers vertoonden in 21 volgende beeld: het Circa 44% van degenen die Dordrecht verlaten hebben, lieten een woning in Oost achter. 28% van de vertrekkers woonde in West. Het zijn met name de midden en hoge inkomens die uit Oost vertrekken. Per saldo vertrekken meer mensen naar de regio Drechtsteden en de provincies Noord-Brabant, Utrecht en Gelderland dan vanuit deze regio's zich mensen in Dordrecht vestigden. In 21 ontstaat het volgende beeld van de binnenverhuizing: - Bij doorstroming binnen Dordrecht is opvallend dat een groot deel van de huishoudens die binnen Dordrecht verhuizen ook binnen het huidige woongebied blijven. Dit geldt overigens vooral voor deelgebied West.

12 vin Huishoudens met laag inkomen blijven of gaan naar West, huishoudens met een midden-inkomen gaan naar Oost, huishoudens met hoog inkomen verhuizen niet alleen naar Oost, maar ook naar Dordt Centrum. Bij binnenverhuizing vanuit het centrum vertrekken naast jongeren met een hoog inkomen, ook jongeren van jaar met een laag inkomen. Bij de binnenverhuizingen vanuit West vertrekken naast jongeren met een laag inkomen ook jongeren met middeninkomens. Onder de binnenverhuizers die zich in Oost vestigen bevinden zich relatief vaker midden en hogere inkomensgroepen (veelal jarigen); jarigen met hogere inkomens vertrekken relatief vaker uit Oost. Grafiek 6 saldo vestiging minus vertrek in personen van binnenlands migratie centrum west midden oost D Drechtsteden m N-Br, Utrecht Gelderl Overig Nederland De laatste kolom in de grafiek geeft het totaal voor Dordrecht weer Per deelgebied is het beeld als volgt: Centrum Deelgebied Centrum heeft in 21 een licht positief migratiesaldo van 92 personen, met name door de vestiging van jongeren van jaar. Ook vanuit andere deelgebieden komen jongeren naar het centrum. Er is een positief saldo vanuit overig Zuid-Holland (met name de regio Rotterdam) en het buitenland. West Dit deel van Dordrecht heeft een licht positief migratiesaldo van 63 personen, met name bij de jongeren tussen jaar. Eenmaal ouder geworden (25-34 jaar) vertrekt men weer naar Oost. Per saldo nam in West het aantal personen van Nederlandse etniciteit fors af. Het aantal Antillianen en Arubanen nam toe en ook het aantal met overige etniciteit (hierbij gaat het bijvoorbeeld over personen met Nederlands-Indische achtergrond). Per saldo nam het aantal personen in West vanuit het buitenland toe.

13 IX Midden Er is een licht positief migratiesaldo van 61 personen, met name door vestiging vanuit het buitenland. Het saldo binnenverhuizingen is negatief. Met name vertrekken er meer gezinnen met kinderen (45-54 jaar en - jarigen), van Nederlandse en Turkse etniciteit. Per saldo is er sprake van vertrek in de richting van Oost. Oost Er is sprake van een fors negatief migratiesaldo van 384 personen, maar een positief saldo binnenverhuizingen. Er vertrekken gezinnen met kinderen in de leeftijdscategorie jaar. Er vestigen zich jongeren van jaar vanuit andere wijken. Vanuit Oost vertrokken er iets meer personen naar een andere gemeente binnen de regio. Het algemeen beeld van het "roltrapmodel" wordt bevestigd: jongere alleenstaanden, tweepersoons huishoudens en kleine gezinnen met kinderen maken een inkomensgroei door in Dordrecht. Een aantal van hen verhuist na verloop van tijd en verlaat de stad als groter huishouden met hoger inkomen. Binnen Dordrecht start de "roltrap" in Centrum of West (waar relatief meer vestiging plaatsvindt) en is er een doorstroming naar Oost. Vanuit Oost is er juist iets meer vertrek naar buiten Dordrecht. In tegenstelling tot de vier grote steden waar de roltrap mede gevoed wordt door studenten, bestaat de instroom in Dordrecht uit relatief veel alleenstaanden en starters met een laag opleidingsniveau..6 Zoekgedrag en verhuisredenen Waar hebben vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers gezocht naar een woning? Wanneer dit aspect van het zoekgedrag bezien wordt, ontstaat het volgende beeld: Vestigers hebben zich vooral in Dordrecht georiënteerd (in 94% van de gevallen) en daarnaast heeft een kwart ook in de overige Drechtsteden naar een woning gezocht en eveneens in kwart in de regio Rotterdam of overig Zuid-Holland. Van degenen die uit Dordrecht vertrokken, heeft 31 % wél in Dordrecht gezocht, met name in Dubbeldam en Stadspolders. Daarnaast heeft ongeveer 3% vertrekkers ook in de overige Drechtsteden en in Noord- Brabant gezocht. Binnenverhuizers hebben overwegend in Dordrecht gezocht (in 98% van de gevallen). Daarnaast heeft circa 1% ook in de nabijheid (de overige Drecht-steden) gezocht. Met door de regionalisering van de woonruimte-verdeling (Woonkeus) is reageren op woningen in andere gemeenten binnen de regio overigens een stuk eenvoudiger geworden. De verschillen in zoekgedrag tussen verschillende leeftijds- en inkomenscategorieën zijn niet groot. Wel hebben ouderen een beperkter zoekgebied, dat zich op Dordrecht concentreert en binnen Dordrecht weer op wijken in West zoals Wielwijk en Crabbehof/Zuidhoven. Hogere inkomens zoeken vooral in Oost (Dubbeldam en Stadspolders). Vertrekkers met hoog inkomen zochten vooral in Binnenstad en Dubbeldam en in mindere mate in Sterrenburg en Stadspolders.

