De directe actie en het belang van de benadeelde

Transcriptie

1 De directe actie en het belang van de benadeelde

2 Masterscriptie Universiteit van Tilburg, Faculteit der Rechtsgeleerdheid Naam: Studie: Afstudeerrichting: Verdediging: Examencommissie: Margot Johanna Jansen Nederlands Recht Privaatrecht donderdag 16 juli 2009, 11:00 uur mw. mr. N. Lavrijssen mw. mr. C.C.H.A. van der Kop 2

3 VOORWOORD De afgelopen vier jaar heb ik kennis gemaakt met de wereld van het recht. Gedurende deze vier jaar heb ik een bijzondere interesse gekregen in zowel het privaatrecht als het strafrecht. Tijdens mijn studietijd trokken in het bijzonder de vakken waarin mensen en hun belangen centraal staan mijn aandacht. Mijn voorkeur ging dan ook uit naar een afstudeeronderwerp in deze richting. In deze voorkeur is voorzien door een onderzoek te doen naar de directe actie en het doel vereenvoudiging van schadeloosstelling van de benadeelde dat wordt nagestreefd. Centraal staat of de directe actie voldoende bescherming biedt aan de benadeelde. Mijn studie had ik ongetwijfeld niet zonder een aantal personen op deze wijze kunnen volbrengen. Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar mijn familie, in het bijzonder mijn ouders. Zij hebben mij de afgelopen jaren op vele manieren gesteund in mijn studie. Zonder hen zou mijn studententijd niet zo succesvol en zorgeloos zijn verlopen. Ook gaat mijn dank uit naar mijn studiegenootjes Marleen, Judith, Eelke, Iris en Livina. Zonder hen zou ik niet zo n geweldige tijd hebben gehad in Tilburg. Tot slot gaat mijn dank gaat uit naar mw. mr. Lavrijssen. Haar opbouwende kritiek en vruchtbare besprekingen zijn onmisbaar geweest bij het schrijven van deze scriptie. Zonder haar begeleiding had ik deze scriptie niet tot een goed einde kunnen brengen. Juli 2009 Margot Jansen 3

4 INHOUD INLEIDING p.6 CARLO p.6 DE SOCIALE FUNCTIE VAN VERZEKERING p.6 DE DIRECTE ACTIE p.8 METHODEN VAN ONDERZOEK p.8 HOOFDSTUK 1 DE DIRECTE ACTIE p INLEIDING p GESCHIEDENIS p HET VOORRECHT EX. ART. 3:287 BW p DE DIRECTE ACTIE EX. ART. 7:954 BW p Reikwijdte van de directe actie p Rechtspersoon p Bevrijdend betalen p Overschrijding verzekerde som p In het geding roepen p Geen directe actie p DE DIRECTE ACTIE IN FAILLISSEMENTSITUATIES p CARLO p.19 HOOFDSTUK 2 DE WET AANSPRAKELIJKHEID MOTORRIJTUIGEN p INLEIDING p DE WAM IN VOGELVLUCHT p HET EIGEN RECHT VAN ART. 6 WAM p.22 HOOFDSTUK 3 DE DIRECTE ACTIE EN HET EIGEN RECHT: VERSCHILLEN EN BELANGEN p DE VERSCHILLEN p Strekking p Verweren p Beperkingen p Regresnemers p.26 4

5 3.2 DE BELANGEN p Uitblijven van melding p Beperking schade door dood of letsel p Termijn van bevrijdend betalen p CARLO p.30 HOOFDSTUK 4 BELGISCH RECHT p.31 INLEIDING p De verzekeringsovereenkomst p De wet op de landverzekeringsovereenkomst p De aansprakelijkheidsverzekering p Het voorrecht ex. art. 20 lid 9 Hypotheekwet p Het eigen recht van de benadeelde p Excepties, nietigheid en verval van recht p VERSCHILLEN EN OVEREENKOMSTEN MET NEDERLAND p CARLO p.37 HOOFDSTUK 5 AFSLUITING p CONCLUSIE p Subvragen p Hoofdvraag p CARLO p AANBEVELINGEN p Uitbreiding met zaakschade p Invoeren drempel p Verlenging termijn p Openstellen voor werkgever p Verweren p.46 LITERATUURLIJST p.47 5

6 INLEIDING CARLO Carlo is een getrouwde man van 33 jaar die sinds 5 jaar in vaste dienst is bij Rademans BV. Dit is een bedrijf met 5 werknemers, dat gespecialiseerd is in het ontwerpen van exclusieve sieraden. Ongeveer een maand geleden heerste een enorme drukte binnen het bedrijf, nu de nieuwe collectie voor de zomer getoond zou worden in een grote show. De avond voor de show zou Carlo alle sieraden naar de grote kerk brengen, waar de show plaats zou vinden. Op het moment dat Carlo zijn handen vol heeft met sieraden, komt Iris vanuit MacDonalds aangelopen met haar handen vol etenswaar. Iris heeft haast, aangezien een aantal vriendinnen ongeduldig zit te wachten in de auto. Zij gooit de deur met haar voet open, precies op het moment dat Carlo langs deze deur loopt. Carlo verliest zijn evenwicht en komt ten val. Later in het ziekenhuis blijkt dat zijn sleutelbeen is gebroken en dat hij een hersenschudding heeft opgelopen. Dit heeft tot gevolg dat Carlo zes weken absolute rust moet houden en zeker niet mag werken. Ook zit er een flinke barst in zijn nieuwe horloge, dat hij van zijn dochtertje voor zijn verjaardag heeft gekregen. Verder waren alle sieraden die Carlo in zijn handen had dermate beschadigd dat deze niet meer verkocht konden worden tijdens de show. Carlo wil graag de ziekenhuiskosten en het beschadigde horloge vergoed zien. Rademans BV loopt gedurende 6 weken een van de beste werknemers mis, wat nogal in de omzet te zien is. Daar komt bij dat deze 6 weken wel loon is doorbetaald aan Carlo. Tot slot wil Rademans BV dat Iris de schade vergoedt met betrekking tot de sieraden. Hierbij valt te denken aan de reparatiekosten en de misgelopen inkomsten tijdens de show. DE SOCIALE FUNCTIE VAN VERZEKERING Alvorens verder in te gaan op deze casus is het goed om aan te kaarten dat ongeveer tweeënhalf jaar geleden de nieuwe wettelijke regeling voor de overeenkomst van verzekering in werking is getreden in titel 7.17 BW. De nieuwe wettelijke regeling is onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen veranderd ten opzichte van de oude regeling van het Wetboek van Koophandel. Desalniettemin zijn er drie kernpunten te noemen die onveranderd zijn gebleven. Deze kernpunten geven de overeenkomst van verzekering een eigen karakter. Het eerste kenmerk houdt in dat de verzekering een sociale functie heeft. Deze functie houdt in dat de risico s die het individu in het maatschappelijk verkeer loopt, kunnen worden 6

