Burgerschapscompetentie van leerlingen aan het eind van het basisonderwijs
|
|
- Stijn Sasbrink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Burgerschapscompetentie van leerlingen aan het eind van het basisonderwijs Guuske Ledoux en Ineke van der Veen Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam ( Abstract Burgerschapsvorming verschijnt steeds vaker op de onderwijsagenda. Van scholen in het basisen voortgezet onderwijs wordt verwacht dat ze hieraan expliciet aandacht besteden. Over wat leerlingen feitelijk kunnen op dit gebied is echter weinig bekend. Daarom is in de opzet van het nieuwe cohortonderzoek COOL 5-18 voorzien in meting van burgerschapscompetentie aan het einde van het basisonderwijs en in leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs. Multilevel analyse op de data van de eerste meting van COOL 5-18 in het basisonderwijs laat verschillen zien tussen jongens en meisjes, tussen allochtone en autochtone leerlingen, tussen scholen met verschillend leerlingenpubliek en tussen scholen in meer en minder stedelijke gebieden. De interpretatie daarvan geeft stof tot discussie. Theoretische basis en probleemstelling In de afgelopen decennia is in vrijwel alle Europese landen burgerschapsvorming geïntroduceerd in het curriculum. Nederlandse scholen voor basis- en voortgezet onderwijs zijn vanaf 2006 verplicht een aanbod op burgerschap te verzorgen. De redenen hiervoor zijn divers. Er zijn zorgen over groeiende politieke en sociale spanningen in Nederland en over de sociale cohesie in de samenleving. Leren samenleven komt daarmee op de agenda van de school. Andere motieven zijn de toenemende aandacht voor de pedagogische en maatschappelijke opdracht van de school, de wens om kinderen en jongeren op school te laten oefenen met de principes van de democratie, de verbreding van de kerndoelen van het onderwijs tot het sociale domein ( soft skills ) en nieuwe visies op de rol van sociale vaardigheden bij het ontstaan en bestrijden van maatschappelijke ongelijkheid (Leenders & Veugelers, 2004; Ten Dam e.a., 2003; Onderwijsraad, 2003; De Winter, 2006).
2 Hoewel er nog zeker geen consensus is over wat en hoeveel het onderwijs zou moeten of kunnen bijdragen aan de sociale en burgerschapsontwikkeling van kinderen, is het wel duidelijk dat het onderwijs daarin in ieder geval een rol speelt en ook wil spelen. Vrijwel elke leerkracht rekent het zich immers tot zijn of haar taak om leerlingen te leren goed met elkaar om te gaan en een bijdrage te leveren aan de sociale samenhang in de klas en in de school. De toenemende aandacht voor dit deel van de taak van het onderwijs was reden om in de eerste meting van COOL 5-18 een nieuw meetinstrument op te nemen, namelijk een vragenlijst voor leerlingen over burgerschapscompetenties. Deze is afgenomen in groep 8 van het basisonderwijs en leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs. Inhoud van de vragenlijst Burgerschapscompetenties zijn een onderdeel van sociale competenties. Sociale competentie is een breed begrip, waaraan drie aspecten kunnen worden onderscheiden: - Een intrapersoonlijk aspect: persoonlijke kwaliteiten die iemand nodig heeft voor het sociale verkeer. Voorbeelden zijn zelfrespect, zelfkennis, zelfdiscipline. - Een interpersoonlijk aspect: competenties die nodig zijn voor de sociale omgang met anderen. Voorbeelden zijn communicatieve vaardigheden, inzicht in beweegredenen van anderen, een dialoog met anderen willen aangaan en kennis van sociale regels. - Een maatschappelijk aspect: competenties die nodig zijn voor functioneren in de (bredere) samenleving. Voorbeelden zijn verantwoordelijkheid willen nemen, een democratische gezindheid, kunnen omgaan met culturele verschillen en met sociale spanningen. Het maatschappelijke aspect is het domein van de burgerschapscompetentie. Aan het meetinstrument dat in COOL 5-18 gebruikt is ligt een definitiematrix ten grondslag. Daarin is het begrip burgerschapscompetentie opgedeeld in enerzijds verschillende aspecten van competentie en anderzijds verschillende aspecten van burgerschap. Competentie is uiteengelegd in kennis, vaardigheden, attituden en reflectie. Burgerschap is uiteengelegd in vier sociale taken, te weten: democratisch handelen, maatschappelijk verantwoordelijk handelen, omgaan met conflicten en omgaan met verschillen. Voor elke sociale taak zijn in de definitiematrix en vervolgens in het instrument de verschillende aspecten van competentie ingevuld. Het meetinstrument bevat aldus kennisvragen, reflectievragen, attitudevragen en vragen over vaardigheid (self-efficacy) voor elk van de vier sociale taken.