14 Vestigers Voor de vestigers speelden persoonlijke omstandigheden (starter op de woningmarkt) en huwelijk/scheiding en werk/studie een rol bij de verhuizing naar Dordrecht. Motieven die betrekking hebben op de woning of woonomgeving zijn minder prominent in vergelijking met de motieven die vertrekkers en binnenverhuizers opgeven. Voor 49% van de vestigers is 'Binding met Dordrecht' en voor 4% 'De centrale ligging' de belangrijkste reden om zich in Dordrecht te vestigen. Vertrekkers Voor de huishoudens die uit Dordrecht vertrokken zijn, speelde ontevredenheid over de woning én ontevredenheid over de woonomgeving (de onveiligheid en verslechterde sfeer) relatief vaak een rol bij de verhuizing. Daarbij valt op dat ze zich aangetrokken voelen tot de woningen in hun gekozen gemeente en tegelijkertijd enthousiast zijn over de gekozen woonomgeving jarigen met hogere inkomens en jarigen met gemiddelde inkomens geven iets vaker een mooiere woonomgeving elders als reden voor vertrek. Grafiek 7 Verhuisreden vanuit vorige woning per deelgebied (men kon meerdere redenen tegelijkertijd aangeven. Dit is een selectie van de genoemde redenen) centrum west midden oost totaal

15 XI.7 Vergelijking met 2 ' In 21 is er een negatief migratiesaldo van 168 personen. In 2 was het negatief migratiesaldo vergelijkbaar, namelijk 12 personen. Het algemene beeld, zowel in 2 als 21, is dat inwoners uit Oost uit Dordrecht vertrekken, waarna er doorstroming vanuit Dordrecht naar deze wijken plaatsvindt. Tabel 5 Saldo migratie en binnenverhuizingen in personen 2 Migratie (vestiging-vertrek) Dordt-centrum 136 Dordt-west 187 Dordt-midden -48 Dordt-oost Binnenverhuizingen Dordt-centrum Dordt-west Dordt-midden Dordt-oost Dordt-oost is inclusief Dordtsche Hout Bron: statistiek bevolking Het aantal huishoudens met een laag inkomen dat zich per saldo in Dordrecht vestigt, is van 2 op 21 (vrijwel) niet gewijzigd. Nog steeds vestigen zich meer huishoudens met een laag inkomen dan dat er vertrekken. In 2 vertrokken er meer huishoudens met een midden inkomen dat dat zich hier vestigden. In 21 is dit omgekeerd: er vestigden zich juist meer van deze huishoudens. Meest opvallend is dat het aantal huishoudens met een hoog inkomen dat per saldo uit Dordrecht vertrekt van 2 op 21 verder is toegenomen van 9 tot 294 huishoudens. Tabel 6 Inkomen vestigers, vertrekkers en saldo 21 (in vergelijking met 2) Vestigers Vertrekkers Inkomen Laag inkomen (t/m 1 5) Midden inkomen (tussen ) Hoog inkomen ( 25 en meer) aantal huishoudens Saldo