7 afgewenteld op de collectiviteit. De verzekering biedt hier zekerheid toe. Deze sociale betekenis van de verzekering is de laatste jaren enorm gegroeid in de maatschappij. In deze groei zijn een aantal ontwikkelingen te herkennen. Er wordt meer actief handelen van de verzekeraar verwacht ter bescherming van de verzekerde. Een voorbeeld hiervan is de regeling omtrent de niet-nakoming van de mededelingsplicht bij het aangaan van een verzekering. 1 Tevens komt de sociale functie tot uitdrukking in de bijzondere rechtvaardiging voor het verval van recht op uitkering. Gebaseerd op het vertrouwensbeginsel is verval alleen gerechtvaardigd indien de verzekeraar kan aantonen dat hij in een redelijk belang is geschaad door een handelen of nalaten van de verzekerde. Tot slot verengt de sociale functie van verzekering de grenzen van strijdigheid met beginselen van goede zeden op openbare orde. Het is niet noodzakelijk deze ontwikkelingen uitvoerig te behandelen. Deze ontwikkelingen dienen louter ter verduidelijking van de sociale functie van verzekering. Het tweede kenmerk van de overeenkomst van verzekering is het vertrouwensbeginsel. Bij een verzekeringsovereenkomst geldt, zoals bij elke willekeurige overeenkomst, dat in beginsel de inhoud ervan wordt bepaald door hetgeen partijen hieromtrent zijn overeengekomen. 2 De aard van de verzekering brengt met zich mee dat de verzekeraar zowel bij het sluiten van de overeenkomst als bij de verwezenlijking van het risico in hoge mate afhankelijk is van door de verzekerde verschafte informatie. Hij moet vertrouwen op de juistheid daarvan en wordt daardoor kwetsbaar voor onbetrouwbaarheid. Voor de praktijk houdt dat in dat het vertrouwensbeginsel prevaleert boven de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en in het geval van bewijsnood, voor de verzekerde te goeder trouw na schade. Hierbij verdient de belangenafweging de aandacht. De bescherming van de persoonlijke levenssfeer dient te worden afgewogen tegen het belang van de verzekeraar bij het verkrijgen van privacygevoelige gegevens in het kader van de acceptatieprocedure bij het aangaan van een verzekering. 3 In het geval van bewijsnood voor de verzekerde is de opvatting dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen al te zware eisen mogen worden gesteld aan dat bewijs en het dient voldoende te worden geacht als aannemelijk gemaakt kan worden dat het risico zich heeft verwezenlijkt. Dit alles, ook wel de presumptie van volstrekt vertrouwen, brengt wel met zich mee dat de basis van de verzekeringsrelatie kan ontvallen indien de verzekeringnemer een moreel risico is geworden. Doordat elke vertrouwensband tussen partijen is weggevallen, kan de uitoefening van het recht van 1 Wansink 2005, p Huizen e.a. 2006, p Wansink 2005, p

8 opzegging zich mede uitstrekken tot alle verzekeringen die met de betrokken verzekeraar zijn gesloten. 4 De grondslag voor de ruime uitoefening van het recht van opzegging wordt dan gevonden in de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid in de zin van art. 6:248 lid 1 BW. Het derde kenmerk is het indemniteitsbeginsel bij schadeverzekering. Dit beginsel wordt als grondslag gezien van de overeenkomst van schadeverzekering. Kort gezegd wordt met dit beginsel aangeduid dat de overeenkomst niet de strekking mag hebben dat de verzekerde door de uitkering in een duidelijk voordeliger positie raakt. 5 DE DIRECTE ACTIE Een van de veranderingen door de inwerkingtreding van Titel 7.17 BW betreft de invoering van een directe actie voor de benadeelde bij een aansprakelijkheidsverzekering, artikel 7:954 BW. De directe actie schept voor de benadeelde de bevoegdheid om rechtstreeks van de verzekeraar betaling te vorderen van hetgeen degene die aansprakelijk is voor de schade van de benadeelde, of wel de verzekerde, van de verzekeraar te vorderen heeft. 6 De nakoming van deze verbintenis tussen de verzekeraar en de verzekerde tot betaling kan uitsluitend door de benadeelde gevorderd worden door middel van rechtstreekse betaling aan de benadeelde. De benadeelde is met andere woorden bevoegd om in de plaats van de verzekerde de uitkering te innen. 7 De verzekerde blijft wel de enige schuldeiser van de verzekeraar. Hij heeft immers het uitkeringsrecht, echter het vorderingsrecht komt aan de benadeelde toe. Hierin schuilt de afwijking met de Wet Aansprakelijkheid Motorrijtuigen (hierna: WAM), waar de benadeelde een zelfstandig vorderingsrecht heeft jegens de verzekeraar. METHODEN VAN ONDERZOEK Tot de invoering van het nieuwe verzekeringsrecht waren de mogelijkheden voor een slachtoffer om rechtstreeks de verzekeraar aan te spreken voor de vergoeding van de schade beperkt. De uitkering zou te vaak bij de aansprakelijke verzekerde blijven steken of, bij insolventie van de verzekerde, ten goede komen aan de overige schuldeisers. Met de invoering van de directe actie lijkt hier verandering in te zijn gekomen. Echter, in art. 7:954 4 Wansink 2005, p Hendrikse e.a. 2008, p Asser 2007, p Frenk en Salomons 2006, p