3 Onderzoeksvragen De data van COOL 5-18 lenen zich voor verschillende soorten analyses. Hier concentreren we ons op de uitkomsten voor groep 8 in het basisonderwijs en op twee hoofdvragen die regelmatig terugkeren in het cohortonderzoek, namelijk de vraag naar verschillen tussen groepen leerlingen en de vraag naar verschillen tussen typen scholen. De onderzoeksvragen zijn de volgende: 1. Zijn er verschillen tussen groepen leerlingen in groep 8 op de verschillende (sub)schalen van het meetinstrument burgerschapscompetentie? Wat is de invloed van geslacht, sociale herkomst, etnische herkomst en cognitief niveau? 2. Zijn er verschillen tussen groepen scholen op de verschillende (sub)schalen van het meetinstrument burgerschapscompetentie? Is er bijvoorbeeld verschil tussen traditionele vernieuwingsscholen en overige scholen, tussen scholen met een verschillende leerlingenpubliek of tussen scholen van verschillende denominatie? Onderzoeksopzet Er is gebruik gemaakt van de volledige steekproef van COOL 5-18 in het basisonderwijs, deze omvat 550 scholen met 8545 leerlingen in groep 8. Er is een multilevel analyse uitgevoerd waarin eerst de variabelen op leerlingniveau zijn opgenomen en vervolgens de variabelen op schoolniveau. De leerlingvariabelen zijn sekse, etnische herkomst, opleiding ouders en leerprestaties (scores op toetsen begrijpend lezen en rekenen die zijn afgenomen in groep 8). De schoolvariabelen zijn sociaal-etnische schoolcompositie, denominatie, urbanisatiegraad (mate van stedelijkheid) van de gemeente waarin de school gevestigd is en al dan niet horen tot de groep traditionele vernieuwingsscholen (Montessorischolen, Jenaplanscholen, Daltonscholen). Voor de sociaal-etnische schoolcompositie (samenstelling van de leerlingenpopulatie van de school naar sociaal milieu en etnische herkomst van de kinderen) is een variabele geconstrueerd die aangeeft wat het dominante leerlingenpubliek is op een school (type leerlingen dat het meest voorkomt). De onderscheiden categorieën bij alle variabelen zijn te vinden in de resultatentabellen. De afhankelijke variabelen zijn de vier hoofdschalen voor de verschillende componenten van competentie, namelijk kennis, attitude, vaardigheid en reflectie. Kennis is gemeten met een multiple choice toets met kennisvragen over de vier sociale taken (27 items), de overige drie
4 componenten zijn gemeten via zelfrapportage van leerlingen (24 items attitude, 15 items vaardigheid, 28 items reflectie). Meer informatie over alle variabelen is te vinden in het technisch rapport van de eerste meting van COOL 5-18 in het basisonderwijs (Driessen e.a., 2009). Resultaten De analyses zijn uitgevoerd voor elke competentiecomponent afzonderlijk. We laten hier eerst de resultaten in tabelvorm zien voor kennis en attitude, deze geven het beste de hoofdlijnen in de uitkomsten weer. Daarna vatten we de uitkomsten samen voor elke variabele die in de modellen is opgenomen, hierbij betrekken we ook de uitkomsten voor vaardigheid en reflectie. Tot slot geven we een overzicht van alle significante resultaten in termen van effectgrootte.
5 Tabel 1 Uitkomsten multilevelanalyse voor kennis en attitude Kennis Attitude 0-model model 1 model 2 0-model model 1 model 2 variantie School Leerling Totaal % verklaarde variantie school 20% +4% 25% +13% % verklaarde variantie totaal 26% +1% 11% +1% ICC Cons sekse Jongen etnische herkomst (ref = autochtoon) Turkije Marokko Suriname Antillen Oost-Eur. en ov. West. Landen Overige niet-west. Landen opleiding ouders (ref=max. mbo) max. lager onderwijs max. lbo max. hoger onderwijs leerprestaties begrijpend lezen Rekenen sociaal-etnische schoolcompositie (ref=50% mbo) C1 50% lbo allochtoon C2 50% lbo autochtoon C3 75% lbo mbo C5 75% mbo ho C6 50% ho C7 heterogeen denominatie (ref=openbaar) Rooms-Katholiek Protestants-Christelijk Islamitisch/Hindoest./Reformat./Geref.vrijgem Overig bijzonder urbanisatiegraad (ref=matig stedelijk) niet/weinig stedelijk sterk stedelijk zeer sterk stedelijk traditionele vernieuwingsschool (ref = nee) verbetering Fit verschil df
6 Samenvatting resultaten leerlingniveau Jongens scoren lager dan meisjes, bij alle componenten. Allochtone leerlingen scoren hoger dan autochtone leerlingen bij attitude, vaardigheid en reflectie. Bij kennis zijn er geen significante verschillen voor etnische herkomst, behalve voor Turkse leerlingen (significant lager dan de referentiegroep autochtonen). Leerlingen met ouders die laag zijn opgeleid scoren meestal lager dan leerlingen met hoger opgeleide ouders; voor de verschillende componenten verschilt het precieze patroon enigszins. Leerlingen met hogere leerprestaties begrijpend lezen halen hogere scores bij alle componenten, voor leerprestaties rekenen is er alleen een effect bij de kenniscomponent. Samenvatting resultaten schoolniveau Op scholen met meer dan 50% allochtone leerlingen met laag opgeleide ouders scoren leerlingen hoger op attitude, reflectie en vaardigheid dan de leerlingen op de referentiegroep (scholen met meer dan 50% mbo-opgeleide ouders). Voor de andere schoolcompositiegroepen is er geen relatie. Denominatie heeft maar bij één component een relatie met de scores op burgerschap: leerlingen op protestants-christelijke scholen scoren lager op vaardigheid dan leerlingen op openbare scholen. Leerlingen op traditionele vernieuwingsscholen scoren hoger dan leerlingen op overige scholen bij attitude en vaardigheid. De mate van stedelijkheid is bij alle componenten gerelateerd aan de burgerschapsscores. De leerlingen op scholen in matig stedelijke gebieden scoren steeds lager dan leerlingen op scholen in sterk en zeer sterk stedelijke gebieden en bij kennis en vaardigheid ook lager dan leerlingen op scholen in niet-stedelijke gebieden. De hoeveelheid verklaarde variantie op schoolniveau is bij kennis 17.5%, bij attitude 9.5%, bij vaardigheid 6.2% en bij reflectie 7.9%. Toevoeging van de schoolkenmerken zorgt bij attitude, vaardigheid en reflectie voor een significante verbetering van de passing van het model (niet bij kennis) en zorgt bij alle componenten voor extra verklaarde variantie op schoolniveau (minimaal 4, maximaal 18%) en voor 1% extra verklaarde variantie van het totaal.