16 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding voor het onderzoek In het Grotestedenbeleid 'Dordrecht naar 21' is voor Dordrecht als één van de doelstellingen opgenomen: het versterken van de positie van de stedelijke woonmilieus op de regionale woningmarkt. De indruk en ervaring is dat jaarlijks méér huishoudens met hogere inkomens uit Dordrecht vertrekken en dat relatief meer huishoudens met lagere inkomens zich vestigen in Dordrecht. Dit is een probleem dat in meerdere grote steden wordt gesignaleerd. Dordrecht stelt zich ten doel het verschil tussen het vertrekoverschot van hogere inkomens en het vestigingsoverschot van lagere inkomens met 5% per jaar te verminderen. In 25 moet het verschil met 2% zijn verminderd. Het programma om dit te bereiken richt zich op nieuwbouw, herstructurering en bouwen voor doelgroepen, waarbij de veranderingen in aandeel goedkope, middeldure en dure voorraad beoogd worden. Om deze situatie nauwlettend te volgen en om te bezien of de genomen maatregelen effect sorteren is er behoefte aan inzicht in de omvang van de (selectieve) migratie van en naar Dordrecht, in de kenmerken van de doorstroming binnen Dordrecht (binnenverhuizingen) en in de achtergronden van de migratiestromen (de verhuismotieven). Voor analyse van de situatie binnen Dordrecht wordt een onderscheid in vier deelgebieden gemaakt (zie paragraaf 1.3.). Het Sociaal Geografisch Bureau (SGB) is daarom gevraagd een onderzoek uit te voeren onder degenen die zich in 21 in Dordrecht hebben gevestigd, degenen die in 21 uit Dordrecht vertrokken zijn en degenen die binnen Dordrecht verhuisd zijn. Een vergelijkbaar onderzoek is ook voor 2 uitgevoerd. 1.2 Onderzoeksvragen De volgende vragen staan centraal: 1. Wat zijn de belangrijkste demografische en sociaal-economische kenmerken van de verhuisden (vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers) en wat zijn de verschillen tussen vestiging, vertrek en binnenverhuizingen in de deelgebieden? 2. Wat zijn de kenmerken van de oude en nieuwe woonsituatie van de vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers? 3 Verhuisrichting Waar komen de vestigers vandaan? In welk deelgebied in Dordrecht hebben zij zich gevestigd? Uit welk deelgebied zijn de vestigers vertrokken? Naar welke deelgebied zijn de binnenverhuizers gegaan? Uit welk deelgebied zijn zij vertrokken? Wat is de positie van deelgebieden in de Dordtse woningmarkt? Wie vestigen zich en wie vertrekken er? 4. Zoekgedrag Waar hebben de vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers naar een nieuwe woning gezocht, hoe lang hebben ze gezocht? Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de deelgebieden? 5. Verhuisredenen en -motieven. Wat zijn de belangrijkste motieven van huishoudens die zich in Dordrecht vestigen of uit Dordrecht vertrekken? Welke persoonlijke omstandigheden, pushfactoren (kenmerken van de vorige woning) en pullfactoren (kenmerken van de gekozen woning) hebben hierbij een rol gespeeld?

17 1.3 Opzet van het onderzoek Het onderzoek is opgezet volgens drie onderdelen: A. Analyse van vertrokken, gevestigde en in Dordrecht verhuisde personen. B. Een enquête onder vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers. C. Een vergelijking van gegevens van verhuisde personen met de kenmerken van de woningen die achtergelaten en betrokken zijn. A. Analyse van vertrokken, gevestigde en in Dordrecht verhuisde personen Bron hiervoor is het bevolkingsbestand van de gemeente Dordrecht (GBA). In dit bevolkingsbestand komen onder andere drie soorten verhuismutaties voor: - Vestiging vanuit een andere gemeente in Dordrecht. - Vertrek vanuit Dordrecht naar een andere gemeente. - Verhuizing binnen Dordrecht. Nagegaan is hoe groot de vestiging, vertrek en verhuizingen binnen Dordrecht in 21 in personen is geweest. Ook is een onderscheid gemaakt naar leeftijd, etniciteit en richting. Dit is voor vier delen van Dordrecht afzonderlijk uitgesplitst, namelijk: Deelgebied 1: "Centrum", de wijken: Binnenstad en Noordflank Deelgebied 2: "Dordt-west", de wijken: Oud- en Nieuw-Krispijn, Wielwijk en Crabbehof/Zuidhoven Deelgebied 3: "Dordt-midden", de wijken: het Reeland en Staart Deelgebied 4: "Dordt-oost", de wijken: Sterrenburg, Dubbeldam en Stadspolders Met dit onderdeel kunnen de eerste twee vragen van het onderzoek, met uitzondering van de sociaal-economische kenmerken worden beantwoord. De belangrijkste demografische kenmerken van de vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers en verhuisrichting kunnen worden beantwoord: Waar komen de vestigers vandaan? In welk deelgebied in Dordrecht hebben zij zich gevestigd? Uit welk deelgebied zijn de vestigers vertrokken? Naar welk deelgebied zijn de binnenverhuizers gegaan? Uit welk deelgebied zijn zij vertrokken? B. Enquête onder vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers De enquête is bedoeld om de sociaal-economische kenmerken van verhuisden te achterhalen. Ook kan met de enquête een antwoord gegeven worden op de overige onderzoeksvragen. Gekozen is voor een schriftelijke vragenlijst, welke in juli 22 is verzonden. Deze is opgenomen in bijlage 2. Het enquête-onderdeel heeft echter beperkingen en nadelen. 1. Prijs Het uitvoeren van enquête-onderzoek is in vergelijking met statistische analyse van bestaande bestanden relatief duur. 2. Steekproeftrekking Het is niet mogelijk (en overigens ook niet nodig) om alle verhuisden te enquêteren. Er wordt een steekproef getrokken van degenen die in 21 verhuisd zijn. In de steekproef is het buitenlands vertrek buiten beschouwing gebleven om praktische redenen: adressen konden niet systematisch achterhaald worden en de vestiging uit het buitenland is in de steekproef licht ondervertegenwoordigd. Het bevolkingsbestand is een personenregister. Voorkomen moest worden bij de steekproeftrekking dat meer personen uit één huishouden benaderd zouden worden.