9 BW en dan in het bijzonder lid 1, staan vereisten die de reikwijdte van de directe actie beperken. Deze vereisten lijken op het eerste gezicht de bescherming van het slachtoffer behoorlijk te frustreren. Het is de vraag of de positie van het slachtoffer beter beschermd wordt door de invoering van de directe actie. De directe actie lijkt een waardevol instrument ter bevordering van deze bescherming. In art. 6 lid 1 WAM is daarentegen een eigen recht voor de benadeelde neergelegd. Achter deze beide instrumenten liggen overeenkomstige onderliggende redenen. Het doel van dit onderzoek is een analyse maken van de directe actie en of dit instrument in vergelijking met het eigen recht vanuit de WAM wel voldoende bescherming biedt aan de benadeelde. Met inachtneming van het vorenstaande staat de volgende vraag centraal: Biedt de directe actie, neergelegd in art. 7:954 BW, voldoende bescherming in vergelijking met artikel 6 WAM, gezien vanuit de positie van het slachtoffer? Om te kunnen oordelen of de directe actie voldoende bescherming biedt, dient een analyse gemaakt te worden waaruit blijkt of de belangen waar slachtoffers waarde aan hechten, meer beschermd worden dan voor de invoering van de directe actie het geval was. De positie van het slachtoffer wordt vooral ingevuld door de belangen die spelen bij de afwikkeling van de geleden schade. Alvorens tot een beantwoording van de centrale onderzoeksvraag gekomen kan worden, dient het een en ander uitgediept te worden. Dit wordt aan de hand van een aantal subvragen gedaan die per hoofdstuk behandelt zullen worden. Subvraag 1: Wat houdt de directe actie, neergelegd in artikel 7:954 BW in? Om een goed beeld te krijgen van de directe actie zal in hoofdstuk 1 de directe actie uitvoerig worden geanalyseerd. In paragraaf 1 wordt kort de geschiedenis besproken. Paragraaf 2 staat in het teken van het voorrecht van art. 3:287 BW. Dit hoofdstuk wordt beëindigd met een bespreking van artikel 7:954 BW in paragraaf 3, waarbij apart zal worden ingaan op de werking van de directe actie in faillissementsituaties (paragraaf 4). Subvraag 2: Wat houdt het eigen recht in van artikel 6 WAM? Nu er een vergelijking zal worden gemaakt met het eigen recht is het noodzakelijk dit instrument ook te bespreken. In hoofdstuk 2 staat de WAM, en dan met name het eigen recht, centraal. In de eerste paragraaf zal ook hier de geschiedenis besproken worden. In paragraaf 2 komt het eigen recht, neergelegd in art. 6 lid 1 WAM aan de orde. Subvraag 3: Wat zijn de kenmerkende verschillen tussen de directe actie en het eigen recht, bezien vanuit het belang van het slachtoffer? Doordat beide instrumenten toch op wezenlijke punten van elkaar verschillen, is het aanbevolen om in een apart hoofdstuk de verschillen aan te kaarten (paragraaf 1). Zoals uit de 9

10 centrale onderzoeksvraag blijkt, is de positie van het slachtoffer het uitgangspunt van de vergelijking. Hier zal dan ook uitvoerig op worden ingegaan. In paragraaf 2 komen de belangen die spelen bij het slachtoffer, maar ook de belangen vanuit het oogpunt van de verzekeraar, aan bod. Subvraag 4: Op welke wijze kan een benadeelde in het Belgische recht de geleden schade vergoed krijgen? Hoofdstuk 4 staat in het teken van rechtsvergelijking. Een vergelijking met een buitenlands stelsel geeft de mogelijkheid om lering te trekken uit hetgeen daar als geldend recht wordt gehanteerd. België is een geschikt land om mee te vergelijken. In het Belgische recht is immers ook een eigen recht toegekend aan de benadeelde, te weten in art. 86 Wet op de Landverzekeringsovereenkomst. Het lijkt er derhalve op dat het Belgische recht als inspiratiebron is gebruikt bij de ontwikkeling van de directe actie. In het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 5, wordt een antwoord geven op alle subvragen afzonderlijk en de centrale onderzoeksvraag. Ook vind er een korte evaluatie plaats van met betrekking tot het ongeval van Carlo. Op basis hiervan zullen een aantal aanbevelingen volgen. 10

11 HOOFDSTUK 1 DE DIRECTE ACTIE 1.1 INLEIDING De directe actie moet worden onderscheiden van het eigen recht van een verzekerde jegens de verzekeraar. De directe actie geeft de benadeelde een actie tegen de verzekeraar die niet verder strekt dan de actie die de verzekerde zelf tegen zijn verzekeraar had kunnen instellen. Het woord actie moet in die zin worden opgevat als de bevoegdheid om tegen een debiteur een rechtsvordering in te stellen die - indien de directe actie niet zou hebben bestaan -, uitsluitend door de oorspronkelijke schuldeiser zou kunnen worden ingesteld. 8 Het eigen recht gaat verder, de benadeelde kan op grond van wetsbepalingen de schade rechtstreeks van de verzekeraar vorderen. Het voor de praktijk belangrijkste eigen recht in de Nederlandse wetgeving is het eigen recht van art. 6 lid 11 WAM 9, dat uitvoerig behandeld zal worden in het navolgende hoofdstuk. 1.2 GESCHIEDENIS De aansprakelijkheidsverzekering wordt steeds minder gezien als een middel om het vermogen van de schadeveroorzaker te beschermen tegen aanspraken van derden. Het wordt belangrijker geacht dat de schadepenningen bij de benadeelde terecht komen. Dit onder invloed van de socialisering van de maatschappij. 10 Ook hier kan men de sociale functie van de overeenkomst van verzekering terugvinden. Lippmann is van mening dat een zo sterk mogelijke zekerheid bewerkstelligd moet worden dat de schadepenningen bij de benadeelde terechtkomen. 11 Hij geeft verschillende opties aan, waaronder de mogelijkheid tot het vestigen van een voorrecht aan de getroffene en de optie van de directe actie. Wansink gaat hier een aantal jaar later in verder. Hij vindt de rechtvaardiging voor een bevoorrechte positie van de benadeelde ten opzichte van andere schuldeisers van de verzekerde en dus voor een doorbreking van de paritas creditorum in het gegeven dat de benadeelde in het algemeen zonder zijn toedoen schuldeiser van de verzekerde wordt. 12 Hij ziet twee problemen in de bescherming van de benadeelde zoals die in het (voorgestelde) voorrecht naar voren komen. 8 Kamphuisen 2005, p Kamphuisen 2005, p Lippman 1951, p. 23 e.v. 11 Lippman 1951, p Wansink 1987, p

12 Het eerste probleem dat hij opmerkt is dat de faillissementskosten voorrang hebben op de geïnde verzekeringspenningen. Het tweede struikelblok is dat het voorrecht geen uitkomst biedt in het geval de schadeveroorzaker de uitkering van de schadepenningen heeft ontvangen reeds voor het faillissement. Zowel Lippman als Wansink zijn van mening dat indien door iemand schade wordt toegebracht aan een ander, de schadeveroorzaker aansprakelijk is voor de schade. Indien een aansprakelijkheidsverzekering is afgesloten, bestaat de mogelijkheid om de schade op de verzekeraar af te wentelen. Op grond van polisvoorwaarden houden deze verzekeraars zich in de regel het recht voor om de schadeafhandeling rechtstreeks met de benadeelde af te handelen. Een nadeel van deze volmacht (art. 3:60 BW) is dat deze eindigt bij faillissement van de verzekerde. De curator kan de schadepenningen namens de boedel opeisen. Hierdoor komt de uitkering niet meer bij de benadeelde terecht, omdat deze is niet meer dan een concurrente schuldeiser is geworden. 1.3 HET VOORRECHT EX. ART. 3:287 BW Zoals gezegd was voor de invoering van het voorrecht in 1992, de positie van de benadeelde in geval van faillissement van de schadeveroorzaker niet gunstig. De curator kon van de verzekeraar verlangen dat laatstgenoemde de verzekeringspenningen aan de boedel betaalde. De benadeelde had als concurrente schuldeiser ten aanzien van de boedel een zwakke positie. Art. 3:287 BW geeft aan de benadeelde een voorrecht in geval van faillissement. Uit lid 1 volgt dat het voorrecht dat aan de benadeelde wordt verleend, rust op de vordering die de verzekerde respectievelijk de boedel heeft op de aansprakelijkheidsverzekeraar. Het gaat om een bijzonder voorrecht; het rust alleen op de uitkering die de verzekeraar verschuldigd is onder de polis en dan nog slechts voor zover de verplichting van de verzekeraar voortvloeit uit de door de benadeelde geleden schade. 13 Het voorrecht is beperkt tot de aansprakelijkheidsverzekering. Uit het tweede lid blijkt dat het voorrecht boven alle preferente vorderingen en boven pandrecht gaat. Ook de fiscus moet aan de benadeelde voorrang verlenen 14, wat een vergaande doorbreking van de paritas creditorum betekent. 15 De gedachte hierachter is dat het niet eerlijk zou zijn dat andere crediteuren profiteren van de omstandigheid dat de 13 Kamphuisen 2005, p Asser 2007, p Kamphuisen 2005, p