7 We zien dus dat zowel leerlingkenmerken als schoolkenmerken er toe doen bij de verklaring van verschillen in burgerschapscompetentie. Om meer inzicht te bieden in de mate waarin, staan in onderstaande tabel de significante resultaten van model 2 (het model met alle opgenomen variabelen) nogmaals weergegeven, maar nu gepresenteerd in termen van effectgrootte. Een effectgrootte van.20 of minder geldt in de regel als een klein effect (gering verschil), een effectgrootte tussen.20 en.50 als een matig effect en een effectgrootte boven de.50 als een groot effect. Tabel 2 Effectgroottes significante effecten model 2 kennis attitude vaardigheid reflectie Sekse Jongen etnische herkomst (ref = autochtoon) Turkije Marokko Suriname 0.24 Antillen 0.22 Oost-Eur. en ov. West. Landen Overige niet-west. Landen opleiding ouders (ref=max. mbo) max. lager onderwijs max. lbo max. hoger onderwijs leerprestaties (per punt op de toets, per 10 punten is het 10x zo hoog) begrijpend lezen Rekenen 0.02 sociaal-etnische schoolcompositie (ref=50% mbo) C1 50% lbo allochtoon C2 50% lbo autochtoon C3 75% lbo mbo C5 75% mbo ho C6 50% ho C7 heterogeen 0.20 denominatie (ref=openbaar) Rooms-Katholiek Protestants-Christelijk Islamitisch/Hindoest./Reformat./Geref.vrijgem. Overig bijzonder urbanisatiegraad (ref=matig stedelijk) niet/weinig stedelijk sterk stedelijk zeer sterk stedelijk traditionele vernieuwingsschool (ref = nee) Te zien valt dat de gevonden effecten over het algemeen klein zijn en soms zeer klein. Op leerlingniveau zijn sekse en etnische herkomst de variabelen met het meeste effect, opleiding
8 ouders en leerprestaties voegen daar nauwelijks iets aan toe. Vooral Marokkaanse leerlingen springen er uit: het verschil met de referentiegroep in scores op attitude, vaardigheid en reflectie is bij hen aanzienlijk. Op schoolniveau blijken denominatie en ja/nee traditionele vernieuwingsschool er weinig toe te doen; hoewel de licht hogere scores van leerlingen op traditionele vernieuwingsscholen wel opmerkenswaard zijn. De wat grotere effecten op schoolniveau zien we bij schoolcompositie (alleen wat betreft scholen met veel allochtone leerlingen van laagopgeleide ouders) en bij urbanisatiegraad (vooral verschil tussen scholen in sterk stedelijk gebeid en scholen in matig stedelijk gebied). Discussie Meisjes scoren op alle deelonderwerpen hoger dan jongens, Dat meisjes het beter zouden doen dan de jongens was wel verwacht voor de componenten attitude en vaardigheid. Meisjes vertonen immers over het algemeen meer aangepast gedrag, zijn sociaal vaardiger en meer gericht op goede sociale betrekkingen dan jongens. Dat meisjes ook hoger zouden scoren op kennis en reflectie was minder verwacht. Het komt misschien voort uit een grotere belangstelling van meisjes voor de burgerschapsonderwerpen. Als meisjes meer dan jongens geneigd zijn om kwesties in het sociale verkeer te (h)erkennen, weten ze daardoor mogelijk ook beter hoe je in zulke kwesties oplossingsgericht of volgens sociale regels moet handelen. Een ander opvallend resultaat zijn de verschillen tussen allochtone en autochtone leerlingen. Allochtone leerlingen, in het bijzonder Marokkaanse leerlingen, zeggen meer over burgerschapsonderwerpen na te denken, ze schatten hun eigen vaardigheden hoger in en ze hebben positievere attitudes. Opmerkelijk is dat dit ook geldt voor de westerse allochtonen. Wellicht zijn er voor de verschillen tussen de etnische herkomstlanden nog cultuurspecifieke oorzaken. Maar voor het algemene patroon ligt die verklaring niet voor de hand. Mogelijk zijn allochtone jongeren in het algemeen minder zelfkritisch of meer optimistisch over eigen kunnen dan autochtone jongeren en resulteert dat bij zelfbeoordeling in hogere scores. Bij andere instrumenten die bij de leerlingen zijn afgenomen in COOL5-18 (over taakmotivatie en cognitief zelfvertrouwen) vinden we dit patroon namelijk eveneens. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat allochtone jongeren meer dan autochtone jongeren in hun dagelijks leven ervaringen opdoen die hen confronteren met (een deel van) de sociale taken die opgenomen zijn in de vragenlijst
9 burgerschapscompetenties, zoals omgaan met conflicten en omgaan met verschillen. Dat zou er toe kunnen leiden dat ze er meer over nadenken (reflectie), maar ook dat ze het belangrijker vinden (attitude) en er beter mee kunnen omgaan (vaardigheid). De concentratie van veel allochtone leerlingen op school blijkt er ook nog toe te doen. Dit zou opgevat kunnen als een plus effect van de hierboven genoemde ervaringshypothese: het delen van die ervaringen geeft dan nog een extra effect. Maar het kan ook een plus effect zijn van geringere zelfkritiek/hoger optimisme. Mogelijk speelt hierbij het lage opleidingsniveau van de ouders ook nog een rol. De uitkomsten voor stedelijkheid zouden ook opgevat kunnen worden als een effect van concentratie. Allochtone leerlingen wonen naar verhouding het meest in sterk stedelijke gebieden en die zijn dus in etnisch en sociaal opzicht heterogener dan overige gebieden. De stad doet mogelijk een groter beroep op het vermogen van jongeren om met verschillen om te gaan. Waarom ook in niet-stedelijke gebieden soms hoger gescoord wordt dan in matig stedelijk gebieden is echter onduidelijk. Referenties Dam, G. ten, Volman, M., Westerbeek, K., Wolfgram, P. & Ledoux, G. (2003). Sociale competentie langs de meetlat. Den Haag: Transferpunt onderwijsachterstanden. Dam, G. ten, Geijsel, F., Reumerman, R., & Ledoux, G. (submitted). Burgerschapscompetenties: de ontwikkeling van een meetinstrument. Amsterdam: ILO/Kohnstamm Instituut. Driessen, G., Mulder, L., Ledoux, G., Roeleveld, J. & Veen, I. van der (2009). Cohortonderzoek COOL Technisch rapport basisonderwijs, eerste meting 2007/08. Nijmegen: ITS / Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut Ledoux, G., Geijsel, F., Ten Dag, G. & Reumerman, R. (submitted). Burgerschapscompetenties van jongeren in Nederland. Amsterdam: ILO/Kohnstamm Instituut. Leenders, H. & Veugelers, W. (2004). Waardevormend onderwijs en burgerschap. Een pleidooi voor kritisch-democratisch burgerschap. Pedagogiek, 24, 4, Onderwijsraad (2003). Onderwijs en burgerschap. Advies. Den Haag: Onderwijsraad. Winter, M. de (2006). Opvoeding in democratie. SWP.