18 In overleg is besloten om bij vestigers en vertrekkers alle vermoedelijke huishoudens te benaderen met de gezinsverhouding 1,2 of 3. Van de vermoedelijke alleenstaanden met de gezinsverhouding 6 is 1/3 benaderd. Bij de binnenverhuizingen is eenvijfde van de gezinsverhouding 1,2 en 3 benaderd en 1/15 van de alleenstaanden met gezinsverhouding Respons Niet iedereen, die een enquête krijgt reageert (non-respons). Bij steekproef onderzoek dient rekening te worden gehouden met statistische marges. Deze zijn groter naarmate het aantal deelnemers aan het onderzoek kleiner is. Er zijn weliswaar 2629 vragenlijsten verzonden, maar daarvan zijn er 165 onbestelbaar retour gekomen om diverse redenen (zie bijlage 3). In totaal hebben 894 personen de vragenlijst ingevuld. Van 773 personen, die de enquête hebben ingevuld zijn ook de belangrijkste achtergrondgegevens bekend. De inkomensvraag is in dit geval door 13,5% niet ingevuld. 1% van de huishoudens die in 21 verhuisd zijn, hebben daarmee meegedaan aan het onderzoek. Eenderde is benaderd en eenderde daarvan heeft meegedaan. De respons is gemiddeld 34%. Dit is relatief laag. Wel moet bedacht worden dat het om een uitsluitend schriftelijke benadering gaat. Omdat ook in 2 een lage respons was verkregen, is hier met de omvang van de steekproeftrekking wel rekening gehouden met een dergelijke lage respons. Opvallend is overigens de lage respons onder de vestigers, omdat -naar verwachtingzij juist meer binding met Dordrecht zouden hebben, dan bijvoorbeeld degenen die uit Dordrecht vertrokken zijn. Het onderzoek richt zich zowel op vestigers, vertrekkers als binnenverhuizers. Omdat de gegevens in de tabellen vaak gepresenteerd zijn voor de drie inkomenscategorieën (en leeftijdscategorieën), is het aantal respondenten waarop de tabellen gebaseerd zijn in de regel 773, uitgesplitst naar 175 vestigers, 335 vertrekkers en 263 personen die binnen Dordrecht verhuisd zijn. De verhuizingen bij de leeftijdscategorie 65 jaar en ouder zijn eigenlijk te gering om deze groep afzonderlijk in beschouwing te nemen. Wanneer we het aantal vestigers bijvoorbeeld verdelen in drie categorieën dan gaat het om gemiddeld: ongeveer 6 respondenten, bij vertrekkers gaat het om gemiddeld 112 personen en bij binnenverhuizers om gemiddeld 88 personen. Hieronder wordt ingegaan op de "celvulling" (dat wil zeggen het aantal personen per categorie): Tabel 1 a Celvulling ongewogen Leeftijd Inkomen e.o laag midden hoog Vestigers Vertrekkers Binnenverhuizers Bron: enquête-onderzoek 4. Weging Het is gebleken dat jongeren van jaar in alle categorieën een lage respons hadden. Daarom is besloten deze categorie te wegen. Voor de categorie vestigers is een wegingsfactor 1,25. Voor de vertrekkers 2,5 en voor de binnenverhuizers 2. Deze factoren zijn afgeleid uit de vergelijking van de personen die in 21 zich gevestigd hebben, vertrokken zijn en in 21 verhuisd zijn met gegevens uit de enquête, rekening houdend met de huishoudensituatie.

19 Tabel 1b Celvulling gewogen Vestigers Vertrekkers Binnenverhuizers Bron: enquête-onderzoek Leeftijd Inkomen e.o laag midden hoog Theoretische achtergronden In het onderzoek is gekeken naar de achtergronden van de verhuisstromen en de verhuisredenen. De vragen uit de enquête zijn daarbij geïnspireerd door diverse studies. In het onderzoek: "Op zoek in Zuid-Holland" wordt de Randstad gezien als een 'roltrap-regio': In grote steden is een vestigingsoverschot van jongeren, die vanwege opleidings-, huishoudenvorming of werkkansen (startbanen) naar de steden trekken en een vertrekoverschot bij stijging van leeftijd en inkomen. Grote steden hebben veel gestapelde huurwoningen, die voor doorstomers minder aantrekkelijk zijn, in vergelijking met omliggende provincies zijn woningen in de Randstad ook relatief duur. Het wooncarrière-model legt de nadruk op kenmerken van de woning in relatie tot leeftijd, grootte en inkomen van het huishouden. De veranderingen in het huishouden leiden tot een verandering in woonwens. Een jong gezin met aankomende kinderen wenst groter te gaan wonen, een ouder huishouden waar de kinderen de deur van uit zijn wenst kleiner te gaan wonen. Deze studies richten zich op verklaring van een verhuizing. De verklaring in het blijven wonen is evengoed van belang. De sociale binding aan een buurt verklaart waarom huishoudens zich betrokken voelen bij een buurt. Het delen van de zelfde normen en waarden in een bepaalde buurt betekent dat men zich juist niet happy voelt in een buurt met geheel andere bewonerssamenstelling. Er zijn meerdere reactie-mogelijkheden als de buurt-kwaliteit bedreigd wordt: "loyalty", men legt zich erbij neer, "voice", men reageert en stelt zich actief op, of "exit", men vertrekt uit de buurt. Een vierde type verklaring van verhuizing betreft woningmarktfactoren. De verhouding tussen vraag en aanbod kadert de mogelijkheden om te verhuizen in. Een ruim aanbod betekent dat huishoudens een ruime keuze hebben en een woning kunnen zoeken die volledig tegemoet komt aan de wensen. En krappe woningmarkt betekent dat huishoudens weinig keuze hebben (dat wil zeggen lang moeten wachten of een hoge prijs betalen), daardoor zullen ze eerder tevreden zijn met wat kan, in plaats van wat men wil. In de vragenlijst zijn deze achtergronden vertaald in beïnvloedbare en minder beïnvloedbare verhuisredenen en motieven, die te maken hebben met persoonlijke omstandigheden (gezinsvorming, werk, ouder worden), push-factoren (dat wil zeggen kenmerken van de huidige woning en woonomgeving en buurt) en pull-factoren (dat zijn de kenmerken van de gewenste woning, woonomgeving) etc. Met vragen naar het zoekgedrag wordt een indruk gekregen van de krapte en ruimte op de woningmarkt.

