Elke stap telt. Werkblad beschrijving interventie voor Goed Beschreven. t.b.v. Menukaart Sportimpuls

Transcriptie

1 Elke stap telt Werkblad beschrijving interventie voor Goed Beschreven t.b.v. Menukaart Sportimpuls Originele versie: maart 2013, versie 1.0 Versie MSI: oktober 2013 Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad LET OP velden met de aanduiding MSI, zijn verplicht voor het aanmelden voor de Menukaart Sportimpuls Voor meer informatie: Oktober 2013, versie MSI

2 Colofon Ontwikkelaar/licentiehouder van de interventie Naam SportZeeland Adres s-heer Elsdorpweg 12 Postcode 4461 WK Plaats Goes Telefoon Fax Website (van de interventie) Contactpersoon Vul hier de eerste contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Marja Reijnders s-heer Elsdorpweg WK Goes Tweede contactpersoon Vul hier de tweede contactpersoon voor de interventie in Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Nathalie de Schepper s-heer Elsdorpweg WK Goes Referentie in verband met publicatie Naam auteur: SportZeeland, N. de Schepper en M. Reijnders Titel interventie: Elke stap telt Databank(en) : - Plaats, instituut : Goes, SportZeeland Datum: Het Werkblad moet een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie zijn en geeft informatie over de interventie die van belang is voor de beoordeling van de kwaliteit en randvoorwaarden van de interventie. Daarnaast is de informatie bedoeld voor bezoekers van de databank(en) van de samenwerkende organisaties. Het Werkblad is een invulformulier, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. Kijk in de handleiding die bij dit werkblad hoort ter ondersteuning bij het invullen van dit werkblad. Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende organisaties 2

3 Inhoud Colofon... 2 Samenvatting MSI... 4 Uitgebreide beschrijving Probleemomschrijving MSI Beschrijving interventie Samenhang (Facultatief) Uitvoering Evaluatie van praktijkervaringen Aangehaalde literatuur

4 Samenvatting MSI Eén A-4tje, maximaal 400 woorden Schrijf hier een korte pakkende beschrijving van de interventie en neem hier in ieder geval de volgende onderdelen in op: Doelgroep, doel en aanpak van de activiteiten. Doelgroep Elke stap telt is een laagdrempelig wandeltrainingsprogramma voor 55-plussers waarbij het opbouwen van de conditie en het stimuleren van sociale contacten centraal staan. De interventie richt zich vooral op de nietactieve, minder actieve 55-plussers. Bij de werving van deelnemers wordt extra aandacht besteed aan ouderen die onvoldoende bewegen en/of niet tot nauwelijks participeren in de samenleving. Dankzij de verschillende instapniveaus en de persoonlijke opbouwplannen is de interventie echter ook geschikt voor sportieve 55-plussers. De groep 55-plussers is een snel groeiende groep. Naarmate men ouder wordt, doen mensen minder aan sport en bewegen met als gevolg dat bijna de helft van de 50-plussers niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Sport en bewegen is een belangrijk middel om gezond en vitaal oud te worden. Bewegen in groepsverband draagt ook bij aan het voorkomen van sociaal isolement. Doel Na afloop van de interventie hebben de deelnemers een actievere leefstijl door wekelijkse beweegactiviteiten zoals wandelen uit te voeren en hebben zij tijdens de interventie één of meerdere nieuwe sociale contacten opgedaan waarmee ze wekelijks samen kunnen wandelen. Daarnaast zijn de deelnemers, na de interventie, doorgestroomd naar een wekelijks regulier aanbod in de buurt waardoor zij een actieve leefstijl behouden. Aanpak Na een instaptest, wordt door middel van individuele opbouwplannen en een stappenteller gewerkt naar een persoonlijk doel. De interventie duurt twaalf weken. Tijdens de eerste bijeenkomst wordt de wandeltest afgenomen. Op basis van de testresultaten wordt per deelnemer een instapniveau bepaald. Iedereen krijgt een stappenteller en een individueel opbouwprogramma. Het opbouwprogramma bestaat uit verschillende niveaus. Elk niveau duurt één week en bestaat uit een wandelschema waarin is aangegeven hoeveel stappen de deelnemer dagelijks moet zetten om het niveau te behalen. Wekelijks wordt er een groepsbijeenkomst van twee uur georganiseerd. De deelnemers maken een gezamenlijke groepswandeling. Ze ontvangen hun nieuwe opbouwplan voor de komende week, wisselen ervaringen uit en drinken gezamenlijk koffie. Ze krijgen voorlichting over gezondheid gerelateerde onderwerpen, zoals gezonde voeding, actieve leefstijl, omgaan met chronische aandoeningen, omgaan met eenzaamheid en natuurbeleving. Gedurende de 10 weken maken zij kennis met het regulier wekelijkse aanbod in de omgeving. Tijdens de laatste bijeenkomst wordt de wandeltest nogmaals afgenomen en schrijven de deelnemers zich in voor een vervolgaanbod in de eigen regio. 4