Instrumenten duurzame ontwikkeling van kinderen
Instrumenten duurzame ontwikkeling van kinderen Burgerschapsontwikkeling ( sociale competence ): Vragenlijst Burgerschapscompetenties Bron: Ledoux, G., Geijsel, F., Dam, G. ten & Reumerman, R. (2010).
Nadere informatieEffecten van schoolsamenstelling op schoolprestaties in het Nederlandse basisonderwijs.
Effecten van schoolsamenstelling op schoolprestaties in het Nederlandse basisonderwijs. Merlijn Karssen Ineke van der Veen Jaap Roeleveld Kohnstamm Instituut Universiteit van Amsterdam Samenvatting In
Nadere informatieEffectevaluatie van Discussiëren Kun Je Leren (DKJL)
Effectevaluatie van Discussiëren Kun Je Leren (DKJL) 18-04-2018 Dr. Tobias Stark European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (ERCOMER) Algemene Sociale Wetenschap Universiteit Utrecht Samenvatting
Nadere informatieBurgerschapscompetenties van jongeren in Nederland
Burgerschapscompetenties van jongeren in Nederland G. Ledoux, F. Geijsel, R. Reumerman en G. ten Dam Samenvatting In dit artikel worden de resultaten gepresenteerd van een landelijk onderzoek naar de burgerschapscompetenties
Nadere informatieSchoolprestaties van oude en nieuwe gewichtenleerlingen
Scolprestaties van oude en nieuwe gewichtenleerlingen Jaap Roeleveld Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam (email: jroeleveld@kohnstamm.uva.nl) Abstract Sinds de laatste wijziging van de gewichtenregeling,
Nadere informatieHet advies voortgezet onderwijs: is de overadvisering over?
Het advies voortgezet onderwijs: is de overadvisering over? Dr. Geert Driessen ITS Nijmegen www.geertdriessen.nl Paper Onderwijs Research Dagen ORD 2005 30 mei 1 juni 2005, Gent (BE) 1. Achtergronden Sleutelpositie
Nadere informatieDe Effectiviteit van het Daltononderwijs
De Effectiviteit van het Daltononderwijs Patrick Sins & Symen van der Zee Pedagogiek & Onderwijs, Saxion Hogescholen, Postbus 501, 7400 AM Deventer { p.h.m.sins, s.vanderzee}@saxion.nl Aanleiding en probleemstelling
Nadere informatieSociale Competentie in het Rotterdamse Onderwijs
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM SCO-Kohnstamm Instituut Instituut voor de lerarenopleiding Sociale Competentie in het Rotterdamse Onderwijs Eindrapport Ewoud Roede Mechtild Derriks Marianne Boogaard CIP-GEGEVENS
Nadere informatiePilot leerwinst en toegevoegde waarde in het voortgezet onderwijs. Alex Coenen
Pilot leerwinst en toegevoegde waarde in het voortgezet onderwijs Alex Coenen Inhoud 1. Inleiding 2. de pilot 3. conclusies en discussie Doel van deze bijeenkomst Informeren Gelegenheid bieden om vragen
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieSymposiumvoorstel Onderwijs Research Dagen 2013
Symposiumvoorstel Onderwijs Research Dagen 2013 1. Auteurs Jaap Roeleveld, Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam (jroeleveld@kohnstamm.uva.nl) Ed Smeets, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen (e.smeets@its.ru.nl)
Nadere informatieComputergebruik in het
Computergebruik in het basisonderwijs Onderzoek in opdracht van de Averroes Stichting dr. G. Driessen September 2000 Computergebruik in het basisonderwijs dr G. Driessen 1. Inleiding Om inzicht te verkrijgen
Nadere informatiePrestaties, gedrag en houding van basisschoolleerlingen
Het ITS maakt deel uit van de Radboud Universiteit Nijmegen Prestaties, gedrag en houding van basisschoolleerlingen Stand van zaken in 2008 en ontwikkelingen sinds 2001 Geert Driessen Prestaties, gedrag
Nadere informatieWaarden en normen in interculturele context: effecten op burgerschapscompetenties van leerlingen
Waarden en normen in interculturele context: effecten op burgerschapscompetenties van leerlingen Marianne Boogaard Mechtild Derriks Evaluatie van een pilotprogramma van de Stichting G.E.Lessing CIP-GEGEVENS
Nadere informatieSamenstelling van de klas en. cognitieve en sociaal emotionele uitkomsten
Samenstelling van de klas en cognitieve en sociaal emotionele uitkomsten Jaap Roeleveld Merlijn Karssen Guuske Ledoux Kohnstamm Instituut UvA augustus 2014 PROBO onderzoek in de onderzoekslijn Van voorschools
Nadere informatieWerkt De Vreedzame School?
Werkt De Vreedzame School? Samenvatting onderzoeksresultaten naar De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk Dr. L.M.J. Pauw Tekst: Leo Pauw Auteursrechten voorbehouden 14 CED-Groep Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieCommitment aan school
Commitment aan school Anna Verkade GION, december 2010 Het opbouwen of aangaan van commitments (bindingen) met betrekking tot diverse domeinen wordt in de ontwikkelingspsychologie als een van de belangrijkste
Nadere informatieWat is COOL 5-18? Opleiding en taal cruciaal
S P E C I A L c o o l 5-1 8 Wat is COOL 5-18? Cohortonderzoek in het basisonderwijs (PRIMA) en in het voortgezet onderwijs (VOCL) is inmiddels redelijk bekend. Didaktief publiceerde er over in 2002 en
Nadere informatieool 5-18 Zittenblijvers en verwezen leerlingen in het cohortonderzoek COOL5-18 Tineke Paas Lia Mulder Jaap Roeleveld
Zittenblijvers en verwezen leerlingen in het cohortonderzoek COOL5-18 Tineke Paas Lia Mulder Jaap Roeleveld c o ool 5-18 o h o r t o n d e r z o e k n d e r w ij s l o o p b a n e n ZITTENBLIJVERS EN VERWEZEN
Nadere informatieEffectevaluatie Welkom in mijn Wijk (WIMW)
Effectevaluatie Welkom in mijn Wijk (WIMW) 01-10-2018 Ghislaine Jordans Dr. Tobias Stark European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (ERCOMER) Universiteit Utrecht Samenvatting In dit rapport
Nadere informatieBurgerschapsvorming LVGS
Burgerschapsvorming LVGS Jacomijn van der Kooij Hoop 2 Een brede blik op burgerschap Mini-college Burgerschapsvorming en goed onderwijs Sinds 2006 verplicht: Wet actief burgerschap en sociale integratie.