20 C. Vergelijking van gegevens van verhuisde personen met de kenmerken van de woningen die achtergelaten en betrokken zijn. Werkwijze Hiervoor is gebruik gemaakt van de statistiekbestanden van de instroom, uitstroom en binnenverhuizingen van personen en het statistiekbestand van vastgoed. Door deze met elkaar te vergelijken kan afgeleid worden hoeveel huishoudens er zich in Dordrecht vestigen, er uit vertrekken en er binnen Dordrecht verhuizen. Ook wordt een beeld verkregen van het aantal personen dat verhuist naar of uit een bijzonder woongebouw. Bij een bijzonder woongebouw gaat het bijvoorbeeld om verzorgings- en verpleeghuizen, pensions en opvanggelegenheden en woningen die bijvoorbeeld kamergewijs verhuurd zijn. Verhuizingen naar/vanuit bijzonder woongebouw Er zijn in Dordrecht 184 gebouwen als bijzonder woongebouw aan te merken. Daarin is een capaciteit van 3515 eenheden, met name 1545 eenheden in een verzorgings- of verpleeghuis en 61 eenheden in pensions, of kamergewijze verhuur. Ook zijn er twee "bijzondere" bijzondere woongebouwen, een verpleegstersflat met 118 eenheden en de penitentiaire inrichting met 288 eenheden. In 21 zijn 69 personen van buiten Dordrecht naar een bijzonder woongebouw ingestroomd en er zijn 598 personen uit vertrokken. De in- en uitstroom per soort bijzonder woongebouw is in 21 in het algemeen vergelijkbaar. Voor de in- en uitstroom bij opvang of postadressen geldt dit niet. Dit betreft 3 adressen (Spuiweg 77, Hellingen 2 en Dubbeldamse-weg Noord 5). Hier is de instroom (248) groter dan de uitstroom (194). Bij de binnenverhuizingen zien we dat voor ouderen uit een zelfstandige woning verhuizen naar een verzorgingshuis of verpleeghuis. Daardoor komen er 156 woningen vrij, waarvan 134 in de koopsector. Dit gegeven komt in het enquêteonderzoek niet aan de orde. Kenmerken van de verhuizers Duidelijkheid over de verhuisbewegingen van en naar een bijzonder woongebouw betekent ook dat het aantal huishoudens dat naar/van Dordrecht verhuist nauwkeuriger bepaald kan worden. In het enquêteonderzoek blijkt het aantal huishoudens iets te laag geschat te zijn. Bij verhuizingen gaat het om een kleinere gemiddelde huishoudengrootte (meer alleenstaanden). De gegevens over het aantal gevestigde huishoudens en vertrokken huishoudens wijken ongeveer 1% af. Om verwarring te voorkomen zijn de tabellen uit het enquêteonderzoek met zo'n 1% opgehoogd, zodat het beter vergelijkbaar wordt met gegevens uit komende jaren, wanneer er geen enquêteonderzoek plaatsvindt. Dit gegeven is vergelijkbaar aan het enquêteonderzoek (hoofdstuk 2) Benadering inkomen vanuit andere bekende gegevens Op basis van het Regionale Inkomens Onderzoek 2 van het CBS en het Woningbehoefte Onderzoek uit de Drechtsteden is ook een inschatting gemaakt van inkomens van huishoudens naar leeftijd en huishoudensamenstelling.