13 faillietverklaarde nog een uitkering uit een aansprakelijkheidsverzekering kan eisen. Echter, niet alle probleemsituaties zijn hiermee ondervangen. De benadeelde beschikt bijvoorbeeld niet over het voorrecht in het geval de verzekeraar voor het intreden van het faillissement van de verzekerde de verzekeringspenningen aan de verzekerde heeft uitgekeerd. De vordering is door betaling tenietgegaan en daarmee is ook het voorrecht komen te vervallen. De uitkering valt in de boedel en de benadeelde is slechts concurrent schuldeiser. Voor een adequate bescherming kan het dus zijn dat van de benadeelde zelf juridisch relevante actie wordt verlangd. 16 Daarbij komt dat indien de benadeelde zijn voorrecht te gelde maakt, zijn uitkering ingevolge artikel 182 Fw wordt verminderd met de algemene faillissementskosten. Uit het arrest van HR Mees Pierson/Mentinck q.q. 17 volgt dat dit begrip steeds verder wordt opgerekt. Buiten faillissement bestaat tot slot de situatie dat de benadeelde het feitelijke risico loopt dat de aansprakelijke persoon het aan hem door de verzekeraar uitgekeerde bedrag niet aan de benadeelde doorbetaalt. 18 Het voorrecht van art. 3:287 BW biedt hiertegen geen beveiliging. 1.4 DE DIRECTE ACTIE EX. ART. 7:954 BW Het toentertijd geldende systeem, met onder andere het voorrecht van art. 3:287 BW, bood niet in alle omstandigheden een passende oplossing. Uiteindelijk heeft de wetgever de keuze gemaakt om een directe actie in te voeren. Het doel van de directe actie voor de benadeelde is dat de uitkering van de verzekeringspenningen door de verzekeraar van de schadeveroorzaker daadwerkelijk aan de benadeelde ten goede komt en niet bij de schadeveroorzaker blijft steken of, bij faillissement van de schadeveroorzaker, bij de overige schuldeisers terecht komt. De minister heeft de directe actie niet willen beperken tot schade die voortvloeit uit onrechtmatige daad. 19 Ook wanneer de benadeelde in een contractuele relatie tot de verzekerde staat, komt hem een directe actie toe. De minister heeft aangegeven in de Toelichting: Ik zie evenwel niet in waarom bijvoorbeeld slachtoffers van bedrijfsongevallen of medische fouten minder bescherming verdienen dan andere slachtoffers, of waarom bijvoorbeeld bij een vliegtuigongeval de slachtoffers in het vliegtuig niet, en de slachtoffers op de grond wel een directe actie zou toekomen Wansink 2006, p HR 30 juni 1995, NJ 1996, Spruit 2005, p Spruit 2005, p Kamerstukken , nr. 5, p

14 De directe actie is bedoeld om de uiteindelijke schadeloosstelling van de benadeelde te vereenvoudigen. De benadeelde heeft geen verbintenis met de verzekeraar van de schadeveroorzaker en hij treedt ook niet toe tot de overeenkomst tussen de verzekerde en de verzekeraar. Hij neemt louter het vorderingsrecht van de verzekerde over en int de verzekeringspenningen ten behoeve van zichzelf. 21 Er blijft dus sprake van één verbintenis, en wel tussen de verzekeraar en de verzekerde Reikwijdte van de directe actie Ook uit de Toelichting 23 blijkt dat er naar gestreefd is dat uitsluitend de benadeelde betaling kan verlangen. Dit kan men het beste terugzien in het eerste lid van artikel 7:954 BW: Indien in geval van een verzekering tegen aansprakelijkheid de verzekeraar ingevolge artikel 941 de verwezenlijking van het risico is gemeld, kan de benadeelde verlangen, dat indien de verzekeraar een uitkering verschuldigd is, het bedrag dat de verzekerde daarvan ter zake van de schade van de benadeelde door dood of letsel te vorderen heeft, aan hem wordt betaald. Uit het bovenstaande volgt dat er twee vereisten zijn die de werking van de directe actie beperken. De uitkering moet betrekking hebben op schade die is ontstaan door dood of letsel van de benadeelde en de verwezenlijking van het risico dient aan de verzekeraar te zijn gemeld. Het eerste vereiste betreft de beperking tot schade door dood of letsel. Uit de Toelichting blijkt dat hiervoor drie redenen gegeven zijn. Allereerst is opgemerkt dat de bezwaren van het huidige recht zich het meest doen voelen bij schade door dood of letsel: het uitblijven van of een vertraging in de vergoeding van de geleden schade maakt de gevolgen en het leed vaak nog erger, en is voor zover het een gekwetste betreft bovendien niet bevorderlijk voor diens revalidatie. De tweede reden is dat zaakschade van de werking van de directe actie is uitgesloten omdat degene die een groot belang hecht aan het behoud van de waarde van een zaak om die reden reeds zijn zaak zal hebben verzekerd. De benadeelde kan zijn eigen verzekeraar aanspreken en hoeft zich niet te wenden tot de verzekeraar van de schadeveroorzaker. Tot slot blijkt uit de Toelichting dat de beperkte werking van de directe actie ook kan worden gezien in het licht van het feit dat zo de verzekeraars door de directe actie zwaarder worden belast, de gevolgen daardoor beperkt zijn, nu het grootste aantal 21 Spruit 2005, p Frenk en Salomons 2006, p Kamerstukken , nr