Nadere informatieSamenvatting. 1 Inleiding. Begin twintigste eeuw maken tal van vernieuwingsinitiatieven
De toegevoegde waarde van traditioneel vernieuwingsonderwijs: een studie naar de verschillen in cognitieve en niet-cognitieve opbrengsten tussen daltonscholen en traditionele scholen voor primair onderwijs
Nadere informatieIntegratie, generatie en onderwijsprestaties
Integratie, generatie en onderwijsprestaties Geert Driessen, ITS Radboud Universiteit Nijmegen 1. Achtergronden Het Nederlandse beleid ten aanzien van immigranten heeft de laatste decennia een forse ommezwaai
Nadere informatieResultaten van de tweede ronde van het cohortonderzoek COOL 5-18 in het basisonderwijs
Resultaten van de tweede ronde van het cohortonderzoek COOL 5-18 in het basisonderwijs Symposiumvoorstel voor de ORD 2012 Indiener: Jaap Roeleveld Auteurs: Geert Driessen, Lia Mulder (ITS, Radboud Universiteit
Nadere informatieOntwikkeling van kinderen en relatie met kwaliteit van voorschoolse instellingen
Ontwikkeling van kinderen en relatie met kwaliteit van voorschoolse instellingen Presentatie pre-cool cohortonderzoek Bijeenkomst G37 30 juni 2016 Annemiek Veen Pre-COOL cohortonderzoek Kohnstamm Instituut
Nadere informatieToekomstgericht onderwijs. Schoolrapport eerste jaar Algemeen deel Maart 2017
Toekomstgericht onderwijs Schoolrapport eerste jaar Algemeen deel Maart 2017 Inhoud Inleiding... 3 Hoofdstuk 1. Toelichting op de gebruikte instrumenten en begrippen... 4 1.1 Participanten... 4 1.2 Instrumenten...
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
Samenvatting en conclusies Inleiding In het kader van de Monitor en evaluatie Tweede Fase HAVO / VWO heeft het ITS voor het Ministerie van OCenW, directie voortgezet onderwijs, onderzoek gedaan in het
Nadere informatieGestruikeld voor de start
Bijlagen Gestruikeld voor de start De school verlaten zonder startkwalificatie Lex Herweijer Bijlage A... 2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 3 Bijlage bij hoofdstuk 5... 4 Sociaal en Cultureel Planbureau Den
Nadere informatieSamenstelling van de klas en cognitieve en sociaal-emotionele uitkomsten
Samenstelling van de klas en cognitieve en sociaal-emotionele uitkomsten JAAP ROELEVELD MERLIJN KARSSEN GUUSKE LEDOUX Samenstelling van de klas en cognitieve en sociaal-emotionele uitkomsten PROBO-onderzoek
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieWat is er met motivatie aan de hand?
Wat is er met motivatie aan de hand? Hans Kuyper GION, mei 2011 Een op veel middelbare scholen voorkomend verschijnsel is dat de leerlingen aan het begin van de eerste klas behoorlijk gemotiveerd zijn
Nadere informatieVerkenning gebruiksmogelijkheden meetinstrument Burgerschapscompetenties Geboers, E.A.M.; Geijsel, F.P.; ten Dam, G.T.M.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Verkenning gebruiksmogelijkheden meetinstrument Burgerschapscompetenties Geboers, E.A.M.; Geijsel, F.P.; ten Dam, G.T.M. Link to publication Citation for published
Nadere informatieBijlage bij hoofdstuk 11 Wederzijdse beeldvorming
Jaarrapport integratie 27 Jaco Dagevos en Mérove Gijsberts Sociaal en Cultureel Planbureau, november 27 Bijlage bij hoofdstuk 11 Wederzijdse beeldvorming Mérove Gijsberts en Miranda Vervoort B11.1 Aandeel
Nadere informatiePilot. Leerwinst en toegevoegde waarde. in het voortgezet onderwijs. Schoolrapport eerste pilotjaar. Anoniem; verzameld uit verschillende rapporten
Pilot Leerwinst en toegevoegde waarde in het voortgezet onderwijs Schoolrapport eerste pilotjaar Anoniem; verzameld uit verschillende rapporten Het pilotproject wordt uitgevoerd in opdracht van de Inspectie
Nadere informatieAandacht voor diversiteit in burgerschapsonderwijs: contextgerelateerde
Aandacht voor diversiteit in burgerschapsonderwijs: contextgerelateerde opvattingen en praktijken van docenten Işıl Sincer Promovendus Najaarsconferentie Burgerschap in het Onderwijs Workshop ESC-onderzoek
Nadere informatieHoe het basisonderwijs stilletjes efficiënter werd
Hoe het basisonderwijs stilletjes efficiënter werd Resultaten van de zevende jaarlijkse peiling van de reken- en taalvaardigheid in groep 8 (2014) Bas T. Hemker & Jan van Weerden Cito Inleiding Opzet van
Nadere informatieReflecteren. op binnen- en buitenschoolse burgerschapservaringen
Reflecteren op binnen- en buitenschoolse burgerschapservaringen 1 Het doel van de waaier Kinderen komen in het dagelijks leven in aanraking met tal van burgerschapservaringen. Deze ervaringen nemen zij
Nadere informatieICT in het basis- en voortgezet onderwijs. Schooljaar
ICT in het basis- en voortgezet onderwijs Schooljaar 2007-2008 Technisch Rapport Versie 0.1 Maart 2008 Inspectie van het Onderwijs Afdeling Kennis Wietske Idema TR ICT Maart 2008.doc Pagina 1 van 21 Gemaakt
Nadere informatieDe doelgroepen van het onderwijsachterstandenbeleid: ontwikkelingen in prestaties en het advies voortgezet onderwijs
Het ITS maakt deel uit van de Radboud Universiteit Nijmegen De doelgroepen van het onderwijsachterstandenbeleid: ontwikkelingen in prestaties en het advies voortgezet onderwijs Geert Driessen (red.) De
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieBIJLAGEN. Dichter bij elkaar? De sociaal-culturele positie van niet-westerse migranten in Nederland. Willem Huijnk Jaco Dagevos
Dichter bij elkaar? De sociaal-culturele positie van niet-westerse migranten in Nederland Willem Huijnk Jaco Dagevos BIJLAGEN Bijlagen hoofdstuk 2... 2 Bijlagen hoofdstuk 3... 3 Bijlagen hoofdstuk 4...