5 Uitgebreide beschrijving 1. Probleemomschrijving MSI Probleem Voor welk probleem, thema of risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard en ernst van het probleem Gebruik hiervoor maximaal 400 woorden. Beschrijf ook de spreiding (hoe vaak komt het probleem voor en bij wie) en de mogelijke gevolgen (immaterieel en materieel) als er nu niet wordt ingegrepen. Uit onderzoek blijkt dat veel ouderen inactief zijn. Naarmate men ouder wordt, doen mensen minder aan sport en bewegen met als gevolg dat bijna de helft van de 50-plussers niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) (TNO, 2013). Uit het laatste TNO onderzoek blijkt dat ouderen minder bewegen dan de gemiddelde bevolking. Het percentage personen dat aangeeft geen enkele vorm van lichamelijke activiteit te verrichten, neemt sterk toe na het 65 ste levensjaar. Daarnaast zijn een sociaal isolement en eenzaamheid veel voorkomende problemen bij deze doelgroep. In Nederland zijn er naar schatting ongeveer ouderen eenzaam (Rijksoverheid). De groep 50-plussers is een snel groeiende groep. De verwachting is dat er in Nederland in 2035 meer dan 6 miljoen ouderen van 50 jaar en ouder en meer dan 4 miljoen 65-plussers zijn (CBS). Mensen worden ouder en leven langer. Hierdoor is de verwachting dat in de toekomst meer inactieve Nederlanders zijn en meer mensen in een sociaal isolement leven. Een consequentie van deze groeiende groep inactieve ouderen is de toename van het aantal mensen met gezondheidsproblemen. Er zullen meer mensen met een chronische aandoening of een beperking komen en een toename van mensen met gewrichtsproblemen als gevolg van overgewicht. Daarnaast zal het aantal alleenstaanden onder de ouderen stijgen, met als gevolg een toename in mentale problemen, zoals eenzaamheid en depressie. Een inactieve leefstijl bij mensen met een aandoening verhoogt niet alleen het risico op overgewicht en langdurige aandoeningen, maar ook het risico op functionele beperkingen en daarmee het verlies op zelfstandigheid. Sport en bewegen zijn belangrijke middelen om gezond oud te worden, langer zelfstandig te functioneren en een sociaal isolement te voorkomen. Fysieke activiteit helpt om uithouding, evenwicht, spiersterkte, lenigheid, behendigheid en coördinatie te verbeteren. Bovendien voorkomt bewegen in groepsverband eenzaamheid en depressie. Het sociale aspect, de gezelligheid, is minstens zo belangrijk als het bewegen zelf. De interventie Elke stap telt richt zich vooral op inactieve senioren en/of senioren die dreigen in een sociaal isolement te raken. Actieve senioren worden betrokken als vrijwilligers in het project. 5

6 2. Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als de school als de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie verder bij de betreffende paragrafen hieronder. 2.1 Doelgroep MSI Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? De interventie richt zich vooral op de niet-actieve en minder actieve 55-plusser, die niet tot nauwelijks participeren in de samenleving. Dankzij de verschillende instapniveaus en persoonlijke opbouwplannen is de interventie ook geschikt voor sportieve 55-plussers. Sportieve 55 -plussers worden vooral benaderd als buddy (wandelmaatje). Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? - Vrijwilligers; zij worden ook wel buddy s of wandelmaatjes genoemd. Dit zijn actieve senioren die de deelnemers begeleiden tijdens de wekelijkse wandelingen en groepsbijeenkomsten en die de deelnemers motiveren om het trainingsprogramma vol te houden en af te maken. Hiervoor hebben zij een scholing gevolgd die uit verschillende onderdelen bestaat: voorlichting over de inhoud van het project, afname van de wandeltest, werking van de stappenteller, motiverende gespreksvoering en monitoring/evaluatie. De scholing wordt gegeven door SportZeeland. - Lokale coördinatoren vanuit sport- of welzijnsorganisaties; zij zijn verantwoordelijk voor de lokale coördinatie van de interventie. Naast het werven en aansturen van de vrijwilligers, hebben de lokale coördinatoren ook contact met de deelnemers. Zij verzorgen tijdens de werving een voorlichtingsbijeenkomst voor potentiële deelnemers en zijn tijdens de interventie wekelijks aanwezig bij de groepsbijeenkomsten. Ook coördineren zij de wandeltest. De lokale coördinatoren hebben dezelfde scholing als de vrijwilligers gevolgd met daarbij extra uitleg over de inhoud en organisatie van het programma. - Thuiszorg- en zorginstellingen; er wordt samenwerking gezocht met thuiszorg- en zorginstellingen om ouderen en voornamelijk kwetsbare ouderen te bereiken. Ook deze intermediaire doelgroep heeft contact met de deelnemers door wekelijkse bij de groepsbijeenkomsten aanwezig te zijn. De scholing, zoals hierboven beschreven, hebben zij ook gevolgd. 6