21 Met deze gegevens kan -zonder dat een enquête is gehouden- toch aangegeven worden wat de gevolgen van migratie en binnenverhuizingen zijn geweest op het aantal huishoudens met laag of hoog inkomen in een deelgebied of Dordrecht in totaal. Dit op basis van de gevolgen van verhuizingen door jongeren, ouderen, alleenstaanden en aannames over het inkomen van deze categorieën. Tabel 2 Het aantal huishoudens dat zich in Dordrecht vestigt of er uit vertrekt naar inkomen Inkomen Vestiging Vertrek Saldo Tot en meer Aanname: laag inkomen is percentage in leeftijdscategorie dat tot de aandachtsgroep behoort Huishoudens die naar koopwoning verhuizen of eruit vertrekken behoren tot de hoogste inkomensgroep Deze gegevens laten daarmee een overeenkomstige trend zien die blijkt in het enquête onderzoek (zie hoofdstuk 2): er zijn meer huishoudens met een hoog inkomen die Dordrecht verlaten (1121), dan dat zich huishoudens met een hoog inkomen in Dordrecht vestigen (976), een verschil van -5. Door een andere benaderingswijze, die gebaseerd is op kenmerken van huishoudens qua leeftijd, grootte komen er wel andere aantallen uit. Wat voor woning laat men achter, welke wordt bewoond? Uit de vergelijking kan ook opgemaakt worden hoe groot het aandeel verhuizingen is per woningcategorie. Bij binnenverhuizingen vinden veel mutaties plaats vanuit een begane grond woning (16,9% van deze woningen kwam leeg) en etagewoning zonder lift (12,9% van de woningen kwam leeg). Er wordt minder dan gemiddeld uit een etage woning met lift verhuisd (5,8% van de woningen kwam leeg) of een eengezinswoning (7,6%). Een hoge of lage mutatiegraad is een indicator voor de functie van het type op de Dordtse woningmarkt. Ook de vertrekkers dienen hierbij betrokken te worden. Er komen 2545 woningen door vertrek vrij, dit is als volgt over de woningtypes verdeeld: Tabel 3 Mutatiegraad per woningtype Woningtype Mutaties door binnen- Mutaties door vertrek Aantal woningen verhuizingen Aantal woningen Zonder lift Begane grond Met lift Eengezinswoning 12,9 16,9 5,8 7,6 9,3 7,2 6,4 3,6 4,2 4, Bron: Statistisch bestand vastgoed Wanneer we de betrokken woningen van vestigers en de verlaten woningen van vertrekkers met elkaar vergelijken dan zien we dat: - er meer huishoudens uit een koopwoning uit Dordrecht vertrokken (-5) - er meer huishoudens uit een eengezinswoning uit Dordrecht vertrokken (-248) - er meer huishoudens in een meergezinswoning zonder lift vestigen ( + 63) Deze gegevens laten een trend zien die vergelijkbaar is aan het enquêteonderzoek. Deze gegevens laten een zelfde trend zien als blijkt uit het enquêteonderzoek (hoofdstuk 3).

22 Bij binnenverhuizingen is er bij ouderen een verschuiving van koop- naar een huurwoning en bijzonder woongebouw en van grote naar een kleine woning. Voor verhuizing woonde 45% van de 55-plussers in een relatief kleine woning met een oppervlakte tot en met 74 m2, na verhuizing nam dit toe tot 59%. Nieuwbouwwoningen zijn aantrekkelijk voor doorstromers. Dat geldt ook voor woningen die na 1975 gebouwd zijn. Per saldo zijn er meer verhuizingen uit de vooroorlogse woningen dan verhuizingen naar deze woningen. Wat is de verhuisrichting? De gegevens over verhuisrichting komen overeen met het enquêteonderzoek (hoofdstuk 4): - Er vertrekken meer huishoudens naar Noord-Brabant, Utrecht en Gelderland. - Er is een beperkt negatief saldo verhuizingen binnen de regio Drechtsteden en Zuid-Holland. Deze intra-regionale migratie is overigen sterk afhankelijk van het woningbouwprogramma niet alleen in Dordrecht, maar ook dat in de overige Drechtsteden. - Er wordt door binnenverhuizers meer naar Dordt-oost en meer naar Dordt-west verhuisd. Er vertrokken meer huishoudens uit Dordt-centrum en Dordt-midden. - Er vertrekken meer huishoudens uit een eengezinswoning uit Dordt-oost en hierbij gaat het relatief vaak om een koopwoning.

23 2. KENMERKEN VERHUISDEN In de hoofdstukken 2 tot en met 6 wordt ingegaan op de resultaten van de enquête onder degenen die in 21 verhuisd zijn. Het gaat zowel om de vestigers, vertrekkers als binnenverhuizers. Vooraf is met behulp van de enquêtegegevens een schatting te maken van het aantal huishoudens dat verhuisd is. Hier is overigens geen afzonderlijk onderscheid gemaakt tussen verhuizingen van en naar woningen en verhuizingen van en naar een eenheid in een bijzonder woongebouw (verpleeghuis bijvoorbeeld). In de definitie van de gemiddelde woningbezetting worden bewoners in een bijzonder woongebouw verrekend over de woningen. Tabel 4 Categorie Kenmerken migratie en binnenverhuizingen Leeftijd Aantal personen Aantal huishoudens Vestiging Vertrek Binnenverhuizers Bron: enquête-onderzoek en bestand bevolking Als we vestiging en vertrek met elkaar vergelijken, zien we dat er een licht bevolkingsverlies optreedt van vertrekkers vestigers is gelijk aan -168 personen. In huishoudens komen er echter 17 huishoudens bij. Op basis van de analyse van alle vertrokken, gevestigde en in Dordrecht verhuisde personen kunnen de volgende conclusies worden getrokken: - Er vertrekken iets meer gezinnen met kinderen en tweepersoonshuishoudens. De woningen die zij achterlaten (na de binnenverhuizingen) worden relatief meer betrokken door kleine huishoudens zonder kinderen en alleenstaanden. - Per saldo neemt het aantal personen door migratie in Dordrecht licht af. Ook kan men het anders stellen: Alleenstaanden en tweepersoonshuishoudens en kleine gezinnen maken in Dordrecht een groei door en een aantal van hen verlaat de stad weer als groter huishouden of groter gezin. Dit is overigens vergelijkbaar aan 2.