Nadere informatieReferentieniveaus en leesbevordering voor zwakke lezers
Referentieniveaus en leesbevordering voor zwakke lezers Lezing voor studiedag Pro Biblio Guuske Ledoux Kohnstamm Instituut Universiteit van Amsterdam 15 september 2011 Inhoud Kenmerken referentieniveaus
Nadere informatieDe kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht
De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht Claudia de Graauw Bo Broers Januari 2015 1 Inhoudsopgave
Nadere informatieZittenblijven en verwijzing in het basisonderwijs
Zittenblijven en verwijzing in het basisonderwijs Onderzoek naar uitvallers tussen de tweede en derde meting van het cohortonderzoek COOL 5-18 Jaap Roeleveld Hermann Vierke Lia Mulder o h o r t o n d e
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 31 289 Voortgezet Onderwijs Nr. 355 DE MINISTER VOOR BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS EN MEDIA Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieEenheid of verdeeldheid? Burgerschap in een gedifferentieerd voortgezet onderwijssysteem
Eenheid of verdeeldheid? Burgerschap in een gedifferentieerd voortgezet onderwijssysteem Justine E. Netjes, Herman G. van de Werfhorst, Anne Bert Dijkstra & Ellen A. M. Geboers 1 Summary United or dispersed?
Nadere informatieFort van de Democratie
Fort van de Democratie Stichting Vredeseducatie / peace education projects Het Fort van de Democratie WERKT! Samenvatting van een onderzoek door de Universiteit van Amsterdam naar de effecten van de interactieve
Nadere informatieDe overgang po vo. Hoe bepalen wat een leerling kan? Trudie Schils Universiteit Maastricht
De overgang po vo Hoe bepalen wat een leerling kan? Trudie Schils Universiteit Maastricht Kansenongelijkheid bij overgang po vo % 60 50 40 30 20 Laag opgeleide ouders (geen startkwalificatie) Gemiddeld
Nadere informatiePeiling burgerzin en burgerschapseducatie in de derde graad aso, bso, kso en tso + Vergelijking met ICCS 2016
Peiling burgerzin en burgerschapseducatie in de derde graad aso, bso, kso en tso + Vergelijking met ICCS 2016 Inspiratiedag PAV sessie 5 7 december 2017 Margo Vandenbroeck Overzicht DEEL 1 Peiling burgerzin
Nadere informatiePO leerling aantallen per schooljaar
Trendverslag Burgerschap Februari 2018 Inleiding In 2015 is de Universiteit van Amsterdam, in opdracht van de Alliantie Burgerschap, gestart met de meting Burgerschap op school. In 2016 is de tweede meting
Nadere informatieOmschrijving van het symposium
De cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs en het regulier onderwijs. Verkenningen op de data van COOL Speciaal en COOL 5-18. Symposiumvoorstel voor
Nadere informatiePRESTATIES VAN LEERLINGEN EN HET GEBRUIK VAN FRIES ALS VOERTAAL OP BASISSCHOLEN IN FRIESLAND
PRESTATIES VAN LEERLINGEN EN HET GEBRUIK VAN FRIES ALS VOERTAAL OP BASISSCHOLEN IN FRIESLAND ii Prestaties van leerlingen en het gebruik van Fries als voertaal op basisscholen in Friesland Annemarie van
Nadere informatieAantallen en typen zorgleerlingen in schooljaar 2007/08
Aantallen en typen zorgleerlingen in schooljaar 2007/08 Resultaten van de aanvullende dataverzameling COOL 5-18 ten behoeve van het monitoren van zorgleerlingen ITS/Kohnstamm Instituut L. Mulder A. van
Nadere informatiepeiling burgerzin en burgerschapseducatie in de derde graad aso, bso, kso en tso
peiling burgerzin en burgerschapseducatie in de derde graad aso, bso, kso en tso colloquium 7 juni 2017 dr. Eef Ameel overzicht de peiling burgerzin en burgerschapseducatie beschrijving van de steekproef
Nadere informatieMorele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012
Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele
Nadere informatieOnderzoek naar het gebruik van ICT in het basis- en voortgezet onderwijs
Onderzoek naar het gebruik van ICT in het basis- en voortgezet onderwijs Technisch Rapport Versie 1.0-17 maart 2006 Interne notitie Inspectie van het onderwijs Afdeling Kennis Joke Kordes 1. Inleiding
Nadere informatieReligieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten)
Tabel B2.1 Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) autochtoon moslim 0,2 niet-gelovig 64,0 rooms-katholiek 16,9 protestants 18,0 ander geloof 0,9 Tabel B2.2 Aandeel dat zichzelf
Nadere informatieEen praktijkreviewstudie naar het motiveren van leerlingen met verschillende prestatieniveaus en sociale en etnische achtergrond
Een praktijkreviewstudie naar het motiveren van leerlingen met verschillende prestatieniveaus en sociale en etnische achtergrond Ineke van der Veen, Desirée Weijers, Liselotte Dikkers, Lisette Hornstra
Nadere informatieOnderzoek naar het gebruik van ICT in het basis- en voortgezet onderwijs in het schooljaar
Onderzoek naar het gebruik van ICT in het basis- en voortgezet onderwijs in het schooljaar 2006-2007 Technisch Rapport Versie 0.1-7 maart 2007 Interne notitie Inspectie van het onderwijs Afdeling Kennis
Nadere informatieOmgaan met verschillen in de klas: Onderzoeksresultaten
Omgaan met verschillen in de klas: Onderzoeksresultaten Jolien Geerlings PhD Onderzoeker J.Geerlings@uu.nl Overzicht 1) Inleiding 2) Wat hebben we precies onderzocht? 3) Hoe gaan we om met verschillen
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA..DEN HAAG. Datum 27 november 2017 Reactie op burgerschapsonderzoek ICCS
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
Nadere informatieSAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) Sinds de jaren zestig is het aandeel migranten in de Nederlandse bevolking aanzienlijk gegroeid. Van de totaal 16,3 miljoen inwoners in
Nadere informatieDoelgroepleerlingen in Zoetermeer: de tussengroepen Analyse en advies voor VVE-beleid
Doelgroepleerlingen in Zoetermeer: de tussengroepen Analyse en advies voor VVE-beleid G. Ledoux I. van der Veen A. Veen CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Ledoux, G.,Veen, I. van der, Veen,
Nadere informatieEen onderzoek naar visuele en verbale denkvoorkeuren en vaardigheden bij leerlingen van groep 6 en 7
Beelddenken: Een onderzoek naar visuele en verbale denkvoorkeuren en vaardigheden bij leerlingen van groep 6 en 7 Een samenvatting van het wetenschappelijk onderzoek naar beelddenken Inhoudsopgave Inleiding
Nadere informatieSamenvatting. Zie hiervoor het werkplan van de Evaluatie- en adviescommissie passend onderwijs 2008-2012. ECPO, oktober 2008.