7 Selectie van doelgroepen Hoe wordt de doelgroep en - indien van toepassing - de (intermediaire) doelgroep(en) geselecteerd? Bij de doelgroep wordt voornamelijk gezocht naar niet-actieve ouderen ofwel instappers. Actieve senioren worden betrokken om niet of minder actieve senioren in het eigen dorp of de eigen wijk te benaderen en te motiveren deel te nemen. Middels een voorlichtingsbijeenkomst voor potentiële deelnemers wordt lokaal informatie gegeven over het project. Iemand is een instapper wanneer hij/zij minder dan 180 minuten per week beweegt. Dit wordt bepaald door middel van een vragenlijst Hoe ziet mijn week eruit. Ouderen die meer dan 180 minuten per week bewegen, kunnen ook deelnemen aan de interventie dankzij de verschillende instapniveaus en de persoonlijke opbouwplannen. De lokale coördinatoren hebben zicht op het aantal eenzame ouderen. Deze ouderen worden benaderd door de vrijwilligers. Bij de intermediaire doelgroepen wordt gekeken naar een lokale organisatie die nauw contact heeft met de beoogde doelgroep. 2.2 Doel MSI Hoofddoel Wat is het hoofddoel van de interventie? Na afloop van de interventie hebben de deelnemers een actievere leefstijl door wekelijkse beweegactiviteiten zoals wandelen uit te voeren en hebben zij tijdens de interventie één of meerdere nieuwe sociale contacten opgedaan waarmee ze wekelijks samen kunnen wandelen. Daarnaast zijn de deelnemers, na de interventie, doorgestroomd naar een wekelijks regulier aanbod in de buurt waardoor zij een actieve leefstijl behouden. Subdoelen Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: koppel de subdoelen aan de betreffende (intermediaire) doelgroepen, bijvoorbeeld in een schema. - De deelnemers hebben na afloop kennis over het nut en belang van een actieve leefstijl. - De deelnemers hebben kennis over verschillende gezondheidsonderwerpen, zoals gezonde voeding, actieve leefstijl, juiste wandeluitrusting, depressie en eenzaamheid. - De deelnemers hebben kennis over chronische aandoeningen en hoe hiermee om te gaan. - De deelnemers kennen het belang van het opbouwen van fysieke activiteit. - De deelnemers hebben hun conditie verbeterd, dit is terug te zien op de score van de eindwandeltest ten opzichte van de beginwandeltest. - De deelnemers hebben het wandelen geïntegreerd in het dagelijks leven waardoor zij voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. - De deelnemers hebben nieuwe sociale contacten opgedaan tijdens de groepsbijeenkomsten. - De deelnemers weten welke mogelijkheden tot vervolg beweegaanbod er zijn in de eigen regio. 7

8 2.3 Aanpak MSI Opzet van de interventie Hoe is de opzet van de interventie? Denk aan volgorde, frequentie, intensiteit en duur - indien van toepassing. Voeg hier eventueel een schema in. Het gehele traject (zonder de voorbereidings- en evaluatiefase) duurt inclusief start- en slotmoment 12 weken, bijeenkomsten van 2 uur. Fase 1: voorbereidingsfase (1 tot 2 maanden) - Scholing lokale coördinatoren. Deze scholing neemt ongeveer 1,5 dagdeel in beslag. - Werven vrijwilligers. - Scholing vrijwilligers. Deze scholing neemt ongeveer één dagdeel in beslag. - Plannen en organiseren van het programma (wandelingen, inclusief de informatiebijeenkomsten). - Werven deelnemers (maximaal 15 per groep). - Voorlichtingsbijeenkomst voor potentiële deelnemers. Fase 2: Uitvoering programma Startmoment (2 uur) - Deelnemers informeren over het trainingsprogramma (eenmalig 30 minuten). - Deelnemers instructie geven over het gebruik van de stappenteller (eenmalig 15 minuten). - Afname van de wandeltest en invullen van het formulier Hoe ziet mijn week eruit om te bepalen of de deelnemer al dan niet een instapper is. Zowel instappers als niet-instappers mogen deelnemen. (De wandeltest duurt zes minuten. Op basis van de resultaten wordt er een berekening gemaakt en wordt de stappenteller ingesteld. Dit gebeurt eenmalig en duurt in totaal 45 minuten). - Deelnemers worden geïnformeerd over de persoonlijke opbouwplannen en krijgen hun eerste opbouwplan (wandelschema) mee naar huis (30 minuten). Wandeltrainingsprogramma (10 weken) - 10 groepsbijeenkomsten van 2 uur waarbij de deelnemers hun nieuwe opbouwplan ontvangen, samen koffie drinken, informatie krijgen over gezondheid gerelateerde onderwerpen en gezamenlijk een wandeling maken. De gezamenlijke wandeling duurt gemiddeld 1 uur. Voor het volgen van het opbouwplan wandelen de deelnemers dagelijks met af en toe een rustdag. De afstand van deze wandelingen is afhankelijk van het niveau waar de deelnemer zich bevindt. - Na 5 weken in kaart brengen hoeveel deelnemers op schema lopen. Slotmoment (2 uur) - Eenmalige bijeenkomst van 2 uur waarbij de wandeltest nogmaals wordt afgenomen en wordt vergeleken met de test aan het begin van het trainingsprogramma. - In kaart brengen of de deelnemers hun einddoel hebben behaald. - Deelnemers die het trainingsprogramma volledig hebben doorlopen, ontvangen een certificaat. - Doorstroom naar regulier sport- en beweegaanbod, mogelijkheid tot inschrijven. - Deelnemers vullen een evaluatieformulier in en schrijven in voor een vervolgactiviteit (wekelijks reguliere activiteit). Fase 3: Evaluatie - Verwerken van de (5- en 10- weken) registraties. - Evaluatie met vrijwilligers. - Evaluatie van totale programma en eventueel bijstellen. - Potentiële vrijwilligers werven voor het wandeltrainingsprogramma. 8