15 vorderingen ter zake van aansprakelijkheid vorderingen zijn die betrekking hebben op zaakschade en zuivere vermogensschade. 24 Het voorrecht (art. 3:287 BW) blijft bestaan naast de directe actie. Deze zelfstandige betekenis ziet men met name terug wanneer het niet om personenschade gaat. De achterliggende gedachte die uit de Toelichting blijkt voor wat betreft de melding van de schade aan de verzekeraar is dat de verzekerde hierdoor de mogelijkheid wordt geboden om de benadeelde buiten de verzekering om schadeloos te stellen. Hierdoor kan bijvoorbeeld de opgebouwde no-claimkorting worden behouden. De keerzijde is dat, zolang geen melding is gedaan, de benadeelde alleen de verzekerde kan aanspreken. 25 In het geval van insolventie zullen zich volgens de minister geen problemen voordoen, nu de curator verplicht is de schade te melden daar hij anders de boedel benadeelt. De genoemde meldingsplicht ontstaat op het moment van verwezenlijking van het risico. De vraag is wanneer dat dan precies is. Is dat het moment waarop de aansprakelijkheid voor de schade wordt vastgesteld of op het moment waarop de verzekerde aan de benadeelde schade toebrengt? Wansink houdt de laatstgenoemde optie aan. Het kan volgens Wansink niet juist zijn dat de meldingsplicht pas ontstaat op het moment dat de aansprakelijkheid is vastgesteld, omdat de belangen van de verzekeraar dan al ruimschoots geschaad kunnen zijn. 26 Wanneer bijvoorbeeld de aansprakelijkheid van de verzekerde in rechte moet worden vastgesteld en de procedure een aantal jaren in beslag neemt, heeft de verzekeraar geen weet van de schade van de benadeelde en kan hij zich dus ook niet verdiepen in de desbetreffende schade en deze schade beperken Rechtspersoon Deze eis van melding ligt anders indien het een rechtspersoon betreft. Immers, lid 2 van art. 7:954 BW bepaalt: De benadeelde kan zonder melding deze betaling verlangen indien de verzekerde een rechtspersoon was die heeft opgehouden te bestaan en de verplichting tot vergoeding van de schade van de benadeelde niet op een ander is overgegaan. Dit lid is een uitzondering op het vereiste dat er melding moet zijn gedaan door de verzekerde aan de verzekeraar. Een rechtspersoon kan immers ophouden te bestaan, bijvoorbeeld door ontbinding. Deze mogelijkheid voor de benadeelde om zich rechtstreeks tot de verzekeraar te 24 Spruit 2005, p Wansink 2006, p Kamphuisen 2005, p Spruit 2005, p

16 wenden voorkomt dat op grond van art. 2:23c BW om heropening van de vereffening verzocht hoeft te worden. 28 In het geval de rechtspersoon ophoudt te bestaan door fusie of splitsing (art. 2:311 jo. 2:334a BW), gaat het vermogen van de rechtspersoon onder algemene titel over op een andere rechtspersoon en daarmee ook de verplichting tot vergoeding van de schade van de benadeelde. Het hangt van de dekking af of de melding dient te geschieden bij de aansprakelijkheidsverzekeraar van de rechtspersoon die heeft opgehouden te bestaan, danwel bij de verzekeraar van de verkrijgende rechtspersoon Bevrijdend betalen Indien aan alle vereisten van lid 1 is voldaan, komt aan de benadeelde de directe actie toe. De waarborg dat de verzekeringspenningen daadwerkelijk bij de benadeelde terecht komen en niet bij de schuldeisers van de verzekerde of bij een andere derde ligt met name besloten in het derde en vierde lid. 30 Het derde lid van artikel 7:954 BW houdt in dat: Indien de benadeelde zijn in lid 1 bedoelde bevoegdheid nog niet heeft uitgeoefend, kan de verzekeraar slechts bevrijdend aan de verzekerde betalen nadat hij de benadeelde tevergeefs verzocht heeft binnen vier weken mede te delen of hij deze bevoegdheid wil uitoefenen, of indien deze daarvan afstand heeft gedaan. De verzekeraar kan dus slechts bevrijdend betalen aan de benadeelde en niet aan de verzekerde. Betaling aan de verzekerde bevrijdt de verzekeraar slechts, indien hij de benadeelde heeft verzocht binnen vier weken mede te delen of hij van zijn bevoegdheid om rechtstreekse betaling te verlangen, gebruik wil maken. Op grond van art. 6:30 jo. 6:32 BW kan de verzekeraar ook binnen de termijn van vier weken zonder een verzoek aan de benadeelde bevrijdend betalen. De bescherming van de benadeelde tegen handelingen van de verzekerde die zijn schadeloosstelling zouden kunnen frustreren is neergelegd in lid 4: De verzekerde is niet bevoegd ten nadele van de benadeelde over zijn vordering op de verzekeraar te beschikken, voorzover deze vordering schade door dood of letsel betreft, noch is deze vordering in zoverre voor anderen dan de benadeelde vatbaar voor beslag. Allereerst kan de verzekerde zijn vordering op de verzekeraar niet cederen, anders dan aan de benadeelde. Zijn beschikkingsbevoegdheid over de vordering is de verzekerde ontnomen. Tevens is die vordering niet vatbaar voor beslag door iemand anders dan de benadeelde. Met andere 28 Kamerstukken , nr. 5, p Spruit 2005, p Wansink 2006, p

17 woorden, op de vordering kan niet door schuldeisers van de verzekerde beslag worden gelegd Overschrijding verzekerde som De kans is uiteraard aanwezig dat de situatie zich voordoet waarin meer dan één benadeelde zich tot de verzekeraar wendt en de verzekerde som niet toereikend is om alle benadeelden schadeloos te stellen. In dat geval kan de verzekeraar de uitkering naar evenredigheid verminderen. Dit blijkt uit lid 5 van artikel 7:954 BW: Voor zover de verzekeraar in verband met overschrijding van een verzekerde som tot minder gehouden is dan het bedrag waarvoor de verzekerde aansprakelijk is, wordt de verschuldigde uitkering naar evenredigheid toegerekend aan de schade van elk der benadeelden alsmede, voor zover zij benadeelden betreft met zowel schade door dood of letsel als andere schade, aan deze onderscheiden schadesoorten. Niettemin blijft de verzekeraar die, onbekend met het bestaan van vorderingen van andere benadeelden, te goeder trouw aan een benadeelde of de verzekerde een groter bedrag dan het aan deze toekomende deel heeft uitgekeerd, jegens de andere benadeelden slechts gehouden tot het beloop van het overblijvende gedeelte van de verzekerde som. De betaling aan de benadeelden kan worden opgeschort voor zover in verband met het in de eerste zin bepaalde redelijke gronden kan worden betwijfeld welk bedrag dient te worden voldaan. Dit om te voorkomen dat degene die zich als eerste meldt bij de verzekeraar zijn schade volledig vergoed krijgt, terwijl andere benadeelden die zich later melden, met een groter deel van hun schade blijven zitten dan op grond van deze bepaling het geval is. 32 Het is echter denkbaar dat de verzekeraar niet van het bestaan van andere benadeelden wist ten tijde van het uitkeren aan een benadeelde. Uit het voornoemde lid blijkt dat indien er sprake is van goeder trouw van de verzekeraar, onbekende benadeelden tot het beloop van het overblijvende gedeelte van de verzekerde som een uitkering krijgen. Er is sprake van goeder trouw indien de verzekeraar niet wist of behoorde te weten dat er nog meer benadeelden waren. Onder omstandigheden kan het vereiste te goeder trouw in dit verband met zich meebrengen dat op de verzekeraar een informatieplicht rust, bijvoorbeeld in de vorm van het plaatsen van een advertentie in een landelijk of lokaal dagblad. 33 Uit de laatste zin van lid 5 31 Wansink 2006, p Kamerstukken , nr. 3, p Wansink 2006, p