Rapport 827 Jaap Roeleveld, Guuske Ledoux, Wil Oud en Thea Peetsma. Volgen van zorgleerlingen binnen het speciaal onderwijs en het speciaal basisonderwijs. Verkennende studie in het kader van de evaluatie
Nadere informatieHerkomstkenmerken en begintoets
Herkomstkenmerken en begintoets Secundaire analyses op het PRIMA-cohortonderzoek Jaap Roeleveld 1. Inleiding en opzet In het werkprogramma van de Onderwijsraad voor 2003 is de begintoets primair onderwijs
Nadere informatieBijlage bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele integratie en religie
Jaarrapport integratie 2007 Jaco Dagevos en Mérove Gijsberts Sociaal en Cultureel Planbureau, november 2007 Bijlage bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele integratie en religie Jaco Dagevos, Roelof Schellingerhout
Nadere informatieMaatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk.
Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Paraprofessionele functies Voor allochtone vrouwen zonder formele kwalificaties worden komende jaren paraprofessionele functies gecreëerd. Deze
Nadere informatieICT IN HET BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS SCHOOLJAAR 2007/2008 TECHNISCH RAPPORT
ICT IN HET BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS SCHOOLJAAR 2007/2008 TECHNISCH RAPPORT Utrecht, maart 2008 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding en probleemstelling 5 2 Resultaten basisonderwijs 7 2.1 Representativiteit
Nadere informatieIn welke mate kunt u zich vinden in het benoemen van vrijheid, gelijkheid/gelijkwaardigheid en solidariteit als basiswaarden voor
Ontwikkelteam Burgerschap Ronde Derde ronde () REFERENTIE BU000880 Naam Coen Gelinck Organisatie Nederlandse Vereniging van Leraren Maatschappijleer (NVLM) E-mailadres coengelinck@nvlm.nl Namens wie geeft
Nadere informatieTOENAME SPANNINGEN TUSSEN BEVOLKINGSGROEPEN IN AMSTERDAMSE BUURTEN
TOENAME SPANNINGEN TUSSEN BEVOLKINGSGROEPEN IN AMSTERDAMSE BUURTEN 22 oktober Sinds 2011 meet Bureau O+S met een signaleringsinstrument de spanningen tussen bevolkingsgroepen in Amsterdamse buurten. De
Nadere informatieDutch Summary Acknowledgements Curriculum Vitae
Dutch Summary Acknowledgements Curriculum Vitae 184 Welbevinden en hoofdpijn bij adolescenten: de rol van zelfregulatie In dit proefschrift is de rol van zelfregulatie processen voor het welbevinden van
Nadere informatieBIJLAGEN. Wel of niet aan het werk. Achtergronden van het onbenut arbeidspotentieel onder werkenden, werklozen en arbeidsongeschikten
BIJLAGEN Wel of niet aan het werk Achtergronden van het onbenut arbeidspotentieel onder werkenden, werklozen en arbeidsongeschikten Patricia van Echtelt Stella Hof Bijlage A Multivariate analyses... 2
Nadere informatieANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN
ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN Dr. C.P. van Linschoten Drs. P. Moorer Definitieve versie 27 oktober 2014 ARGO BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Vraagstelling...
Nadere informatieONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN BASISONDERWIJS DEN HAAG 2003
RIS128575b_10-JUN-2005 ONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN BASISONDERWIJS DEN HAAG 2003 Beknopt verslag ten behoeve van de deelnemende scholen April 2005 Dienst OCW / GGD Den Haag Epidemiologie en
Nadere informatieTaal peilingen door de jaren heen
25 Jaar peilingsonderzoek in Nederland: Taal peilingen door de jaren heen Werkseminarie Nederlands Gent, 9 december Dr Bas Hemker, Psychometric Research Centre, CITO In deze presentatie Een korte beschrijving
Nadere informatieDoen echte kerels er wel toe?