9 Locatie en uitvoerders Waar wordt de interventie uitgevoerd en door wie? Indien van toepassing per onderdeel beschrijven. De interventie wordt binnen een wijk of dorp uitgevoerd. De wekelijkse bijeenkomsten starten vanuit een centraal punt. Dit kunnen verschillende locaties zijn, zoals welzijnsorganisaties, sportorganisaties, woonzorgcentra, verenigingen, dorpscentra enzovoorts. De gezamenlijke wandelingen worden binnen of buiten de wijk of het dorp gelopen. De deelnemers volgen de opbouwplannen (wekelijkse wandelschema s) verder in hun eigen tijd. In de uitvoering van de interventie wordt samengewerkt met gemeenten. Zij zijn vaak financier van de interventie. De lokale coördinatie van het project ligt bij een sport- of welzijnsorganisatie of woonzorgcentrum. De professionals zijn verantwoordelijk voor de lokale uitvoering, evaluatie en coördinatie van de (verschillende) groep(en) die binnen de gemeente starten. De coördinatoren werven vrijwilligers en deelnemers, organiseren een informatiebijeenkomst voor potentiële deelnemers, nemen de wandeltest af, zorgen voor externe deskundigen die de voorlichtingsbijeenkomsten kunnen invullen en zijn hierbij dan ook aanwezig. Coördinatoren kunnen daarnaast zelf de groepen wekelijks begeleiden tijdens de wandelingen, een begeleider hiervoor inhuren of de vrijwilligers nemen dit voor hun rekening. Daarnaast wordt in de begeleiding van de groepen gebruik gemaakt van buddy s of wandelmaatjes. Per groep zijn er 2-4 vrijwilligers. Dit zijn actieve senioren die de deelnemers motiveren gedurende het trainingsprogramma. Zij zijn wekelijks aanwezig tijdens de informatiebijeenkomsten, drinken koffie met de deelnemers, evalueren de afgelopen week met de deelnemers en begeleiden de gezamenlijke wandelingen. De vrijwilligers assisteren ook de coördinator tijdens het afnemen van de wandeltest. Vrijwilligers kunnen ook betrokken worden bij het uitzetten van wandelingen. Inhoud van de interventie Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en eventueel in welke volgorde? Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe. Elke stap telt is een laagdrempelig wandeltrainingsprogramma voor 55-plussers waarbij het opbouwen van de conditie en het stimuleren van sociale contacten centraal staan. Fase 1: voorbereiding en werving In de voorbereidingsfase worden eerst de lokale coördinatoren geschoold door SportZeeland. Deze scholing bestaat uit vier onderdelen: informatie over de inhoud en de organisatie van het programma, instructie over het afnemen van de wandeltest, motiverende gespreksvoering en informatie over monitoring en evaluatie. De lokale coördinatoren worden geworven uit het eigen netwerk, zoals bij gemeenten, welzijnsorganisaties, sportorganisaties, woonzorgcentra, thuiszorg enzovoorts. Vervolgens worden de vrijwilligers geworven. Dit wordt gedaan door de lokale coördinatoren. Dit gebeurt op verschillende manieren, zoals een oproep via verschillende media of mensen uit het eigen netwerk persoonlijk benaderen. Ook actieve deelnemers uit voorgaande edities van het trainingsprogramma worden benaderd om vrijwilliger te worden. De vrijwilligers volgen dezelfde scholing als de lokale coördinatoren (zoals hierboven beschreven). Tot slot worden de deelnemers geworven door de lokale coördinatoren en vrijwilligers. Dit gebeurt op verschillende manieren, zoals flyeren, oproep in verschillende media, mensen benaderen uit het eigen netwerk, mailing enzovoorts. Er wordt ook een informatiebijeenkomst voor potentiële 9