24 Uit de enquête kan ook het inkomen van vestigers en vertrekkers met elkaar worden vergeleken. Tabel 5a Kenmerken vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers 21, verticaal gepercenteerd Vestigers Vertrekkers Binnenverhuizers Huishouden- Situatie Alleen 2-persoons pers./m.kind ouder Aantal 1 persoons 23 1 personen 2 persoons persoons of meer persoons Leeftijd hoofd Inkomen tot 1.5 p.m huishouden p.m en meer p.m Opleiding hoofd laag: basis + LBO+ MAVO midden: HAVO, VWO, MBO hoger: HBO + universiteit Etniciteit hoofd Nederlands Turks/Marokkaans Surinaams Ned. Antillen Overig 25 11* 16 Sociale positie Werkend hoofd Niet-werkend (gewogen n) (218) (552) N.B. Bij 65-plussers gaat het om kleine aantallen. * Omdat de buitenlandse emigratie niet benaderd is, is dit aandeel waarschijnlijk te laag. Bron: enquête-onderzoek (41) Relatief veel vestigers zijn alleenstaand, en ook jonger, en behoren minder vaak tot de hoge inkomensgroep. Het gaat vaker om personen met een niet-nederlandse etniciteit. Daarbij valt het hoge aandeel met overige etniciteit op. Hoewel vestigers een relatief laag inkomen hebben, gaat het wel om een hoog aandeel opgeleiden! Vertrekkers zijn relatief vaker (grotere) gezinnen met kinderen, ietwat vaker tussen de jaar, met hoge inkomens, minder vaak laag opgeleid, vaker met Nederlandse etniciteit en wat vaker werkend.

25 11 Binnenverhuizers zijn relatief vaak gezinnen met kinderen, éénoudergezin, maar ook 65 + ers behoren ook iets vaker tot deze groep, het aandeel lage inkomens en lager opgeleiden is hoger dan bij de vertrekkers en vestigers; het aandeel huishoudens met een Turkse of Marokkaanse etniciteit is eveneens iets hoger. In tabel 5b is weergegeven hoe de inkomens van vestigers en vertrekkers in totaal aantal verschillen. Bij lagere inkomens zien we dat er per saldo 92 huishoudens met een lager inkomen meer zich vestigen dan er vertrekken. Ook het aantal huishoudens met een midden inkomen is hoger dan dat er vertrekken, namelijk bijna 47. Het verschil vestiging-vertrek bij hogere inkomens is In 2 was dit -9. Tabel 5b Inkomens van huishoudens van vestigers en vertrekkers in 21 Migratierichting/ Laag inkomen Midden inkomen Hoog inkomen Aantal huishoudens Leeftijd t/m en meer Vestiging Vertrek Binnenverhuizers Bron: enquête-onderzoek Er vestigen zich meer huishoudens in de leeftijdscategorie van in Dordrecht, dan er vertrekken. Bij deze jarigen zijn er bij de vestigers meer huishoudens met een lager inkomen. Bij vertrekkers zijn er juist meer huishoudens met hoog inkomen. Er vertrekken meer huishoudens in de leeftijdscategorie van jaar dan er zich vestigen. Bij de huishoudens in de leeftijdscategorie jaar die uit Dordrecht vertrokken, zitten minder huishoudens met een lager en juist meer huishoudens met een hoog inkomen. Hoewel het aantal huishoudens van 65 jaar en ouder dat migreert betrekkelijk gering is, valt onder de in Dordrecht gevestigde ouderen een relatief hoog aandeel met een laag inkomen op. Bij de vertrekkers gaat om meer om ouderen met een midden inkomen of hoog inkomen.

26 13 3. KENMERKEN WOONSITUATIE Tabel 6 Kenmerken van de HUIDIGE WOONSITUATIE van vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers 21, verticaal gepercenteerd Vestigers Vertrekkers Binnenverhuizers Eigendom Koop Woningtype Vrijstaand / 2*1 kap Eengezinswoning Etage met lift Overig, zonder lift Ouderdom Nieuwbouw Voor ouderen Ja 1 Koopprijs Tot en meer Huurprijs Tot en meer (gewogen n) (218) (552) (41) Bron: enquête-onderzoek Vestigers zijn relatief vaak verhuisd naar de categorie overige woning, zonder lift en goedkopere huur- en koopwoningen. Deze categorie woningen trekt blijkbaar vestigers (met laag inkomen) aan. Vertrekkers zijn relatief meer naar een koopwoning verhuisd (een vrijstaande/2^1 kapwoning en eengezinswoning in de duurdere segmenten) en naar een duurdere huurwoning. Het gaat vaker om een nieuwbouwwoning. Binnenverhuizers zijn relatief meer verhuisd naar een eengezinswoning en in mindere mate naar een overige woning, zonder lift. Ook gaat het iets vaker om een verhuizing naar een ouderenwoning. Als het om koop gaat valt de nieuwe woning in het goedkopere segment. In het geval van een huurwoning gaat het om het goedkope of middeldure segment.