Doen echte kerels er wel toe? Effecten van het geslacht van leerkrachten op de prestaties, de houding en het gedrag van leerlingen Dr. Geert Driessen ITS Nijmegen www.geertdriessen.nl Paper Onderwijs Research
Nadere informatieThuis voelen in Nederland: stedelijke verschillen bij allochtonen
Thuis voelen in Nederland: stedelijke verschillen bij allochtonen Jeroen Nieuweboer Allochtonen in, en voelen zich minder thuis in Nederland dan allochtonen elders in Nederland. Marokkanen, Antillianen
Nadere informatieSamenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder allochtone Nederlanders
Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtonen 1) Integratiecampagne
Nadere informatie6 Psychische problemen
psychische problemen 6 Psychische problemen Gonneke Stevens In onderzoek naar de gezondheid en het welzijn van jongeren is het relevant aandacht te besteden aan psychische problematiek, waarbij vaak een
Nadere informatie5. Onderwijs en schoolkleur
5. Onderwijs en schoolkleur Niet-westerse allochtonen verlaten het Nederlandse onderwijssysteem gemiddeld met een lager onderwijsniveau dan autochtone leerlingen. Al in het basisonderwijs lopen allochtone
Nadere informatieSchoolnaam: BS. T Plaats: E.
Schoolnummer: 9999 BRIN-nummer: XXXX Schoolnaam: BS. T Plaats: E. Schooljaar 2010/2011 1. Vooraf Dit schooljaar (2010/11) heeft uw school deelgenomen aan de tweede meting van het Cohort Onderzoek 5-18
Nadere informatieZie De Graaf e.a. 2005 voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van het onderzoek Seks onder je 25ste.
6 Het is vies als twee jongens met elkaar vrijen Seksuele gezondheid van jonge allochtonen David Engelhard, Hanneke de Graaf, Jos Poelman, Bram Tuk Onderzoeksverantwoording De gemeten aspecten van de seksuele
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13
Inhoudsopgave 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13 1.1. Inleiding 13 1.1.1 De Vreedzame School 13 1.1.2 De pedagogische opdracht van de school 15 1.1.3 Burgerschapsvorming in het onderwijs 16 1.1.4 Wat vermag
Nadere informatieVELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd
VELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd Subsidie: Bernard van Leer Foundation Inhoud presentatie Onze Klas Mijn Wereld Ontwikkeling:
Nadere informatieDe nieuwe verscheidenheid Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland
overig niet-westers De nieuwe verscheidenheid Toenemende diversiteit naar herkomst in Welke manier van kijken doet het meeste recht aan de diversiteit naar herkomst? Hoe is de huidige situatie ontstaan?
Nadere informatieConferentie Burgerschap in het onderwijs op 22 november 2017
Conferentie Burgerschap in het onderwijs op 22 november 2017 Bevordering van burgerschap is een belangrijke taak voor scholen en krijgt steeds meer aandacht. De maatschappelijke verwachtingen zijn hoog.
Nadere informatie4. Kans op echtscheiding
4. Kans op echtscheiding Niet-westerse allochtonen hebben een grotere kans op echtscheiding dan autochtonen. Tussen de verschillende groepen niet-westerse allochtonen bestaan in dit opzicht echter grote
Nadere informatieVerschillen tussen Vrije scholen en reguliere scholen in niet-cognitieve opbrengsten
Hoofdstuk zeven Verschillen tussen Vrije scholen en reguliere scholen in niet-cognitieve opbrengsten 7.1 Inleiding In hoofdstuk zes is ingegaan op de verschillen in effectiviteit tussen Vrije scholen en
Nadere informatieVoorpublicatie Vertrouwen in de wetenschap
Voorpublicatie Vertrouwen in de wetenschap Augustus 2015 Het meeste wetenschappelijk onderzoek wordt betaald door de overheid uit publieke middelen. De gevolgen van wetenschappelijke kennis voor de samenleving
Nadere informatieRapport Onderzoek Schoolkeuze Dapperbuurt Fieldlab Oost. Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie (AKMI)
Rapport Onderzoek Schoolkeuze Dapperbuurt Fieldlab Oost Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie (AKMI) Mei 2017 Tessa van Ham Pieter van Vliet Inleiding Het Fieldlab Oost is een samenwerking
Nadere informatieHandleiding Primair Onderwijs
Burgerschap Meten Handleiding Primair Onderwijs Versie 1.2 Inhoud en tekst Universiteit van Amsterdam Geert ten Dam Femke Geijsel Guuske Ledoux Rene Reumerman Rovict Maartje Keunen Anton Visser Rovict
Nadere informatieDe Vreedzame School:
De Vreedzame School: Een oefenplaats voor burgerschapsvaardigheden Masterthesis Auteur: Casper H. Kleist, BSc. (3010902) Onder begeleiding van: Prof. Dr. M. de Winter Universiteit Utrecht, Faculteit Sociale
Nadere informatieBijlage bij hoofdstuk 5 Allochtone leerlingen in het onderwijs
Jaarrapport integratie 27 Jaco Dagevos en Mérove Gijsberts Sociaal en Cultureel Planbureau, november 27 Bijlage bij hoofdstuk 5 Allochtone leerlingen in het onderwijs Mérove Gijsberts en Lex Herweijer
Nadere informatieLeeswijzer Jeugdgezondheidszorg Utrecht tabellen
Leeswijzer Jeugdgezondheidszorg Utrecht tabellen In de volgende werkblad(en) staan tabellen behorend bij een bepaald thema. De tabellen zijn toegespitst op de door u opgevraagde leeftijdscategorie. In
Nadere informatieK I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R
VOEDING, BEWEGING EN GEWICHT K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R Jeugd 2010 6 Kinderenonderzoek 2010 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD
Nadere informatieLeeswijzer Jeugdgezondheidszorg Utrecht tabellen
Leeswijzer Jeugdgezondheidszorg Utrecht tabellen In de volgende werkblad(en) staan tabellen behorend bij een bepaald thema. De tabellen zijn toegespitst op de door u opgevraagde leeftijdscategorie. In
Nadere informatieBijlagen Jaarrapport integratie 2011
Bijlagen Jaarrapport integratie 2011 Redactie: Mérove Gijsberts Willem Huijnk Jaco Dagevos Bijlage bij hoofdstuk 2... 2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 5... 13 Bijlage bij hoofdstuk
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieBURGERSCHAP IN HET MBO. Docenten in burger. november 2013
BURGERSCHAP IN HET MBO Docenten in burger Auteurs Ellen Verheijen, Expertisecentrum Beroepsonderwijs november 2013 Als mbo-docent leid je studenten op voor een beroep. Maar niet alleen dat. Je taak is
Nadere informatie