10 deelnemers georganiseerd waarbij informatie over het programma wordt gegeven. Hierbij worden de vrijwilligers actief betrokken, omdat zij potentiële deelnemers kunnen motiveren om mee te doen. Fase 2: Uitvoering programma Startmoment Tijdens het startmoment worden de deelnemers geïnformeerd over het trainingsprogramma en het gebruik van de stappenteller. Vervolgens wordt er een wandeltest afgenomen. Op basis van de testresultaten wordt er per deelnemer een instapniveau bepaald. Iedereen krijgt een stappenteller en een individueel opbouwprogramma. Het opbouwprogramma bestaat uit verschillende niveaus waarbij elk niveau een week in beslag neemt. Elk niveau bestaat uit een opbouwplan (wandelschema) waarin is aangegeven hoeveel stappen de deelnemer dagelijks moet zetten om het niveau te behalen. Wandeltrainingsprogramma Het wandeltrainingsprogramma bestaat uit tien wekelijkse bijeenkomsten van twee uur. Een bijeenkomst bestaat uit een groepsgesprek of voorlichting over gezondheid gerelateerde onderwerpen, samen koffie drinken en een groepswandeling. In minimaal drie van de tien bijeenkomsten wordt voorlichting gegeven door externe deskundigen, zoals een podoloog, diëtist, IVN (landelijke organisatie die natuurwandelingen organiseert), fysiotherapeut enzovoorts. De onderwerpen die hierbij aan bod komen zijn onder andere voeding, beweging, omgaan met chronische aandoeningen, informatie over de juiste wandeluitrusting, sociaal isolement, informatie over het regulier beweegaanbod zoals MBvO, GALM, wandelgroepen, yoga, zwemmen enzovoorts. Als er geen voorlichting is, houden de deelnemers een groepsgesprek waarbij ze ervaringen kunnen uitwisselen. De lokale coördinatoren en vrijwilligers begeleiden deze bijeenkomsten samen. Naast het informatieve gedeelte ontvangen de deelnemers hun nieuwe opbouwplan. Voorbeeld: het instapniveau van deelnemer x is niveau 8. Dit betekent dat hij/zij in de eerste week het programma van niveau 8 doorloopt, stappen in totaal. De week erna krijgt deelnemer x het programma van niveau 9 mee naar huis, stappen, indien hij/zij het vorige niveau heeft behaald. Op deze manier wordt het programma opgebouwd en werken de deelnemers aan hun conditie. Na vijf weken wordt gemonitord hoeveel deelnemers op schema lopen. Tot slot maken de deelnemers een groepswandeling. Hierbij wordt soms onderscheid gemaakt tussen een korte en lange afstand. Slotmoment Tijdens de slotbijeenkomst wordt de wandeltest nogmaals afgenomen, zodat in kaart kan worden gebracht of er een verbetering is opgetreden. De deelnemers vullen een evaluatie in en krijgen een certificaat. Ook kunnen ze zichzelf inschrijven voor wekelijks regulier sport- en beweegaanbod zoals MBvO, GALM, wandelgroepen, yoga, zwemmen enzovoorts. Tijdens één van de bijeenkomsten zijn zij hier al uitgebreid over geïnformeerd. Doorstroom naar regulier aanbod Tijdens het trainingsprogramma is er specifieke aandacht voor de doorstroom naar andere beweegaanbieders. Het doel is dat de deelnemers, na de interventie, doorstromen naar wekelijks regulier beweegaanbod. Hiervoor wordt samenwerking gezocht met (wandel)-verenigingen en de wandelsportbond (KNBLO). Gedurende de groepsbijeenkomsten worden docenten en/of begeleiders van regulier aanbod uitgenodigd om informatie te komen geven over het aanbod. De deelnemers kunnen op deze manier kennismaken met het aanbod in de buurt. Indien er geen wandelverenigingen en/of wandelgroepen binnen de gemeente zijn en de deelnemers hier wel behoeft aan hebben, wordt er een wandelgroep opgestart. In de meeste gevallen wordt deze wandelgroep begeleid door één van de vrijwilligers. Ook wanneer er geen of (te) weinig regulier 10