18 blijkt dat de verzekeraar een opschortingrecht toekomt. Alle benadeelden zijn al wel bekend, er is echter bijvoorbeeld twijfel over de omvang van ieders schade In het geding roepen In lid 6 staat een aanvullende voorwaarde voor het kunnen uitoefenen van de directe actie: De benadeelde die ter zake van zijn schade door dood of letsel een rechtsvordering instelt tegen de verzekeraar, is daartoe slechts bevoegd indien hij er zorg voor draagt dat de verzekerde tijdig in het geding wordt geroepen. Dit lijdt uitzondering in het geval, bedoeld in lid 2. De verzekerde moet tijdig door de benadeelde in het geding worden geroepen. Hierbij moet gedacht worden aan art. 12a Rv. 34 De verzekerde kan immers ook nog belang hebben bij de uitkomst van een procedure. Er staan rechten en plichten voor de verzekerde op het spel. Ook dient de verzekerde over zijn belangen te kunnen waken. De vraag die speelt is wat onder tijdig verstaan wordt. Uit de Toelichting blijkt dat hieronder begrepen wordt dat de verzekerde in een zodanig stadium wordt opgeroepen dat hij behoorlijke gelegenheid heeft om zijn belangen in de procedure waarin hij wordt opgeroepen, te behartigen Geen directe actie Uit het laatste lid van art. 7:954 BW blijkt dat in twee gevallen aan de benadeelde geen directe actie meer toekomt. Bepaald is dat de leden 1 tot en met 6 missen toepassing voor zover de benadeelde schadeloos is gesteld of voor zover hem door de wet jegens de verzekeraar een eigen recht op schadevergoeding is toegekend. Het eerste geval is de situatie waarin de benadeelde reeds schadeloos is gesteld. Uit de tekst blijkt echter niet door wie de schadeloosstelling is gebeurd. Het tweede geval bestaat uit het feit dat aan de benadeelde een eigen recht is toegekend op schadevergoeding door de wet. Het begrip benadeelde ziet uitsluitend op de direct getroffene. Dit in tegenstelling tot de regeling in de WAM ter zake van het eigen recht voor de benadeelde, waaronder mede wordt verstaan de sociale verzekeraar met een zelfstandig wettelijk verhaalsrecht. 35 Tot slot dient gezegd te worden dat van art. 7:954 BW niet ten nadele van de benadeelde kan worden afgeweken, dit volgt uit art. 7:963 lid 3 BW. 34 Kamphuisen 2005, p Wansink 2006, p

19 1.5 DE DIRECTE ACTIE IN FAILLISSEMENTSITUATIES De directe actie biedt ten opzichte van een voorrecht aan een benadeelde meer bescherming indien de verzekerde failliet is. Voor de invoering van het voorrecht was de positie van de benadeelde in het geval van faillissement niet positief. De benadeelde was immers concurrente schuldeiser ten aanzien van de boedel. Zoals uit paragraaf 2 is gebleken, is hier met de invoering van art. 3:287 BW verandering in gekomen. Het voorrecht dat aan de benadeelde wordt verleend rust op de vordering die de verzekerde heeft op de verzekeraar. Dit voorrecht gaat boven alle andere preferente vorderingen, zelfs boven de vordering van de fiscus. 36 Echter, zoals in de voormelde paragraaf aan de orde is gekomen, biedt het voorrecht geen allesomvattende dekking, zeker niet in geval van faillissement van de verzekerde. Gegeven is dat art. 7:954 BW ook werkt buiten faillissement en een benadeelde ook dan de verzekeraar rechtstreeks kan aanspreken. 37 Wat betreft de directe actie lijkt het erop dat de schadeloosstelling van de benadeelde nauwelijks bereikt wordt vanwege de opgenomen beperkingen. Alvorens de benadeelde schadeloos gesteld kan worden, moet er melding worden gedaan door de verzekerde. Indien de verzekerde insolvent is, speelt de vraag of de benadeelde dan slechts een gedeelte van zijn schade vergoed krijgt. De Minister geeft het tegendeel aan, immers in het geval van faillissement van de verzekerde dient de curator de schade te melden, omdat hij anders de boedel benadeelt. 38 Het enige voordeel dat men terug kan vinden in het gebruik van de directe actie in faillissement, is dat deze buiten het faillissement om gaat. Dat betekent dat de benadeelde niets te maken heeft met de boedelkosten of concurrente schuldeisers. Het gaat hier immers om een actie rechtstreeks tegen de verzekeraar, welke buiten de boedel om gaat. De rechtvaardiging hiervoor is gelegen in het feit dat de benadeelde niet vrijwillig een (contract)relatie met de gefailleerde is aangegaan en dus ook geen keuzemogelijkheid heeft gehad hieromtrent. 1.6 CARLO Zoals uit de inleiding is gebleken hebben Carlo en Rademans BV flink wat schade geleden door de val van Carlo. Beiden willen graag deze schade vergoed zien. De schade van Carlo 36 Spruit 2005, p Kamphuisen 2005, p Spruit 2005, p

20 bestaat uit de ziekenhuiskosten die zijn gemaakt en de vergoeding van zijn kapotte horloge. De ziekenhuiskosten die zijn gemaakt vallen onder de schade door letsel. Met betrekking tot deze kosten kan Carlo dan ook een directe actie instellen. Met betrekking tot het horloge liggen de kaarten anders. Deze schade valt niet onder de beperking schade door dood of letsel. Carlo zal deze geleden schade dan ook in een aparte vordering bijvoorbeeld op grond van onrechtmatige daad (art. 6:162 BW) kunnen aanbrengen bij de burgerlijke rechter. Nu Iris een toevallige voorbijganger is, kan Carlo de werkgever niet aanspreken op grond van art. 6:170 BW. Rademans BV heeft ook een flink aantal schadeposten die zij graag vergoed ziet. Het loon van Carlo is zes weken doorbetaald, terwijl Carlo ziek thuis was. Ook met betrekking tot de sieraden zijn de nodige kosten gemaakt, voornamelijk reparatiekosten. Daarbij komt dat Rademans BV een flinke winst is misgelopen, nu de pronkstukken tijdens de show niet gedragen konden worden. Echter, uit art. 7:954 lid 7 BW kan worden afgeleid dat regresnemers zoals Rademans BV geen directe actie toekomt. Dit betekent dat zij zich rechtstreeks tot Iris zullen moeten wenden, net als Carlo met betrekking tot het kapotte horloge. 20