27 Tabel 7 Van Doorstroomprofiel van vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers 21, verticaal gepercenteerd Naar Vestigers2 Vestigers Vertrekkers Vertrekkers Binnenverhuizerverhuizers Binnen- 1 Absoluut 21 Absoluut 21 Absoluut Koop Koop Koop Part. Huur Koop Corp. Huur Part. Huur Part. Huur Part. Huur Koop Part. Huur Corp. Huur Corp. Huur Corp. Huur Corp. Huur Koop Part. Huur Corp. Huur Starter Koop Starter Part. Huur Starter Corp. Huur Bron: enquête-onderzoek De opvallendste verschillen tussen vestigers, vertrekkers en binnenverhuizers: - Bij binnenverhuizers gaat het relatief veel om verhuizingen binnen de corporatiesector, bij vertrekkers en vestigers gaat het meer om verhuisbewegingen richting koopsector. Ook bij binnenverhuizingen is er echter doorstroming binnen de koopsector. - Het aantal verhuisbewegingen van corporatiewoning naar een koopwoning is niet onaanzienlijk, met name bij binnenverhuizers. - Bij starters zien we dat iets minder dan de helft naar een particuliere koopwoning of voor een klein deel ook particuliere huurwoning gaat. Iets minder dan de helft van de 1317 starters is gestart in een corporatiewoning. Het aantal ouderen dat doorstroomt van koopwoning naar een particuliere of corporatiehuurwoning is in 21 betrekkelijk gering. - Voor starters zijn mogelijkheden op de koopwoningmarkt in Dordrecht relatief goed ( koopwoningen), voor andere huishoudens is dat minder. Er vertrokken 971 huishoudens van een koopwoning in Dordrecht naar een koopwoning buiten Dordrecht. Er vestigden 575 huishoudens die vanuit een koopwoning kwamen in een koopwoning in Dordrecht (-396) De bouw van meer koopwoningen zal voor de vertrekgeneigde huishoudens aantrekkelijk zijn.

28 15 4. VERHUISRICHTING 4.1 Dordrecht Gegevens over de verhuisrichting van personen, welke af te leiden uit de GBA-statistiek, worden in paragraaf 4.2 gepresenteerd. De gegevens over immigratie en emigratie en de verhuizingen binnen Dordrecht zijn opgenomen in bijlage 1a en 1b. In 21 vestigden zich personen in Dordrecht en er vertrokken personen. Per saldo een verlies van 168 personen. Er kwamen wel meer jongeren van jaar naar Dordrecht dan er vertrokken. Het aantal personen van jaar en jaar nam het meest af. Ten opzichte van 2 zijn er iets minder vertrokken personen en iets minder gevestigde personen. In 2 was er een verlies van 261 personen. Per saldo nam het aantal personen met Nederlandse etniciteit fors af. Het aantal Antillianen en Arubanen nam toe en ook het aantal met overige etniciteit ook (hierbij gaat het bijvoorbeeld over personen met Nederlands-Indische achtergrond). Per saldo nam het aantal personen vanuit het buitenland duidelijk toe. Er vertrokken meer mensen naar Noord-Brabant, Utrecht en Gelderland, dan zich in Dordrecht vestigden. Ook vertrokken meer mensen naar de regio Drechtsteden dan er zich vanuit de regio Dordrecht vestigden. Mede doordat er meer personen uit Dordrecht vertrekken, dan zich vestigen ontstaat er in vergelijking met andere steden, ruimte voor vestiging vanuit het buitenland Migratie in deelgebieden CENTRUM Deelgebied Centrum heeft in 21 een licht positief migratiesaldo van 92 personen, met name door de jongeren van jaar. Ook vanuit andere deelgebieden komen jongeren naar het centrum. Er is een positief saldo vanuit overig Zuid-Holland en het buitenland. DORDT-WEST Dit deel van Dordrecht heeft een licht positief saldo migratie van 63 personen, met name bij de jongeren tussen jaar. Eenmaal ouder geworden (25-34 jaar) vertrekt men weer naar Dordtoost. Per saldo nam het aantal personen van Nederlandse etniciteit fors af. Het aantal Antillianen en Arubanen nam toe en ook het aantal met overige etniciteit (hierbij gaat het bijvoorbeeld over personen met Nederlands-Indische achtergrond). Per saldo nam het aantal personen vanuit het buitenland toe. MIDDEN Er is een licht positief migratiesaldo van 61 personen, met name door vestiging vanuit het buitenland. Het saldo binnenverhuizingen is negatief. Met name vertrekken er meer gezinnen met kinderen (45-54 jaar en - jarigen), van Nederlandse en Turkse etniciteit. Per saldo is er meer vertrek in de richting van Dordt-oost.