11 sport- en beweegaanbod is in de wijk of het dorp, wordt in samenwerking met combinatiefunctionarissen gekeken om een beweeggroep op te starten. Het aantal ouderen dat doorstroomt naar een regulier aanbod wordt gemonitord. Fase 3 Evaluatie en monitoring Verwerking 5- en 10-weken registraties Na 5 weken en na 10 weken vullen de vrijwillige begeleiders een registratieformulier in waarop de vorderingen van de deelnemers bijgehouden worden. De coördinator verzamelt en verwerkt deze in de eindevaluatie. Evaluatie met de vrijwilligers en voorlichters Met de vrijwilligers wordt geëvalueerd: - de begeleiding van de deelnemers en coaching; - de wandelroutes; - het voorlichtingsprogramma wordt geëvalueerd met betrokkenen; Daarna worden, waar nodig, zaken bijgesteld. Eindevaluatie van het hele project - Evaluatie van deelnemers en registraties verwerken in een eindevaluatie; - Vrijwilligers werven voor een volgend startmoment; - Eventueel bijstellen programma. 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Betrokkenheid doelgroep Was de doelgroep betrokken bij de ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? De interventie is ontwikkeld in België door OKRA Sport en de Katholieke Universiteit Leuven (KU Leuven). OKRA Sport is een door de Vlaamse overheid erkende nationale sportfederatie voor senioren. OKRA Sport had het idee om een laagdrempelig wandelprogramma te ontwikkelen voor ouderen. Zij hebben hiervoor contact opgenomen met de KU Leuven. Om zo min mogelijk risico te lopen wilden zij een wetenschappelijk onderbouwd programma ontwikkelen. Op basis van allerlei onderzoeken over het geleidelijk opbouwen van de conditie, heeft de KU Leuven het stappenplan met 12 niveaus uitgeschreven om zo het bereik onder ouderen zo groot mogelijk te maken (zowel voor niet-actieve, minder actieve als actieve senioren). Vervolgens is een groep senioren met het stappenplan aan de slag gegaan en deze groep is vergeleken met een groep senioren die het stappenplan niet heeft gevolgd. Uit de resultaten bleek dat de deelnemers die het stappenplan hadden gevolgd een significante vooruitgang boekten op de wandeltest, terwijl de andere groep stabiel bleef. Tot slot zijn er drie pilot-projecten uitgevoerd. Na afloop is er een evaluatiegesprek geweest met de deelnemers. Hierin werd gevraagd wat ze vonden van het programma en de haalbaarheid. Met de begeleiders van het programma heeft ook een evaluatiegesprek plaatsgevonden waarin vooral naar de organisatie van het programma werd gevraagd. Op basis van deze evaluatiegesprekken, zijn er nog een aantal aanpassingen geweest aan het programma en de organisatie ervan. De afgelopen jaren is de interventie op sommige punten nog aangescherpt naar aanleiding van evaluaties. 11

12 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd Worden in Nederland vergelijkbare interventies uitgevoerd, zo ver bekend? Welke? Zijn deze opgenomen in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Wandelfit Wandelfit is een initiatief van sportbond KNBLO, wandelsportorganisatie Nederland. Wandelfit biedt de mogelijkheid om op een laagdrempelige manier te gaan wandelen. Deelnemers worden 12 weken lang begeleid door enthousiaste wandeltrainers, waarna de mogelijkheid bestaat om daarna in groepsverband te blijven wandelen bij een sportvereniging. Deze interventie staat niet op de Menukaart. Stap je gezond Stap je gezond is een zes maanden durend programma waarbij wordt geprobeerd de leefstijl van inactieve volwassenen structureel te verbeteren. Het programma bestaat uit twee pijlers: gebruik van een beweegmeter die meer bewegen in het dagelijks leven stimuleert en voedingsadvies in groepsbijeenkomsten door een diëtiste. De gegevens van de beweegmeter worden geregistreerd op een persoonlijke webpagina. Ook krijgen de deelnemers een persoonlijke doelstelling die geleidelijk aan hoger komt te liggen. Na afloop worden de deelnemers gestimuleerd om te blijven bewegen al dan niet in groepsverband. De interventie is bedoeld voor inactieve volwassenen (18 jaar en ouder). Deze interventie stond vorig jaar op de Menukaart. Overeenkomsten en verschillen Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen (puntsgewijs)? Overeenkomsten - alle interventies richten zich op het opbouwen van de conditie. - alle interventies werken in groepsverband. - na afloop worden er vervolgmogelijkheden aangeboden. - alle interventies richten zich op wandelen. Verschillen - Elke stap telt richt zich op een specifieke doelgroep, namelijk 55-plussers. Bij Wandelfit en Stap je gezond kan iedereen vanaf 18 jaar deelnemen. - De deelnemers van Elke stap telt wandelen dagelijks volgens een wandelschema waarvan één gezamenlijke wandeling per week. Bij Wandelfit trainen de deelnemers drie keer per week waarvan twee keer onder begeleiding. Stap je gezond duurt 6 maanden en heeft 9 gezamenlijke bijeenkomsten. - Bij Elke stap telt is het sociale aspect erg belangrijk. Dit komt minder naar voor bij de andere twee interventies. Bij de andere interventies zijn de gezamenlijke bijeenkomsten vooral informatief of actief van aard, terwijl het opdoen van sociale contacten bij Elke stap telt centraal staat. - Bij Elke stap telt wordt gebruik gemaakt van vrijwilligers (buddy s). Dit wordt bij de andere interventies niet gedaan. Hier worden enkel professionals ingezet. Toegevoegde waarde Wat is de toegevoegde waarde van deze interventie? De toegevoegde waarde van de interventie Elke stap telt is dat de deelnemers een persoonlijk opbouwplan ontvangen waardoor ze op hun eigen niveau kunnen werken aan de conditie. Daarnaast krijgen zij informatie over gezondheid gerelateerde onderwerpen zoals voeding, omgaan met chronische aandoeningen, actieve leefstijl, eenzaamheid of juiste wandeluitrusting en maken zij kennis met het vervolgaanbod in de buurt. Elke stap telt zet actief in op het opdoen van sociale contacten doordat de deelnemers wekelijks gezamenlijk koffie drinken, evalueren en samen wandelen. 12