21 HOOFDSTUK 2 DE WET AANSPRAKELIJKHEID MOTORRIJTUIGEN 2.1 INLEIDING Deelname aan het gemotoriseerde verkeer is niet zonder gevaren. Het ontstaan van verkeersschade gebeurt regelmatig en er zijn vaak meerdere weggebruikers bij betrokken. Wanneer iemand is overleden of gewond is geraakt danwel zaakschade heeft geleden ten gevolge van een verkeersongeval waarvoor een deelnemer aan het gemotoriseerde verkeer aansprakelijk is, dan vonden hij of zijn nabestaanden tot aan 1965 voor die schade veelal onvoldoende verhaal. 39 De rechtspositie van de benadeelde is, wat zijn verhaalsmogelijkheden betreft, in 1965 aanmerkelijk verbeterd door de invoering van de WAM. 40 De WAM introduceerde een verplichte aansprakelijkheidsverzekering, welke is uitgegroeid tot de meest voorkomende verzekering in Nederland. Deze verzekering dient zowel het belang van de veroorzakers als het belang van de slachtoffers. De aansprakelijkheidslast van de veroorzaker wordt draaglijker en de werkelijke vergoedingskansen worden vergroot DE WAM IN VOGELVLUCHT De grondgedachte van de WAM is een waarborg te garanderen dat schade, toegebracht door een gemotoriseerde weggebruiker, zo veel mogelijk door de gelaedeerde kan worden verhaald. Een belangrijk artikel om deze grondgedachte te kunnen realiseren is artikel 3 WAM. Dit artikel bepaalt dat de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het gebruik van een motorrijtuig in het verkeer aanleiding kan geven, moet zijn verzekerd. 42 Aangezien iedere gemotoriseerde weggebruiker ingevolge de WAM zodoende verzekerd dient te zijn, heeft het (onschuldige) slachtoffer een redelijke mate van zekerheid omtrent zijn schadeloosstelling. 43 In de WAM zijn een aantal beginselen neergelegd die deze grondgedachte ten goede moeten komen. Als eerste bestaat er zoals genoemd een verzekeringsplicht, die in beginsel rust op de bezitter van een motorrijtuig en op degene aan wie een kenteken is opgegeven. 44 Niet-naleving van deze plicht is strafbaar gesteld, zie art. 30 WAM. Het tweede beginsel betreft het eigen recht dat is neergelegd in art. 6 lid 1. Dit artikel kent de benadeelde een eigen 39 Wery en Mendel 2004, p Van Huizen e.a. 2006, p Hartlief en Tjittes 1999, p Van Huizen e.a. 2006, p Robben 1993, p Wery en Mendel 2004, p

22 recht toe, wat verder gaat dan de in hoofdstuk 2 besproken directe actie. Op dit eigen recht zal in de volgende paragraaf uitvoerig worden ingegaan. Ten derde is een Waarborgfonds Motorverkeer opgericht (art WAM). In dit fonds worden verplichte stortingen gedaan door verzekeringsmaatschappijen en de Staat, dit volgt uit art. 24 WAM. Dit fonds kan men zien als een vangnet. Immers, tegen dit fonds kan de benadeelde in bepaalde gevallen een recht op schadevergoeding geldend maken, onder andere wanneer niet kan worden vastgesteld wie de aansprakelijke persoon is, en wanneer de verplichting tot verzekering niet is nagekomen (art. 25 lid 1 WAM). Het laatste beginsel houdt in dat er sprake is van dwingend recht. Uit art. 16 WAM blijkt dat van een bepaling slechts kan worden afgeweken, indien de bevoegdheid daartoe uit de bepaling zelf blijkt. 2.3 HET EIGEN RECHT VAN ART. 6 LID 1 WAM Het eerste lid van art. 6 WAM kent aan de benadeelde een eigen recht op schadevergoeding toe jegens de verzekeraar door wie de aansprakelijkheid volgens de WAM is gedekt. Immers de benadeelde heeft jegens de verzekeraar door wie de aansprakelijkheid volgens deze wet is gedekt, een eigen recht op schadevergoeding. Het tenietgaan van zijn schuld aan de verzekerde bevrijdt de verzekeraar niet jegens de benadeelde, tenzij deze is schadeloos gesteld. Dit eigen recht houdt in dat de verzekeraar van de veroorzaker rechtstreeks door de benadeelde kan worden aangesproken. De verzekeraar is dan de schuldenaar ten opzichte van de benadeelde. Het tenietgaan van de schuld van de verzekeraar aan de verzekerde bevrijdt de verzekeraar dus niet jegens de benadeelde. De verzekeraar moet de schade immers rechtstreeks aan de benadeelde betalen. De inhoud van het eigen recht van de benadeelde tegenover de verzekeraar is immers hetzelfde als dat van het vorderingsrecht van de eerstgenoemde tegen de verzekerde. 45 De beide aan de benadeelde toekomende vorderingsrechten staan materieel echter niet los van elkaar. De in beginsel materiële relatie tussen de vordering op de verzekeraar en de vordering op de laedens moeten worden onderscheiden van de processuele positie van de betrokkenen. 46 De verzekeraar en de verzekerde zijn immers naast elkaar aansprakelijk voor de geleden schade, maar nemen verschillende posities in. Zij kunnen worden gezien als hoofdelijk verbonden debiteuren. 47 Uit artikel 6:6 lid 2 BW kan deze hoofdelijke aansprakelijkheid worden afgeleid. De benadeelde 45 Robben 1993, p Van Huizen e.a. 2006, p Robben 1993, p