13 3. Samenhang (Facultatief) Beschrijf in maximaal 250 woorden hoe de aanpak aansluit bij de aanleiding, het doel en de doelgroep. Anders gezegd: hoe leidt deze aanpak bij deze situatie en/of dit probleem tot het beoogde doel bij deze doelgroep. 4. Uitvoering Materialen MSI Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? Voor de uitvoering van de interventie is er een wandelbox beschikbaar. De wandelbox is alleen verkrijgbaar als de scholing is gevolgd. Met de wandelbox kan er een groep van 15 personen worden opgestart. De wandelbox kan wordt verstrekt na het volgen van de scholing en bestaat uit de volgende materialen (documenten zijn digitaal beschikbaar): - 15 stappentellers (4 extra stappentellers voor de begeleiders); - 15 opbouwplannen; - 15 keycords; - 15 scorekaartjes; - 15 pennen; - CD met basisdocumenten. Basis documenten (voorbeelden): - draaiboek (handleiding voor lokale organisaties (zie bijlage 1); - formulier hoe ziet mijn week eruit ; - certificaten; - voorbeeld PR materiaal; - handleiding afnemen instaptest; - werkbladen verzamelstaat instaptest; - presentatie Waarom bewegen moet ; - registratieformulieren; - tips wandelen in groep; - evaluatieformulier; Voor de uitvoering van de wandeltest zijn nog nodig (zelf aanschaffen of regelen): 6 pionnen, stopwatch en meetlint 20 meter. 13

14 Type organisatie Welk(e) soort(en) organisatie(s) kan /kunnen de interventie uitvoeren? Professionals in de sport, welzijn en zorg of combinaties hiervan kunnen de interventie uitvoeren met behulp van 2-3 vrijwilligers. Opleiding en competenties Welke opleiding/training en specifieke competenties van de uitvoerders zijn vereist? De uitvoerders dienen een scholing te volgen om met de interventie aan de slag te kunnen gaan. Deze scholing wordt door SportZeeland gegeven, neemt ongeveer zes uur in beslag en bestaat uit vier onderdelen: 1. Uitleg over de inhoud en organisatie van het programma; 2. Instructie over het afnemen van de wandeltest en instellen stappenteller; 3. Motiverende gespreksvoering; 4. Uitleg over monitoring en evaluatie. Zowel de lokale coördinatoren als de vrijwilligers volgen deze scholing. Uitleg over motiverende gespreksvoering heeft als doel dat de lokale coördinatoren en vrijwilligers de deelnemers kunnen motiveren om het gehele programma te doorlopen en niet vroegtijdig te stoppen. Daarnaast is het belangrijk dat de uitvoerders ervaring hebben in de omgang met ouderen alsook het begeleiden van groepen. De taak van de lokale coördinator wordt vaak uitgevoerd door een combinatiefunctionaris die vaak al over deze competenties beschikt. Kwaliteitsbewaking Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? Om het optimale resultaat voor de deelnemers te behalen, is het belangrijk dat de interventie op de juiste manier wordt uitgevoerd. Hier wordt op de volgende manieren door SportZeeland voor gezorgd: - vooraf scholing geven over de inhoud en organisatie van het programma; - ondersteuning bieden bij het organiseren van een informatiebijeenkomst; - registratieformulieren opvragen over de status en vorderingen van de deelnemers aan het begin van de interventie, na 5 weken en na afloop van de interventie; - informatie opvragen over werving van deelnemers en invullen van voorlichtingsbijeenkomsten; - evaluatie houden met deelnemers, vrijwilligers en lokale coördinatoren; - stuurgroep die ontwikkeling en uitvoering monitort. Randvoorwaarden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? De deelnemers komen wekelijks bij elkaar. Hiervoor is een ruimte voor minimaal 15 personen nodig met de mogelijkheid om koffie en thee te drinken en voorlichting te geven. Het is belangrijk dat deze ruimte gemakkelijk te bereiken is en toegankelijk is voor senioren. Verder is samenwerking tussen de gemeente, sport- of welzijnsorganisatie en woonzorgcentra belangrijk. Door samen te werken, kunnen meer ouderen worden bereikt en is de kans groot dat er (meerdere) groep(en) gaan starten. 14

15 Overdraagbaarheid en/of implementatie MSI Is er een systeem voor de overdracht en/of implementatie? Geef een samenvatting. Wanneer de interventie op een nieuwe locatie uitgevoerd gaat worden, wordt er eerst een afspraak gemaakt om uitleg over de interventie te geven. Vervolgens worden de coördinatoren en vrijwilligers geschoold. Zij ontvangen daarna de wandelbox met daarin ook de handleiding, waarin precies staat beschreven hoe de interventie uitgevoerd moet worden. Tijdens het hele proces kan er om advisering van SportZeeland worden gevraagd. Kosten Wat zijn de kosten van de interventie? Denk ook aan de uren voor voorbereiding en evaluatie. 15

16 5. Evaluatie van praktijkervaringen Onderzoek en resultaten Is er een evaluatie geweest van de praktijkervaringen met de interventie bij de uitvoerders en de doelgroepen en wat zijn daarvan de meest relevante uitkomsten? Beschrijf het bereik, de succes- en verbeterpunten en geef indien van toepassing aan of er na de evaluatie punten in de interventie zijn aangepast. Beschrijf hoe de evaluatie is opgezet en neem hier de respons en de respondenten in mee. In het jaar 2012 en het jaar 2013 is de interventie twee keer uitgevoerd. In totaal vier keer, waarvan twee keer een evaluatie met de deelnemers is gehouden en één keer een evaluatie met de lokale coördinatoren. De evaluaties met de deelnemers zijn door middel van een vragenlijst gedaan en met de lokale coördinatoren is een telefonisch interview gehouden. Aantal deelnemers evaluatie Eerste ronde 2012: 114 deelnemers Tweede ronde 2012: 81 deelnemers Lokale coördinatoren: 10 Relevante uitkomsten - In 2012 zijn 349 ouderen bereikt en in 2013 waren dit er Met de interventie is een hoog percentage niet-actieve senioren bereikt (23 %). - Gemiddeld geven de deelnemers een 8 voor het totale programma. - Elke stap telt heeft een positieve invloed op de sociale contacten van de deelnemers (80% gaf dit aan in de eerste evaluatie, 84% gaf dit aan in de tweede evaluatie). - Elke stap telt heeft een positieve invloed op de fitheid en conditie van de deelnemers (84% gaf dit aan in de eerste evaluatie, 87% gaf dit aan in de tweede evaluatie). - Elke stap telt zorgt ervoor dat deelnemers meer gaan bewegen (76% gaf dit aan in de eerste evaluatie, 63% gaf dit aan in de tweede evaluatie). - Elke stap telt stimuleert deelnemers om na het project door te gaan met wandelen (90% gaf dit aan in de eerste evaluatie, 79% gaf dit aan in de tweede evaluatie). De volgende aandachtspunten zijn uit de evaluatie naar voor gekomen. Deze zijn ondertussen al aangepakt. - Duidelijke beschrijving opstellen van het proces (begin- en eindtest, wanneer en wat registeren, etc.) van Elke stap telt en de taakverdeling tussen de coördinator en de vrijwilligers. - Een oplossing zoeken voor het werven van deelnemers in gemeenten met veel kleine kernen, zodat er ook in deze gemeenten voldoende deelnemers zijn. - Meer aandacht besteden aan de invulling van de groepssessies door het zoeken van partners. De opkomst tijdens de groepssessies was in elke gemeente vrij hoog (minimaal 75%). Door naar de behoefte van de deelnemers te vragen, kan dit percentage worden verhoogd. - Registratieformulier aanpassen naar een (digitaal) Excel bestand, zodat iedereen op dezelfde manier registreert en aanlevert. - Staplengte opnieuw meten tijdens de eindtest, omdat is gebleken dat deze groter wordt naarmate de deelnemers vaker en meer wandelen. Praktijkvoorbeeld (Facultatief) Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie. 16

17 6. Aangehaalde literatuur Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur, en gebruik hiervoor de APA-normen (met kleine letters). CBS (2012). Prognose bevolking kerncijfers, Opgehaald van =0-1,3,8,13,18,23,28,33,38,43,l&HD= &HDR=G1,G2&STB=T Hildebrandt, V.H., Bernaards, C.M. & Stubbe, J.H. (2013). Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2010/2011. Noordhoek, M. & Geensen, A. (2010). Onderzoek naar vraag & aanbod van sport- en beweegactiviteiten voor senioren in Zeeland. Rijksoverheid. Kwetsbare ouderen. Opgehaald van 17