23 heeft dus twee debiteuren. Uit artikel 6:7 lid 2 BW volgt dat nakoming door één van de schuldenaren ook de mededebiteur bevrijdt. Ook kan de verzekeraar een verrekeningsverklaring uitbrengen indien er bijvoorbeeld nog premies aan de zijde van de benadeelde openstaan. Het eigen recht van art. 6 WAM geeft de WAM-verzekeraar de mogelijkheid de aansprakelijkheid van de verzekerde zelf te beoordelen en tot schadeloosstelling van de benadeelde over te gaan. Omgekeerd brengt vaststelling van de aansprakelijkheid van de laedens jegens de benadeelde nog niet mee dat tevens de aansprakelijkheid van de WAMverzekeraar jegens de benadeelde vaststaat. 48 Onder de term benadeelde valt in art. 6 WAM, in tegenstelling tot art. 7:954 BW, niet alleen het slachtoffer zelf. Voor toepassing van de WAM zijn eveneens de rechtverkrijgenden (zie art. 1 WAM) gerechtigd. De rechtverkrijgende van het verkeersslachtoffer kan iemand zijn die een recht uit eigen hoofde heeft. Hierbij kan worden gedacht aan de nabestaanden van het feitelijke slachtoffer (artikel 6:108 ev. BW). 49 Onder de term benadeelde kan ook de sociale verzekeraar vallen. Strikt genomen worden zij niet als rechtverkrijgenden van het slachtoffer aangemerkt, maar toch kunnen zij als benadeelden worden gekwalificeerd. 50 Om de grondgedachte van de WAM te kunnen realiseren, is ook art. 11 WAM van belang; Geen uit de wettelijke bepalingen omtrent de verzekeringsovereenkomst of uit deze overeenkomst zelf voortvloeiende nietigheid verweer of verval kan door een verzekeraar aan een benadeelde worden tegengeworpen. De door art. 6 WAM geboden bescherming van de benadeelde zou immers niet ten volle doel treffen indien de aangesproken verzekeraar aan de benadeelde al de verweermiddelen zou kunnen tegenwerpen welke hij krachtens de wet of de verzekeringsovereenkomst tegen de verzekerde of verzekeringnemer kan aanvoeren. Art. 6 WAM in combinatie met art. 11 WAM verzwaart het risico voor de verzekeraar in grote mate. De WAM-verzekeraar kan onder omstandigheden tegenover de benadeelde tot een verdergaande schadevergoeding verplicht zijn dan waartoe hij jegens zijn verzekerde gehouden was. 51 Indien aansprakelijkheid vaststaat, heeft de WAM-verzekeraar een uitkeringsverplichting jegens de benadeelde, waaraan hij zich niet kan onttrekken. De verzekeraar kan immers ten opzichte van de verzekerde nog een aantal verweren inroepen. Dit kan hij niet jegens de benadeelde en ook niet tegenover de regresnemer. 48 Van Huizen e.a. 2006, p Robben 1993, p HR 7 november 1975, NJ 1976, 332 (Hinthamerstraat). De afgeleide aansprakelijkheid van de WAM-verzekeraar heeft tot gevolg dat het ziekenfonds het door hem uitgekeerde schadebedrag van de verzekeraar kan terugvorderen voor zover het ziekenfonds een verhaalsrecht op de gemotoriseerde schadeveroorzaker heeft. 51 Ruitenbeek-Bart 2008, p

24 HOOFDSTUK 3 DE DIRECTE ACTIE EN HET EIGEN RECHT: VERSCHILLEN EN BELANGEN 3.1 DE VERSCHILLEN In de voorgaande hoofdstukken is uitvoerig de werking van de directe actie dan wel het eigen recht besproken. Zoals men waarschijnlijk al kan vermoeden schuilen er nogal wat verschillen tussen deze beiden. De voornaamste verschillen worden hier behandeld Strekking Het grootste verschil tussen de directe actie en het eigen recht is dat de directe actie (art. 7:954 BW) minder ver strekt dan het eigen recht vanuit art. 6 lid 1 WAM. Immers, het laatstgenoemde artikel geeft de benadeelde een eigen vorderingsrecht jegens de WAMverzekeraar. De bevoegdheid om betaling te vorderen en om zo nodig in rechte betaling af te dwingen komt niet toe aan de verzekerde, maar aan de benadeelde. 52 Dit betekent dat de verzekeraar dan ook niet bevrijdend kan betalen aan zijn verzekerde. In het geval van de directe actie heeft de benadeelde uitsluitend een aanspraak op de uitkering indien de verzekeraar jegens de verzekerde een uitkering verschuldigd is. 53 Beoogd wordt dat de tussenschakel van de verzekerde wordt weggenomen. 54 In het advies van de Raad van State werd de vraag gesteld of het niet beter was om in plaats van een directe actie een eigen recht tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar aan de benadeelden toe te kennen. De minister heeft er echter toen op gewezen dat een onderdeel van het systeem van het eigen recht een in de wet neergelegde verzekeringsplicht betreft. 55 Voor een algemene aansprakelijkheidsverzekering geldt deze plicht daarentegen niet. Als argument kan men hiertoe inbrengen dat motorrijtuigverzekeringen zich naar hun aard beter lenen voor het toekennen van een rechtstreeks vorderingsrecht dan algemene aansprakelijkheidsverzekeringen. Motorrijtuigen vormen een zeer eenduidig risico, namelijk aanrijdingen, en een algemene aansprakelijkheidsverzekering geeft dekking aan een diversiteit van risico s. 56 Verder kan men voor dit onderscheid aanbrengen dat de grondgedachte van de WAM is dat de schade 52 Asser 2007, p Asser 2007, p Lippman 1951, p Tolman 2000, p Tolman 2000, p

25 zoveel mogelijk vergoed moet worden, terwijl in het geval van de directe actie enkel de vereenvoudiging van de schadeloosstelling beoogd wordt Verweren Een ander verschil is dat met toepassing van de directe actie de verzekeraar bevoegd blijft zich te beroepen op wettelijke en contractuele verweren die de dekking beperken of zelfs uitsluiten en daarmee aan de schadeloosstelling van de benadeelde al dan niet geheel in de weg staan. 57 De WAM-verzekeraar kan zich ten opzichte van de benadeelde echter niet beroepen op uit de wet of overeenkomst voortvloeiende verweren die hij wel tegenover zijn verzekerde kan inroepen, wat volgt uit art. 11 lid 1 WAM. Dit is enigszins apart te noemen, nu de verzekeraar op deze manier tot meer vergoeding gehouden kan worden jegens de benadeelde, dan dat jegens de verzekerde het geval zou zijn geweest. De verzekeraar kan zich echter wel beroepen op eigen schuld van de benadeelde. Hierbij is artikel 6:101 BW van belang. De verzekeraar kan ook de nog openstaande premie met de benadeelde verrekenen (artikel 7:935 lid 2 BW). Deze mogelijkheid ondervindt kritiek voor zover het gaat om een uitkering krachtens een aansprakelijkheidsverzekering. Het gevaar bestaat dan immers dat aan de rechten van de benadeelde afbreuk wordt gedaan, omdat mogelijk de benadeelde door de verrekening niet zijn volledige schade vergoedt krijgt. 58 Mede daarom kan alleen worden verrekend met premies van dezelfde verzekering. Hetzelfde geldt voor het verrekenen van openstaande premies op grond van de WAM Beperkingen Een beperking die al in hoofdstuk 1 aan de orde is geweest, is de beperking tot schade door dood of letsel. De gedachte hierachter is dat het bezwaar dat de verzekeringspenningen onder omstandigheden niet of pas na langere tijd bij de benadeelde terecht komen, zich het sterkst doet voelen bij schade door dood of letsel. 59 Bij de advisering heeft het Verbond van Verzekeraars zich negatief opgesteld ten opzichte van de invoering van de directe actie. Een van de argumenten die zij daartoe aanvoerden was dat de verzekeraars bij de schadeafwikkeling met een partij te maken krijgen, waarmee zij niet in een contractuele 57 Asser 2007, p Kamerstukken , nr. 5, p Frenk en Salomons 2006, p